[prenta uppsett í dálka] 67. fundur, 130. lþ.
Flm. (Kristinn H. Gunnarsson):
,,Herra forseti. Á þskj. 363 flyt ég ásamt þremur öðrum þingmönnum, hv. þm. Gunnari Birgissyni, Magnúsi Stefánssyni og Einari Oddi Kristjánssyni till. til þál. um háskóla á Vestfjörðum.
Tillagan er svohljóðandi, með leyfi forseta:
,,Alþingi ályktar að fela menntamálaráðherra að beita sér fyrir stofnun sjálfstæðs háskóla á Vestfjörðum. Skólinn verði á Ísafirði og starfi samkvæmt lögum um háskóla.
Sérhæft námsframboð skólans mótist af sérstöðu svæðisins með tilliti til umhverfismála, ferðamála, sjávarútvegs og tónlistarlífs, en í upphafi verði lögð áhersla á almennar undirstöðugreinar, svo sem fræðileg vinnubrögð, sálfræði, siðfræði, félagsfræði, aðferðafræði og tölfræði.
Horft verði til samstarfs við aðra háskóla og þannig stuðlað að fjölbreyttu námsframboði.
Rektor verði ráðinn til starfa á næsta ári til undirbúnings kennslu sem hefjist haustið 2005.``
Herra forseti. Á skömmum tíma hefur aðsókn að háskólanámi aukist svo á Vestfjörðum að líkja má við sprengingu. Enginn skóli á háskólastigi starfar í fjórðungnum svo nemendur verða að stunda fjarnám. Að því er best er vitað er talið að um 130 manns á Vestfjörðum stundi háskólanám við marga háskóla.
Samkvæmt upplýsingum sem ég hef fengið frá Fræðslumiðstöð Vestfjarða eru til upplýsingar um 113 nemendur á haustönn en vitað er um fleiri nemendur sem stunda nám beint við skóla án atbeina fræðslumiðstöðvarinnar. Þessir 113 nemendur stunda nám við sjö háskóla landsins. 36 stunda nám við Háskólann á Akureyri, 15 við Háskóla Íslands, 6 við Háskólann í Reykjavík, 44 við Kennaraháskóla Íslands, 4 við háskóladeildina á Hólum, 5 við Landbúnaðarháskólann á Hvanneyri og 3 við Viðskiptaháskólann á Bifröst.
Mikil aðsókn hefur verið að námi, sérstaklega við Kennaraháskóla Íslands. Athyglisvert er að við afgreiðslu umsókna hjá skólanum á síðasta hausti fengu allir þeir 25 Vestfirðingar sem sóttu nám við Kennaraháskólann í fjarnámi synjun. Samkvæmt mínum upplýsingum var enginn þeirra tekinn inn í skólann í fjarnámi. Það er mjög athyglisvert í ljósi þess að menn hafa miðað við að fjarnám væri fyrst og fremst úrlausn þeirra nemenda sem geta ekki af landfræðilegum ástæðum sótt skólanám frá heimili. Það er líka athyglisvert að samkvæmt upplýsingum í svari frá menntmrh. hér á Alþingi við fyrirspurn eru um 40% þeirra sem stunda fjarnám búsettir á höfuðborgarsvæðinu. Þannig er ljóst að fjarnám er fyrst og fremst að verða valkostur þeirra sem eru í fullri atvinnu og geta ekki stundað daglegt nám við háskóla fremur en valkostur þeirra sem eru búsettir fjarri skóla.
Fjarnámið er stundað á ýmsa vegu. Sumir fylgjast með fyrirlestrum um fjarfundabúnað sem komið hefur verið upp á nokkrum stöðum í fjórðungnum, en aðrir notast einkum við eigin tölvu og eru í beinum samskiptum við skólana.
Fræðslumiðstöð Vestfjarða annast skipulag fullorðinsfræðslu og hefur yfir að ráða fjarfundabúnaði á nokkrum stöðum og aðstöðu á Ísafirði sem notuð er til náms og prófa. Lítið er um beina kennslu eða námsaðstoð enda fræðslumiðstöðin ekki í stakk búin til þess veita hana og afar fátítt að kennarar einstakra háskóla haldi fyrirlestra hjá miðstöðinni.
Fræðslumiðstöð Vestfjarða fékk 9 millj. kr. á fjárlögum síðasta árs og lagt er til í frumvarpi til fjárlaga næsta árs, sem þegar hafa verið afgreidd, að upphæðin verði óbreytt. Til viðbótar þessu fékk miðstöðin 10 millj. kr. á síðasta ári og næstu tvö ár frá iðnaðarráðuneyti og menntamálaráðuneyti. Þetta fé er ætlað til að efla háskólanám í fjórðungnum. Sjálfsaflafé miðstöðvarinnar er um 9--10 millj. kr. Samtals er hefur fræðslumiðstöðin haft um 20 millj. kr. til umráða árlega en það verða liðlega 30 millj. kr. með framlagi ráðuneytanna. Þó ber þess að geta að fræðslumiðstöðin fékk 6 millj. kr. árið 2001 og 3 millj. kr. árið 2002 í sérstakar fjárveitingar. En hafa verður í huga að fénu er varið til fullorðinsfræðslu almennt en ekki bara til háskólanáms. Nú starfa tveir starfsmenn í 1,65 stöðugildum við fræðslumiðstöðina, en líklega bætist við einn starfsmaður á meðan viðbótarframlagsins nýtur við.
Líta verður til þess að staða fræðslumiðstöðvarinnar er óviss líkt og annarra símenntunarmiðstöðva á landsbyggðinni. Starfsmenn hafa ekki stöðu sem ríkisstarfsmenn og framlög ríkisins eru ákvörðuð frá ári til árs. Óljóst er hvernig á að þróa háskólanám og byggja upp háskólasetur eða jafnvel háskóla þegar stefnan er ekki mörkuð til lengri tíma.
Flutningsmenn telja að öll rök hnígi að því að farsælast sé að stjórna uppbyggingu á háskólanámi á Vestfjörðum með sjálfstæðri stofnun með fjárveitingum af fjárlögum eins og aðrir háskólar búa við. Forystumenn skólans munu vinna að uppbyggingu hans og móta námsframboð á þeim forsendum sem gagnast best þeim sem skólanum er einkum ætlað að þjóna.
Bent er á reynslu af uppbyggingu Háskólans á Akureyri. Í upphafi var lagt til að hafin yrði kennsla á háskólastigi á Akureyri í tilteknum greinum á vegum Háskóla Íslands en frá því var horfið og stofnaður sjálfstæður háskóli fyrir norðan. Eru væntanlega fáir í nokkrum vafa um að það hafi reynst heillaráð og að háskólanám fyrir norðan væri með allt öðrum og lakari hætti nú ef það hefði verið annexía og uppbyggingu þess hefði verið stjórnað af fjarlægum stjórnendum í öðrum landshluta. Miklar framfarir í fjarskiptum á síðasta áratug gera það kleift að hinn nýi háskóli getur átt samstarf við aðra skóla og sótt til þeirra þekkingu og námsframboð. Er gert ráð fyrir að þeir möguleikar verði nýttir sem mest í þágu háskólanáms á Vestfjörðum.
Rökin fyrir sérstökum háskóla á Vestfjörðum eru enn þau sömu og sett voru fram þegar stofnað var til háskóla á Akureyri. Birgir Ísleifur Gunnarsson, þáverandi menntamálaráðherra, mælti fyrir frumvarpi um Háskólann á Akureyri á Alþingi 12. desember 1987 og sagði þá m.a., með leyfi forseta:
,,Ég gat þess áðan að háskóli á Akureyri hefur verið mikið áhugaefni forystumanna í byggðum norðanlands. Það er mjög skiljanlegt. Ég hygg reyndar að ekkert sé raunhæfara í byggðamálum en að flytja menntun út í byggðir landsins. Mér er það í minni að menntamálaráðherra Svía var hér í heimsókn á sl. sumri og við ræddum um þróun skólamála, ekki síst þróun háskólamála í Svíþjóð. Hann sagði að ríkisstjórnir í Svíþjóð hefðu gert mjög margt til að halda uppi byggðastefnu. Þær hefðu látið mikið fé af hendi rakna í ýmiss konar félagsleg verkefni og til ýmiss konar atvinnufyrirtækja, en í rauninni hefði ekki nein stefna reynst betri en sú þegar Svíar fóru að flytja sitt æðra nám út í hinar dreifðu byggðir.``
Ég legg áherslu á þessi lokaorð í framsöguræðu þáverandi menntamálaráðherra, Birgis Ísleifs Gunnarssonar.
Sömu sjónarmið komu síðar fram hjá Ólafi G. Einarssyni, þáverandi menntamálaráðherra, 26. febrúar 1992 þegar hann mælti fyrir frumvarpi til nýrra laga um Háskólann á Akureyri, en hann sagði þá, með leyfi forseta:
,,Ég vil einnig minna á að starfsemi Háskólans á Akureyri er mikilvægur þáttur í byggðastefnu, þ.e. fólk í hinum dreifðu byggðum landsins fái aukna möguleika á að notfæra sér þá menningu og þau lífsgæði sem felast í þróttmikilli háskólamenntun og vísindastarfsemi.``
Mikill áhugi er á háskólanámi á Vestfjörðum, enginn háskóli hefur starfsemi þar, staða byggðar er óvíða erfiðari eða íbúafækkun meiri. Það er því ekki eftir neinu að bíða. Notum það ráð sem vitað er að dugir vel. Þar sem gert er ráð fyrri stuttum undirbúningstíma verður í upphafi lögð áhersla á að koma af stað námi í almennum greinum. Það gefur möguleika á hagkvæmri rekstrareiningu sem er þýðingarmikið í upphafi starfrækslu skólans.
Ef aðsókn að nýjum háskóla á Vestfjörðum verður svipuð og ætla má út frá þeim fjölda sem stundar fjarnám á Vestfjörðum munu nemendur við nýjan háskóla í upphafi verða umtalsvert fleiri en þeir sem hófu nám þegar Háskólinn á Akureyri tók til starfa.
Í framhaldinu verði síðan þróaðar sérhæfðari námsbrautir, að einhverju leyti með samstarfssamningum við aðra háskóla um kennslu og útskrift. Flutningsmenn vilja benda sérstaklega á kennaradeild fyrir tónlistarkennara og veiðarfærarannsóknir og þorskeldi sem áhugaverðar námsbrautir sem hinn nýi skóli getur tekið upp á sína arma.
Eftir sem áður verður þörf fyrir Fræðslumiðstöð Vestfjarða til þess að hafa yfirumsjón með fullorðinsfræðslu í fjórðungnum að öðru leyti en háskólanámi.
Herra forseti. Það er leikur enginn vafi á því að fyrir þessu máli er mikill stuðningur Vestfirðinga. Ég vil vitna til ummæla forseta bæjarstjórnar Ísafjarðarbæjar, Birnu Lárusdóttur, sem sagði í viðtali í útvarpinu 23. nóvember sl., skömmu eftir að þessi þáltill. var lögð fram, með leyfi forseta:
,,Ég tel að það séu allir möguleikar á því að koma upp háskólum á þessum kjarnasvæðum, sem eru Reykjavík, Akureyri, Austfirðir og Ísafjörður. Við eigum bara að hafa kjark í okkur til að segja: Nú byggjum við upp þessa byggðakjarna á þessum fjórum stöðum. Háskóli er grundvallaratriði í þessum byggðarkjörnum. Það er það sem við viljum sjá. Við viljum sjá að mönnum sé alvara í því að koma á fót háskóla á Ísafirði, sem við köllum Háskóla Vestfjarða.``
Þetta er yfirlýsing forseta bæjarstjórnar Ísafjarðarbæjar í þessu máli. Þannig fer ekkert á milli mála með stuðning af hálfu bæjarstjórnarinnar í þessu máli.
Í öðru lagi vil ég vitna til samþykktar bæjarstjórnar Bolungarvíkur frá 4. desember sl., en þar segir, með leyfi forseta:
,,Bæjarstjórn Bolungarvíkur fagnar framkominni tillögu þriggja alþingismanna á Alþingi um stofnun Háskóla Vestfjarða á Ísafirði. Brýnt er að skólastofnun á háskólastigi verði til á Vestfjörðum, enda margfeldisáhrif af slíkri starfsemi augljós. Auk jákvæðra áhrifa á fjölbreytni í atvinnulífi, mun stofnunin geta ýtt undir samstarf á milli atvinnulífs og skóla og þannig lagt lóð á vogarskál nýrrar sóknar atvinnu- og mannlífs á Vestfjörðum.``
Loks vil ég vitna til Soffíu Vagnsdóttur, tónmenntakennara í Bolungarvík og fyrrverandi skólastjóra tónlistarskólans. Hún segir í grein í Bæjarins besta, með leyfi forseta:
,,Ég skora á alla þá sem talað hafa fyrir háskóla á Vestfjörðum, hvar í flokki sem þeir standa, að leggjast á eitt og fylgja ályktuninni vel eftir meðal ,,sinna manna og kvenna`` á Alþingi til þess að víðtækur stuðningur og þrýstingur fáist við stofnun skólans. Þannig ná þær tillögur sem þingmennirnir eru með um að ráðinn verði rektor strax á næsta hausti til undirbúnings að verða að veruleika.``
Ég hef vitnað til ályktana og yfirlýsinga forsvarsmanna á Vestfjörðum sem draga fram svo ekki verður um villst að stuðningur við þetta mál er mjög mikill.
Ég vil svo segja að lokum, herra forseti, að mörg rök falla að því að efla rannsóknar- og háskólaumhverfi á Vestfjörðum.
Það er í samræmi við áherslur í byggðastefnu fyrir árin 2002--2005 þar sem uppbygging og aðgengi að menntun er mikilvægur þáttur í eflingu byggðar og einnig er það liður í uppbyggingu Ísafjarðar sem byggðakjarna. Það er í samræmi við áherslur í byggðaáætlun Vestfjarða um eflingu háskólanáms og uppbyggingu á þekkingarumhverfi. Það er í samræmi við tillögur í skýrslu Byggðarannsóknastofnunar og Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands um að uppbygging menntunar og efling Ísafjarðar sem byggðakjarna séu vænlegar aðgerðir í byggðamálum. Það er í samræmi við þann mikla áhuga sem Vestfirðingar hafa sýnt námi á háskólastigi. Það er í samræmi við áhuga og frumkvæði heimamanna á að efla rannsóknir og fræðastarf á Vestfjörðum. Það er liður í atvinnusköpun, að auka atvinnutækifæri fyrir menntað fólk og gefa fræðimönnum kost á að búa og starfa á Vestfjörðum. Það er liður í fjárfestingu í mannauði og gefur Vestfirðingum tækifæri á að vera virkir þátttakendur í nútímasamfélagi þar sem áherslur atvinnulífsins eru á þekkingu.
Ég legg svo til, herra forseti, að að lokinni þessari umræðu verði málinu vísað til síðari umræðu og hv. menntmn.
