[27:27]

Frsm. 2. minni hluta sjútvn. (Guðjón A. Kristjánsson):

Herra forseti. Við lokaumræðu þessa máls væri auðvitað ástæða til þess að fara í gegnum fjöldamargt. Ég hef samt ákveðið að reyna að stytta nokkuð það mál sem ég hugðist fara með. En ég get þó ekki látið hjá líða að fara í gegnum nokkur atriði. Ég held það sé líka hollt fyrir umræðuna upp á seinni tímann. Ég tek undir það sem hv. síðasti ræðumaður, hv. þm. Jóhann Ársælsson, sagði í þessum ræðustól, að umræðan sem við erum hér að ljúka um stjórn fiskveiða hefst aftur næsta haust. Það er alveg dagljóst. Það sem hefur verið aðhafst í stjórn fiskveiða og við breytingu á lögunum síðustu þrjú árin er að eingöngu hefur verið reynt með hinum og þessum hætti að festa kerfið nánast óbreytt í sessi og fjölga fisktegundum í kvótakerfinu, hvort sem það er skynsamlegt eða ekki, gera kerfið þvælnara og erfiðara og fjölga þeim einstaklingum sem eiga að vinna í kerfinu, m.a. með kvótasetningu fleiri tegunda og kvótasetningu smábátanna.

Síðan er auðvitað alltaf að koma betur og betur í ljós að ýmis atriði í útfærslu kerfisins fá aldrei staðist þá framkvæmd að við getum búið hér við kerfi sem hægt er að byggja á.

Herra forseti. Ég held að rétt sé að ég reki það örlítið hvers vegna ég held þessu fram. Af því tilefni tók ég með mér í hús frv. sem lagt var fram í Alþingi árið 1990. Það er ansi merkilegt plagg þegar menn skoða það eftir á. Ég ætla að fara örlítið í gegnum það.

[27:30]

Ég hef áður í ræðum mínum rakið það hvernig þetta kerfi komst á 1984 og hvernig við vorum með hinar ýmsu útfærslur eins og meðalkvóta og norður- og suðursvæði. Ég hef minnst á verðlaun fyrir að veiða úthafskarfa sem borgaður er með grálúðu, sérstaka jöfnunarkvóta sem settir voru á í grálúðunni þannig að hún færðist að stórum hluta frá Vestfjörðum til skipa hingað og þangað í kringum landið, og sú reynsla sem Vestfirðingar höfðu myndað sér í grálúðuveiðunum varð útþynnt til fjöldamargra annarra skipa, m.a. með þeim 140 tonna verðlaunum á skip sem stunduðu veiðar á Reykjaneshrygg. Veiðirétturinn hefur því alltaf verið að færast til. Fyrir þessu var reyndar séð í upphafi, herra forseti, vegna þess að menn tóku strax þá ákvörðun þegar þeir settu þetta kerfi á að nauðsynlegt væri að hafa tvenns konar útfærslu, annars vegar aflamark og hins vegar sóknarmark.

Hvers vegna, herra forseti, tóku menn þá ákvörðun að hafa sóknarmark samhliða aflamarkinu? Ég held að menn ættu að velta því aðeins fyrir sér og ég ætla að fara örstutt yfir það. Jú, það var vegna þess að þegar menn ætluðu sér að fara að útfæra aflamarkskerfið fyrir árið 1984 sáu þeir auðvitað að veiðireynsla skipanna var geysilega misjöfn eftir landshlutum. Ég get bara nefnt eitt dæmi. Sá sem hér stendur var skipstjóri á skuttogaranum Páli Pálssyni, og veiðireynsla Páls Pálssonar á viðmiðunarárunum 1981--1983 var sú að skipið var með 1% af þorskafla landsmanna. Veiðirétturinn á skipinu miðað við reynslu var akkúrat 1% af þorskafla landsmanna miðað við ... (KVM: Þú ert skipstjórinn.) Já, ég hafði líka góða áhöfn. Það voru nokkur önnur skip, t.d. var Guðbjörgin á Ísafirði líka með um 1% ef ég man rétt og Kaldbakur á Akureyri sömuleiðis. Tvö til þrjú aflahæstu skipin á landinu voru sem sagt hvert og eitt með 1% reynslu í þorskstofninum, u.þ.b. 3 þús. tonn af þorski. Þegar átti að fara að skipta þessu upp voru menn auðvitað mjög misjafnlega settir. Þegar þorskurinn var skorinn svona niður urðu þeir auðvitað fyrir mestri skerðingu sem mest höfðu byggt á þorskveiðunum. Þeir fengu á sig langmestu skerðinguna. Þar af leiðandi var búin til sérúthlutun í kola og sérúthlutun í steinbít sem var eiginlega úthlutað sem uppbót til þeirra skipa sem urðu fyrir mestri skerðingunni. Þar að auki var eins og ég sagði áðan búið við norður- og suðursvæði þar sem kvótar voru misjafnir en þrátt fyrir það sáu menn að þetta var ekki sanngjarnt gagnvart mjög stórum hluta flotans.

Menn höfðu verið í alls konar veiðum og alls konar mynstri. Sumir gerðu bara út eftir gamla laginu, að róa á vertíðum og lágu svo jafnvel stóran hluta sumarsins. Hvers áttu þeir að gjalda fyrir að hafa hagað sér eins og þeir höfðu hagað sér? Niðurstaðan varð sú að menn bjuggu til sóknarmark. Sóknarmarksflokkar skipa urðu til. Mig minnir að þeir hafi verið 8 eða 9, sóknarmarksflokkarnir, m.a. sérveiðiflokkar eins og ég veit að hv. sitjandi forseti man eftir varðandi skelveiðiflota í Breiðafirði og annað slíkt. Þetta gerði það að verkum að þrátt fyrir að menn settu á aflamarkskerfi var þeim útgerðum, sem ekki töldu sig geta unnið í aflamarkskerfinu vegna þess að þær fengju allt of litlar heimildir og ættu enga möguleika til þess að bjarga sér eða raða sér upp á nýtt, gefinn kostur á sóknarmarki. Og fjöldamörg skip völdu sér sóknarmörk, ekki alveg fyrsta árið en síðan strax 1985 og svo fleiri og fleiri fram til ársins 1990 þegar um helmingur flotans var búinn að velja sér að vera í sóknarmarkskerfi. Þetta var auðvitað vegna þess að sóknarmarkskerfið var talsvert öðruvísi hugsað. Það var eiginlega blandað kerfi kvóta og aflamarks. Togaraflotarnir höfðu t.d. kvóta í þorski en máttu veiða 20% umfram reynsluna. Síðan fengu þeir lítinn kvóta í karfa en höfðu ákveðinn sóknardagafjölda og frelsi í aðrar tegundir. Þannig var auðvitað með fjöldamarga þessara útgerðarflokka og þessa niðurröðun bátanna. Bátarnir og togararnir röðuðu sér upp á nýtt í sóknarmarkinu.

Árið 1988 var tekin sú ákvörðun að breyta þessari útfærslu, þ.e. sóknarmarksbátarnir gætu ekki tekið úr pottinum og raðað sér upp á nýtt sem hefði þar af leiðandi áhrif á aflamarksskipin. Þeir voru að vinna sér inn nýja viðmiðun og fengu hana metna inn í árið á eftir og röðuðu sér upp á nýtt. Sérstakur pottur sóknarmarksskipa var settur upp sem þýddi að sóknarmarksskipin gátu raðað sér innbyrðis en höfðu ekki áhrif á aflamarksskipin, þau skip sem voru í aflamarkskerfinu. Þannig var þetta til 1990 að menn komu fram með þetta frv. sem ég er nú með í höndunum.

Hvers vegna er ég að rekja þetta? Ég er að rekja þetta, herra forseti, vegna þess að þrátt fyrir að menn hafi tekið upp aflamarkskerfið, svo til einhliða, 1990 með lögum nr. 38 er það samt sem áður staðreynd, herra forseti, að allan þennan tíma, frá 1990, hafa menn líka búið sér til potta. Menn sáu auðvitað að aflamarkskerfið með þeirri útfærslu sem á því var gat ekki gengið upp öðruvísi en að búa til alveg helling af vandamálum. Aflamarkskerfið hefur svo sannarlega búið þau til. Við því hafa menn brugðist með ýmsum lausnum. Allan þennan tíma --- þegar menn hafa verið að breyta frá einni viðmiðun sem hefur verið í gangi í eitt eða tvö ár til þess að taka upp aðra viðmiðun --- hverju hafa menn byggt á þegar þeir hafa úthlutað upp á nýtt? Á veiðireynslunni. Og meira að segja þegar sóknarmarkskerfið var lagt af 1990 byggðu menn líka á veiðireynslunni, herra forseti. Ég hef orðið var við það í umræðum manna að þeir hafa dregið í efa að ég færi með rétt mál, að veiðireynsla sóknarmarksskipanna hefði að lokum, þegar kerfinu var breytt 1990, verið að hluta tekin úr sameiginlega pottinum. Í frv. frá 1990 er samt í 9. gr. verið að tala um uppbætur, sérstaklega ef aflabrestur verður. Þar segir, með leyfi forseta:

,,Sé fyrirsjáanlegt að verulegar breytingar verði á aflatekjum milli veiðitímabila af veiðum á öðrum tegundum, sem sæta ákvæðum um leyfilegan heildarafla, en botnfiski og úthafsrækju er ráðherra heimilt að skerða eða auka tímabundið botnfisksaflamark þeirra fiskiskipa sem aflahlutdeild hafa af þeirri tegund sem breytingum sætir.``

Þarna sést viðlagareglan svokallaða sem menn þekkja auðvitað í dag.

Síðan segir í frv., herra forseti, um meðalkvóta, línutvöföldunina:

,,Fiskur, sem veiðist á línu í janúar, febrúar, nóvember og desember, skal aðeins að hálfu talinn með í aflamarki fiskiskips.``

Þarna kemur enn ein reglan, herra forseti, til að taka á því vandamáli sem m.a. fylgdi aflamarkskerfinu. Verið er að taka á þeim vanda með því að gera ívilnun í aflamarkskerfinu. Þannig var það líka þegar kerfinu var breytt varðandi sóknarmarksskipin. Þá var pottinum að hluta til úthlutað sem meðalkvóta inn á þau skip sem höfðu áður verið í sóknarmarkinu.

Hvers vegna er ég að draga þetta fram, herra forseti? Ég er að draga þetta fram vegna þess að veiðireynslan hefur ævinlega verið metin og hún hefur haft áhrif á aðra. Það gerist líka núna þegar verið var að útdeila kvótum á smábátana. Þá hafði veiðireynslan sem var verið að úthluta eftir einhver áhrif á aðra. Það gerðist líka þegar línukvótatvöföldunin var afnumin og því úthlutað sem varanlegum kvóta. Þá hafði sá pottur auðvitað áhrif á aðra. Það gerist líka varðandi það sem er í frv. núna, herra forseti. Þau 12 þús. tonn sem ætluð eru til viðlagaákvæða eru tekin úr pottinum og hafa auðvitað áhrif á aðra, eru til að mæta áföllum. Það gerist líka, herra forseti, varðandi 3 þús. tonna pottinn. Hann er tekinn úr pottinum og úthlutað til skipa sem eru undir 200 rúmlestum, með minna en 450 þorskígildi og ætlað til þess að mæta afleiðingunum af kvótakerfinu. Það gerist líka, herra forseti, varðandi 1.500 tonnin sem núna eru byggðakvóti og hefur þegar verið úthlutað. Það gerist enn fremur, herra forseti, við nýja 1.500 tonna pottinn sem kemur að fullu til úthlutunar á næsta ári en 500 tonn af honum eru hins vegar tekin núna. Það sem ég held fram, herra forseti, er að þrátt fyrir að menn hafi tekið upp þetta aflamarkskerfi og unnið eftir því núna í fjölda ára er staðreynd málsins samt sem áður sú að þeir sem talað hafa fyrir þessu kerfi á undanförnum árum, þ.e. ríkisstjórnarflokkarnir, hafa séð að útfærslan gekk engan veginn upp nema því aðeins að hafa til hliðar viðbótarpotta til að taka m.a. á þeim vandamálum sem fylgdu framkvæmd aflamarkskerfisins.

Í stað þess að viðurkenna að kerfið sé gallað og skipa því á nýjan leik þannig að þau vandamál sem byggðirnar verða fyrir við hið frjálsa framsal hafi ekki þau neikvæðu áhrif sem þau hafa haft á undanförnum árum hafa menn sagt sem svo: Við höldum okkur við óbreytta stefnu en við tökum á afleiðingunum, herra forseti, með því að búa til potta. Svo deilum við þeim út þar sem vandamálin eru til staðar og leysum vandamálin sem við búum sjálfir til með því að halda okkur við þessa fiskveiðistefnu. Svona liggur þetta bara fyrir, herra forseti, og þar af leiðandi er það svo að það sem við erum enn á ný að gera núna með fyrirliggjandi frv. er að búa til potta og deila þeim út eftir þeim aðferðum sem mönnum finnst skynsamlegast á hverjum tíma, annaðhvort út frá hagsmunum byggðanna eða út frá hagsmunum krókabáta sem gerðir eru út frá byggðunum sem eru verulega háðar krókaafla eða út frá þeim sjónarmiðum að veiðiflotinn undir 200 brúttólestum hafi of litlar heimildir og það beri að styrkja strandveiðiflotann með einhverjum hætti --- þess vegna eru þeir með 3 þús. tonn inn í þann pott --- eða þá vegna þess að við höfum 12 þús. tonn til að bregðast við áföllum eins og ef ekki veiðist rækja, þorskurinn hefur étið upp rækju í Húnaflóa, og þá getum við brugðist við því að hluta til og þannig mætti lengi telja, herra forseti.

Það sem vakir fyrir mér með því að fara svona í þetta mál er að sýna fram á að útfærsla kvótakerfisins ein og sér er gölluð. Ekki er tekið á því að byggðirnar haldi atvinnurétti sínum eða fólkið atvinnu sinni, og útfærsla kerfis sem að öllu leyti byggist á því að útgerðarmaðurinn hafi yfirráð yfir veiðiréttinum og þar af leiðandi sé afkoma byggðanna háð því hvort viðkomandi útgerð heldur áfram að gera út í byggðinni eða ekki kann ekki góðri lukku að stýra. Þessi útfærsla hefur sett margar byggðir í uppnám á undanförnum árum. Það er auðvitað hægt að færa fyrir því mörg rök, herra forseti.

[27:45]

Ég ætla að gera það með tilvitnun í samantekt Atvinnuþróunarfélags Vestfjarða frá maí 2001, með leyfi forseta:

,,Helstu niðurstöður. Samsetning fiskiskipaflota hefur breyst verulega á Vestfjörðum milli áranna 1995 og 2000. Skipum hefur fækkað um 25% eða úr 188 í 146 og í brúttórúmlestum talið hefur flotinn minnkað um 60%, úr 11.100 brúttólestum í 4.400 brúttólestir. Hér munar mestu um fækkun togara og skipa á aflamarki en í heild minnkar þessi floti úr 10.500 lestum í 3.500 brúttórúmlestir að meðalstærð. Meðalstærð þessara skipa minnkar einnig. Fjöldi smábáta hefur staðið í stað en í brúttólestum talið hefur hann stækkað um 37% eða úr 620 í 850 brúttórúmlestir og meðalstærð bátanna hefur aukist að sama hlutfalli. Hlutdeild smábáta mæld í brúttórúmlestum var tæp 6% fiskiskipaflotans 1995 en er nú 19%.`` --- Svo kemur hér:

,,Úthlutað botnfisksaflamark skipa og báta á norðanverðum Vestfjörðum hefur dregist saman úr því að vera 24.000 þorskígildi fiskveiðiárið 1995/1996 í 13.000 þorskígildi fiskveiðiárið 2000/2001. Á sama tíma hefur heildaraflamark í bolfiski aukist.`` --- Á sama tíma hefur heildaraflamark í bolfiski aukist, herra forseti, og botnfisksaflamarkið dregst saman á Vestfjörðum úr 24 þús. þorskígildum í 13 þús. þorskígildi.

,,Hlutdeild skipa og báta á norðanverðum Vestfjörðum í heildaraflamarki botnfisks hefur því dregist saman úr 9,3% fiskveiðiárið 1995/1996 í 4,8% fiskveiðiárið 2000/2001.`` --- Segir þetta ekki alla söguna um það hvers vegna Vestfirðingar hafa slegist svo hart um að fá einhverja viðurkenningu á rétti sínum til fiskveiða? Eðlilega. Þarna kom í framkvæmd það kvótakerfi sem sett var upp sem aflamarkskerfi þar sem útgerðarmaðurinn hafði sjálfdæmi, af hvaða orsökum sem það var, hvort sem það var vegna þess að menn vildu hætta útgerð, vildu selja, óeining var í hluthafahópnum, fráfall eða bara taprekstur --- af hvaða orsökum sem það var seldu menn skipin og þar með fór aflarétturinn, sjósóknarrétturinn. Það er aldrei hamrað nógsamlega á því, herra forseti, að það var sjósóknarréttur útgerðarmannanna sem var fólkinu svo verðmætur. Í sjósóknarréttinum fólst það að útgerðin varð að fara á sjó til að ná í fisk til að búa til tekjur, og um leið og fiskurinn kom á land varð auðvitað til atvinna í viðkomandi byggð. Þess vegna hef ég hamrað á því að það er allt annað fiskveiðikerfi sem byggir á því að menn hafi hvatann í sjósóknarréttinum og þurfi að fara til sjávar til að veiða fiskinn heldur en fiskveiðistjórnarkerfi þar sem menn hafa bæði hvatann í sjósóknarréttinum og í leigu- og sölurétti fisksins. Um leið og útgerðarmaðurinn fékk leigu- og sölurétt fisksins og gat ráðstafað honum einn og sér var réttur fólksins horfinn. Þar með sat fólkið eftir í sjávarbyggðunum með eignir sínar, oft verðlitlar eða mun verðminni en áður var, og allt öðruvísi atvinnuástand en áður hafði verið. Í því sambandi má auðvitað nefna það að meðallaun á Vestfjörðum voru lengi yfir landsmeðaltali en eru núna komin niður fyrir það.

Þetta er bara almennt, herra forseti, til að lýsa því hvaða afleiðingar fylgja aflamarkskerfi ef það bara fær að þróast eitt og sér. Hvað gerðu þessir sjómenn á Vestfjörðum sem misstu plássin sín á stóru skipunum? Þeir keyptu sér smábáta. Þar var smásmuga inn í kerfið. Það var sem sagt þorskaflahámark. Menn þurftu ekki að tryggja sér kvóta nema í þorskinum en gátu svo róið frjálst í tegundir eins og ýsu og steinbít. Það kom sér auðvitað vel því að með því að geta farið svona inn í þetta þurftu menn ekki að leggja út eins mikla fjármuni og gátu í raun og veru bjargað sumum byggðarlögum. Flestar byggðir á Vestfjörðum í dag byggja að stórum hluta á því að þaðan eru gerðir út krókabátar og menn náðu vopnum sínum við að fara inn í þessa útfærslu. Henni var hins vegar lokað um síðustu fiskveiðiáramót með því að fara yfir í kvótaúthlutanir. Síðan erum við enn þá hér að ræða lög sem koma inn með potta til að taka á þeim vandamálum --- sem fylgdu hverju? Sem fylgdu þessari kvótasetningu á smábátana. Skyldi hafa verið svona rosaleg hætta varðandi ýsustofninn eða steinbítsstofninn að ástæða væri til að fara yfir í þessa kvótasetningu? Mitt svar er nei. Þrátt fyrir veiði á undanförnum árum sem hefur verið umfram ráðleggingar fiskifræðinga er ýsustofninn núna á uppleið, og það er ekki hægt að sjá annað en að steinbítsstofninn sé í góðu lagi enda var steinbíturinn utan kvóta í fjölda ára, var ekki settur inn í kvóta fyrr en 1996. Ég hef áður rakið það í ræðum mínum að við veiddum að meðaltali ein 12.800 tonn af steinbít sem er nánast sami kvóti og verið hefur síðustu árin, um 13 þús. tonn. Það var í raun og veru engin nauðsyn á því að setja steinbítinn í kvóta 1996 út frá líffræðilegum sjónarmiðum og ég lít svo á að það hafi heldur ekki verið nauðsyn varðandi ýsuna.

Við höfum hins vegar verið með þorskinn í kvóta í öllum veiðarfærum og flotaeiningum nema þessum fáu dagabátum sem gerðir eru út. Menn hafa talið að þeir væru í miklu uppbyggingarstarfi varðandi þorskstofninn. Staðreyndin er hins vegar allt önnur. Þorskstofninn hefur dalað í höndum okkar, undir þessari fiskveiðistjórn í kvótakerfinu, og heildarstofninn var í síðustu skýrslu Hafró talinn vera 577 þús. tonn. Þá höfðum við týnt úr honum á tveimur árum um helmingnum því að samkvæmt skýrslunni sem birtist 1999 átti stofninn að vera rúm 1.100 þús. tonn en á síðasta vori komst Hafrannsóknastofnun að þeirri niðurstöðu að hann væri ekki orðinn nema 577 þús. tonn, hefði sem sagt minnkað um helming á tveimur árum og í raun og veru um 290 þús. tonn á milli ráðgjafarinnar vorið 2000 og ráðgjafarinnar 2001. Það sem verra var, bæði hrygningarstofninn og veiðistofninn höfðu minnkað samkvæmt þeirri úttekt um svipað hlutfall.

Ég gerði það að gamni mínu, herra forseti, að kíkja í þessa skýrslu í gær af sérstöku tilefni. Ég heyrði nefnilega viðtal við Jóhann Sigurjónsson, forstjóra Hafrannsóknastofnunar, og tilefni viðtalsins var það að sjómenn hefðu nokkrar áhyggjur af því að víða yrðu þeir varir við að þorskurinn væri horaður, að ekki væri gott ástand á holdafari þorskins víða í kringum landið. Forstjóri Hafrannsóknastofnunar taldi að ekki væri ástæða til að hafa miklar áhyggjur af því, honum sýndist að í bráðabirgðaniðurstöðum togararallsins væri fiskurinn þokkalega á sig kominn. En í skýrslu Hafrannsóknastofnunar sem kom út í fyrravor, og við fjölluðum um á síðasta vori, voru ráðleggingar fyrir aflahorfurnar á þessu fiskveiðiári sem hér segir, með leyfi forseta:

,,Samkvæmt nýrri úttekt um stærð veiðistofns þorsks í ársbyrjun 2001 er hann áætlaður 577.000 tonn. Þar af er hrygningarstofninn talinn 219.000 tonn. Í úttektinni árið 2000 var veiðistofninn áætlaður 866.000 tonn við upphaf árs 2001 en hrygningarstofninn 430.000 þús. tonn. Á árinu 2000 var stofninn í ársbyrjun 2001 ofmetinn um 289.000 tonn.`` --- Sem sagt, á ársbili, þ.e. frá vori 2000 til vors 2001, týndust úr stofninum 290 þús. tonn. Og hver var m.a. ástæðan að mati sérfræðinga Hafrannsóknastofnunar? Jú, þeir segja hér, og takið nú eftir: ,,Um 40.000 tonn eða 13% af ofmatinu frá því í fyrra má skýra með lægri meðalþyngd eftir aldri en áætlað hafði verið, með lægri fallþunga fisksins.`` --- Sem sagt, fiskurinn léttist á árinu 2000. Eftir fréttum frá fiskimönnum virðist þeim að fiskurinn sé jafnvel enn horaðri en hann var í fyrra. Þess vegna fundust mér viðbrögð forstjóra Hafrannsóknastofnunar svolítið furðuleg, að ekki væri ástæða til að hafa áhyggjur, í ljósi þess að vegna fallþungaminnkunar á milli ára missum við 40 þús. tonn úr stofninum í fyrra. Þannig var nú það, herra forseti.

Ég vildi bara draga þetta inn í umræðuna vegna þess að mér finnst ástæða til að hlusta á viðvörunarorð reyndra fiskimanna sem eru búnir að umgangast þessa veiðislóð á Íslandsmiðum í fjölda ára. Því miður hefur það oft verið þannig að skoðanir fiskimannanna hafa ekki farið saman við skoðanir fiskifræðinganna á þeim tímapunkti sem fiskimennirnir setja fram skoðun sína. Ég gæti rakið það í fjölmörgum dæmum sem ég ætla ekki að gera nú.

Þá er ég hins vegar kominn að öðrum punkti, herra forseti, og það er að velta því upp sem er í 1. gr. frv. sem við erum núna með til 3. umr. Í 1. gr. frv. er verið að tala um Hafrannsóknastofnunina, hvaða hlutverki hún eigi að gegna í þessu máli um hafrannsóknir, og í frv. segir eins og það lítur út núna eftir 2. umr., með leyfi forseta:

,,Við 1. mgr. 3. gr. laganna bætast tveir nýir málsliðir sem orðast svo: Afli sem veiddur er í rannsóknarskyni á vegum Hafrannsóknastofnunarinnar reiknast ekki til heildarafla. Þá er ráðherra heimilt að fenginni umsögn Hafrannsóknastofnunarinnar að ákveða að afli sem fenginn er við vísindalegar rannsóknir annarra aðila skuli ekki að hluta eða öllu leyti reiknast til heildarafla.``

Ég hef lýst því í fyrri ræðum, herra forseti, að mér fyndist afar undarlegt að vísindastofnunin Hafró yrði sett í það hlutverk að dæma fyrir fram verk annarra, fara í dómarasæti um það. Ég verð að segja alveg eins og er að það er varla ásættanlegt hlutverk, að Hafrannsóknastofnunin eigi að vera sérstakur dómari fyrir fram á það hvaða hlutverki aðrir geta gegnt í rannsókninni og leggja á það dóm. Það er ekki að ástæðulausu, herra forseti, sem ég hef áhyggjur af þessu. Það er vegna þess að ég hef bréf undir höndum sem sýnir fram á að það er ástæða til að hafa áhyggjur af þessu.

[28:00]

Í bréfi sem Jón Kristjánsson fiskifræðingur sendi sjútvn. segir, með leyfi forseta:

,,Athugasemdir við lagagrein. Eftir að umræður um fiskveiðistjórnarfrv. hófust á Alþingi tók ég eftir að ein grein laganna fjallar um afla veiddan í rannsóknarskyni utan kvóta. Þar sem mér er málið skylt og ég var ekki boðaður á fund nefndarinnar til að segja álit mitt eins og aðrir hagsmunaaðilar vil ég hér með koma athugasemdum mínum á framfæri þó seint sé.``

Hann vitnar síðan til umræddrar greinar sem ég ætla ekki að lesa hana aftur. Ég er búinn að fara yfir hana. Síðan segir, með leyfi forseta:

,,Ég er ósammála því að þurfa skuli umsögn Hafró til að veita rannsóknarafla til annarra. Þeir líta á aðra í besta falli sem óþarfa samkeppnisaðila eða í versta falli gagnrýnendur sem með rannsóknum sínum gætu varpað skugga á þá sjálfa.``

Síðar segir:

,,Ég hef af þessu ákveðna reynslu og get nefnt dæmi: Árið 1995 er ég hafði verið tæpan mánuð við rækjurannsóknir um borð í togaranum Dalborgu á Flæmska hattinum lék mér hugur á að vita hvort stofninn þar tengdist rækjustofninum á Miklabanka og fór fram á það við sjútvrn. að þeir mundu, með aðstoð Snorra Snorrasonar útgerðarmanns, senda skeyti til Kanada um að við hygðust taka nokkur tog á nefinu utan landhelgi í rannsóknarskyni. Þótt þetta væri utan landhelgi vildum við hafa þennan hátt á til að lenda ekki í veseni ef við yrðum stöðvaðir af eftirlitsskipi. Ráðuneytið leitaði umsagnar Hafró en eftir tvær vikur gáfumst við upp á biðinni. Urðum við frá að hverfa. Seinna frétti ég að skeyti hefðu gengið milli íslensku og kanadísku hafrannsóknastofnananna og þeim hefði komið saman um að þarna væri ekki rækja.

Ári síðar, haustið 1976 fóru Færeyingar í rannsóknarleiðangur á nefið og fundu mikla rækju og hafa farið árlega síðan í stofnmat og fengið borgað fyrir í rækju. Þetta svæði gengur nú undir nafninu L3 og er mikið veiðisvæði og hefur veiði umfram kvóta orðið til þess að nú er hafnbann á færeysk og eistnesk skip í Kanada.``

Þetta var árangurinn af rannsóknum sem Hafrannsóknstofnunin á Íslandi, samkvæmt þessum upplýsingum, lagðist gegn. Síðan segir áfram, með leyfi forseta:

,,Árið 1998 sótti ég um leyfi til rannsókna á því hvort staðbundnir stofnar þorsks fyndust við Vestfirði. Eftir umsókn til Hafró og langan tíma setti ráðuneytið mér skilyrði sem ég leit á sem höfnun. Lesa má um málið`` --- svo kemur heimasíða Jóns Kristjánssonar fiskifræðings.

Ég las það, herra forseti, og fæ ekki annað séð en að beinlínis hafi verið kostað kapps við að koma í veg fyrir að þessi ákveðni fiskifræðingur gæti hafið þær rannsóknir sem hann hugðist stunda við Vestfirði í samstarfi við mjög reynda fiskimenn á Vestfjörðum. Ég verð að segja eins og er að mann rekur í rogastans þegar maður les um að þegar menn koma fram með hugmyndir um rannsóknir skuli Hafrannsóknastofnun sérstaklega leggjast gegn þeim. Ég verð að segja að mér finnst það mjög undarlegt, herra forseti.

Þess vegna segi ég það að ég hef enn styrkst í þeirri trú, herra forseti, að það sé með öllu óeðlilegt að Hafrannsóknastofnunin hafi þetta umsagnarvald, það skuli skilyrt að umsögn fáist frá Hafrannsóknastofnun jafnvel þó að menntaðir fiskifræðingar eigi í hlut í samstarfi við Háskóla Íslands, Háskólann á Akureyri eða hvaða stofnun sem er. Þótt menn leggi fram áætlanir er ekki tryggt að þeir fá afgreiðslu á leyfum til að stunda rannsóknir. Það gengur út yfir allt, herra forseti, og nær ekki nokkurri átt að hafa þetta svona útfært. En svona er þetta í þessu frv.

Þetta er eitt af þremur meginatriðum frv. Það gengur út á þetta. Síðan gengur það út á að tryggja pottana og í 4. gr. segir:

,,Á hverju fiskveiðiári skal ráðherra hafa til ráðstöfunar aflaheimildir er nema allt að 12.000 lestum af óslægðum botnfiski í þorskígildum talið til að mæta áföllum sem fyrirsjáanleg eru ...``

Þetta er sama ákvæðið og ég rakti að hefði í raun komið inn í lögin strax 1990 vegna þess að menn sáu að útfærslan varð vandamál kvótalausra byggða og olli atvinnuleysi fólks. Þess vegna byrjuðu menn að koma inn með þessa potta. Þessi 12 þús. tonna pottur var á tímabili látinn til Hagræðingarsjóðs sem átti að geta leigt hann til byggða sem hefðu orðið fyrir miklum skakkaföllum. Einu sinni reyndi á þetta og það var ein byggð, Bíldudalur, sem komst í gegnum nálarauga þeirra sem höfðu með aflaheimildirnar að gera. Þeim stóð þá til boða að leigja þessar aflaheimildir á sama leiguverði og var á leilgumarkaði en á þeim hvíldu meiri kvaðir en almenni markaðurinn bjó við. Þannig var beinlínis unnið í því að koma í veg fyrir það, m.a. af hagsmunasamtökum LÍÚ, að slíkar heimildir færu til byggðarlaga gegnum þetta leigukerfi.

Útgerðarmenn hafa alltaf verið á þeirri skoðun að þetta kvótakerfi ætti að vera þeirra kerfi, þetta væru þeirra aflaheimildir sem þeir ættu að ráða og deila sín á milli. Þeir vilja ákveða hvar gert er út og hvar væri ekki og hvort fiskur er leigður eða hvort fiskur er seldur óveiddur, eins og heimilt er samkvæmt þessu frjálsa framsali.

Síðan segir áfram í 4. gr.:

,,Af þeim 12.000 lestum sem ráðherra hefur til ráðstöfunar skv. 1. málsl. er ráðherra heimilt, að höfðu samráði við Byggðastofnun, að ráðstafa allt að 1.500 lestum af óslægðum botnfiski í þorskígildum talið til skipa sem gerð eru út frá byggðarlögum sem hafa lent í vanda vegna samdráttar í sjávarútvegi.

Ráðherra skal í reglugerð kveða á um ráðstöfun aflaheimilda ...``

Í 5. gr. er síðan talað um 3.000 lestirnar sem ég vék að og má veita til skipa undir 200 brúttótonnum sem hafa minna en 450 þorskígildi. Allt eru þetta viðlagaákvæði, pottar til að taka á þeim vandamálum sem eru innbyggð í kvótakerfið eins og það er útfært. Þess vegna ítreka ég að þó að menn hafi þá meginreglu að reyna að festa kvótakerfið í sessi sjá þeir auðvitað líka að útfærslan á þessu kerfi dugir ekki, hún býr til endalaus vandamál og þau ætla menn svo að reyna að leysa með alls konar pottum.

Ef allt er lagt saman, herra forseti, aflaheimildirnar í 12. gr., 3.000 tonnin, 1.500 tonnin sem núna eru að koma, þ.e. byggðapottar og síðan byggðapottur smábátanna sem var verið að úthluta, 1.000 lestir í ýsu, 1.000 lestir í steinbít og 300 af ufsa, sjá menn auðvitað að þarna eru menn komnir með um 20 þús. tonn í heimildarákvæðum til að bregðast við vandamálum sem beinlínis koma upp vegna þess hvernig kerfið er útfært. Ég segi þess vegna að sú endurskoðun hefði átt að fara fram og birtast okkur í frv. sjútvrh. sem við erum hér að ræða við 3. umr., sem hefur verið kallað sáttafrv., hefur ekki farið fram. Hér er ekki verið að búa til neina sátt. Áfram á að notast við kerfi sem hefur miklar afleiðingar fyrir fólk í sjávarbyggðunum og atvinnuöryggi þess er ekki til staðar. Fólkið hefur ekkert um það að segja hvenær útgerðarmennirnir ákveða að selja þessar heimildir. Þar með er atvinnuréttur þeirra farinn burtu.

Þetta á því miður, herra forseti, einnig við um smábátana. Nú eru orðnir til stórir útgerðarmenn í hinu stóra aflamarkskerfi og síðan eru smábátaútgerðarmenn líka komnir með kvóta og allt er þetta orðin söluvara. Það er sem sagt enn þá frekar gengið á atvinnurétt byggðanna og þess vegna er það auðvitað svo eins og reyndar kom fram í máli hv. þm. Jóhanns Ársælssonar áðan að þetta kerfi svona útfært með innbyggðum atvinnumissi í ákveðnum byggðarlögum, sem enginn getur reyndar séð fyrir, er algerlega óásættanlegt. Þetta er óásættanlegt kerfi.

Þannig er staðan með þetta frv. Í 1. gr. fær Hafrannsóknastofnun sérstakt eftirlit með öðrum sem rannsaka hafið og vald til að leggja á það dóm hvort þeir megi það. Í öðru lagi eru hér 4. og 5. gr. sem kveða á um potta sem ætlað er að taka á þeim vandamálum sem fylgja kvótakerfinu. Síðan er auðvitað þessi skrýtna grein um það að útgerðarmenn á Íslandi skuli geta eignast ákveðið hlutfall af fisktegundum hér við land. Það er verið að hækka það. Í þorskinum voru það áður 10% --- er núna hækkað í 12%, hækkað um 20%. Í ýsunni var það áður 10% sem hver útgerð mátti eiga. Það er núna fært upp í 20%, hækkað um 100%, herra forseti, á milli lagasetninga. (Gripið fram í: Ráðherrann var með 50%.) Ráðherrann gerði ráð fyrir því að hlutfalið væri 50%. Ráðherrann vildi koma með ákvæði inn í frv. sem gerði mögulegt að tvö fyrirtæki á Íslandsmiðum gætu átt alla ýsuna, alla grálúðuna eða allan karfann, svo að dæmi séu tekið.

Karfinn er settur í 35%, var áður í 20%. Það ver verið að hækka þessa heimild um 75% eins og menn sjá. Hér er verið að undirbúa, herra forseti, að sjö til átta fyrirtæki geti átt allan þorskinn, fimm fyrirtæki átt alla ýsuna og þrjú fyrirtæki átt allan karfakvótann. Hér er enn verið að ýta undir þessa samþjöppun. Það styrkir ekki byggðirnar, herra forseti. Það styrkir ekki hinar dreifðu sjávarbyggðir að gera þetta svona. Menn eiga eftir að reka sig á það þó að síðar verði og þá þurfa menn enn á ný, ef menn ætla að halda við þetta kerfi, að koma með nýja skósóla, nýja potta til að laga ástandið. Þannig verður það meðan menn reyna að keyra þetta kerfi óbreytt. Við fáum endalaust ný vandamál. Það er útilokað annað. Það er beinlínis innbyggt í þessa útfærslu.

Hér er síðan bráðabirgðaákvæði um þau 1.500 tonn sem eiga að koma á næsta ári, að af þeim komi þegar 500 tonn á þessu ári til úthlutunar til að taka á vanda byggða sem hafa orðið fyrir skakkaföllum. Síðan eru auðvitað 500 lestir af þorski sem eiga að fara í áframeldi eins og var rætt í byggðaáætlun.

Milli 2. og 3. umr. komu fram brtt. sem hv. frsm. sjútvn. hefur gert grein fyrir. Þar er verið að lagfæra hluti sem menn sáu, þrátt fyrir að búið væri að liggja yfir málinu, að voru ekki í lagi. Þannig er þetta kerfi því miður orðið, hver skóbótin ofan á aðra. Menn þurfa endalaust að liggja yfir þessum útfærslum til að ekki verði gerð alger mistök miðað við það sem menn ætla sér að gera.

Síðast en ekki síst er í þessu frv., herra forseti, ákvæði um að hér skuli tekið upp sérstakt veiðileyfagjald. Það er tilefni sérstakrar umræðu að ræða hvernig það er útfært. Það byggist, herra forseti, á því að gjaldið sé fundið út árið á undan og lagt á árið á eftir, án þess að vitað sé hver aflabrögðin verða, hvernig veðurfar og sjósókn verður háttað né hvernig verðþróunin verður árið á eftir. Þetta á samt að útfæra svona og finna út fasta krónutölu sem leggjast á ofan á hvert þorskígildi, herra forseti. Síðan á taka gjaldið árið eftir.

[28:15]

Herra forseti. Þrátt fyrir að menn tóku ekki rökum í nefndinni heldur ákváðu að fara með þetta svona áfram þá kemur það samt sem áður fram í nefndaráliti meiri hlutans að menn hafa áhyggjur af þessari útfærslu því það segir í nefndaráliti meiri hlutans. Það var margrætt í nefndinni og margbent var á að þessi útfærsla gæti þýtt að verið væri að breyta útgerðarháttum á landinu, að verið væri að færa sóknina úr smærri fiski yfir í stærri fisk vegna þess að gjaldið væri föst krónutala á þorskígildiskíló. Þannig háttar til á miðunum við landið að þorskurinn er misstór. Tveggja til tveggja og hálfs kílóa fiskur er mikið veiddur fyrir Norðurlandi á sama tíma og megnið af fiskinum hér sunnan lands er kannski fjögur til fimm kíló og jafnvel þó nokkuð mikið af honum yfir sjö kíló. Fiskurinn er verðmætari eftir því sem hann er stærri. Ég tek dæmi af tveimur útgerðarmenn sem ættu jafnstóran kvóta samkvæmt þessu kvótafrv., t.d. 100 þorskígildistonn hvor. Við skulum segja að þau væru öll í þorski til að einfalda málið, að þetta væru bara 100 tonn í þorski. Annar þeirra gerði út frá norðausturhorni landsins eða Vestfjörðum og væri að meðaltali að fiska tveggja kílóa fisk. Hinn útgerðarmaðurinn sem ætti jafnmörg þorskígildi gerði út frá t.d. Grindavík eða Sandgerði og væri að jafnaði að fiska fimm kílóa fisk. Herra forseti. Við getum sagt að verð fisksins að vestan og norðan legði sig kannski á 120 kr. Það þætti bara nokkuð þokkalegt verð, held ég, jafnvel þó á markaði væri. Jafnmörg þorskígildi væru á báðum bátunum. En á sama tíma legði sig hvert þorskígildiskíló veitt sunnan lands á 250 kr. eða jafnvel meira, 300 kr. Allir sjá náttúrlega hvað er að gerast. Með þessari útfærslu er verið að ýta undir það að útgerðin færist jafnvel frá dreifðum byggðum norðan lands vegna stuðulsins, vegna fallþunga fisksins og verðsins, þangað sem stærsti fiskurinn er. Hvað erum við þá að gera m.a. með þessari útfærslu til viðbótar við leiguverðið? Við erum að ýta sókninni úr því að nýta alla árganga stofnsins í það að veiða ofan af stofninum stærsta fiskinn. Það verður að segjast eins og er að meiri hlutinn tók undir það að þarna væru ákveðin varúðarmerki sem þyrfti sérstaklega að huga að og segir í meirihlutaáliti sínu:

,,Samkvæmt frumvarpinu er álagning veiðigjaldsins byggð á mælingu á þorskígildum. Í meðferð nefndarinnar kom fram gagnrýni á þessa mælieiningu. Var meðal annars bent á að hún gæti hvatt til veiða á stærri fiski og að ójafnræði kynni að hljótast af milli einstakra veiðarfæra og landshluta. Meiri hluti nefndarinnar telur að endurskoða þurfi þessar reglur svo og reglur um slægingarstuðul og kvótanotkun og að taka þurfi á spurningunni um undir- og yfirstuðul vegna stærðar fisks. Meiri hlutinn álítur nauðsynlegt að endurskoðun [að þessu leyti] verði lokið í tæka tíð, svo að nýjar reglur geti tekið gildi við upphaf fiskveiðiársins 2003/2004.``

Herra forseti. Hvað er hér verið að segja? Í raun er verið að segja að á næsta Alþingi sem kemur saman væntanlega 1. október í haust þurfum við að taka til við að skoða nákvæmlega miðað við þessar forsendur sem hér er lýst og ég var að lýsa að ég hefði áhyggjur af og meiri hlutinn hefur tekið inn í sitt nefndarálit, hvernig þessi útfærsla veiðigjaldsins kemur út fyrir einstakar byggðir, einstök landsvæði, einstök skip miðað við það hvaða veiðimunstur er þar á fiski.

Herra forseti. Það liggur sem sagt ljóst fyrir að það sem hér er verið að gera í frv. er engin framtíðarlausn, alls ekki. Það er meira að segja beinlínis viðurkennt í nefndaráliti meiri hlutans að nauðsyn beri til að fara yfir þetta strax á næsta þingi þannig að slík endurskoðun geti leitt til þess að þetta taki gildi á fiskveiðiáramótunum 2003/2004. Ef við ætlum að taka á þessum vanda verðum sem sagt við að lögfesta það á næsta þingi svo það geti tekið gildi um þessi áramót. Það sýnist mér, herra forseti.

Þegar menn hafa farið í að skoða lögin um stjórn fiskveiða hafa þeir séð að vandamálin sem þarf að taka á eru svo mörg og umræðan hefur oft orðið það ströng að við erum ævinlega hér að afgreiða málin á síðustu dögum þings. Þannig hefur það verið. Þannig var það árið 1990, herra forseti, þegar frv. sem ég vitnaði til var afgreitt. Það var afgreitt á síðustu dögum þings og skrifað var um það í leiðara blaða og komst í fréttir að menn hefðu verið með vökustaura við að komast frá því að afgreiða lögin um stjórn fiskveiða, eins og við erum reyndar að gera á þessari nóttu, þ.e. að ræða lögin um stjórn fiskveiða langt inn í nóttina. Út af fyrir sig er mér alveg nákvæmlega sama um það, herra forseti, mín vegna hvort ég er ræði þetta að nóttu eða degi. Hins vegar er það kannski leiðinlegt fyrir marga aðra sem þurfa að sitja undir umræðunni. Samt er það nú svo að ekki sitja mjög margir undir þessari umræðu aðrir en þeir sem hafa á henni verulegan áhuga.

Herra forseti. Niðurstaðan frv. sem við ræðum er þessi: Verið er að setja inn ákvæði um að Hafrannsóknastofnun skuli dæma um hvaða menn aðrir en þeir fái að rannsaka fisk á Íslandsmiðum. Verið er að setja inn ákvæði í nokkrum greinum frv. um að bæta við pottum og tryggja potta til að taka á þeim vandamálum sem uppi eru. Samtals eru hinir ýmsu viðlagapottar í lögunum núna orðnir um 20 þús. tonn. Verið er að taka ákvörðun um að útfæra veiðigjald með þeim annmörkum að jafnvel meiri hlutinn setur það í nefndarálit sitt að það þurfi örugglega að taka á þessu vandamáli þegar á næsta þingi því að útfærslan sé slík að það komi þannig út. Þannig er nú það, herra forseti.

Herra forseti. Ég hef minnst frekar stuttlega á það í ræðu minni að við hefðum ekki verið að veiða með neinu hættulegu móti hinar göfugu fisktegundir, ýsu og steinbít og að ekki hefði verið nein sérstök ástæða til þess að kvótasetja þær fisktegundir á smábátana, ekki út frá líffræðilegum forsendum. Ég er hér með sérstaka talnaröð alveg frá 1993 til ársins 2001 sem sýnir að þannig var það bara. Við þurftum ekkert á þessu að halda. Í raun var engin hætta á ferðum varðandi ýsustofninn. Annað er reyndar að koma í ljós þessa dagana. Togararall Hafrannsóknastofnunar m.a. sýnir að ýsustofninn er á mjög góðu róli. Það er eini stofninn sem virðist vera að stækka verulega þrátt fyrir að þar hafi kannski verið veitt á síðustu árum eitthvað umfram heimildir.

Ég gat aðeins um steinbítinn, aðra tegund sem mikil deila hefur staðið um. Hann var utan kvóta í fjölda ára en kom inn í kvóta 1996. Meðaltalsaflinn hefur verið 12.800 tonn. Meðan hann var utan kvóta var hann 13.300 tonn. Þarna munar ekki miklu á, enda hefur það reynst svo að enginn hefur séð nein hættumörk í sambandi við veiðarnar á steinbítnum.

Herra forseti. Ég hefði haft mjög gaman af því undir öðrum kringumstæðum en við lok þessarar umræðu að lesa kafla úr frv. frá 1990 sem er mjög merkilegt plagg að fara yfir svona eftir á að hyggja. En ég ætla ekki að gera það, herra forseti, því að ég býst við að það væri kannski rúmlega klukkutíma lestur og þar sem þetta er bæði til í þingtíðindunum og eins vafalaust hægt að fá útskrift af þessu frv. annars staðar, á netinu t.d., þá ætla ég ekki að gera það. En ég ráðlegg þeim mönnum sem hafa áhuga á því að kynna sér þá þróun sem hefur átt sér stað að glugga aðeins í þessar heimildir. Þær eru afar fróðlegar, herra forseti, fyrir þá sem þurfa að takast á við umfjöllun um fiskveiðistjórnarlögin því þær sýna okkur að kerfið sem við höfum komið okkur upp dugar ekki. Það mun ekki duga okkur. Það hefur ekki dugað okkur. Við munum halda áfram að vera með alls konar potta til þess að taka á þessum vandamálum. Fleiri en ég hafa rætt um það í þessum ræðustól.

Síðan er það annað mjög mikið mál, þ.e. að við erum búin að loka okkur í raun af í þessu kerfi með því að núna höfum við kvótasett nánast alls staðar. Þar með er nýliðuninni lokað og menn eiga afar erfitt með að komast inn í þessa grein.

Herra forseti. Áður en ég lýk máli mínu vil ég rifja upp atriði sem mér finnst skipta nokkru máli að komi hérna fram alla vega. Fiskveiðistjórnin og nýting aflans hefur ævinlega skipt íbúa landsins miklu máli, einkum íbúa sjávarbyggðanna. Þar af leiðandi skiptir löndun aflans miklu máli. Samt sem áður fer fiskurinn með batnandi vegakerfi vítt og breitt um landið hvar svo sem hann er seldur. Það gerir það að verkum að vinnsla getur verið víða um landið og margar þessara vinnsla sem kaupa til sín hinar og þessar tegundir og sérhæfa sig eru að gera stórkostlega hluti í verðmætasköpun.

Stjórnarandstaðan á þingi hefur flutt tillögu um aðskilnað veiða og vinnslu, að þar skuli skilja á milli bókhaldslega og að þetta skuli vera tvö fyrirtæki. Ég held að þetta yrði til þess að bæta viðskiptaumhverfi í sjávarútvegi og ég er sannfærður um að þetta mundi líka smátt og smátt leiða til þess að sérhæfing í vinnslunni yrði meiri og að allir mundu hagnast á þessu fyrirkomulagi ef það yrði upp tekið, enda hafa aðrar þjóðir verið að taka þetta upp með góðum árangri, nú síðast Færeyingar og Danir, þ.e. að tryggja að fiskur sé seldur á mörkuðum og að skilið sé á milli veiða og vinnslu. Þetta auðveldar eftirlitsþáttinn og ekki er vanþörf á því því að hann hefur sífellt verið að þenjast út hjá okkur. Ef ég man rétt þá kostar 300 millj. að reka Fiskistofu á þessu fiskveiðiári, það kemur fram í fjárlögum.

[28:30]

Ég er alveg sannfærður um það, herra forseti, að það yrði mikill ábati fyrir þjóðina þegar upp væri staðið að aðskilja veiðar og vinnslu. Að lokum mundu allir hagnast á því hvar sem þeir búa á landinu. Það er ömurlegt til þess að vita að sú tillaga sem var flutt af þeim sem hér stendur og hv. þm. Svanfríði Jónasdóttur, Árna Steinari Jóhannssyni og Jóhanni Ársælssyni um fjárhagslegan aðskilnað í rekstri útgerðar og fiskvinnslu skuli ekki hafa fengið meiri hljómgrunn en raun ber vitni, einkum í ljósi þess að við völd í landinu situr ríkisstjórn þeirra flokka sem telja sjálfsagt að halda uppi eðlilegri samkeppni og eðlilegum viðskiptasjónarmiðum og að það muni þjóna okkur best til framtíðar. Þegar þetta er rætt er reyndin hins vegar allt önnur og menn fást ekki til þess að taka prinsippafstöðu þó að þjóðirnar í kringum okkur geri það og það hafi reynst vel. Þær eru að vísu með annað fiskveiðistjórnarkerfi, sumar hverjar, eða öðruvísi útfært. Færeyingar eru með sóknarkerfi sem hefur reynst þeim vel en það eru kvótar í Danmörku og Noregi, og samt eru menn með þessar reglur.

Herra forseti. Ég hefði viljað spyrja hvort hv. þm. Einar K. Guðfinnsson, formaður sjútvn., væri staddur í húsinu. Ég hyggst spyrja hann í lokin nokkurra spurninga þannig að bráðlega mundi ég óska eftir því að hann væri hérna.

Ég hef haldið því fram, herra forseti, að nauðsynlegasta verk við endurskoðun fiskveiðistefnunnar og nýrrar löggjafar um fiskveiðar og stjórn fiskveiðanna væri að tryggja rétt íbúanna, strandbyggðanna, til atvinnu. Ég hef sagt í blaðagrein að við slíka útfærslu þurfi að tryggja forgang til nýtingar fiskimiða og að strandveiðiréttur íbúanna við sjávarsíðuna sé þeim tryggður og hann megi ekki afnema, hann megi takmarka en ekki afnema. Það verður að tryggja strandveiðifólkinu þennan atvinnurétt. Þess vegna eiga markmið nýrra laga að vera að tryggja að strandveiðarnar fái notið nærveru sinnar við fiskimiðin og það verði að viðurkenna, bæði í lögunum um stjórn fiskveiða, í byggðastefnunni og í byggðastefnuútfærslunni, að þannig verði það að vera. Það verður að vera fullvíst að byggðirnar og fólkið sem þar býr eigi þennan rétt og strandveiðirétturinn og byggðarétturinn fari með einhverjum hætti saman. Þetta held ég að sé höfuðnauðsyn og ég hef sagt það líka, herra forseti, og skrifað um það að ég teldi að þetta mál ætti að nálgast með því að vera með meiri flotaskiptingar heldur en við erum með í dag. Þess vegna óttast ég þá aðgerð sem er í frv. núna, herra forseti, að fara í að stækka bátana, krókaaflamarksbátana, úr 6 tonnum upp í 15 tonn. Mér finnst það of róttækt skref og ég ætla m.a. að beina þeirri spurningu til hv. þm. Einars Kristins Guðfinnssonar hvort hann hafi ekki efasemdir um að fara í þessa stærð, bæði með tilliti til þess sem þeir sögðu hjá Landssambandi smábátaeigenda þegar þeir komu til okkar og eins með tilliti til þess að við náum að halda þessari sérstöðu strandveiðanna. Hún er þá a.m.k. til staðar varðandi krókaaflamarksbátana sem áður voru þorskaflahámarksbátar og ég tel reyndar að þeir hefðu átt að vera það áfram og að við höfum stigið vond skref með því að fara í þessa kvótaskiptingu. Enn verri skref munum við stíga ef það skref sem við erum að stíga núna verður til þess að smábátaflotinn dettur með einhverjum hætti inn í hið stóra kerfi. Ég tel mikla hættu á því. Það kom m.a. fram í umsögn Landssambands smábátaeigenda og ég tek undir áhyggjur þeirra um þetta atriði.

Þess vegna endurtek ég spurningu mína til formanns sjútvn. um hvort hann hafi ekki af því nokkrar áhyggjur, þrátt fyrir þessa tillögu í frv. um að fara megi í 15 brúttótonna stækkun í smábátunum, að taka svona stórt skref. Ég hefði talið eðlilegt að staldra við smærra skref, t.d. 10 tonn.

Við lok umræðunnar langar mig að spyrja hv. formann sjútvn. --- ég hef farið yfir það í löngu máli en veit ekki hvort formaður sjútvn. hefur heyrt að ég tel að við séum með hina ýmsu potta inni í lögunum um stjórn fiskveiða til að taka á vandamálum sem m.a. fylgja þessari útfærslu kerfisins, að veiðirétturinn er söluvara, og fólk í byggðunum hefur ekkert um það að segja, hvorki núna í smábátakerfinu né í stóra kerfinu. Við vitum vel að nokkur styr hefur staðið milli manna vegna þeirra potta sem við höfum úthlutað úr, jafnvel í sama kaupstað, milli byggðarlaga sem liggja tiltölulega nærri hvert öðru og eru í raun og veru með mjög svipaða stöðu, og ekki sjáanlegt að staða sjómanna sem þar vinna sé ólík stöðu hinna í smábátakerfinu sem hafa m.a. fengið síðustu uppbætur. Þess vegna spyr ég formann sjútvn. hvort hann sjái fyrir sér að sú úthlutun sem nú hefur átt sér stað verði óbreytt þannig að staðir eins og Þingeyri eða Patreksfjörður séu út úr myndinni. Breytist málið kannski að öðru leyti? Í lögunum segir t.d. um þessa potta, þúsund tonnin í steinbít, þúsund tonnin í ýsu og 300 tonnin í ufsa, að þeim skuli úthlutað árlega. Þeim á þá aftur að úthluta eftir 1. september nk. Ég þykist alveg vita að hv. þm. Einar Kristinn Guðfinnsson hefur auðvitað orðið var við það eins og við, aðrir þingmenn, að sitt sýnist hverjum um þessa úthlutun. Kannski verður aldrei gert svo öllum líki. Auðvitað er verið að útdeila pottum, og potturinn er ekki það stór að hann geti komið til allra. En mig langar til að vita, herra forseti, hvað þingmaðurinn sér fyrir sér um breytingar í þessa veru. Verður það t.d. þannig áfram að staður eins og Þingeyri eigi ekki rétt á úthlutun svo ég taki bara nærtækt dæmi? Það er staður sem liggur milli svæða, Flateyrar og Tálknafjarðar, og mér finnast ýmsar ástæður benda til þess að úthlutunin á þann stað --- sem var engin til smábátasjómanna --- sé að mörgu leyti óréttlát og miðist í raun og veru við þær aflaheimildir sem áður voru settar þangað til ákveðins fyrirtækis í byggðakvóta og annað slíkt.

Þetta vildi ég spyrja um vegna þess að ég þykist vita að menn séu að velta fyrir sér að á þessu geti orðið einhverjar breytingar. Þess vegna held ég að það væri eðlilegt að hv. þm., formaður sjútvn., segði okkur eitthvað um það hvað hann hugsar í þá veru eða hvað hann þykist sjá fyrir í því. Það er auðvitað sjútvrn. sem úthlutar þessu og gerir það sjálfsagt í samráði við Fiskistofu og stjórnarliða, m.a. í sjútvn. Þegar verið er að útdeila svona rétti sýnist sitt hverjum um það.

Herra forseti. Fullt tilefni væri til að halda þessari umræðu áfram lengur enda engin ástæða til að fara að sofa, það er kominn bjartur dagur og fullt af atriðum sem ég mundi vilja ræða um. Ég ætla samt að láta nokkurn veginn staðar numið. Ég ætla þó, herra forseti, að minna á blaðagrein sem birtist eftir að frv. hæstv. sjútvrh. kom fram, eins og það kom fram og sjútvrh. kynnti sem sátt í málinu. Svofelldum orðum var farið í ritstjórnargrein Bæjarins besta á Ísafirði, með leyfi forseta:

,,Ljóst er nú, sem margir spáðu fyrir, að ,,þjóðarsáttin mikla`` sem sáttanefndin um stjórn fiskveiða átti að ala af sér, var andvana fædd. Andlát nefndarinnar sjálfrar leiðir þó gott eitt af sér: Ekki verður lengur skákað í skjóli hennar.

Er þá tími til kominn að þjóðin taki við sér og komi stjórnmálamönnum í skilning um það í eitt skipti fyrir öll, að það verður aldrei sátt um stjórn fiskveiða í þessu landi fyrr en dregin verða mörk milli strandveiða og úthafsveiða, fyrr en gjafakvótinn verður aflagður, fyrr en kvótabraskið verður aflagt. Það verður aldrei sátt um að heilu byggðarlögin verði lögð í eyði og íbúarnir sviptir aldagömlum rétti til veiða á flóum og fjörðum, þegar sýnt er eftir tveggja áratuga reynslu af kvótakerfinu að verndun fiskstofna, höfuðtilgangur laganna um fiskveiðistjórn, hefur ekki gengið eftir. Það næst aldrei sátt um að vistvænasta veiðiaðferðin, krókaveiðar, verði lögð af til þess eins að þóknast stórútgerðinni. Né heldur að rétturinn til fiskveiða við strendur Íslands sé færður fáeinum einstaklingum og fjölskyldum til eignar og umráða um ómunatíð. Aldrei.``

Þetta segir í leiðaranum og ég er sammála honum. Síðan segir Ellert B. Schram í grein sem hann skrifaði um þessa sátt --- ég ætla ekki að lesa úr henni --- með leyfi forseta: ,,Er spaugað með þjóðina?`` þegar talað er um að það frv. sem við erum hér að ræða búi til einhverja sátt. Mörgum finnst auðvitað sú sátt sem menn áttu von á að hugsanlega kæmi fram um þetta mál engin vera, og við munum takast á um þetta mál á næsta þingi og síðan auðvitað í kosningum vorið 2003. Það liggur algerlega skýrt fyrir. Þeim slag verður ekki sleppt. Hann kemur og þá tökumst við bara á um það. Vilja menn halda áfram þessari kvótastýringu og pottaskóbótunum til að leysa vandamálin sem upp koma eða viljum við útfæra veiðiréttinn þannig að fólkið í byggðunum öðlist á ný vissu um að það eigi sama rétt á atvinnunni og útgerðarmennirnir með því að veiðiréttur útgerðarmannanna verði sá að fara til sjávar til að afla sér tekna en ekki leigu- og söluréttur? Þegar það er gert hefur fólkinu aftur verið fenginn sá réttur að hafa atvinnu af því að veiða fisk, og atvinnu af því að vinna fisk í landi. Þá öðlast fólkið á ný þá öryggistilfinningu að það sé áframhaldandi atvinnuréttur í byggðunum. Það held ég að sé nauðsynlegasta mál íslenskrar fiskveiðistjórnar til langrar framtíðar.