Pétur H. Blöndal:
Herra forseti. Ég óska eftir því að hæstv. viðskrh. sé viðstödd umræðuna af sérstöku tilefni.
(Forseti (ÍGP): Forseti mun sjá til þess að hæstv. viðskrh. komi. Viðskrh. er hér í húsi þannig að hún mun koma eftir örstutta stund.)
Ég ætla þá að byrja á að fjalla lauslega um frv. Ég tek undir með öðrum hv. þm. að nokkuð skammur tími hefur gefist til að ígrunda frv. sem er afskaplega mikilvægt og mjög þarft að mörgu leyti. Þarna eru ákvæði sem veita Fjármálaeftirlitinu heimild til að hækka nauðsynlegt CAD-hlutfall fyrirtækja á fjármálamarkaði úr 8% í eitthvað meira. Þær heimildir eru mjög opnar og ég vil biðja hv. nefnd sem fær frv. til umsagnar að gæta sérstakan varhug við því að vera ekki að framselja vald til Fjármálaeftirlitsins, ótakmarkað eða ómælt, líka sérstaklega að gefnu tilefni af því hvernig það hefur farið með vald sitt.
Það er margt gott í frv. Verið er að samræma lög um rafeyri og fleira. Það er sem sagt lítið nema gott um frv. að segja að öðru leyti en því sem snýr að sparisjóðunum og þess vegna, herra forseti, ætlaði ég að fá hæstv. viðskrh. til --- já, hún er komin.
Herra forseti. Ágreiningur er um tilboð Búnaðarbankans til stofnfjáreigenda SPRON sem fimm stofnfjáreigendur tóku þátt í. Ágreiningur er um hvort umsögn Fjármálaeftirlitsins sé jákvæð eða neikvæð og hvort það hafi svarað á réttum tíma, en í lögum stendur að sé ekki svarað innan mánaðar frá því nægileg gögn eru komin, þá teljist viðkomandi aðili hæfur. Fjármálaeftirlitið hefur því 30 daga, gæti náttúrlega svarað daginn eftir ef það vildi, en það svaraði miklu seinna, tveim, þrem mánuðum seinna. Samkvæmt lögunum eru þessir fimm stofnfjáreigendur hæfir og Búnaðarbankinn þar með.
Ég ætla ekki að fara út í efnisatriði þessa máls, en það sem kom fram hér áðan var það að hæstv. viðskrh. tók sér hlutverk dómara, herra forseti, og dæmdi í málinu. Hún sagði að þetta tilboð væri ólöglegt. Og þarf þá væntanlega ekki að vísa því til dómstólanna eftir það. Þetta er mjög alvarlegur hlutur. Þegar ráðherra segir að ágreiningsmál þar sem einstaklingar eiga í ágreiningi, þegar ráðherra segir úr ræðustól Alþingis að það tilboð sé ólöglegt, þá spyr maður um þrískiptingu valdsins, herra forseti, um framkvæmdarvald, dómsvald og löggjafarvald. Á löggjafarþinginu segir ráðherrann eftir að hafa flutt frv. að ákveðinn ágreiningur sé, hún er búin að dæma um ákveðinn ágreining og að ákveðið tilboð sé ólöglegt og ákveðnir samningar.
Þetta finnst mér ekki ganga, herra forseti. Þessu vildi ég beina til forseta og hæstv. ráðherra.
En varðandi sparisjóðina í heild sinni, þá er vandinn sá að þar er fé sem enginn á en einhver ræður. Það er um yfirráðin yfir slíku fé sem styrinn stendur. Yfirráðin núna eru í höndum stjórnar viðkomandi sparisjóðs. Hún stjórnar rekstrinum frá degi til dags, en þarf einu sinni á ári að bera reksturinn undir fund stofnfjáreigenda sem eru afskaplega dreifðir. Það er þekkt að þegar eignaraðildin er dreifð þá vex vald stjórnarinnar. Eftir því sem hún er dreifðari því meira er vald stjórnarinnar. Þetta er þekkt úr stjórnunarfræðum. Stjórn sparisjóðs er því mjög valdamikil.
Í vor var samþykkt frv. um hlutafjárvæðingu sparisjóðanna sem var talin nauðsynleg til að þeir héldu velli í framtíðinni í sífellt harðnandi heimi fjármálamarkaðarins og frv. var samið að tilhlutan sparisjóðsmanna sjálfra, þeir voru frumkvöðlar að þeirri lagasetningu. Samkvæmt því átti að breyta sparisjóði í hlutafélag, það átti að gefa honum kost á að afla sér áhættufjár á markaði, en það átti að myndast fé sem enginn átti, sjálfseignarstofnun, það er það fé sem var umfram framreiknað stofnfé stofnfjáreigenda. Þetta var sett í lög. Sú sjálfseignarstofnun ræður mjög miklu. Í tilfelli SPRON hefði hún ráðið tæplega 90%.
Það er dálítið athyglisvert að heyra menn tala um að stefnt sé að dreifðri eignaraðild og enginn megi fara með meira en 5% í sparisjóði, en á sama tíma er sagt í aukagrein að þrátt fyrir það sé heimilt að kveða á um að sjálfseignarstofnun sé ekki bundin af þessum 5% mörkum. Stjórn sjálfseignarstofnunar ræður öllu í flestum sparisjóðum, ef þeir breytast í hlutafélag. Ég vil geta þess að engum sparisjóði hefur enn verið breytt í hlutafélag. Hún ræður yfir þeirri sjálfseignarstofnun sem enginn á og sjálfseignarstofnunin ræður yfir sparisjóðnum og sparisjóðurinn ræður síðan yfir miklu veldi eins og ég gat um áðan. Ég vil nefna nokkur dæmi um það.
Í fyrsta lagi áttu sparisjóðirnir lengi vel meginhlutann í Kaupþingi, reyndar hefur sá eignarhlutur verið að þynnast, en þeir eiga sennilega enn þá þriðjung eða helming í Kaupþingi. Kaupþing er mjög framsækið, duglegt og hvasst fyrirtæki. Það hefur stundað viðskipti, hörð viðskipti víða um heim, hefur t.d. tekið yfir sænskan banka. Sumir töluðu um fjandsamlega yfirtöku sem olli uppnámi í því landi á verðbréfamarkaði þar, en er nú gengið í gegn og þetta er sem sagt mjög virkt fyrirtæki. Þessu fyrirtæki er stýrt af sparisjóðunum og sparisjóðunum er svo stýrt af stjórnum sem kosnar eru af stofnfjáreigendum. Þetta er mikið vald. Og það merkilega er að enginn á í þessu mikla valdi, það er enginn sem á fjármuni í því fyrir utan kannski eitthvert stofnfé sem menn eiga. Í tilfelli SPRON er það að hámarki 700 þús.
Ég hef löngum gagnrýnt þetta fé og sagt að þar sem menn ekki hafa hagsmuni sem eigendur, þá gætu þeir farið að blanda öðrum hagsmunum inn í dæmið, ég er ekki að segja að þeir geri það. Þeir gætu t.d. farið að veita sjálfum sér ódýr lán og þeir gætu farið að kaupa fyrirtæki á yfirverði. Þetta er það sem menn gætu gert ef þeir ráða yfir fé sem þeir eiga ekki sjálfir, vegna þess að þeir tapa ekki á því ef sparisjóðurinn gerir mistök, af því þeir eiga ekki neitt, það er þetta fé sem enginn á sem tapast.
Ég hef sett spurningarmerki við ýmsar fjármálaaðgerðir sparisjóðanna og þá SPRON núna síðustu mánuði.
Í fyrsta lagi keypti SPRON Frjálsa fjárfestingarbankann, heilan banka, á 3,8 milljarða af Kaupþingi, sem er í eigu sparisjóðanna. Það kann að vera svo sem allt í lagi, sama hvar peningurinn liggur, nema það að Kaupþing er ekki sparisjóður, þar er ekki göfugt fé, ekki eins og í sparisjóðunum. Og þarna er spurningin um verðmat á þessu fyrirtæki. Þetta er ekki skráð fyrirtæki. Þetta var fyrirtæki sem var algjörlega í eigu Kaupþings og spurningin er: Hver mat verðið og hver eru skekkjumörkin í því verði? Ég giska á að skekkjumörkin séu plús/mínus 500 milljónir. (Gripið fram í: Hvert var verðið?) 3,8 milljarðar, herra forseti, var verðið og það er meira en allt eigið fé SPRON, ég vil benda á það. Þeir kaupa fyrirtækið fyrir meira en allt eigið fé SPRON. Og þetta virðast þeir geta gert án þess að spyrja kóng né prest, án þess að spyrja fund stofnfjáreigenda og án þess að spyrja Fjármálaeftirlitið.
Ég ætla ekki að ræða um það hvaða möguleikar bjóðast til misnotkunar þegar menn eru að kaupa fyrirtæki sem gæti verið hundruðum milljónum dýrara en ætti að vera, eða hundruðum milljónum ódýrara. En ég tek fram að ég er ekki að segja að eitthvað sé bogið við þetta dæmi sérstaklega.
Síðan hefur gerst dálítið merkilegt. Það er fyrirtæki sem heitir Meiður hf. sem hét áður SP-eignarhaldsfélag. Það fyrirtæki keypti hlut SPRON í Kaupþingi og á eftir þá breytingu 20,8% í Kaupþingi, ráðandi hlut í Kaupþingi, vegna þess að annað hlutafé Kaupþings er afskaplega dreift. Stjórn Meiðs ræður sem sagt miklu um kjör stjórnar Kaupþings. En það merkilega er að Kaupþing á 44% í Meiði. Stjórn Kaupþings ræður því öllu um val stjórnar Meiðs.
Þetta ættu menn að skoða og ég bendi hv. efh.- og viðskn. á að skoða þetta dæmi sérstaklega, hvernig það verður til og hvort ekki sé komið tilefni til að setja lög um það að eignarhald fyrirtækja í hverju öðru þar sem eignarhaldið fer í hring, að fyrirtæki A á í B og B á í A, eða keðjan er kannski lengri, þá sé ákvæði um að það fé fari ekki með atkvæðismagn, sem er eðlilegt því að í lögum stendur að fyrirtæki geti ekki farið með atkvæðismagn fyrir eigin hlutafé og ætti ekki heldur að gera það þegar það fer svona í hring.
Þetta eru þau dæmi sem hafa gerst að undanförnu í sambandi við Kaupþing og SPRON. Afskaplega virkir menn.
Menn hafa rætt dálítið um dreifða eignaraðild og margir voru á þeirri skoðun að hægt væri að koma slíku við, en síðan eru menn að fallast á að það sé alltaf erfiðara og erfiðara að koma slíku við, vegna þess að menn tengjast á alls konar máta, ekki bara blóðböndum, ekki bara systkin, bræður og systur, heldur líka klúbbfélagar. Menn hittast í sundlauginni eða eitthvað slíkt og geta gert með sér óformlegt samkomulag um að styðja hver annan í stjórnarkjöri og þannig geta orðið tengsl á milli atkvæða eða hluta sem hvergi eru sýnileg. Þess vegna telja menn að það sé nánast útilokað að koma á dreifðri eignaraðild, fyrir utan að það rekst á reglur Evrópusambandsins.
En í sparisjóðunum er gert ráð fyrir að einn aðili fari með mjög stóran hlut, sem er sjálfseignarstofnunin. Hún á að fara með í SPRON nærri 90%. Ég spyr þá sem styðja það, sérstaklega ráðherrann sem vill hafa dreifða eignaraðild, hvernig það geti verið að hún fallist á það að einn aðili farið með nærri 90%. Er það dreifð eignaraðild? Hann er einn því það er ein stjórn yfir honum og sú stjórn ræður. Það kemur ein rödd fram sem ræður 90%, meiri hluti stjórnar í þeim sjóði á þeim tíma og það er enginn sem á þetta.
Svo er mjög athyglisvert, herra forseti, að í frv. stendur að verja eigi sparisjóðina yfirtöku. Það heitir að ,,treysta yfirtökuvarnir sparisjóðanna``. Hvað er að gerast? Það verður eitthvert mál hér í sumar þar sem Búnaðarbankinn ætlar að yfirtaka og sameinast sparisjóðnum og sumum líkar það ekki. Ég bendi í þessu sambandi á að sparisjóðirnir ætluðu einu sinni að kaupa Búnaðarbankann og sameinast en þá var það allt í lagi. Þeir sem líkaði ekki yfirtakan lýsa því yfir að þetta sé ólöglegt og ég veit ekki hvað og hvað. Síðan fellir Fjármálaeftirlitið úrskurð um að heimilt sé að selja á yfirverði. Nema hvað? Stjórnarskráin tryggir jú eignarrétt og ef einhver vill kaupa bíl á hærra verði getur enginn bannað að bíllinn verði seldur eða einhver önnur eign manna, hvort sem það er stofnfé eða annað. Það kemur sem sagt tilboð og sumir eru ekki sáttir við það. Hvað gera þeir? Þeir leggja fram frv. sem á að loka á þennan möguleika og lýsa því yfir að samningar sem gerðir hafa verið séu ólöglegir, þá þurfi að taka upp aftur og þeir ætla sem sagt að grípa inn í þennan ágreining með tilskipunum, nákvæmlega eins og einræðisherrar fyrri tíma. Í staðinn fyrir að láta dómstóla landsins kveða upp úr um það hvort þetta sé í samræmi við lög o.s.frv. dæma menn hér á Alþingi, sumir þingmenn, sem er svo sem í lagi, og svo meira að segja hæstv. ráðherra, sem er ekki í lagi. Þetta minnir dálítið á tilskipanir fyrri tíma.
Herra forseti. Hv. þm. Guðmundur Árni Stefánsson kom inn á það að ég hefði verið málaliði eða verktaki hjá Búnaðarbankanum sem einn af stofnfjáreigendum og hann gat um þær 5 milljónir sem okkur voru ætlaðar. Það var reyndar samkvæmt gjaldskrá Búnaðarbankans, viðurkenndri gjaldskrá hjá fjármálafyrirtækjum, þar á meðal hjá Kaupþingi og væntanlega sparisjóðunum líka. Það er svokallað ,,finder's fee``. Þegar menn standa að því að sameina fyrirtæki, kaupa upp eða selja, er þeim boðið svona ,,finder's fee``. Það er enska, ég veit ekki íslenska orðið yfir það, og þetta er talinn eðlilegur hlutur í viðskiptum, og stundað alls staðar. Ég hafði reyndar talsverðar efasemdir um þetta þegar ég frétti það á þriðja degi og hugsaði hvort ég gæti sleppt því að fallast á að taka við því o.s.frv. en þetta virðist vera orðið meginmálið í hugum margra. Ekki það að stofnfjáreigendur selji hlut sinn á yfirverði --- sem er heimilt --- og ekki það að þeir fái eitthvað fyrir yfirráðin yfir því fé sem enginn á. Það eru hins vegar þau yfirráð sem málið snýst um og ekkert annað. Það eru yfirráðin yfir fénu sem enginn á sem um er að ræða, ekki ávöxtun fyrir það fé því hún átti að vera tryggð, og hún er tryggð í lögum. Ekki heldur féð sjálft og hvert það á að renna --- það á að renna til menningar- og líknarmála --- þar er enginn ágreiningur og um ekkert sem menn ætla að gera. Það eru yfirráðin yfir þessum peningum sem skipta máli. Það eru þessi yfirráð sem Búnaðarbankinn ætlaði að kaupa og síðan að sameina rekstur SPRON og Búnaðarbankans til hagræðingar á markaði.
Ég lagði til, herra forseti, fyrir hálfu ári að menn skoðuðu þá leið að í staðinn fyrir að búa til fé sem enginn ætti en einhver ræður væri þessu fé hreinlegt dreift út, einfaldlega skipt á milli Hjálparstofnunar kirkjunnar, Rauða krossins, Óperunnar o.s.frv., menningar- eða listahúsa og því um líkt, þannig að þeir aðilar mundu eignast hlutabréf í sparisjóðnum á viðkomandi svæði en gerðu þá líka kröfu um arðsemi. Það er munurinn. Þá ættu þeir þetta fé og mundu gera kröfu um arð. Þeir gætu líka selt það ef þeim sýndist svo og þá væri raunverulega farið að nota þetta fé til menningar- og líknarmála eins og því er ætlað. Þetta lagði ég til í vor en það var ekki skoðað frekar en annað. Ekki var heldur skoðuð sú leið sem ég benti á og var síðan farin í sumar, þessi yfirtaka. Ég benti á þá leið í umræðunni í fyrra. Ég ætla að vona að þingmenn hafi skilið það, og hæstv. ráðherra, þegar ég benti á það. Það stendur í ræðu. (Gripið fram í: ... frá þér.) Menn geta ekki afsakað sig, lögin voru samþykkt svona þó að menn vissu af þessu.
Ég lagði til að því fé sem enginn á yrði dreift og enn fremur að stofnfjáreigendur fengju eitthvað meira en þetta litla sem ætlað var í lögunum. Það var virkilega farið illa með stofnfjáreigendur í þessum lögum og ef SPRON hefði verið breytt í hlutafélag 28. júní eins og til stóð væri stofnfjáreignin orðin verðlaus hlutabréf, gjörsamlega verðlaus, vegna þess að einn aðili mundi ráða 90% og enginn vill kaupa hluta af þeim 10% sem eftir yrðu. Þannig er veist að stofnfjáreigendum sem einir hafa lagt fram fé í sparisjóðina. Þeir bjuggu reksturinn til og standa einir undir honum. Það var enginn annar sem gerði það. Það var enginn annar sem lagði fram áhættufé og hefði hugsanlega getað tapað því. Sumir stofnfjáreigendur hafa tapað fé sínu, ég vil benda á það, vegna þess að sparisjóðir hafa farið illa og orðið gjaldþrota. Það er ekki eðlilegt að menn fái ekki eitthvað fyrir sína áhættu. Og ég vildi að nefndin skoðaði að stofnfjáreigendur fengju eitthvað fyrir sína áhættu, að hafa lagt fram féð, en restinni yrði svo dreift á menningar- og líknarfélög á viðkomandi svæði, að þau fengju hlutabréf í viðkomandi sparisjóði. Þannig vildi ég hafa þetta í vor en ekki að búa til fé sem enginn á en einhver ræður og getur notað í valdabrölti hingað og þangað. Það er nefnilega það sem gerist og það er það sem þingmenn horfa upp á í dag.