Árni Steinar Jóhannsson:
Virðulegi forseti. Við fjöllum hér um frv. til laga um breytingar á lögum nr. 38 frá 15. maí 1990, um stjórn fiskveiða, með síðari breytingum. Ég vil taka undir með hv. þm. Guðjóni A. Kristjánssyni um að hér er kannski ekki um neitt stórmál að ræða, 500 tonn. Þar sem við munum fjalla um þetta í nefnd þá ætla ég ekki að fara efnislega út í umfangið. Ég tel að þessi tilfærsla á 500 tonnum sé ekkert stórmál í sjálfu sér.
Fiskveiðistjórnarkerfið er hins vegar stórmál, eins og aðrir þingmenn hafa komið inn á hér. Auðvitað er þessi 500 tonna tilfærsla á grunni þess kerfis sem við búum við varðandi stjórn fiskveiða. Það kerfi veldur okkur, ekki síst um hinar dreifðu byggðir, gríðarlegum vandræðum. Ég hef áður lýst því í þinginu að ég er algjörlega andvígur pottastefnunni. Eins og kunnugt er hefur Vinstri hreyfingin -- grænt framboð sett fram sjávarútvegsstefnu sem byggir á að fara leið fyrningar og binda kvóta við byggðarlögin í landinu, þ.e. sjávarbyggðirnar.
Þegar maður fær svona frv. til umfjöllunar verður náttúrlega að skoða það í ljósi þess að hér er verið að plástra og lagfæra kerfi sem núverandi stjórnvöld keyra eftir. Við erum andvíg því. En pottastefnan er náttúrlega til komin vegna þess að stjórnvöld í dag stefna að samþjöppun veiðiheimilda með stjórn sinni í fiskveiðimálum. Það hefur leitt af sér og mun leiða af sér gríðarleg vandræði í hinum dreifðu byggðum víðast hvar um landið.
Til að milda þessi áhrif hafa stjórnvöld farið þá leið að styðjast við þetta pottakerfi eins og ágætlega kom fram hjá hv. þm. Guðjóni A. Kristjánssyni í ræðu hans áðan. Við teljum að sú leið sé óheppileg vegna þess að þetta pottadæmi er aðeins millistig, leið sem núverandi stjórnvöld fara til að milda áhrifin meðan hinum dreifðu sjávarbyggðum er að blæða út. Þannig snýr þetta mál við mér og er engin lausn þegar til lengri tíma er litið.
Eins og fram hefur komið hjá hv. þm. er þessi tímasetning á 500 tonna auknum kvóta náttúrlega mjög heppileg fyrir stjórnarliðið í ljósi þess að ekki er langt í kosningar. Borist hafa spurnir af því að menn séu óbeint farnir að deila þessum kvóta út til þeirra sem þeim þykja henta. Þetta er vond stefna sem mun í rólegheitum leiða af sér áframhaldandi hnignun sjávarbyggða. Auðvitað er pottafyrirkomulagið einvörðungu til þess ætlað að lina þjáningarnar meðan á breytingunum stendur. Það er ekkert launungarmál hjá stjórnarliðum að þeir sjá fyrir sér áframhaldandi hagræðingu í greininni sem leiða mun til þess að fjögur eða fimm stór fyrirtæki munu stunda útgerð hér í landinu.
Hugsunin um byggðatengingu kvóta er í raun nákvæmlega sama hugsunin og Íslendingar hafa gagnvart umheiminum varðandi landstengdan kvóta. Við verjum það með oddi og egg að aflinn af Íslandsmiðum komi í langmestum mæli í hlut Íslendinga, að honum sé landað hér og hann unninn hér. Hugsunin í næsta þrepi fyrir neðan, þ.e. byggðatenging, er því af nákvæmlega sama meiði. Ég held að allir Íslendingar séu sammála um að við eigum að hafa yfirráðarétt áfram yfir auðlindum hafsins, að þeim eigi að landa hér, vinna hér og umsetja hér. Þess vegna er hugsunin um byggðatengingu kvóta af nákvæmlega sama meiði. Fólk í sjávarbyggðunum sem hefur byggt allt sitt á þessari auðlind fer fram á að hafa hlutdeild í auðlindinni þannig að hún geti áfram verið grunnur lífs og starfs fólks þar sem það hefur búið um áratuga skeið.
Þess vegna er okkur í Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði mikilvægt að koma þeim skilaboðum á framfæri að við tölum fyrir róttækum breytingum á fiskveiðistjórnarkerfinu. Við viljum fyrna aflaheimildir eftir sérstakri formúlu. Það sem stendur upp úr í okkar tillöguflutningi er byggðatenging kvóta.
Ég hef tekið eftir því að tillögur þingmanna Samfylkingarinnar um fiskveiðistjórnarkerfi sem byggja á uppboði afla, þ.e. fyrningu aflaheimilda og síðan uppboði, leiða í grundvallaratriðum af sér nákvæmlega sömu tilfærslur og kerfið sem við búum við í dag. Á uppboðsmarkaði aflaheimilda, í kjölfar breytinga sem Samfylkingin stendur fyrir, munu þeir sterku, þ.e. þeir sem hafa fjármagnið á bak við sig, ná aflaheimildunum. Þess vegna finnst okkur í Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði mikilvægt að fá menn til liðs við hugsunina um byggðatengingu kvóta eftir nýrri formúlu. Við höfum sett fram okkar formúlu og erum tilbúnir til viðræðna um að fara aðrar leiðir, en að sama marki og við stefnum að í hugmyndum okkar um breytingar á fiskveiðistjórnarkerfinu.
Víða á landinu hefur það sýnt sig að það er grundvallaratriði fyrir byggðirnar að hafa yfirráðarétt yfir aflaheimildum, þ.e. að aflaheimildir séu tengdar við byggðarlögin. Ég hef þráfaldlega nefnt eitt glæsilegt dæmi í því sambandi, þ.e. Grýtubakkahrepp. Grenivík hefur umráðarétt yfir 1.000 þorskígildistonnum sem er grunnur þess að hægt var að ganga til samninga við Útgerðarfélag Akureyringa, hið stóra félag, um að stunda vinnslu á þeim stað. Þannig er hugsunin um byggðatengingu kvóta, hún er í mínum huga forsenda þess að við getum talað um að treysta sjávarbyggðir landsins.
Markaðsleiðin mun á nákvæmlega sama hátt og sú leið sem farin er í dag leiða til samþjöppunar og yfirburða þeirra sem fjármagnið hafa á bak við sig. Þess vegna er hvorki núverandi fiskveiðistjórnarkerfi né kerfi sem fyrnir aflaheimildir og fer í framhaldinu uppboðsleið, nein trygging fyrir því að hinar dreifðu sjávarbyggðir muni eiga aðgang að auðlindunum.
Okkur hjá Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði finnst af þessum sökum mikilvægt að koma á framfæri tillögum okkar um fyrningu veiðiréttar um 5% á ári, þ.e. línulega fyrningu, og síðan verði fundin formúla til að byggðatengja þá fyrningu sem til fellur þannig að hlutdeild sjávarbyggða aukist þegar fram í sækir. Við höfum lagt til að farið verði rólega í þessi mál af ýmsum ástæðum sem ég ætla ekki að rekja hér. Við sjáum fyrir okkur að í grundvallaratriðum geti breytingar á fiskveiðistjórnarkerfinu átt sér stað á næstu 20 árum en breytingin mundi skila sér tiltölulega fljótt til styrkingar í hinum dreifðu byggðum.
Allt bendir til þess að hugsun valdhafanna, þ.e. þeirra sem stjórna landinu núna, sé hagræðing og aftur hagræðing, fækkun og stækkun fyrirtækja. Þess má meira að segja sjá stað í tillöguflutningi varðandi ný hafnalög þar sem frumdrögin gerðu að meira og minna leyti ráð fyrir að hafnir landsins yrðu nánast afskrifaðar. Í framhaldi af því ímynda ég mér að menn hafi séð fyrir sér nokkrar stórar hafnir þar sem landað yrði í framtíðinni. Að vísu er búið að laga frv. núna í meðhöndlun nefndar en því miður er ekki nógu langt gengið í þeim efnum. Þannig virkar hugsunin á grunni þess fiskveiðistjórnarkerfisins sem við vinnum eftir núna, fækkun og stækkun fyrirtækja, og pottakerfið er leið stjórnarinnar til að lina þjáningarnar á meðan á hagræðingunni til fækkunar og stækkunar fyrirtækja stendur.
Þessi framtíðarsýn, virðulegi forseti, er hrollvekjandi fyrir allt landsbyggðarfólk. Það sér fyrir sér þróunina og áttar sig á því sem verið er að gera, ekki bara varðandi fiskveiðistjórnarkerfið sjálft heldur er kné látið fylgja kviði og t.d. hafnaáætlun lögð undir í því sambandi. Ráðamenn vita nákvæmlega hvert þeir stefna í þessum efnum, í þrjú til fimm stór fyrirtæki, stórkostlega hagræðingu, segja menn, o.s.frv. Reyndar hafa menn bent á að hagræðingin leiði ekki til þeirrar hagræðingar sem menn hafa séð fyrir sér heldur skili meðalstór og smá fyrirtæki e.t.v. mestu í þjóðarbúið þegar upp er staðið.
Það er ákaflega dapurlegt fyrir okkur, virðulegi forseti, að ekki skuli vera meiri hluti fyrir því að taka fiskveiðistjórnarmálin upp frá grunni og skoða þau algjörlega í nýju ljósi. Markaðslögmálin, hvort sem þau eru notuð á þeim grunni sem hér er og við vinnum eftir á hinu háa Alþingi í dag með stjórnarmeirihlutanum eða á nýjum grunni þar sem farin væri hrá uppboðsleið, leiða að mínu mati til nákvæmlega sömu niðurstöðu þegar upp er staðið. Menn geta leikið sér með hugsunina um jafnræðið en jafnræðið verður ekki neitt. Það sem gerist með uppboðshugmyndinni er að þeir sem hafa fjármagnið á bak við sig fá heimildir en aðrir ekki.
Við getum stækkað þessa hugsun út í að veiðiheimildir á öllu Norður-Atlantshafi færu á uppboð á markaði í Brussel, með öll löndin sameiginlega í púkki. Ég held að það dyljist engum að þeir sem eru stórir og miklir í sjávarútveginum --- ekki endilega bara hér á Íslandi --- mundu ná til sín miklu og geta í krafti peninganna gert það sem þeim sýndist í þeim efnum. Ég vil bara koma þessu á framfæri.
Virðulegi forseti. Frv. sem hér er til umræðu er í sjálfu sér ekki stórmál. Við munum fjalla um það í hv. sjútvn. og skoða til hlítar. Hér erum við ekki að kljást endilega um þessi 500 tonn sem frv. fjallar um. Það er fyrst og fremst hugsunin, þessi pottahugsun sem mér finnst mjög ógeðfelld. Ég tel að hún sé, og allir gera grein fyrir því, fyrst og fremst uppsett til að milda um stundarsakir áhrifin af því sem menn eru að gera. Það er alveg ljóst að í menn er slett einhverjum tonnum hér og þar þegar búið er að taka allt af byggðarlaginu eins og við höfum séð mörgum sinnum. Eftirleikurinn er náttúrlega augljós.
Við höfum t.d. formúluna frá Hrísey þegar nánast allar aflaheimildir voru seldar þaðan á einni nóttu með einu stóru fyrirtæki. Á einu ári fækkaði íbúum í því sveitarfélagi um 17%. Þetta eru eins og náttúruhamfarir fyrir öll venjuleg samfélög. Svona pottakerfi sem menn ætla að einhverju leyti að nota til að bregðast við þróuninni dugir hvergi til og er bara eins og magnyl í þjáningarfasa eins og þróunin hefur orðið með byggðaröskun í landinu o.s.frv.
Það sem verra er varðandi núverandi kerfi er líka að í hinum dreifðu byggðum, þó að atvinna sé í fullum gangi í krafti stórra útgerðarfyrirtækja sem stunda útgerð á staðnum, er óöryggið svo mikið að menn eru farnir að segja, eins og eðlilegt er: Hvenær verður selt frá okkar byggðarlagi? Hvenær hætta menn hér? Það er farið að valda byggðaröskun líka í sjálfu sér, að menn eru farnir að stökkva til, selja eignir og hreyfa sig, bara vegna þess að óöryggi svæðanna eða byggðanna er svo mikið.
Til að koma á stöðugleika í byggðaþróun og til að gæta réttlætis, er algjört grundvallaratriði hjá Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði, að samfélögunum á ströndinni, sjávarbyggðunum, verði tryggður veiðiréttur og aðgengi að auðlindinni. Allar þessar byggðir hafa þróast fyrir þann möguleika, annars væru þær ekki til. Það liggur í hlutarins eðli. Kerfi sem sett er upp til höfuðs fólki sem hefur lagt allt sitt undir, allt ævistarfið, og gerir ráð fyrir að hægt sé að blása það af á einni nóttu eins og dæmin sanna og dæmi eru um mjög víða, er ekki forsvaranlegt. Það sjá allir sem vilja ala einhverja réttlætiskennd í brjósti.
Virðulegi forseti. Ég ætla ekki að hafa fleiri orð um þetta frv. Það kemur til umfjöllunar í sjútvn. Þetta er pottafrumvarp sem byggt er á grunni núverandi fiskveiðistjórnarkerfis. Við munum fjalla um það sem slíkt en ég árétta enn og aftur að þjóðin verður að takast á við það fyrr en seinna að breyta um kerfi, vinda ofan af þessu óheillakerfi sem við búum við, þannig að menn geti staðið uppréttir hvar sem þeir búa á landinu og eigi jafna möguleika til að sækja björg í bú. Menn þurfa að eiga aðgang að auðlindinni, ekki bara í krafti sterkrar peningalegrar stöðu heldur líka í krafti búsetu.
Við Íslendingar notum auðlindir Norður-Atlantshafsins í okkar fiskveiðilögsögu í krafti þess að við búum hér, gagnvart alþjóðasamfélaginu. Á nákvæmlega sama hátt á samfélagið á Kópaskeri, Ólafsfirði eða Hvammstanga að eiga möguleika á að tryggja lífsviðurværið fyrir sitt fólk á staðnum eins og verið hefur um áratuga skeið.