[prenta uppsett í dálka] 3. fundur, 127. lþ.
Ögmundur Jónasson:
Herra forseti. Það er mikill vandi að bregðast rétt við voðaverkum af því tagi sem áttu sér stað í Bandaríkjunum 11. sept. þegar farþegaflugvélar með saklausu fólki innan borðs voru gerðar að lifandi eldsprengjum með þeim afleiðingum sem allir þekkja. Fyrstu viðbrögð af hálfu talsmanna Bandaríkjanna og margra annarra ríkja var krafa um hefnd. Þótt slík krafa hafi hvorki verið sett fram af yfirvegun né hyggindum er hún að mörgu leyti skiljanleg því að hún á rætur í mannlegum tilfinningum sem við öll þekkjum.
Hryðjuverk eru í reynd tilræði, ekki aðeins við fórnarlömbin hverju sinni heldur við siðað samfélag og sú eldraun sem við stöndum frammi fyrir er að bregðast þannig við að okkur takist að varðveita réttarríkið og þær grundvallarreglur um mannréttindi sem mannkynið hefur sameinast um. Hafa þarf hendur í hári þeirra sem voru ábyrgir fyrir þessum voðaverkum og leiða þá fyrir alþjóðlegan rétt. Það er grundvallaratriði að þetta sé gert á vettvangi alþjóðasamfélagsins, Sameinuðu þjóðanna, og að í einu og öllu sé farið að mannréttindasáttmálum.
Nú kann einhver að segja að Sameinuðu þjóðirnar séu svifaseinar og búi ekki yfir þeim tækjum sem nauðsynleg eru til að taka á slíkum vanda. Að vissu leyti er þetta rétt og minnir okkur á nauðsyn þess að efla öryggis- og eftirlitshlutverk Sameinuðu þjóðanna. ,,En það er framtíðin``, segja ákafamenn. ,,Nú þarf að bregðast skjótt við.`` Í því sambandi vil ég minna á að hverjar þær aðgerðir sem gripið verður til þurfa að bera tilætlaðan árangur og við verðum að leggja það skýrt niður fyrir okkur í hverju sá árangur á að vera fólginn, að stuðla að réttlátari og friðvænlegri heimi. Ég leyfi mér að vara við fljótræði og ég vara við því að Íslendingar láti æsingamenn innan NATO teyma sig áfram í þessu máli.
Í fréttum ríkissjónvarpsins í gær var vísað í herskáar yfirlýsingar NATO og breska forsætisráðherrans sérstaklega. Framkvæmdastjóri NATO sagði að nú hefðu verið færðar óyggjandi sönnur á að hryðjuverkunum hefði verið stýrt af aðilum utan landamæra Bandaríkjanna og því bæri að skilgreina þau sem árás á Bandaríkin. Við það kviknaði 5. gr. NATO-samningsins sem segir að árás á eitt NATO-ríki jafngildi árás á önnur og þar með öll aðildarríki hernaðarbandalagsins.
Við þetta er sitthvað að athuga. Í fyrsta lagi kennir reynslan okkur að yfirlýsingar herstjórnar NATO og ýmissa ráðamanna í bandalagsríkjum okkar þar, ekki síst breska forsætisráðherrans, hafa á ögurstundu sem þessari ekki alltaf reynst traustar. Vísa ég þar t.d. í yfirlýsingar þessara aðila í tengslum við loftárásir NATO á Balkanskaga vorið 1999.
Í öðru lagi hlýtur það að orka tvímælis að skilgreina árás með þeim hætti sem hér er gert. Þessi skilgreining þýðir að á hryðjuverkaöld standa Íslendingar nær stríði en áður og geta hæglega sogast inn í hringiðu þeirra átaka sem háð eru á heimsvísu. Og þá skulum við hyggja að því hvað svokallaðir vinir okkar, ríkustu herveldi jarðarinnar, eru að aðhafast og hvernig þau koma fram í heiminum.
Hryðjuverk eiga sér víðar stað en í New York og í Wash\-ington. En okkar heimshluti kemur þá fyrst auga á þau að hagsmunum hins vestræna heims sé ógnað.
Um árabil hefur setið við völd í Afganistan stjórn svokallaðra talibana, ofstækistrúmanna sem beita ómældri kúgun gegn þeim sem voga sér að andæfa veldi þeirra. Heimurinn hefur lengi verið áhugalítill um þessa kúgun að undanskildum kvennahreyfingum sem hafa verið óþreytandi að vekja athygli á illu hlutskipti kvenna undir stjórn talibana. Sú var þó tíðan að heimurinn hafði meiri áhuga á Afganistan. Það var undir lok áttunda áratugarins og í byrjun þess níunda, en þá gerðu sósíalistar uppreisn gegn lénsveldi íslömsku klerkanna og í kjölfarið fóru Sovétmenn með herlið inn í landið þeim til aðstoðar. Nú var stórveldahagsmunum ógnað og hófst mikið áróðursstríð. Á meðal þeirra fréttamanna sem fóru á vettvang var sá sem hér stendur. (Forseti hringir.) Ég heimsótti margar búðir uppreisnarmanna, frelsisherjanna sem svo voru nefndir í fjölmiðlum. Þeirra á meðal voru talibanar. Nú eru þessar frelsishetjur gærdagsins réttdræpar á sama hátt og Saddam Hussein áður (Forseti hringir.) vinur vesturveldanna þegar það þjónaði hagsmunum þeirra að beita Írökum í stríði við Íran á níunda áratugnum. Nú er hann óvinur NATO númer eitt.
Herra forseti. Við lifum í heimi harðrar og grimmrar valda- og hagsmunabaráttu. Við skulum gera okkur grein fyrir því að þegar við stillum okkur upp eins og íslensk stjórnvöld gera nánast (Forseti hringir.) gagnrýnislaust við hlið Bandaríkjastjórnar, bresku stjórnarinnar og með hernaðarbandalaginu NATO, þá fer því fjarri að um það eitt sé að tefla að verja frelsi og mannréttindi. Við erum að taka afstöðu með auðugustu herveldum (Forseti hringir.) jarðarinnar og þeirra málstaður hefur ekki alltaf reynst góður.
Til að ljúka máli mínu, herra forseti, þessi (Forseti hringir.) alvarlegu deilumál eiga heima í öðrum farvegi en hjá hernaðarbandalaginu NATO. Þau eiga heima á vettvangi Sameinuðu þjóðanna og sem vegvísi eigum við að hafa þá mannréttindasáttmála sem mannkynið hefur komið sér saman um.
(Forseti (GuðjG): Forseti vill í allri vinsemd óska þess að hæstv. ráðherrar og hv. þingmenn virði svona nokkurn veginn þau tímamörk sem hér eru sett.)
