Heilbrigðisráðherra (Jón Kristjánsson):
Herra forseti. Ég mæli fyrir frv. til laga um breytingu á lögum nr. 125/1999, um málefni aldraðra, með síðari breytingum. Frv. er liður í og byggist á því víðtæka samkomulagi sem ríkisstjórnin og Landssamband eldri borgara gerði 19. nóvember 2002 og fól í sér margþættar aðgerðir til að bæta aðstæður og lífskjör eldri borgara. Þáttur í því samkomulagi var að endurskoða hlutverk Framkvæmdasjóðs aldraðra og auka frumkvæði heilbrigðisyfirvalda þegar kemur að ákvörðun um uppbyggingu nýrra þjónusturýma.
Í upphafi máls míns er rétt að geta að með frv. og með því að setja á laggirnar nefnd sem á að skila tillögum um sveigjanleg starfslok hefur ríkisstjórnin staðið í meginatriðum við samkomulagið við eldri borgara og fyrir hönd ríkisstjórnarinnar lýsi ég yfir sérstakri ánægju með þann ávinning sem varð af því samstarfi en ég kem nánar að því máli á eftir.
Liður í samkomulaginu sem hér var um rætt var að tímabært væri að breyta hlutverki Framkvæmdasjóðs aldraðra á þann veg að hann fengi formlega það hlutverk að greiða öldrunarstofnunum húsnæðisframlag, leiguígildi sem stæði undir viðhaldskostnaði og að stærstum hluta fjárfestingarkostnaði nýrra hjúkrunarrýma.
Frumvarpið sem hér er mælt fyrir í dag breytir hlutverki Framkvæmdasjóðs aldraðra og tekur mið af tillögum sem settar voru fram af starfshópnum í nóvember 2002 og sérstökum vinnuhópi starfsmanna heilbr.- og trmrn. frá því í maí 2003. Gerir frv. ráð fyrir heimild til að greiða úr Framkvæmdasjóði aldraðra húsaleigu vegna leigu á hjúkrunarheimili sem byggt hefur verið fyrir aldraða af öðrum en ríkinu. Húsaleiga sem greidd er með þessum hætti skal vera að undangengnu útboði og telst því ígildi stofnkostnaðar. Þá er gert ráð fyrir að heimiluð séu framlög til viðhalds húsnæðis, dagvistar-, dvalar- og hjúkrunarheimila. Enn fremur að þátttaka sveitarfélaga sé aldrei minni en 15% af stofnkostnaði og þegar ríki og sveitarfélög byggja sameiginlega sé eignarhluti þeirra í sömu hlutföllum og skipting stofnkostnaðar. Áfram er gert ráð fyrir að ríki og sveitarfélög geti samið um aðra kostnaðarskiptingu og eignarhlut.
Þegar ríki og sveitarfélög leigja sameiginlega húsnæði fyrir hjúkrunarheimili er gert ráð fyrir að leigan skiptist í sömu hlutföllum og stofnkostnaður. Gert er ráð fyrir að hætt verði að setja fjármagn úr Framkvæmdasjóði aldraðra í rekstur öldrunarstofnana og það verði gert í áföngum á tímabilinu 2004--2008. Þegar hafa verið stigin fyrstu skref í þá átt með því að lækka rekstrarlið Framkvæmdasjóðs aldraðra um 45 millj. kr. í fjárlagafrumvarpi ársins 2004. Því er enn í frv. til fjárlaga fyrir árið 2004 231 millj. kr. til styrktar rekstri stofnanaþjónustu fyrir aldraða.
Í núgildandi lögum er gert að skilyrði að áður en framkvæmdir og rekstur hefjist skuli heilbr.- og trmrh. veita sérstakt framkvæmda- og rekstrarleyfi. Þessu er ekki breytt með frv. en talið er mikilvægt að skerpa framkvæmdina að því er varðar umsóknir og leyfisveitingar. Í skýrslu samstarfshópsins var bent á að heilbrigðisyfirvöld ættu að hafa meira frumkvæði að ákvörðunum um uppbyggingu nýrra þjónusturýma þannig að með opinberum hætti sé greint frá ákvörðunum yfirvalda um uppbyggingu og kaup á þjónustu. Þessi ábending hefur verið tekin til skoðunar í heilbr.- og trmrn. og er tekið mið af því í frv. að þannig verði það í framtíðinni.
Frumvarpinu fylgja drög að umsóknareyðublöðum vegna framkvæmda- og rekstrarleyfa og framlaga úr Framkvæmdasjóði aldraðra. Þá fylgja einnig skilmálablöð sem gert er ráð fyrir að verði ígildi samnings. Flæðirit sem sýna hvernig umsókn verður meðhöndluð fylgir einnig til skýringar.
Að lokum gerir frv. ráð fyrir breytingu á 4. gr. laganna sem fjallar um samstarfsnefnd um málefni aldraðra. Gert er ráð fyrir að annar fulltrúi sem skipaður er án tilnefningar verði starfsmaður öldrunarmála í heilbr.- og trmrn. Ákvæði um ritara nefndarinnar eru lagfærð og sett ákvæði um kostnað af störfum hennar.
Herra forseti. Það er rétt að fara nokkrum orðum um tilurð frv. og skýra baksvið þess sem gert hefur verið í framhaldi af samkomulaginu sem ég vísaði til hér að framan og gert var milli ríkisstjórnarinnar og Landssambands eldri borgara.
Þann 25. september 2002 skipaði ríkisstjórnin starfshóp sem ætlað var að verða farvegur formlegs samráðs stjórnvalda og Landssambands eldri borgara um breytingar á almannatryggingalögum og endurskoðun á lífeyrisgreiðslum er kæmu til framkvæmda á næstu árum. Þá var starfshópnum einnig ætlað að fjalla um uppbyggingu hjúkrunarheimila og þjónustu við aldraða með það að markmiði að stytta biðlista og bæta þjónustu. Er skemmst frá því að segja að starfshópurinn var skipaður fulltrúum fjögurra ráðuneyta og Landssambands eldri borgara og skilaði hann tillögum í skýrslu þann 19. nóvember 2002. Í framhaldi af því undirrituðu ríkisstjórn Íslands og Landssamband eldri borgara yfirlýsingu í ráðherrabústaðnum 19. nóvember 2002. Var það sameiginleg afstaða ríkisstjórnarinnar og Landssambands eldri borgara að tillögurnar væru til vitnis um gagnlegt samstarf og samráð aðila og endurspeglaði samkomulag um aðgerðir ríkisvaldsins í málefnum aldraðra næstu tvö til þrjú árin. Ríkisstjórnin samþykkti að beita sér fyrir því að tillögurnar næðu fram að ganga og var áréttað að aðilar vildu áframhaldandi samráð um þau viðfangsefni sem tillögurnar taka til og annað það sem upp kann að verða tekið í samráðsnefnd aðila.
Tillögur samstarfshópsins eru í níu liðum og lúta að aðgerðum stjórnvalda til að bæta aðstæður og lífskjör aldraðra næstu tvö til þrjú árin. Hefur ríkisstjórnin nú þegar komið til móts við sjö af þessum tillögum og ég tel rétt að hlaupa á þeim aðgerðum sem hrint hefur verið í framkvæmd.
Í fyrsta lagi var samið um hækkun bóta. Að því er varðar hækkun bóta frá Tryggingastofnun ríkisins var með reglugerð heilbr.- og trmrh. fjárhæð tekjutryggingar og tekjutryggingarauka frá Tryggingastofnun ríkisins hækkuð 1. janúar 2003. Frá sama tíma var ákvæðum almannatrygginga um tekjutengingu beitt þannig að skerðingarhlutfall tekna gagnvart tekjutryggingarauka lækkaði úr 67% í 45%. Tekjutrygging og tekjutryggingarauki hækkuðu um 2 þús. kr. hvort um sig þann 1. janúar 2004 í samræmi við reglugerð sem sett var af heilbr.- og trmrh. þann 22. nóvember 2002.
Í öðru lagi er samið um heimaþjónustu og heimahjúkrun. Að því er varðar heimaþjónustu við aldraða taldi starfshópurinn mikilvægt að efla heimaþjónustuna og að þjónusta heimahjúkrunar og heimaþjónusta sveitarfélaga yrði skipulögð þannig að hún væri á einni hendi. Taldi starfshópurinn að samtvinnun þjónustunnar væri brýnust á höfuðborgarsvæðinu.
Þann 18. nóvember 2003 gerði heilbr.- og trmrh. samkomulag við Reykjavíkurborg um samtvinnun félagslegrar heimaþjónustu og heimahjúkrunar í Reykjavík. Samkomulagið felur í sér að setja af stað tilraunverkefni um sameiginlega stýringu heimaþjónustu í Reykjavík. Sameiginleg stýring heimaþjónustu felst í því að Félagsþjónustan í Reykjavík og Miðgarður Grafarvogi annars vegar og miðstöð heimahjúkrunar í Reykjavík hins vegar veita einstaklingum þjónustu samkvæmt sameiginlegri þjónustuáætlun. Einstaklingur getur hvort sem heldur er leitað eftir heimaþjónustu hjá heilsugæslustöð, Félagsþjónustunni í Reykjavík eða Miðgarði Grafarvogi. Beiðnum um þjónustu er komið til sérstakra matsmanna sem setja upp sameiginlega þjónustuáætlun sem getur falið í sér félagslega heimaþjónustu, heimahjúkrun eða hvort tveggja. Undirbúningur hefur þegar hafist og rekstur tilrauna með samtvinnaða þjónustu skal standa í tvö ár frá og með 1. febrúar sl. Kostnaður við tilraunaverkefnið verður greiddur af fjárveitingu heilbr.- og trmrn. sem samþykkt hefur verið í fjárlögum til að efla heimahjúkrun og samþættingu heimahjúkrunar og heimaþjónustu í samræmi við álit samráðsnefndar stjórnvalda og Landssambands eldri borgara.
Í þriðja lagi var samið um dagvistun og hvíldarinnlagnir. Að því er varðar stoðþjónustu í formi dagvistunar og hvíldarinnlagna hefur á árinu 2003 dagvistarrýmum verið fjölgað um 53, ótímabundnum rýmum fyrir hvíldarinnlagnir hefur verið fjölgað um átta og tímabundnum rýmum fyrir hvíldarinnlagnir á höfuðborgarsvæðinu um 26.
Með breytingum á almannatryggingalögum í maí 2002 var lengt það tímabil sem ellilífeyrisþegi getur verið á sjúkrahúsi án þess að missa lífeyrisgreiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins. Var markmiðið með lagabreytingunni að auðvelda hvíldarinnlagnir á hjúkrunarheimili og sjúkrahús og þar með að koma til móts við þá kröfu að aldraðir geti verið sem lengst í heimahúsi og að hvíldarinnlagnir leiði ekki til þess að þeir missi bætur. Getur það verið öldruðum erfitt að missa bætur við hvíldarinnlögn þar sem ýmis fastur kostnaður fylgir því að halda heimili. Tók lagabreyting þessi gildi 1. janúar 2004.
Í fjórða lagi er samið um fjölgun hjúkrunarrýma á Vífilsstöðum. Að því er varðar hjúkrunarheimili á Vífilsstöðum lagði starfshópurinn til að húsnæði Vífilsstaðaspítala yrði tekið í notkun hið allra fyrsta. Því miður tókst ekki að hrinda þeirri áætlun í framkvæmd á árinu 2003 þar sem húsnæðið var ekki talið fullnægja ýmsum öryggiskröfum sem gerðar eru til húsnæðis hjúkrunarheimila. Það þurfti að lagfæra húsnæðið verulega og tók það lengri tíma en áætlað var. Hjúkrunarheimilið á Vífilsstöðum var svo tekið í notkun 30. janúar sl. og verða þar 50 hjúkrunarrými.
Í fimmta lagi var samið um almenna fjölgun hjúkrunarrýma. Að því er varðar fjölgun hjúkrunarrýma á hjúkrunarheimilum hefur rýmum fjölgað á árinu 2003 um 89 en þá eru Vífilsstaðir taldir með. Stefnt er að því að fjölga rýmum um 113 á árinu 2004. Að auki er dvalarrýmum breytt í hjúkrunarrými.
Í sjötta lagi var samið um sveigjanleg starfslok að því er varðar tillögu samstarfsnefndarinnar um sveigjanleg starfslok og breytingar á almannatryggingalögum þannig að fólk hafi skýran ávinning af því að fresta töku lífeyris frá Tryggingastofnun ríkisins og eigi þess kost. Hef ég sett á stofn vinnuhóp til að gera tillögur um lagabreytingar.
Frv. þetta byggir á samkomulagi ríkisstjórnarinnar við Landssamband eldri borgara sem gert var 19. nóvember 2002, eins og áður segir, um aðgerðir ríkisins til að bæta aðstæður og lífskjör aldraðra hér á landi. Þetta er brýnt mál og ég vonast til að það fái vandaða og hraða meðferð í þinginu og leyfi mér því, virðulegi forseti, að leggja til að frv. verði vísað til hv. heilbr.- og trn. og til 2. umr.