Guðjón A. Kristjánsson:
Herra forseti. Við í Frjálslynda flokknum töldum það sjálfsagt að reyna að ná sáttum í þessu máli og reyna að fá fram málsmeðferð sem gæti verið þinginu til fulls sóma. Við ákváðum því að fallast á það að fara í málið sameiginlega með öðrum flokkum stjórnarandstöðunnar eftir að fyrir lá hvernig meiri hluti ríkisstjórnarflokkanna hafði ákveðið að afgreiða þessi mál í kjörbréfanefndinni.
Það er auðvitað öllum ljóst sem hér eru inni að við í Frjálslynda flokknum gerðum snemma athugasemdir við framkvæmd kosninganna og fórum af stað í þá vegferð eins og við töldum eðlilegt að fara hana. Reyndar höfðum við engin fordæmi í þessu máli um það hvernig málið skyldi bera að en við fórum þá leið að skrifa til yfirkjörstjórnanna og einnig til landskjörstjórnar. Það var upphafið að því að við fórum að skoða þetta mál.
Ég verð að segja alveg eins og er, og get ekki dregið dul á það, eftir að hafa fyrst í stað verið nokkuð tregur til að fara að hreyfa við þessu máli, að eftir að hafa skoðað málið í nokkra daga er ég sannfærður um að það er mjög margt í löggjöfinni og framkvæmdinni sem við þurfum að skoða og lagfæra. Þann lærdóm hljótum við alla vega að draga af þessu máli.
Ég hefði talið það eðlilegt og sjálfsagt að í þessu máli yrði farið að 5. gr. þingskapa og málið rannsakað og síðan skilað hér skýrslu. Og miðað við þá málsmeðferð sem við höfum lagt hér upp í stjórnarandstöðunni, minni hlutinn í kjörbréfanefnd, þá teljum við að hægt hefði verið að ljúka á einni viku þeirri málsmeðferð sem hér er lögð upp í okkar sameiginlegu tillögu. Af hendi Frjálslynda flokksins var þessi málsmeðferð sáttaleið, við vildum auðvitað að sú kæra sem barst hingað inn frá umboðsmanni Frjálslynda flokksins, fyrst til dómsmrn. og síðan inn til Alþingis, yrði tekin til afgreiðslu lið fyrir lið. Meiri hlutinn ákvað að afgreiða hana með því að taka afstöðu til þess að hér væru öll kjörbréf gild og þar með væri kæran ekki meira til umfjöllunar af þeirra hálfu, og það er jú meiri hlutinn sem ræður í hv. Alþingi. En við höfum málfrelsi, venjulegir þingmenn, til þess að tala um það sem okkur finnst úrskeiðis hafa farið og ég hef hugsað mér að nota mér það málfrelsi hér í þessum ræðustól og fara nokkrum orðum um það sem hér er til umræðu.
Í fyrsta lagi er það alveg ljóst að við í Frjálslynda flokknum mótmælum þeirri afgreiðslu sem ákveðin var af meiri hlutanum í kjörbréfanefnd og teljum að þar sé verið að fara á skjön við það sem eðlilegt gæti talist, vegna þess að það hefur komið í ljós, eins og kemur fram í kæru Björgvins Egils til dómsmrn., sem borist hefur hingað, að það er fjöldamargt sem þarf að athuga varðandi framkvæmd og meðferð kjörgagna. Og þó að málið hafi í upphafi verið reist á þeim grunni að það munaði ákaflega litlu til þess að það gæti orðið breyting á uppbótarþingsætum, tiltölulega fáum atkvæðum, þá eru samt sem áður fjöldamörg atriði --- eins og fram hefur komið í nál. minni hlutans og fyrri framsögumenn hafa gert ágætlega grein fyrir --- sem að okkar viti þarf að skoða. Og þótt við á þessu stigi föllumst á að ekki sé gerð krafa um endurtalningu allra atkvæða með því að fallast á þessa málamiðlunartillögu og vera samstiga í stjórnarandstöðunni um að flytja hana, þá teljum við að þó svo að slík tillaga væri samþykkt þá væri þar með ekki búið að loka fyrir þá leið að við endurskoðun á öðrum kjörgögnum gæti komið upp sú staða að frekar þyrfti að skoða málin og jafnvel að til algjörrar endurtalningar á atkvæðum þyrfti að koma.
Það vill svo til um þá málsmeðferð sem við höfum verið að leggja til, m.a. núna í þessu sameiginlega áliti okkar, að í Danmörku var farin sú leið fyrir nokkrum árum að skoða þar utankjörfundaratkvæði sérstaklega vegna þess að litlu munaði. Ég geri ekki ráð fyrir því að Danir hafi farið þá vegferð vegna þess að þeim fyndist einhver minnkun að því að skoða vafamál heldur teldu þeir það sjálfsagt og lýðræðinu til framdráttar, og þess vegna hafi sú aðferð verið valin af þeirra hálfu. Í framhaldi af því var svo farið í það í Danmörku að setja sérstök ákvæði inn í dönsku lögin um endurtalningar, en í íslensku kosningalögunum er engin slík ákvæði að finna og reyndar ekki heldur í sveitarstjórnarlögunum, og hefur þó verið endurtalið í sveitarstjórnarkosningum. Það gert m.a. 1978 hér í Reykjavík þegar munaði níu atkvæðum. Þá ákvað yfirkjörstjórn í Reykjavík að endurtelja. Þannig eru fordæmin til staðar en meiri hlutinn hins vegar hunsar það algjörlega að litið skuli til nokkurra fordæma eða yfirleitt að litið skuli til þess að það sé nokkur skapaður hlutur að sem ætti e.t.v. að skoða í þessum kosningum.
Við höfum nefnt nokkur dæmi í ýmsum plöggum sem við höfum sent frá okkur. Ég ætla, með leyfi forseta, að lesa hér alla kæru Björgvins Egils, eins og hún birtist í skjalinu. Hefur forseti nokkuð við það að athuga?
(Aldursforseti (HÁs): Forseti getur ekki gert athugasemdir við það hvaða skýrslur þingmaðurinn telur nauðsynlegt að lesa upp, en forseta þætti vænt um að fá áætlun um hugsanlega lengd ræðutíma þingmannsins.)
Ég mundi giska á að þessu lyki svona upp úr kl. sex, herra forseti. Nægja þær upplýsingar?
(Aldursforseti (HÁs): Þær nægja í bili og þingmanninum er því heimilt að halda áfram ræðu sinni.)
Til dómsmrn. barst þann 23. maí krafa um endurtalningu atkvæða í nýafstöðnum alþingiskosningum. Sá sem sendi þá kæru inn var Björgvin Egill Vídalín Arngrímsson, til heimilis í Stararima 55 í Reykjavík, kjósandi í Reykjavíkurkjördæmi norður, formaður kjördæmisfélags Frjálslynda flokksins í Reykjavíkurkjördæmi ...
(Aldursforseti (HÁs): Mér finnst einsýnt í ljósi þeirra upplýsinga sem þingmaðurinn hefur gefið að engar líkur séu á því að hér geti farið fram umræður í kvöld eins og gert var ráð fyrir og þarf að útvarpa og sjónvarpa, þannig að ég tel ástæðu til að aflýsa þeim. Eins og útlitið er sé ég engar líkur á því að þessum umræðum verði lokið. Það verður að gera útvarpi og sjónvarpi viðvart og þingmenn þurfa að sjálfsögðu að vita um það. Því tel ég, miðað við það að þingmaðurinn verður ekki búinn með ræðu sína fyrr en kannski einhvern tíma upp úr sex og síðan eiga ýmsir þingmenn eftir að taka til máls, að það sé alveg ljóst að af þeim umræðum verður ekki.)
Má ég halda áfram máli mínu?
(Aldursforseti (HÁs): Gjörðu svo vel.)
Ég var að víkja að þeim aðdraganda, þeirri kæru sem barst frá formanni kjördæmisfélags Frjálslynda flokksins í Reykjavíkurkjördæmi norður og suður, sem kærði til Alþingis framkvæmd alþingiskosninganna 10. maí og gerði eftirfarandi kröfur í kæru sinni:
,,Aðallega að öll greidd atkvæði í alþingiskosningunum 10. maí 2003 verði, að viðstöddum umboðsmönnum flokkanna, endurtalin og að úrskurðað verði um þau atkvæði sem úrskurðuð voru ógild af yfirkjörstjórnum við talningu. Leiði slík endurtalning og endurúrskurðun ógildra atkvæða til breyttrar niðurstöðu þá verði niðurstöður kosninganna til Alþingis 10. maí sl. ógiltar og þeim breytt til samræmis við niðurstöðu endurtalningar.
Til vara er þess krafist að endurúrskurðað verði um þau atkvæði, að viðstöddum umboðsmönnum flokkanna, sem úrskurðuð voru ógild af yfirkjörstjórnum við talningu. Leiði slík endurúrskurðun ógildra atkvæða til breyttrar niðurstöðu þá verði niðurstöður kosninganna til Alþingis 10. maí 2003 ógiltar og þeim breytt til samræmis við niðurstöðu endurtalningar.
Til þrautavara er þess krafist að endurúrskurðað verði um þau atkvæði, að viðstöddum umboðsmönnum flokkanna, sem úrskurðuð voru ógild af yfirkjörstjórn Reykjavíkurkjördæmis norður við talningu. Leiði slík endurúrskurðun ógildra atkvæða til breyttrar niðurstöðu þá verði niðurstöður kosninganna til Alþingis 10. maí 2003 ógiltar og þeim breytt til samræmis við niðurstöðu endurtalningar.``
Síðan segir:
,,Heimild til kæru þessarar er byggð á 118. og 119. gr. laga nr. 24/2000, um kosningar til Alþingis. Kæra þessi er send dómsmrn. í tveimur samritum og skal annað samritið lagt fyrir Alþingi þegar í þingbyrjun, sbr. 118. gr. laga nr. 24/2000.``
Með þessari kæru fylgir svohljóðandi greinargerð:
,,Kærandi telur mikilvægt að áður en hið háa Alþingi og nýkjörnir alþingismenn staðfesta gildi eigin kosninga 10. maí 2003, sbr. 46. gr. stjórnarskrár lýðveldisins og XXII. kafla laga nr. 24/2000, beri að eyða allri óvissu um að rétt hafi verið staðið að framkvæmd alþingiskosninganna. Með endurtalningu verði tryggð örugg og rétt úrslit alþingiskosninga þann 10. maí 2003 og þar með verði vilji kjósenda án nokkurs vafa að fullu virtur. Slík málsmeðferð yrði í anda lýðræðisins sem skylt er að hafa í heiðri.
Ástæða þess að kærandi krefst þess að atkvæði í nýafstöðnum alþingiskosningum verði endurtalin er af öryggisástæðum þar sem svo litlu munar í atkvæðum á landsvísu til þess að verulegar breytingar verði á því hverjir teljist réttkjörnir alþingismenn. Munar þar á landsvísu aðeins 13 atkvæðum af samtals 185.398 greiddum atkvæðum til þess að oddviti á framboðslista Frjálslynda flokksins í Reykjavíkurkjördæmi norður verði réttkjörinn þingmaður í jöfnunarþingsæti og að frambjóðandi í 2. sæti á lista Framsfl. í kjördæminu missi þingsæti sitt. Kæru þessari er því jafnframt beint að gildi kosningar þessa frambjóðanda á lista Framsfl., sbr. 118. gr. laga nr. 24/2000. Munar hér aðeins 0,007% atkvæða, eða 13 atkvæðum, eins og áður sagði, að gjörbreyting verði á niðurstöðu kosninganna þannig að hér getur mjög lítil skekkja í talningu eða rangt mat á vafaatkvæðum og áður dæmdum ógildum atkvæðum skipt sköpum. Sérstök áhersla er lögð á að talning og úrskurðir varðandi vafaatkvæði og utankjörfundaratkvæði verði skoðuð sérstaklega.
Þó svo að ekki sé kveðið á um endurtalningu í lögum nr. 24/2000, um kosningar til Alþingis, er ekkert í lögunum sem bannar endurtalningu eða kveður á um að einungis megi telja greidd atkvæði einu sinni. Verður að telja eðlilegt að atkvæði séu endurtalin þegar krafa er um það og svo lítill munur er á atkvæðum sem raun er á og getur gjörbreytt niðurstöðum alþingiskosninganna. Einnig verður að telja að Alþingi geti í skjóli valdheimilda sinna heimilað endurtalningu atkvæða í alþingiskosningum.
Vakin er athygli á að í borgarstjórnarkosningum 1978 ákvað yfirkjörstjórn í Reykjavík að endurtelja atkvæði af öryggisástæðum vegna þess að 9 atkvæða munur reyndist á afhentum kjörseðlum og að brögð voru að því við talninguna að kjörseðlar hefðu flokkast ranglega.
Ekki virðist hafa verið samræmi í vinnubrögðum við framkvæmd kosninga/talningar milli kjördæma og var meðferð vafaatkvæða mismunandi eftir kjördæmum. Sem dæmi um það varð Sveinn Aðalsteinsson, umboðsmaður Frjálslynda flokksins í Reykjavíkurkjördæmi suður, vitni að því er yfirkjörstjórn í Reykjavík suður hafði samband við yfirkjörstjórn í Reykjavík norður og spurðist fyrir um mat á vafaatkvæðum þar sem kjósendur hefðu í staðinn fyrir að opna kjörseðilinn og krossa við lista hefðu kjósendur skrifað vilja sinn utan á kjörseðilinn. Svarið sem formaður yfirkjörstjórnar Reykjavíkurkjördæmis norður gaf við fyrirspurninni var að þeir hefðu úrskurðað slíka atkvæðaseðla ógilda. Umboðsmaður flokksins, Sveinn Aðalsteinsson, fékk því framfylgt að slík atkvæði í Reykjavíkurkjördæmi suður yrðu dæmd gild, með þeim rökum að á slíkum atkvæðaseðlum kæmi vilji kjósandans skýrt fram og að hefð væri fyrir því í kosningum að úrskurða þannig atkvæðaseðla gilda. Sjá einnig 101. gr. laga nr. 24/2000, um kosningar til Alþingis. Í Reykjavíkurkjördæmi suður voru ógild atkvæði 58 en 131 í Reykjavíkurkjördæmi norður. Sami fjöldi kjósenda er í báðum þessum kjördæmum og munur á ógildum atkvæðum því mikill og bendir það einnig til þess að mismunandi forsendur hafi ráðið mati á atkvæðaseðlum við talningu.``
Herra forseti. Nú ætla ég aðeins að fresta því að lesa lengra vegna þess að hér er ég með skýrslu landskjörstjórnar um niðurstöðu kosninganna og úttektir og langar að lesa þar upp tölur, með leyfi forseta, varðandi ógilda seðla.
Þar segir að í Norðvesturkjördæmi voru ógildir seðlar 29 og gild atkvæði alls 18.710. Í Norðausturkjördæmi voru gild atkvæði 23.563 en ógildir seðlar 58. Í Suðurkjördæmi voru gild atkvæði 25.032 en ógildir seðlar 29. Í Suðvesturkjördæmi voru 42.832 atkvæði gild og 42 ógildir seðlar. Í Reykjavíkurkjördæmi suður voru 36.890 atkvæði gild en 58 ógildir seðlar. Í Reykjavíkurkjördæmi norður voru 36.145 gild atkvæði en 131 ógilt.
Það er því greinlega mikill munur hvar sem litið er á Reykjavíkurkjördæmi norður annars vegar og afgreiðslu ógildra atkvæða í öðrum kjördæmum, hver svo sem skýringin kann að vera.
Held ég nú áfram að lesa úr þessari kæru, herra forseti:
,,Annað dæmi um mismunandi meðferð vafaatkvæða má nefna að í Suðvesturkjördæmi voru atkvæði merkt bókstafnum V dæmd ógild, en þau voru dæmd gild í öðrum kjördæmum.``
Rétt er að geta þess þegar hér er komið í ræðunni að meiri hlutinn á Alþingi í kjörbréfanefnd staðfesti það áðan að það skyldi dæma V-atkvæði ógild í sumum kjördæmum en þau eru sem sagt gild í öðrum eftir niðurstöðu kosninganna.
Síðan segir, með leyfi forseta:
,,Umboðsmenn Frjálslynda flokksins eða staðgenglar þeirra voru ekki viðstaddir talningu alls staðar, t.d. í Norðvesturkjördæmi, og þeim var sagt við talningu af yfirkjörstjórn í Reykjavíkurkjördæmi norður að þeir ættu ekki að vera viðstaddir úrskurð á vafaatkvæðum. Sjá nánar athugasemdir og dæmi um misfellur við framkvæmd talningar/kosninga í einstökum kjördæmum hér að neðan. Af þessari ástæðu er ekki hægt að bera fyrir sig að umboðsmenn lista Frjálslynda flokksins hafi ekki gert athugasemdir við talningu yfirkjörstjórnar á kosninganótt. Skýrt er kveðið á um í 2. mgr. 98. gr. laga nr. 24/2000 að ef umboðsmenn lista eru eigi viðstaddir talningu skuli yfirkjörstjórn þá kveðja til valinkunna menn úr sömu stjórnmálasamtökum, ef unnt er, til að gæta réttar af hendi listans. Það var ekki gert eða reynt. Kærandi vill sérstaklega að kannað verði hvernig nákvæmu eftirliti umboðsmanna var háttað ef þeir voru ekki kallaðir til eða meinað að vera viðstaddir. Það skiptir sköpum við meðferð ágreiningsatkvæða vegna reglna um meðferð þeirra verði ágreiningur milli yfirkjörstjórnar og einhvers umboðsmanns, sbr. 103. gr. laga nr. 24/2000, um kosningar til Alþingis. Í upphafi 3. mgr. 103. gr. laga nr. 24/2000 kemur einnig fram að atkvæði skuli hafa verið talin saman undir nákvæmu eftirliti umboðsmanna.``
Hér vil ég láta þess getið, herra forseti, að í áliti landskjörstjórnar, þegar því var hafnað að hægt væri að taka málið upp eins og það kom frá Frjálslynda flokknum í upphafi, var byggt á því að við hefðum ekki gert athugasemdir við niðurstöðu hjá hverri yfirkjörstjórn fyrir sig. En það er einfaldlega þannig að niðurstaðan á landsvísu verður ekki ljós fyrr en búið er að telja úr öllum kjördæmum og öllum kjördeildum, þannig að þegar af þeirri ástæðu er ekki hægt að reisa slíkan ágreining ef litlu munar. Og niðurstaðan af því verður þá sú framvegis, ef túlka á leiðbeiningu landskjörstjórnar, að framkvæmdin mun verða sú í framtíðinni að allir umboðsmenn lista munu gera fyrirvara, því að ef þeir gera ekki fyrirvara þá geta þeir ekki óskað eftir því að málin verði skoðuð upp á nýtt ef litlu munar í kosningum. Og þá erum við komin að því sem ég sagði áðan, að það hlýtur að leiða til þess að taka þurfi lögin almennt upp, að skoða verði kosningalögin og framkvæmd kosninganna og koma með breytingar á lögunum þannig að málin færist ekki í þann búning, miðað við niðurstöðu landskjörstjórnar, að allir umboðsmenn flokka muni framvegis gera fyrirvara fyrir fram til þess að geta síðan fylgt honum eftir þegar endanleg úrslit liggja fyrir, því að þau liggja eins og allir vita mjög misjafnlega snemma fyrir. Það verður ekki annað lesið úr þeirri leiðbeiningu sem fram kom varðandi athugasemdir Frjálslynda flokksins til landskjörstjórnar.
Síðan segir, með leyfi forseta:
,,Kæranda er ekki ljóst hvernig önnur ákvæði 103. gr. laga nr. 24/2000 voru uppfyllt og óskar hann því eftir að sjá allar bókanir og afstemmingar sem gerðar hafa verið og færa á til bókar. Í lok 1. mgr. 103. gr. laga nr. 24/2000 kemur fram að bóka skuli í gerðabók hve margir kjörseðlar eru ógildir og ástæður þess. Í afritum gerðabóka yfirkjörstjórna Reykjavíkurkjördæma norður og suður og Suðvesturkjördæmis er ekki getið um ástæður ógildinga á kjörseðlum. Kærandi hefur ekki upplýsingar um hvernig skráningu í gerðabækur yfirkjörstjórna annarra kjördæma var háttað.``
Í 103 gr. laganna segir alveg skýrt um þetta atriði:
,,Bóka skal í gerðabók hve margir kjörseðlar eru ógildir og ástæður þess.``
Það er alveg ljóst hvað átt er við. Það á að bóka ástæður þess að kjörseðlar eru gerðir ógildir, það á að greina það í sundur af hvaða ástæðum kjörseðlar eru gerðir ógildir og það skal koma fram í fundargerðum. Það gerir það ekki, ekki í þeim gögnum sem ég hef séð frá yfirkjörstjórnunum, þannig að þeir seðlar sem eru ógildir eru ekki flokkaðir niður og ekki er gerð grein fyrir því hvað að þeim er. Eru það tíu mismunandi ástæður eða er það ein sérstök ástæða sem ógildir þá alla? Var það t.d. svo í Reykjavíkurkjördæmi norður að þeir kjósendur sem skrifuðu utan á kjörseðilinn X-D eða X-F eða einhvern annan bókstaf, að það væri gert ógilt, þó að það hafi verið tekið gilt í mörgum öðrum kjördæmum? Var það svo? Og er það ástæðan fyrir því að svo margir ógildir seðlar eru í Reykjavíkurkjördæmi norður? Spyr sá sem ekki veit því að það kemur ekki fram í þeim fundargerðum sem við höfum séð. Þetta væri m.a. eitt atriðið sem þyrfti að rannsaka ef menn hefðu látið svo lítið að vilja virða sóma þingsins og skoða þessi mál.
Einnig segir fyrr í greinargerðinni, með leyfi forseta:
,,Þó svo að ekki sé kveðið á um endurtalningu í lögum nr. 24/2000, um kosningar til Alþingis, er ekkert í lögunum sem bannar endurtalningu eða kveður á um að einungis megi telja greidd atkvæði einu sinni. Verður að telja eðlilegt að atkvæði séu endurtalin þegar krafa kemur um það og svo lítill munur er á atkvæðum sem raun er á og getur gjörbreytt niðurstöðum alþingiskosninganna. Einnig verður að telja að Alþingi geti í skjóli valdheimilda sinna``, m.a. 5. gr. þingskapa, ,,heimilað endurtalningu atkvæða í alþingiskosningum.``
Niðurstaða okkar er því einfaldlega sú, herra forseti, að það sé margt við kosningarnar að athuga, mjög margt, og það hefði þess vegna verið eðlilegt og sjálfsagt að taka þessar kosningar til yfirvegunar og fara yfir það hvernig framkvæmdin var.
Einnig má segja sem svo að auðvitað erum við hér að vinna með gamalt ákvæði um það að Alþingi ákveður það sjálft samkvæmt 47. gr. stjórnarskrárinnar að umboð til alþingismanna sé gilt. Og vissulega má spyrja sig að því hvort ekki þurfi að skoða þau ákvæði upp á nýtt að Alþingi sem nú kemur saman, þá umboðslaust, ákveði að eigin kjörbréf séu gild. Þannig að það er ýmislegt að skoða, herra forseti.
Síðan er eitt sem ég vil sérstaklega víkja að í máli mínu og það er framkvæmd og meðferð utankjörfundaratkvæða í þessum kosningum. Það virðist svo, herra forseti, að þar sem kosið er utan kjörfundar sé framkvæmdin með ýmsum hætti, t.d. að sums staðar sé ekki stimplað aftan á umslög og atkvæðin verði ógild þess vegna. Í öðrum kjördæmum er það upplýst, m.a. í Norðvesturkjördæmi þar sem reyndar er minnst um vafaatkvæði og minnst um ógild atkvæði, að þar voru slík atkvæði talin gild þó að stimpil vantaði, og vilji kjósandans látinn ráða í öllum tilvikum, enda er ekki verið að reisa sérstakan ágreining um það. Eftir þeim upplýsingum sem ég hef aflað mér varðandi talningar í Norðvesturkjördæmi virðist ekki hafa verið um neinn ágreining að ræða þar í endastöðunni varðandi niðurstöðu atkvæða.
Þegar kjósandi kýs utan kjörfundar treystir hann því auðvitað að sá embættismaður sem framkvæmir kosninguna geri það á löglegan hátt og tryggi það að atkvæði kjósandans verði löglegt. Ég held að allir Íslendingar sem kjósa utan kjörfundar telji sig geta treyst því að verk embættismannanna séu hafin yfir vafa og tryggi það að ef vilji kjósandans kemur rétt fram á atkvæðaseðlinum, ef rétt er kosið, rétt merkt við og rétt lögheimili skrifað og atkvæðaseðillinn komist í rétt kjördæmi, þá teldist hann gildur. En svo er ekki í öllum tilvikum eins og ég hef rakið hér í máli mínu.
Herra forseti. Ég er hér með þrjá kjörseðla, þrjá utankjörfundarseðla. Einn átti að fara í Reykjavík, annar átti að fara í Norðvesturkjördæmi og þriðji virðist hafa átt að fara í Norðausturkjördæmi miðað við áritun utan á umslagið, sem er ekki sama áritun og er hér á bakhliðinni þar sem nafn kjósanda er, en þar kemur skýrt fram að viðkomandi kjósandi á lögheimili á Ísafirði þó að utan á atkvæðaseðilinn sé ritað Norðausturkjördæmi. Það er reyndar eina atkvæðið eins og sjá má sem er með stimpil, tvö eru óstimpluð, þetta er stimplað.
Maður hlýtur að spyrja hvað hefði orðið um þessi atkvæði ef þau hefðu komist til skila. Hins vegar var kosið það seint í viðkomandi kjördeild norður í landi að þessi atkvæði komust ekki frá Norðausturkjördæmi í Norðvesturkjördæmi og til Reykjavíkur. Menn sátu því uppi með það að atkvæðin komust ekki til skila. Það er auðvitað nokkuð sem getur alltaf komið fyrir, hvort sem leiðbeiningin er rétt eða verkin rétt eða ekki.
En þá spyr maður: Kosningalög okkar gera ráð fyrir því að ef vilji kjósenda sé skýr þá eigi hann að ráða. En það gildir ekki í þessu tilviki því hér er það vöntun embættisstimpilsins sem ræður því, ef þannig er unnið, að atkvæði teljast ógild. Ég veit að til eru þingmenn hér í salnum sem vita að atkvæði hafa verið dæmd ógild ef stimpil hefur vantað. Hér í salnum eru líka þingmenn sem vita að atkvæði hafa verið tekin gild, m.a. í síðustu alþingiskosningum, þó að stimpilinn vantaði á utankjörfundaratkvæði. Meðferðin er því sitt á hvað.
Ég tel mig líka hafa leitt að því nokkrar líkur að meðferðin á öðrum atkvæðaseðlum, m.a. sem fólk áttaði sig ekki á að opna og skrifaði utan á þá, sé líka sitt á hvað eftir því hvar þau eru afgreidd. Það hefði verið eðlilegt að menn skoðuðu það.
Þess vegna var mjög eðlilegt að samþykkja að fara þá leið sem var niðurstaða minni hlutans og stjórnarandstöðuflokkanna að fara fram á, þ.e. að 5. gr. þingskapanna væri fylgt og þeirri leiðbeiningu að Alþingi rannsakaði sjálft eða léti rannsaka kosningarnar og meðferð atkvæða og úrskurð vafaatkvæða. Það hefði verið Alþingi til sóma, ég vil segja mikils sóma, að vinna verkið þannig en ekki segja bara að hér sé allt í góðum gír og góðu og fínu lagi og að við stimplum allt sem gert hefur verið og þar með að meðferð vafaatkvæðanna sé sitt á hvað, í fjórum kjördæmum gild en ógild í tveimur.
En það var akkúrat vígstaðan sem stjórnarflokkarnir völdu sér. Þeir völdu að segja sem svo: ,,Við skulum staðfesta allt sem yfirkjörstjórnin hefur gert því ef við förum einhvers staðar í breytingar erum við komnir út í fúafen.`` Það var bara niðurstaðan og þar töldu þeir að best væri að verjast í þessu máli. Það er hins vegar stjórnarflokkunum til lítils sóma að hafa farið þannig í málið og lítil virðing er sýnd kjósendum í þessu landi þar sem menn fást ekki einu sinni til þess að skoða málin upp á nýtt og velta því fyrir sér hvað af þessu megi læra.
Í 1. gr. þingskapa er fjallað um kosningu kjörbréfanefndar og það hlutverk hennar að prófa kjörbréf og kosningu nýkjörinna þingmanna og varaþingmanna.
En í 5. gr. segir, með leyfi forseta:
,,Þingið getur við rannsókn þá, er ræðir um í 1. gr., úrskurðað kosningu ógilda þótt eigi hafi hún kærð verið og einnig frestað að taka kosningu gilda til þess að fá skýrslur. Svo er og um kosningu þingmanns ...
Að öðru leyti tekur þingið eigi upp hjá sjálfu sér að rannsaka kosningar eða kjörgengi en gerir það því aðeins að kært sé yfir þeim.``
Þannig er nú þetta, herra forseti. Ekkert hamlar því að fara þá leið sem stjórnarandstaðan lagði til, þ.e. að láta hér fara fram rannsókn. Það er dálítið sérstakt, verð ég að segja, herra forseti, að meiri hluti kjörbréfanefndar skuli leggja af stað í þessa vegferð með þeim hætti að afgreiða kærur og öll álitamál út af borðinu án þess að, eða eins og segir í upphafi álits minni hlutans, með leyfi forseta:
,,Án sérstakrar rannsóknar verður ekki lagt mat ...``
(Aldursforseti (HÁs): Ef ég mætti ónáða hv. þingmann og upplýsa að forseti hyggst haga málum þannig að stefnt verður að því að ljúka umræðum um þetta mál í dag eða í kvöld en atkvæðagreiðslum frestað til morguns, til klukkan hálftvö á morgun. Þingmenn geta þá gert ráðstafanir í samræmi við það. Ég vildi upplýsa þingmenn um þetta.)
Í þessu áliti minni hlutans segir að án sérstakrar rannsóknar verði ekki lagt mat á þær ásakanir sem fram koma í kærunni, þ.e. kærunni sem ég gerði að umtalsefni hér áðan. Í fyrirliggjandi kæru er vísað til þess að framkvæmd kosninganna hafi ekki verið í samræmi við lög og mismunandi aðferðum hafi verið beitt við meðferð kjörgagna í hverju kjördæmi fyrir sig. Ég tel mig hafa leitt fram rök fyrir því að þannig hafi það verið, þ.e. að það væri mismunandi eftir kjördæmum. Það verður að segjast alveg eins og er að kjósendur á Íslandi, Íslendingar, venjulegt fólk hér á landi, stendur uppi með það að meiri hluta alþingismanna hér á þinginu, ríkisstjórnarflokkunum, finnst ekki í leggjandi að auka hér á réttlæti og lýðræði, með því að skoða m.a. hvernig kosningarnar fóru fram, hvernig embættisverk voru unnin, hvaða atkvæði voru tekin gild, hvar og hvernig. Svo virðist vera. Því miður, herra forseti, verð ég að segja.
Ég verð að segja það alveg eins og er, herra forseti, að lítill sómi er að þessari niðurstöðu meiri hlutans. Það er mjög lítill sómi að henni. Það eykur ekki tiltrú fólks í landinu á lýðræðislegar ákvarðanir þegar menn sjá ekki einu sinni ástæðu til þess að velta því upp sem hugsanlega hefði getað tekið viku, þ.e. að fresta hér afgreiðslu kjörbréfa til þess að leiða í ljós hvað úrskeiðis hafi farið og hvað við getum betrumbætt. Það er niðurstaðan, herra forseti. Það er niðurstaðan, því miður.
Herra forseti. Þegar þessu máli lýkur svo hér og búið er að samþykkja kjörbréf þá er hægt að eyða atkvæðunum því að í kosningalögunum segir að það megi eyða atkvæðum eftir að Alþingi hefur samþykkt kjörbréfin.
Herra forseti. Nú verð ég að mælast til þess að háttvirt Alþingi eða dóms- og kirkjumálaráðuneytið eftir atvikum sjái til þess að kjörgögnum verði ekki eytt, að þau verði geymd, því við í Frjálslynda flokknum sem höfum leitað eftir því að fá hér fram ákveðna skoðun á meðferð kjörgagna og kosninga. Við viljum ekki að málið endi með þeim hætti að við sitjum uppi með þá skömm að atkvæðin verði brennd áður en öll réttarúrræði eru tæmd. Þess vegna óska ég sérstaklega eftir því, herra forseti, að séð verði til þess að kjörseðlar og kjörgögn fáist geymd þar til látið hefur verið reyna á hvaða lagalegar aðferðir séu færar til að fjalla um þær kosningar sem við erum hér að ræða og meðferð kjörgagna í þeim. Þess vegna hyggjumst við fara fram á það við dómsmálaráðuneytið að kjörseðlar verði varðveittir um einhvern tíma meðan við látum reyna til fulls á hvaða réttaraðferðir við höfum til þess að láta reyna á niðurstöðu síðustu kosninga.
Herra forseti. Þessu vil ég koma hér á framfæri og treysti því, ja, ég bara verð að treysta því, að mönnum sé ekki svo brátt í brók að það þurfi að eyða kjörseðlum um leið og samþykkt hefur verið sú afgreiðsla sem meiri hlutinn leggur til. Það væri nú heldur undarlegt eftir þá málsmeðferð sem hér hefur komið fram og þær athugasemdir sem komið hafa fram ef mönnum verður ekki gefinn kostur á því í réttarríkinu Íslandi, t.d. þeim einstaklingi sem hér hefur kært, Björgvini Agli, að fylgja málinu eftir ef hann telur sig eiga einhver réttarúrræði til þess, sem mér er ekki alveg ljóst hvort eru til staðar, eftir að málinu hefur lokið með afgreiðslu í þinginu. Það er auðvitað vegna þess að ekki hefur reynt á þetta áður og ekki er í neinar hefðir að sækja í þessum efnum. Á það er auðvitað bent að í kosningalögunum er ekki ákvæði um endurtalningu. Það er heldur ekki bannað. Það er ekki ákvæði um að það megi ekki skoða vafaatkvæði eða utankjörfundaratkvæði. En það er heldur ekki leyft.
Við erum því vissulega hér á svæði sem við vitum ekki nákvæmlega hvernig á að túlka. Þess vegna hljótum við að fara fram á að jafnmikilvægum gögnum og atkvæðaseðlarnir sjálfir eru og varðveisla þeirra ógildra eða gildra verði haldið til haga þannig að öll réttaráhrif megi dæma af þeim sem vilja halda málinu áfram. Þá er ég að tala um íslenska ríkisborgara sem hugsanlega vildu fara með málið í einhvern þann farveg sem þeir telja að þeir eigi rétt á. Það hefur m.a. verið bent á það hvort það standist mannréttindaákvæði að Alþingi sjálft ákveði um eigið ágæti eða eigin meðferð á hæfi eða ekki hæfi og einnig það að engin ákvæði eru í kosningalögunum um endurtalningu eða ekki endurtalningu. Og svo er nú náttúrlega þetta síðasta sem gerðist í dag, þ.e. að meiri hlutinn ákvað að sums staðar væru vafaatkvæði gild og sums staðar ekki. Þetta er náttúrlega alveg fáheyrt. Það er alveg með ólíkindum að þetta skyldi hafa komið upp, að svo skuli vera í réttarríkinu Íslandi að sums staðar séu ákveðnir hlutir teknir gildir en í öðrum landshlutum ekki. Við gætum spurt um Framnesveginn í Reykjavík. Það vill svo til að til er Grímsey norður í Steingrímsfirði. Ef menn hefðu nú gert mistök í Norðausturkjördæmi og sett Grímseyjarbúa í Norðvesturkjördæmi og þeir hefðu nú bara kosið í Norðvesturkjördæmi óvart eftir þeirri kjörskrá, hefði það þá verið allt í lagi og hefði ekkert þurft að gera neinar athugasemdir við það? Hefði bara verið hægt að kippa því svona í liðinn eins og gert var hér? Eða er þetta bara hægt af því þetta er í Reykjavík þar sem götur liggja báðum megin við ákveðna braut? Eru sem sagt lögin öðruvísi í Reykjavík en í Steingrímsfirði eða í Grímsey? Er það svo? (Gripið fram í: ... kannski að tala við bæjarstjórnina á Akranesi?) Ja, það gæti verið (Gripið fram í.)
Ég tel mig vera búinn að leiða líkur að því í máli mínu, herra forseti, að það sem við erum hér að ræða er grafalvarlegt mál. Þetta er enginn leikur. Þetta er engin æfing, eins og dagskrárgerðarmaðurinn á Stöð 2 sagði í morgun, að það væru æfingar Frjálslynda flokksins sem hér ætti að ræða í dag. Við erum ekki að ræða neinar æfingar. Við erum að ræða um réttarstöðu fólks í íslenska ríkinu, (Gripið fram í: ... prófkjör.) réttarstöðu einstaklinganna. Þó að Sjálfstæðisflokknum hafi tekist að framkvæma sérstakt prófkjör í Norðvesturkjördæmi með þeim sérstöku afbrigðum og aðferðum sem þar hafa viðgengist þá á ekki að innleiða það í íslenskar alþingiskosningar, þó þeir hafi mikla æfingu í því. Og þó að formaður kjörbréfanefndarinnar komi úr þessu vinsæla kjördæmi og hafi tekið þátt í þessu sérstaka prófkjöri og fengið þar ákveðna æfingu í því hvernig eigi nú að fara að þessu þá getum við ekki innleitt það í alþingiskosningar.
Við sitjum því uppi með það að málsmeðferð í þessu máli er ekki í lagi, bara engan veginn. Og það þýðir ekki að tala um það eins og eitthvert léttvægt mál, við erum að tala um það hvort Alþingi sé löglega kjörið eða hvort það sé ekki löglega kjörið, hvort meðferð atkvæðanna sé eins í þessu kjördæminu og hinu, hvort réttur fólksins í landinu fari eftir því hvort það býr á Framnesveginum eða í Grímsey. Hvar liggja þessar skýru línur sem við eigum að búa við?
Þetta er ekkert ,,hér um bil`` og ,,þykjustu``, þetta er ekki ,,fallin spýtan`` eða eitthvað slíkt sem við vorum í hér í gamla daga. Við erum að tala um réttindi íslenskra ríkisborgara, um réttindi okkar sjálfra sem erum í þessum þingsal. Við eigum að standa vörð um lýðræðið, eða hvað? Höfum við ekki verið kjörin til þess að passa upp á það fyrir hönd íslensku þjóðarinnar að lýðræðið sé virt? Eða er það bara svona í þykjustunni þegar stjórnarflokkarnir líta svo á að það þurfi ekki sérstaklega að taka til þess?
Herra forseti. Ég vona að ég hafi dregið þessi mál þannig fram að mönnum sé ljóst að það er verið að tala um talsvert alvarlegt mál, og það sé ekki hægt að leika sér að því með einhverjum sérstökum hætti sem stjórnarliðum dettur í hug á hverjum tíma.
Nú ætla ég að ljúka máli mínu þó að klukkan sé ekki alveg orðin sex. Ég bið forseta forláts og afsökunar á því að ég hafi verið heldur fljótari en ég gerði ráð fyrir.
(Aldursforseti (HÁs): Það er ekki ástæða til að kvarta undan því að þingmaðurinn hafi verið heldur fljótari en hann áætlaði.)