Þuríður Backman:
Herra forseti. Hér er til umræðu frv. til laga um breytingu á lyfjalögum, nr. 93/1994, og læknalögum, nr. 53/1988.
Þetta eru nokkuð róttækar breytingar, þær eru ekki stórar í sniðum en eru samt sem áður róttækar í þeim skilningi að með tækni nútímans er verið að gera allt eftirlit varðandi lyfjanotkun og skráningu allra landsmanna aðgengilegri og gagnsærri fyrir Tryggingastofnun ríkisins, landlæknisembættið og Lyfjastofnun. Ástæða þess að verið er gera þær breytingar á þessum lögum að hafa betri aðgang að upplýsingum um lyfjanotkun landsmanna er sú mikla umræða sem verið hefur í landinu um síaukna lyfjaneyslu, þá sérstaklega á ákveðnum sviðum eins og t.d. ávana- og fíkniefnum, lyfjum sem svala fíkn, og eins geðlyfjum og við þessu vilja menn leita svara.
Það eru ýmsar leiðir til að sporna við ávísunum lækna á verkja- og ávanabindandi lyf en þær almennu aðgerðir sem við höfum notast við fram að þessu þykja ekki eins skjótvirkar eða aðgengilegar í dag og hægt væri með því að nota með nútímatækni.
Á það hefur verið bent að með því að koma upp öflugri gagnagrunni, lyfjagagnagrunni, í vörslu Tryggingastofnunar ríkisins gætu þessar þrjár stofnanir sinnt eftirlitshlutverki sínu mun betur. Jafnframt er lagt til að gagnagrunnurinn verði tvískiptur, annars vegar ópersónugreinanlegur og hins vegar persónugreinanlegur, eftir því í hvaða tilgangi á að nota þessa grunna.
Ég vil, herra forseti, hafa allan fyrirvara á frv. eins og það er lagt fram. Við höfum smám saman verið að koma okkur hér upp rafrænum gagnagrunnum og nýtt okkur þá tækni sem hægt er í dag til að safna upplýsingum, bæði persónugreinanlegum og ópersónugreinanlegum, og ég held að það sé kominn tími til að við sjáum þann stað hvar við ætlum í raun og veru að segja: Nei, hingað og ekki lengra. Við viljum ekki vita allt um einkahagi fólks. Við ætlum ekki að gera Ísland að einu stóru auga stóra bróður sem getur fylgst með hverju einasta spori allra í þessu þjóðfélagi. Við viljum einhvers staðar setja mörkin. Við höfum smám saman verið að koma hér upp gagnagrunnum eins og miðlægum gagnagrunni á heilbrigðissviði. Við höfum gert Tryggingastofnun ríkisins auðveldara með að koma upp lyfjaeftirliti með lyfjagrunni og við höfum verið að gera stofnuninni auðveldara að fylgjast með tekjum fólks til þess að auðvelda þátttöku Tryggingastofnunar í lyfjakostnaði eða auðvelda henni að vinna fyrir sjúklinga að þátttöku Tryggingastofnunar í lyfjakostnaði. En smám saman erum við að safna upplýsingum sem gera það að verkum að við getum mjög náið fylgst með svo persónulegri neyslu sem lyfjanotkun er, alveg hreint í smáatriðum.
Ég set mikinn fyrirvara við þetta frv. eins og það er hér lagt fram og fagna því að hæstv. ráðherra hafi nefnt það að Persónuvernd hafi gert athugasemdir og komið með ábendingar eftir að gengið var frá þessu frv. sem hann óskar eftir að heilbr.- og trn. skoði vel. Ég fagna því að hæstv. ráðherra skuli hafa þann skilning á þessum málum að það sé ekki sjálfgefið að hægt sé að koma upp gagnagrunnum, hvort heldur þeir eru persónugreinanlegir eða ekki. Ég veit að við sem sitjum í heilbr.- og trn. munum fara vel yfir málið.
Einn af hvötunum að því að koma þessum grunni á er að auðvelda læknum að fylgjast með því að einstaklingar geti ekki gengið á milli lækna og fengið lyfseðil á þessi lyf, annaðhvort til eigin neyslu eða til þess að komast yfir verkja- og ávanabindandi lyf til að selja öðrum. Með frv., eins og það liggur fyrir í dag, er ekki hægt að komast fyrir þennan leka. Við verðum að beita öðrum ráðum. Við verðum að beita áfram þeim ráðum sem tiltæk eru í dag. Læknir sem fær tilfallandi til sín sjúkling --- sjúkling sem er ekki á skrá hjá honum eða sem hann hefur ekki sinnt sem heimilislæknir eða haft í fastri þjónustu --- sem óskar eftir einhverjum slíkum lyfjum með þá svo trúverðugri lýsingu að lækni finnst ástæða til að skrifa út lyfseðil verður að gæta þess að lyfjaskammturinn sé mjög takmarkaður og eingöngu til skamms tíma, kannski tveggja, þriggja daga skammtur. Viðkomandi sjúklingur getur þá leitað til síns eigin heimilislæknis þegar sá skammtur er uppurinn. Auðvitað takmarkar þetta ávísanir á ávanabindandi lyf og verkjalyf. Læknar, hver um sig, eiga samkvæmt þessu frv. ekki að hafa aðgang að þessum gagnabanka og geta þar af leiðandi ekkert séð hvort sjúklingar ganga á milli lækna og biðja um lyf sem einhver annar er nýbúinn að skrifa upp á.
Ég kem því með þessa ábendingu og er ekki að mælast til þess að við breytum frv. yfir í það að fara leið þeirra þjóða sem hafa eflt gagnagrunninn þannig að allir læknar hafi aðgang að honum, að vísu með þeim takmörkunum að þeir verði að fá skriflegt leyfi sjúklingsins. Ég vil bara benda á að frv., eins og það er núna, mun ekki bæta úr þessu.
Samkvæmt frv. á landlæknir að geta haft yfirlit yfir þessa lyfjaflokka, og þá með persónulegum upplýsingum. Hvað á hann þá að gera ef hann fær upplýsingar um að Jón Jónsson sem er í einhverri neyslu hafi þann sið að ganga á milli lækna og að honum takist að fá lyfjaávísanir á verkja- eða ávanabindandi lyf? Á hann að senda út til allra lækna á Íslandi aðvörun um að Jón Jónsson, fíkniefnaneytandi, gangi á milli lækna og reyni að fá ávísað lyfjum? Á hann að vara lækna við því að ávísa á hann lyfjum? (KF: Hann gerir það.) Hann gerir það í dag. Og á hann að vera á þeirri vakt að senda þetta svona út? Hér er kallað inn í að hann geri það eins og eftirlitið er í dag. En er það ekki nóg? Viljum við hafa þetta fljótvirkara? Viljum við hafa þetta skilvirkara? Eða er þetta í raun og veru nægilegt í dag eins og eftirlitið er, og aðhald landlæknis? Telja menn e.t.v. að það þurfi að komast fljótar á eða hvað vantar upp á ef landlæknir hefur það umboð í dag að senda öllum læknum aðvaranir um ákveðna einstaklinga, nafngreinda? Og ef læknar fara ekki eftir þeim tilmælum í dag, hvað bendir til þess að þeir muni þá fara eftir þessum rafrænu skilaboðum sem koma frá landlækni ef af þessu verður? Mér finnst ástæða til að skoða þetta mjög vel.
Ég er þess alveg fullviss að landlæknisembættið hefur góða yfirsýn yfir það hvaða læknar misnota aðstöðu sína til að komast yfir lyf. Þetta er ekki spurning um upplýsingar. Þetta er spurning um aðgerðir. Þetta er miklu frekar spurning um að hafa úrræði til að koma í veg fyrir að læknar misnoti aðstöðu sína áfram. Mér finnst ekki allt sjálfgefið með því þó að hægt sé að koma þessu í rafrænan farveg.
Ég vil bara leyfa mér, herra forseti, að hafa hér mikinn fyrirvara á, þá sérstaklega því sem snýr að persónugreinanlegum upplýsingum, hversu víða við ætlum að koma þessum gagnagrunnum á, hversu víðtækir þeir eiga að vera, hverjir eiga að hafa aðgang að þeim, í hvaða tilgangi við ætlum að nota þá og hvar við í raun og veru eigum að draga línuna með það í hvernig þjóðfélagi við viljum lifa.
Lyfjanotkun getur verið fyrir marga mjög viðkvæmt mál. Ég skil alveg tilgang þessa frv. svo að það væri heppilegt að geta séð það ef fleiri en einn læknir ávísa á sama sjúklinginn sem er að nota óheppilega samsett lyf vegna þess að hann gengur á milli lækna og getur misnotað lyf þannig. Eftir sem áður tel ég að við þurfum að fara varlega í slíka gagnabanka.
Það er heldur ekki gert ráð fyrir því að þessum persónugreinanlegu upplýsingum verði eytt eða þá tilgreint eftir hve langan tíma. Það er nokkuð sem þarf sannarlega að vera alveg ljóst, hversu lengi slík gögn eiga að geymast og þá í hvaða tilgangi.
Mannvernd hefur gert athugasemdir við þetta frv. Ég tel að við eigum að fara vel yfir það álit og athuga hvort við séum komin þarna of langt í gagnaöfluninni eða hvort það sé með einhverjum hætti hægt að tryggja notkunina enn betur en gert er ráð fyrir í þessu frv.
Persónuvernd hefur líka gert athugasemdir eins og fram kom í ræðu ráðherra. Það er alveg ljóst, eins og ég sagði hér áðan, að lyfjaupplýsingar eru meðal allra viðkvæmustu persónuupplýsinga. Það er ekki sjálfgefið að hægt sé að safna saman yfirliti yfir alla neyslu fólks, lyfjaneyslu fólks, því að í raun og veru er í þessu frv. ekki gerð nein undanþága á skráningunni. Það á sem sé ekki eingöngu að taka ávanabindandi lyf og verkjalyf og ákveðna flokka eins og hugsanlega geðlyf eða eitthvað slíkt heldur á að taka öll lyf og skrá og setja í þessa tvo gagnabanka.
Herra forseti. Ég ætla ekki að hafa þessi orð fleiri en leyfi mér að fara í þessa vinnu með miklum fyrirvara um réttmæti þessa, og þá sérstaklega hvað varðar persónugreinanlegan banka.