[prenta uppsett í dálka] 22. fundur, 127. lþ.
Félagsmálaráðherra (Páll Pétursson):
Herra forseti. Ég mæli fyrir frv. á þskj. 229 um atvinnuréttindi útlendinga. Þetta mál er endurflutt. Það var flutt á síðasta þingi og afgreitt úr nefnd og allir nefndarmenn í félmn. voru á nál., að vísu nokkrir með fyrirvara. Frumvarpið fékk afar góðar viðtökur við 1. umr. í fyrra, en af undarlegum ástæðum náðist ekki að afgreiða það í lotunni við þinglokin í fyrra og er það nú endurflutt með smávægilegum breytingum með hliðsjón af starfi nefndar í fyrra.
Frumvarp þetta er samið af nefnd sem félagsmálaráðherra skipaði í lok árs 1999. Í nefndinni áttu sæti fulltrúar frá félagsmálaráðuneyti, Vinnumálastofnun, Samtökum atvinnulífsins, Alþýðusambandi Íslands og dómsmálaráðuneyti. Nefndinni var falið að endurskoða núgildandi lög um atvinnuréttindi útlendinga, nr. 133/1994. Frumvarp þetta felur í sér heildarendurskoðun á lögunum.
Í frumvarpinu er að finna reglur um rétt útlendinga hér á landi til atvinnu að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Frumvarpinu er einnig ætlað að tryggja réttaröryggi útlendinga sem koma til landsins í atvinnuskyni.
Frá gildistöku núgildandi laga hafa orðið miklar breytingar á íslenskum vinnumarkaði. Eftirspurn eftir erlendu vinnuafli hefur stóraukist síðustu ár og má rekja það til mikillar þenslu á vinnumarkaði. Það er okkur mjög mikilvægt að fá þetta erlenda vinnuafl til þess að reka með okkur þjóðfélagið. Þá hefur orðið sú breyting að þeir útlendingar sem hingað koma til vinnu dvelja hér lengur en áður var og reynir því oftar á rétt fjölskyldu þeirra til dvalar og atvinnu í landinu.
Við gerðum í fyrra stikkprufu á því hvað hefði orðið um þá sem komu fyrir fjórum árum og fengu atvinnuleyfi. Reyndust 40% þeirra vera enn þá í landinu. Þannig að stór hluti af þeim sem koma hingað til vinnu sest hér að.
Í störfum nefndarinnar hefur sérstaklega verið litið til framkvæmdar núgildandi laga m.a. með tilkomu Vinnumálastofnunar og svæðisvinnumiðlana þar sem félagsmálaráðherra hefur falið Vinnumálastofnun að hafa með höndum veitingu atvinnuleyfa. Með frumvarpinu er m.a. verið að festa þessa framkvæmd í sessi.
Vegna þeirra breytinga sem orðið hafa féllu núgildandi lög í mörgu tilliti illa að aðstæðum í íslensku samfélagi. Í frumvarpinu hefur einnig verið tekið tillit til þeirrar almennu þróunar sem orðið hefur á löggjöf á sviði stjórnsýsluréttar, mannréttinda og í alþjóðlegu samstarfi.
Endurskoðun laga um atvinnuréttindi útlendinga hefur tekið nokkurt mið af frumvarpi sem var til umræðu í fyrra og verður væntanlega í vetur, einnig um útlendinga. Það á m.a. við um hugtakanotkun. Leitast hefur verið við að hafa samræmi á þessu sviði eins og unnt er. Dvalarleyfi eru veitt af útlendingaeftirliti en atvinnuleyfi eru veitt af Vinnumálastofnun en þessi leyfi eru nátengd, þannig að nauðsynlegt var að taka tillit til framangreinds frumvarps. Þá er í frumvarpinu kveðið á um samstarf Vinnumálastofnunar og Útlendingastofnunar. Eins er að finna ákvæði um útgáfu skírteinis vegna dvalar og atvinnuleyfis sem Útlendingastofnun skuli annast útgáfu á, enda er það til samræmis við núgildandi vinnulag þar sem slík útgáfa er í höndum útlendingaeftirlits samkvæmt samkomulagi Vinnumálastofnunar og útlendingaeftirlits.
Ákvæði um brottvísun í núgildandi lögum um atvinnuréttindi útlendinga er fellt út, enda er um brottvísun fjallað í 20. gr. frumvarps til laga um útlendinga, en forsenda dvalarleyfis vegna atvinnu er m.a. vissan um að atvinnuleyfi fáist.
Helstu nýmæli frv. eru eftirfarandi:
1. Atvinnuleyfi til sérhæfðra starfsmanna.
2. Heimilt er að víkja frá skilyrði um umsögn stéttarfélags þegar ekki er til að dreifa stéttarfélagi eða landssambandi í hlutaðeigandi starfsgrein.
3. Atvinnurekandi skal samkvæmt frumvarpinu sjúkratryggja erlendan starfsmann sinn þar til hann nýtur verndar samkvæmt ákvæðum almannatryggingalaga.
4. Atvinnurekandi skal undir sérstökum kringumstæðum ábyrgjast greiðslu vegna heimflutnings starfsmanns.
5. Framkvæmd vegna útgáfu heilbrigðisvottorða verði breytt þannig að tekin verða gild erlend vottorð ef þau eru fullnægjandi samkvæmt reglugerð á grundvelli laganna og sóttvarnalaga, nr. 19/1997.
6. Í frumvarpinu er heimildarákvæði um að veita nánustu aðstandendum útlendings tímabundið atvinnuleyfi, enda hafi hann fengið búsetuleyfi og óbundið atvinnuleyfi.
7. Í frumvarpinu er heimildarákvæði um að veita tímabundið atvinnuleyfi vegna útlendings, sem sótt hefur um hæli, þar til ákvörðun hefur verið tekin um hælisumsóknina, svo og vegna útlendings sem fengið hefur endanlega synjun um hæli eða dvalarleyfi, þar til brottvísunin kemur til framkvæmda.
8. Með frumvarpinu er, ef ríkar sanngirnisástæður eru fyrir hendi, heimilt að víkja frá þeirri meginreglu að tímabundið atvinnuleyfi skuli ætíð liggja fyrir áður en útlendingur kemur í fyrsta sinn til starfa hér á landi.
Út af þessu ákvæði í gildandi lögum hafa orðið töluverð óþægindi í einstaka tilfellum því krafan hefur verið sú og henni hefur verið fylgt nokkuð fast eftir að atvinnuleyfi skuli liggja fyrir áður en viðkomandi starfsmaður kemur til landsins.
9. Í frumvarpinu er sérstakt ákvæði um íslenskukennslu og samfélagsfræðslu.
10. Í frumvarpinu er heimild til að víkja frá skilyrðum varðandi óbundið atvinnuleyfi þegar um er að ræða skilnað útlendings sem hefur verið giftur Íslendingi í a.m.k. tvö ár, enda hafi viðkomandi átt samfellt lögheimili á landinu í a.m.k. tvö ár.
Þessi tveggja ára frestur er settur af því að menn óttuðust að það gæti komið til að um málamyndagiftingar yrði að ræða.
11. Í frumvarpinu er heimilt að víkja frá skilyrðum varðandi óbundið atvinnuleyfi þegar um er að ræða andlát íslensks maka útlendings. --- Þ.e. útlendingurinn er ekki á flæðiskeri staddur þó hinn íslenski maki látist.
12. Frumvarpið kveður einnig á um að víkja megi frá því skilyrði við veitingu óbundins atvinnuleyfis að þegar liggi fyrir tímabundið atvinnuleyfi, ef um er að ræða útlending sem verið hefur í námi hér á landi að lágmarki í þrjú ár og lokið námi.
13. Í frumvarpinu eru skilyrði afturköllunar atvinnuleyfis tilgreind.
14. Í frumvarpinu er kveðið á um samráðsnefnd Vinnumálastofnunar og Útlendingastofnunar.
15. Í frumvarpinu er nýr kafli um málsmeðferð þar sem koma fram helstu meginreglur um málsmeðferðina og kæruheimild.
16. Lagt er til að skipuð verði samstarfsnefnd sem taki á almennum álitamálum varðandi útgáfu atvinnuleyfa og fjalli um beiðnir sem berast til Vinnumálastofnunar vegna atvinnuleyfa fyrir hópa.
17. Í a-lið 11. gr. er lagt til að útlendingur þurfi að hafa átt lögheimili og dvalið samfellt hér á landi í þrjú ár til að fá óbundið atvinnuleyfi.
18. Skilgreining á hugtakinu maki er í 11. gr. frumvarpsins.
19. Heimilt er að víkja frá skilyrðum fyrir veitingu óbundins atvinnuleyfis ef um er að ræða maka útlendings sem er með óbundið atvinnuleyfi hér á landi eða uppkomin börn hans.
Samkvæmt upplýsingum frá Þjóðhagsstofnun hefur aðfluttum erlendum ríkisborgurum fjölgað stöðugt frá árinu 1996. Í upphafi þessa árs voru erlendir ríkisborgarar búsettir hér á landi 8.824, en það eru 3,1% af íbúatölu landsins. Erlendir ríkisborgarar eru misdreifðir um landið. Hlutfall þeirra er langhæst á Tálknafirði, 19%. Og á Bakkafirði, eða Skeggjastaðahreppi eru 16% útlendinga.
Hlutfall erlendra ríkisborgara á vinnumarkaði hefur vaxið úr 2,7% í upphafi árs 1998 í 4,2% í upphafi yfirstandandi árs.
Aldrei hafa verið veitt eins mörg atvinnuleyfi til útlendinga og árið 2000. Hér eru að störfum yfir 4.000 einstaklingar með atvinnuleyfi. Þess ber að geta að borgarar á Evrópska efnahagssvæðinu þurfa ekki atvinnuleyfi hér, því þeir hafa sömu réttindi og Íslendingar til atvinnu.
Herra forseti. Ég ætla ekki að orðlengja þetta frekar, en legg til að að lokinni umræðu verði málið sent til hv. félmn. til athugunar.
