Össur Skarphéðinsson:
Frú forseti. Það er fagnaðarefni að þessi samningur skuli liggja hér fyrir. Þessi umræða, eins og hv. þm. Einar K. Guðfinnsson sagði í snjallri ræðu áðan, sýnir þá miklu breytingu sem orðið hefur á viðhorfum manna til Evrópu og til Evrópusambandsins og sérstaklega EES. Það sem menn rifust hér um daglangt og náttlangt, eins og hv. þm. rifjaði upp í ræðu sinni áðan, virðist núna vera samþykki hvers og eins. Breytingin á þessu er auðvitað fyrst og fremst sú sem speglaðist í því sem ég vil kalla endurfæðingu formanns VG. Í ræðu hans áðan kom margt fram sem ég gerði mér ekki grein fyrir.
Til skamms tíma var það svo að í munni hv. þm. Steingríms J. Sigfússonar var orðið Evrópusinni skammaryrði. Það eru ekki mörg ár síðan hann fýldi grön ef menn tóku sér í munn orðið jafnaðarmaður. Nú segist hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon vera orðinn Evrópusinni. Hann er líka orðinn alþjóðahyggjusinni með atkvæðagreiðslu á landsfundi VG og hann er þar að auki orðinn róttækur jafnaðarmaður. Og það sem mestu skiptir, hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon er kominn í slagtog með alþjóðlegum Evrópusinnum.
Það hefur væntanlega ekki farið fram hjá hv. þingmönnum að fyrr í vetur gerðust þau stórmerki að Vinstri hreyfingin -- grænt framboð tengdist böndum, órjúfanlegum vildi ég segja, nýjum samtökum vinstri flokka þar sem er að finna nokkra flokka sem eru róttækir jafnaðarmenn sem eru Evrópusinnar og sem vilja aðild að Evrópusambandinu. Margir af skoðanabræðrum og skoðanasystrum hv. þingmanna VG eru því beinlínis að berjast fyrir aðild að Evrópusambandinu í sínum heimalöndum. Og ég velti því fyrir mér: Kann að vera að VG sé líka að sjá þetta ljós? Það er ekki hægt að komast hjá því að taka eftir þeirri merku stefnubreytingu sem orðin er á ræðuhöldum hv. þm. og formanns VG, Steingríms J. Sigfússonar. Það er ekki bara að hann sé alþjóðahyggjumaður og Evrópusinni, hann kemur hingað í ræðustól og segir það bara hreint út að að ýmsu leyti sé EES gott, og eins og hv. þm. sagði: ,,Veruleikinn er eins og hann er.`` Það var sennilega það besta sem hv. þm. hefur sagt. Ég fæ ekki betur séð en að VG sé hægt og bítandi að fikra sig nær Evrópusambandinu en áður.
Ég verð líka að taka sneið hv. þm. til hv. þm. Guðmundar Árna Stefánssonar til mín þegar formaður Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs spurði hann áðan hvort það kynni að vera að hann hefði ekki lesið þau þingmál sem hér væru lögð fyrir og þá vísaði hv. þm. til stefnu VG í utanríkismálum. Ég verð að viðurkenna að mér var það ekki ljóst að sú stefnubreyting hefði orðið hjá VG að menn á þeim bæ væru hættir við að varpa EES út í hafsauga og taka upp tvíhliða samninga við Evrópusambandið. Það eru alla vega ekki mörg missiri frá því að hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon hélt stormandi ræður um hvað það væri gott að gera tvíhliða samninga við Evrópusambandið. Ég átti í harðri orðræðu við hann fyrir u.þ.b. tveimur árum að ég hygg og var þá einmitt að reyna að leiða honum fyrir sjónir að það væri ekki æskileg vegferð og vísaði til fordæmis Svisslendinga sem eyddu miklum tíma og miklum fjármunum í að gera sjö eða átta tvíhliða samninga á ýmsum sviðum við Evrópusambandið með þeim árangri að þeir geta vart við þá búið. En ég segi auðvitað að batnandi mönnum er best að lifa og ég fagna því að VG er þó komið það nálægt okkur. Ég ætla ekki að segja að þeir séu endilega að stefna að því að verða deild í Samf. eins og einhverjir flokksbræður hv. þm. Steingríms J. Sigfússonar leiddu getum að í Fréttablaðinu fyrr í vetur. En það er auðvitað alveg klárt að stefnubreytingin í umræðunni í þinginu, sem hv. þm. Einar K. Guðfinnsson fann af næmni sinni áðan, stafar af því að hér er enginn flokkur lengur á móti EES. Það er einfaldlega svo að þeir sem börðust daglangt og náttlangt fyrir EES, á móti t.d. hv. Steingrími J. Sigfússyni, höfðu rétt fyrir sér.
Það sem við vorum að segja á þeim árum að skipti mestu fyrir framtíð íslensks efnahagslífs var aðild að EES. Við höfðum rétt fyrir okkur. Ýmsir þingmenn sem þá töluðu gegn samningnum höfðu rangt fyrir sér. Eins og gerist oft í stjórnmálum hafa menn ekki alltaf rétt fyrir sér. Það hefur margoft hent mig og hæstv. utanrrh., en hið sögulega í þessari umræðu er að formaður VG hefur sagt úr þessum ræðustól að hinn efnahagslegi þáttur EES sé jákvæður. Það hefur aldrei komið fram með svo skýrum hætti hjá VG áður.
Nú er það svo að ég sakna hv. þm. Ögmundar Jónassonar í umræðunni því að hann er staddur erlendis. Það hefði verið gaman að hafa hann hér vegna þess að ég hef aldrei heyrt hv. þm. Ögmund Jónasson tala með þessum hætti eins og Steingrímur J. Sigfússon.
Það var misskilningur líka hjá hv. þm. og formanni VG að þau rök sem menn hefðu áður notað gegn EES, þ.e. að EES væri hugsanlega brot á stjórnarskrá Íslendinga, væru nú skyndilega orðin rök í munni okkar Evrópusinna fyrir aðild. Það er auðvitað ekki svo. Þeir hv. þm. sem halda því fram endurspegla ekkert nema vanþekkingu sína á eðli og þróun Evrópusambandsins.
Þegar samningurinn um EES var gerður á sínum tíma var það nú svo að við sem vorum miklir fylgjendur EES-samningsins veltum fyrir okkur hvort hugsanlegt væri að sá samningur fæli í sér það mikið afsal á fullveldi að bryti á bága við stjórnarskrá. Út af þessum vafa var því einmitt skotið til nefndar fjögurra vísra lagaspekinga hvort svo kynni að vera. Niðurstaða þeirra var sú að þarna værum við á gráu svæði. En niðurstaða þeirra var líka sú að að líkindum væri ekki um brot á stjórnarskrá að ræða. Þær líkur væru svo miklar að það væri verjanlegt að gera þennan samning.
Síðan hafa hlutirnir breyst. Á þeim tíma héngu menn á þeim njóla að Íslendingar áttu kost á því að hafa áhrif á gerninga Evrópusambandsins í gegnum samráð sem gerðist í tengslum við framkvæmdarstjórnina. Á þeim tíma var Evrópuþingið einskis megandi. Það var ákaflega valdalítið. Það var aftur undirstaðan og fóturinn undir þeirri umræðu innan Evrópusambandsins að það væri ólýðræðislegt, sem það var svo sannarlega í þá daga og er því miður enn þá. En breytingarnar sem menn réðust í í kjölfar þeirrar umræðu voru einmitt að færa Evrópuþinginu völd.
Nú er staðan einfaldlega sú að ef upp koma deilur á milli framkvæmdarstjórnarinnar og Evrópuþingsins og niðurstaða næst ekki í ákveðnu samráðsferli ræður hið lýðræðislega kjörna vald, eins og eðlilegt er, þ.e. Evrópuþingið. Það þýðir aftur að sú staða er komin upp að möguleikar okkar á því að hafa áhrif á tilskipanir sem við verðum að taka upp í lagasafn okkar eru miklu minni en áður. Það sem menn leggja stundum upp með í formi draga að tilskipunum endar oft gjörólíkt upphafinu. Þar með er komin upp sú staða að möguleikar okkar til þess að verja fullveldi eru minni en áður. Það er þess vegna sem ýmsir Evrópusinnar, þar á meðal ég, velta því fyrir sér í fullri alvöru hvort þessi þróun hafi ýtt okkur yfir hið gráa svæði. Það er því með engu móti hægt að koma hér og snúa þessu á hvolf eins og hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon gerði áðan.
Það liggur alveg ljóst fyrir að Samf. er Evrópusinnaður flokkur. Við viljum sækja um aðild að Evrópusambandinu og gera það í fullri alvöru með það fyrir augum að íslenska þjóðin verði aðili að Evrópusambandinu.
Það var líka misskilningur hjá hv. þm. Steingrími J. Sigfússyni þegar hann spurði: Ætlaði ekki Samf. að skilgreina samningsmarkmið fyrir tveimur eða þremur árum? Nei, Samf. ætlaði ekki að gera það. Það kom alveg skýrt fram af hennar hálfu. Við sögðum: Það er nauðsynlegt að ná sem mestri samstöðu meðal íslensku þjóðarinnar um hvaðeina sem tengist samningsmarkmiðum. Þess vegna á það ekki að vera einn tiltekinn flokkur sem ræðst í það. Það á að vera verkefni ríkisstjórnarinnar. Á því hömruðum við margoft í þessum sölum. Það var ekki gert.
Því var sú afstaða tekin á landsfundi Samf. að til þess að reyna að hnika þeirri umræðu áfram skipaði Samf. sína eigin nefnd, eigin níu manna nefnd stjórnmálamanna og sérfræðinga til þess fyrir sína parta að geta lagt fram hugmyndir að því sem hún telur að ætti að vera samningsmarkmið. Forsendurnar voru þær að ríkisstjórnin brást í því. Þetta er afstaða Samf.
Hv. þm. Einar K. Guðfinnsson benti á að þessi umræða væri miklu málefnalegri en áður og það er alveg rétt. Ástæðan er sú að segja má að hér hafi staðið linnulítil umræða missirum og árum saman um Evrópusambandið, og auðvitað leiðir umræða alltaf til þess að menn verða upplýstari og menn skilja hlutina betur. Það er t.d. áberandi í þessari umræðu í dag að einn þáttur hefur ekki komið upp, sem alltaf hefur gengið eins og draugur í gegnum allar umræður, og það eru þær fullyrðingar sem koma hér stundum frá ýmsum sjálfstæðismönnum og félögum í VG um að ef Íslendingar gengju í Evrópusambandið töpuðu þeir yfirráðum yfir fiskimiðunum. Maður er sem betur fer hættur að heyra upplýsta þingmenn halda þessu fram. Því er a.m.k. ekki haldið fram með þeim hætti sem áður var gert þegar menn staðhæfðu að togarar og floti erlendra fiskiskipa frá hinum og þessum löndum, og Spánn var sérstaklega nefnt þar, kæmi hingað askvaðandi inn í efnahagslögsöguna og tæki frá okkur fisk. Það er einfaldlega ekki hægt að skjóta neinum rökum undir þá staðhæfingu, og ég ætla ekki að svo stöddu að eyða tíma í að fara í gegnum þær röksemdir.
Ég vil þó minna á að þegar Spánn sótti um aðild að Evrópusambandinu og hlaut samþykki fyrir umsókn sinni kröfðust Spánverjar þess að fá að veiða innan efnahagslögsögu Evrópusambandsþjóðanna í krafti þeirrar staðreyndar að þeir höfðu fyrir útfærsluna, síðustu útfærslu, veiðireynslu á milli 50 og 200 mílna markanna. Því var hafnað. Og ef því var hafnað gagnvart Spánverjum með hvaða hætti ættu Spánverjar þá að geta notað slíkar röksemdir til þess að komast inn fyrir okkar?
Frú forseti. Það sem einkum hefur verið rætt í þessari umræðu og eðlilega eru þær takmarkanir sem þjóðir Evrópu eru að setja á frjálsa för vinnuafls. Mér fannst hv. þm. Einar K. Guðfinnsson með ákaflega rómantískum og notalega fallegum hætti draga þetta eðli Evrópusambandsins fram sem eina af meginstoðunum. Það er alveg rétt. Ef við ætlum að samþætta efnahagslíf álfunnar með þeim hætti sem forusta Evrópusambandsins er að gera þá er einn af burðarásum þeirrar þróunar frjáls för vinnuafls. Ég er sjálfur þeirrar skoðunar að það sé mjög jákvætt fyrir þjóðirnar að fá nýja menningu, nýtt blóð, nýja atvinnuhætti, nýja siði með þeim hætti inn í samfélög sín.
Ég vil líka segja af því að ég hef gagnrýnt ýmislegt sem hv. þm. Steingrímur J. Sigfússon sagði í ræðu sinni að ég tek undir með honum þegar hann segir að úr því sem komið er sé það nokkur skaði að menn skuli hafa brugðið á þetta ráð. Ég er þeirrar skoðunar, frú forseti, að þær hættur sem menn sjá í þessu byggja ekki á sterkum rökum. Það liggja fyrir rannsóknir innan Evrópusambandsins, kannanir á viðhorfum íbúa þeirra nýju þjóða sem nú eru að ganga í sambandið, sem eru þess eðlis að ekkert bendir til að það bresti á mikið flóð nýrra verkamanna og verkakvenna til betur megandi Evrópusambandslanda.
Það er auðvitað óhjákvæmilegt að rifja það upp líka að við áttum nákvæmlega þessa umræðu 1993. Þá var því haldið fram af mönnum eins og hv. þm. Steingrími J. Sigfússyni, Páli Péturssyni sem hér var, og mörgum öðrum að þetta mundi leiða til þess að hingað kæmi mikill straumur erlends fólks sem hefði mjög erfið áhrif á vinnumarkaðinn. Auðvitað gerðist það ekki og það mun ekki gerast. Sá ótti sem greip um sig í tengslum við núverandi stækkun varð hins vegar til þess að mótstaða sérhvers ríkis á þessu sviði féll eins og dómínóspil og að lokum voru engin eftir að heita má sem vildu algerlega frjálsa för.
Í samhengi við þessa umræðu vil ég segja að ég tel að frjáls sala á þjónustu innan ESB hafi miklu meiri hættur í för með sér en frjáls för einstaklinga innan ESB og EES-svæðisins.
Í þessum sölum hef ég margsinnis tekið upp mál starfsmannaleigna. Þær flokkast sem þjónusta innan ESB og það er mjög erfitt að stemma stigu við þeim sjóræningjum sem reka fyrirtæki af því tagi. Ef við skoðum frjálsa för einstaklinga þá leiðir hún að lokum til þess að fólk kemur frá þeim löndum þar sem efnahagslífið er yfirleitt með dapurra móti en í betur megandi löndum EES-svæðisins eins og Íslands. Þetta fólk kemur hingað, tekur þátt í atvinnulífinu og í kjölfar þess koma oft fjölskyldur þess eða það stofnar fjölskyldur hér. Það leggur til samfélagsins. Þess vegna verð ég að segja út af orðum hv. þm. Sólveigar Pétursdóttur að auðvitað er ekkert að því að fólk sem leggur til samfélagsins eigi með sama hætti kröfu á að samfélagið komi því til aðstoðar ef eitthvað bjátar á. Það er sjálfsagt að íslenskt samfélag reiði af höndum fjármagn í gegnum félagslega kerfið, í gegnum skólakerfið, í gegnum heilbrigðiskerfið, í nákvæmlega sama mæli og gagnvart öðrum sem búa í landinu, þ.e. Íslendingum.
Við skulum heldur ekki gleyma því að það voru útlendingar, erlent vinnuafl sem má segja að hafi komið í veg fyrir að efnahagslíf þjóðarinnar hafi sprungið í sundur á síðasta kjörtímabili. Það voru þeir 7 eða 8 þús. útlendingar sem tóku þátt í vinnumarkaði Íslendinga. Þetta fólk kemur hingað, festir rætur og borgar skatta. Og þegar það borgar skatta á það kröfu á endurgjaldi í gegnum þá þjónustu sem samfélagið reiðir af höndum. Það gegnir allt öðru máli um þá sem koma hingað í gegnum starfsmannaleigur. Það fólk er ráðið af fyrirtækjum í þeim löndum Evrópu þar sem kjörin eru lág og það er ráðið á kjörunum sem ríkja í því landi. Það er síðan flutt, stundum eins og gripir, í önnur lönd eins og við höfum séð við Kárahnjúka og víðar. Þar gera þessar starfsmannaleigur og þeir sem notfæra sér þjónustu þeirra tilraun til að halda áfram þessum skelfilegu kjörum viðkomandi farandverkamanna.
Þau dæmi sem við sáum hér í tengslum við stóriðjuna, í tengslum við uppbygginguna á Kárahnjúkum þar sem menn voru látnir skrifa undir uppsagnarbréf sem voru tímasett langt fram í tímann, sum ódagsett, og gerðu það að verkum að ef menn voru að múðra yfir kjörum sínum eða þeir urðu veikir þá er bara hægt að senda þá heim, segja þeim upp. Uppsagnarbréfið er þá fyrir hendi.
Nákvæmlega þetta höfum við séð annars staðar. Þetta er alþjóðlegt vandamál. Þetta gerir það að verkum að vinnuaflið sem fyrir er í því landi sem umrædd verkefni eru unnin verður ekki samkeppnishæft. En fyrirtæki sem ýmist af etískum ástæðum eða öðrum treysta sér ekki eða vilja ekki taka þátt í slíku tapa samkeppnishæfni sinni. Þannig getur svona verknaður og svona framferði grafið undan vinnumarkaðnum, grafið undan samkeppnishæfni atvinnulífsins. Ég lít á þetta sem alþjóðlegt vandamál og alþjóðlegum vandamálum svara menn ekki nema með alþjóðlegu samstarfi. Þess vegna tel ég nauðsynlegt að hæstv. utanrrh. og íslenska ríkisstjórnin beiti sér innan EES, noti þá möguleika sem viðkomandi stjórnmálamenn hafa til þess að alþjóðleg samstaða myndist um að berjast gegn þessu. En því miður veit ég að það er erfitt. Þar er á brattann að sækja. Ég er sjálfur nýkominn frá Írlandi þar sem ég átti með ýmsum forustumönnum norrænna jafnaðarmanna samtöl við írska Evrópuráðherrann. Það var alveg ljóst að það sem ég hef verið að lýsa sem miklum ókosti í tengslum við þróun EES lítur sá ágæti maður, írski Evrópuráðherrann, og væntanlega írska ríkisstjórnin öll á sem kost vegna þess að það lækkar kostnað atvinnulífsins. Svona hugsa menn nú misjafnt, hv. þm. Hjálmar Árnason, af því ég sé að hv. þm. er hugsi yfir þessum orðum. Sínum augum lítur nú hver á silfrið.
Þetta tel ég vera hættur. Ég hef engar áhyggjur af því að frjáls för einstaklinga verði til þess að setja íslenskan vinnumarkað úr jafnvægi. Ég er sannfærður um að ef þetta væri algjörlega frjálst þá mundum við sjá ákveðna aukningu á flutningi fólks hingað til lands. En hún yrði ekki varanleg. Hún yrði ekki mikil. Hún yrði ekki meiri en svo að hún yrði jákvæð bót við hinn íslenska vinnumarkað.
Hér í þessari umræðu hafa menn eðlilega verið að ræða um Evrópusambandið. Ég hef gert að umræðuefni þá varfærnu nálgun sem ég þykist sjá hjá Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði gagnvart Evrópusambandinu. Klárt er alla vega að þeir eru búnir að taka það mikilvæga skref að vera ekki lengur á móti EES. Þeir sjá ýmislegt jákvætt við Evrópusambandið eins og kom fram í máli hv. þm. Steingríms J. Sigfússonar.
Ég er svo hins vegar algjörlega sammála hv. þm. um að það er oft önugt að skoða hvernig ESB hagar sér oft og tíðum eins og grimmúðlegt tollabandalag gagnvart ýmsum ríkjum sem fjarri eru og sem gaman væri nú að sjá geta flutt afurðir sínar og framleiðslu á markað Evrópusambandsins án þeirra múra sem við blasa þar í dag. Besta þróunaraðstoðin sem við í hópi hinna ríku þjóða getum veitt þeim sem minna mega sín í heiminum er einmitt að auka frjáls viðskipti, draga úr tollahindrunum og gefa öllum færi á að koma með vörur sínar inn á markað hjá okkur. Þetta hafa menn að sjálfsögðu ekki treyst sér til að gera. En þetta er þróunin og svona verður þetta. Frjáls verslun verður til þess að draga úr lífskjaramun í heiminum og það er frjáls verslun innan Evrópusambandsins sem mun leiða til að þær þjóðir sem í dag búa við miklu lægri og verri lífskjör en við hin á EES-svæðinu munu tosast upp. Það er það sem skiptir máli. Frjáls verslun er besta leiðin til þess að draga úr muninum á hinum ríku og fátæku í heiminum í dag.
Mig langar hins vegar, frú forseti, í tilefni af þessari umræðu um Evrópusambandið að spyrja hæstv. utanrrh. hver sé stefna Framsfl. varðandi Evrópusambandið núna. Ég rifja það upp að ágætur framsóknarmaður var settur til þess að stýra nefnd, svokallaðri Evrópunefnd Framsfl. Nokkru síðar varð sá ágæti maður einmitt seðlabankastjóri við góðan orðstír, Jón Sigurðsson. Hann skilaði tillögum sem voru samþykktar í Evrópustefnunefnd Framsfl. og segja má að það mætti líkja þeirri ágætu niðurstöðu við þriggja þrepa eldflaug. Það voru lagðir fram þrír möguleikar, í fyrsta lagi tvíhliða samningur, í öðru lagi endurskoðaður EES-samningur og síðan í þriðja lagi full aðild að Evrópusambandinu.
Enginn hefur með meira sannfærandi hætti en hæstv. utanrrh. sýnt fram á að það er alveg tómt mál og hreint rugl að ætla sér að fara þá leið sem felst í tvíhliða samningnum sem var nú reyndar leið Sjálfstfl. þangað til hann skipti um skoðun á einni nóttu hér þegar ríkisstjórn var mynduð 1991. Hæstv. utanrrh. talaði lengi vel um að hugsanlegt væri að endurbæta mætti EES-samninginn. Ég hjó eftir því að nýr og efnilegur ráðherra, hæstv. félmrh. Árni Magnússon, orðaði það svo á vordögum skömmu eftir að hann varð félmrh. að fyrst þyrfti að ganga rækilega úr skugga um hvort hægt væri að endurskoða EES-samninginn og ef það gengi ekki þá væri ekkert eftir nema efsta þrepið, þ.e. sækja um aðild að Evrópusambandinu.
Nú liggur það fyrir eins og hæstv. utanrrh. hefur sjálfur staðfest að engar líkur eru á að menn geti náð fram einhvers konar endurskoðun á EES-samningnum. Það eru ekki einu sinni líkur á því að okkur og Norðmönnum, burðarásunum í EFTA, takist að ná samstöðu um hvers konar endurskoðun ætti að ná. Og ef við náum ekki samstöðu um það, hvaða líkur eru þá á því að við getum barið Evrópusambandið til hlýðni? Sá gluggi er einfaldlega lokaður. Það er ekki bara búið að draga fyrir hann. Það er búið að steypa upp í hann. Þá sýnist mér að samkvæmt þeirri Evrópustefnuskýrslu sem Framsfl. lagði hér fram fyrir einhverjum missirum sé ekki nema einn kostur eftir og hann er að sækja um aðild að Evrópusambandinu.
Nú er það auðvitað þannig að ekki get ég talað fyrir aðra flokka þó mig langi það stundum, frú forseti. Þess vegna vil ég í lok ræðu minnar spyrja hæstv. utanrrh.: Hvernig sér hann þessi mál þróast í framtíðinni? Ég geri mér grein fyrir að hann er aðili að samsteypustjórn og þarf að ná málamiðlunum. En hver er stefna Framsfl. miðað við stöðuna eins og hún er í dag, miðað við það að engin von er um að við náum fram róttækri gagngerri endurskoðun á EES-samningnum?