Guðmundur Hallvarðsson:
Herra forseti. Það er vissulega alltaf athyglisvert þegar fyrir Alþingi eru lögð frv. um málefni aldraðra og vilji þings og þjóðar stendur til þess að taka á málinu. En þá vill oftar brenna við en ekki að sporið sem stigið er er styttra en ætla mætti. Í ljósi þess að í Reykjavík bíða 360 aldraðir hjúkrunarsjúklingar í mjög brýnni þörf eftir því að komast á hjúkrunarheimili og rúmlega 250 aldraðir í brýnni eða mjög brýnni þörf bíða eftir að komast á vistheimili --- sé litið til landsins alls þá er í heildina um rúmlega 1.000 manns að ræða --- telja menn rétt að horfa til hjúkrunarheimilisins Sóltúns þar sem útboðsleið var farin og stigið merkilegt skref í nýrri leið öldrunarþjónustu á Íslandi. Í áraraðir höfðu hjúkrunarheimili barist fyrir því að fá réttar greiðslur vegna daggjalda og fá greiðslur vegna húsnæðis. Til þessa hafði ekki verið litið. Líklega þekkist það hvergi nokkurs staðar á byggðu bóli nema Íslandi að sá viðskiptaháttur viðgangist að kaupandi þjónustu ráði verðinu. En svo er hér. Mér sýnist að með þessu frv. sé verið að stíga enn lengra í þá átt. Í lögunum sagði þó --- en breytingartillögurnar gera ráð fyrir því að ráðuneytið ákveði daggjöldin. Áður var sá texti að daggjöldin skyldu vera ákveðin í samráði við hjúkrunarheimilin. Nú er það dottið út og mönnum finnst það bara allt í lagi.
Ég hlýt að spyrja nefndarmenn: Hvernig var farið ofan í þessi mál? Hvernig hugsa menn sér greiðslur daggjaldanna? Það er verið að huga að því, jú, að hægt sé að fara í útboð og bjóða út hjúkrunarheimili með einhverjum ákveðnum hætti. Þetta á sér auðvitað sögu frá síðustu sveitarstjórnarkosningum þegar bæði heilbrrh. og fyrrverandi borgarstjóri komu fram í fjölmiðlum vegna Markholtshópsins og borgarstjóri lofaði 30% framlagi og heilbrrh. 70%. Það átti því ekki að taka neinn byggingarkostnað úr vasa þessara aðila sem vildu byggja. En allt um það. Sóltúnssamningurinn var um margt merkilegur og einkum fyrir það að þar voru komin daggjöld sem voru nærri eðlilegum rekstrarkostnaði. Enn fremur var þar komið verulega til móts við aðila í sambandi við lyf og lyfjakostnað.
Það sem kemur mér hins vegar mest á óvart núna er að í öllum þeim vanda sem blasir við í Reykjavík ætla menn enn þá að stíga sömu skref til úrlausnar þessara mála. Ef við horfum til hinna Norðurlandanna á sama tíma þá þykir eðlilegt og sjálfsagt að þeir sem gista á hjúkrunarheimilum eða vistheimilum borgi húsaleigu vegna þess að þeir gerðu það áður en þeir komu inn á hjúkrunarheimilin. Á Íslandi eru hins vegar tekin öll fjárráð af þeim öldruðu þegar þeir koma inn á hjúkrunarheimili og þeir hafa nánast ekkert um sín fjárráð að segja. Eðlilega eigum við að horfa til hinna Norðurlandanna, t.d. Danmerkur sem hefur verið í fararbroddi í þessu máli. Þar hafa þeir þennan hátt svona. Þó þú komir inn á hjúkrunarheimili þarf áfram að borga húsnæði fyrir þig og þú átt að gera það sjálfur. Þú átt að halda þínum fjárráðum. Þú átt að halda þinni reisn. Þú átt að vera einstaklingur áfram þrátt fyrir að þú sért kominn inn á dvalarheimili fyrir aldraða eða hjúkrunarheimili.
Síðan hnjóta menn náttúrlega um eitt í öldrunarmálunum, þ.e. að frá landlæknisembættinu kom einhver skilgreining á því hvernig ætti að manna hjúkrunarheimili. Þar starfa hagsmunaaðilar innan veggja og búa til ákveðið prógramm um það að svo og svo marga hjúkrunarfræðinga þurfi miðað við svo og svo marga aldraða sjúka og að eitthvert ákveðið hlutfall lágmarkstímafjölda skuli skila þar í vinnu að lágmarki. Nú má nefna hin Norðurlöndin. Það nýjasta t.d. hjá Dönum núna er að vera með sex til átta manna einingar þar sem tveir aðilar sjá um þessa einstaklinga. Og hvað gera þessir tveir aðilar? Þeir kaupa í matinn, þeir elda, þeir þrífa, þvo gólf og ræsta og hugsa um einstaklinginn nánast eins og hann sé inni á heimili, eins og þeir séu á venjulegu heimili. Það hefur komið mjög á óvart hvernig heimilisandinn allur er.
Auðvitað er hægt að brjóta hjúkrunarheimili upp í sams konar einingar. En ég held að við Íslendingar séum komnir langt fram úr okkur í kröfum um mönnun á hjúkrunarheimilum horfandi t.d. á þessi heimili Dana þar sem einstaklingurinn er og reynir í lengstu lög að halda sér gangandi. Hér er það kannski gert of fljótt, ég segi ekki að leggja hann í rúmið, en það er of fljótt sem það gerist að einstaklingurinn fær ekki að halda reisn sinni og sjálfsbjargarviðleitni. Vitna ég þá til fjármuna. Hvers vegna á að taka fjárráð af öldruðum þó þeir fari á hjúkrunarheimili? Af hverju þarf þetta alltaf að fara í gegnum Tryggingastofnun ríkisins, lífeyrissjóðsgreiðslur mannsins eða einstaklingsins o.s.frv.? Það er eðlilegt að hinn aldraði greiði húsaleigu, hafi fjárráð og fái þjónustu sem hann vill borga fyrir.
Ég nefni sem dæmi að hér er ekkert komið inn á þá þjónustuþætti sem hjúkrunarheimilin eiga að veita. Hvar er til skali um það hvað eigi að gera? Í Reykjavík eru hjúkrunarheimili sem senda ættingjana heim með persónulegan þvott til að þvo. Önnur hjúkrunarheimili sjá um þennan þáttinn. Svo þegar vegið og vigtað er daggjald þá er það gert uppi í ráðuneyti án þess að nokkuð tillit sé tekið þeirrar þjónustu sem veitt er. Mér þykir mjög miður að hér er stigið skref aftur á bak með því að ráðuneytið ákveður daggjöld nánast einhliða. Það gengur ekki þó viðurkennt sé að vinnubrögð í heilbrrn. séu orðin mjög fagleg og breytt frá því sem var. Er það vel. Yfirleitt tala aðilar í öldrunarþjónustunni um að mjög gott samstarf sé við ráðuneytið. En það er bara allt annar kafli heldur en hvernig eigi að fara með.
Þegar athugaðar eru nokkrar umsagnir sem bárust nefndinni þá kemur mér mjög á óvart að ekki skuli hafa verið litið enn frekar til þeirra þátta. Ég nefni t.d. þetta RAI-mat sem á að vera stærri hluti af ákvörðun daggjalda. Við vitum alveg hvernig það er gagnvart þeim heilabiluðu. Þjónustan sem þeim er veitt getur verið miklu meiri en RAI-matið tekur tillit til. Það er hlutur sem þarf að horfa á líka.
Til hvers var verið að fara í þessi lög á annað borð? Hér liggur svo fyrir að verið sé að skoða þessi mál í heild sinni. Af hverju liggur þá á við að drífa út bara útboðsþátt þessara mála? Af hverju liggur svo mikið á?
Ég hefði haldið að það væri eðlilegt og rétt að skoða þessi mál í ljósi breytinganna og þeirra umbreytinga sem hafa orðið í þjónustu við aldraða. Vitna ég þá enn til Norðurlandanna. Þar eru mikil umsvif sem full ástæða er til að athuga.
Síðan er það þetta sem ég talaði um, þ.e. fé vistmanna og líka í sambandi við þessi útboð, í sambandi við skilmálablöðin og fleira í þeim dúr.
Svo er það umsögn Sambands íslenskra sveitarfélaga. Það hlýtur að hafa verið rætt í hv. heilbr.- og trn. hvernig þeir koma nánast bara þvert á málið óafvitandi. Þeir hafa ekkert fylgst með þessu, þ.e. 15%-ákvörðunartöku ráðuneytis eða tillögu ráðuneytisins um greiðslu varðandi þetta mál.
Nei, virðulegi forseti. Við horfum til Framkvæmdasjóðs aldraðra. Við ætlum honum miklu stærra hlutverk en hann stendur undir í ljósi hinna löngu biðlista sem eru bara t.d. í Reykjavík. Það er alveg ljóst að þó farið verði í útboð sem er allra góðra gjalda vert þá verða ekki stigin þau skref að við leysum málið árið 2010 eins og heilbrigðisáætlunin segir til um, þ.e. að þá skuli ekki vera lengri biðtími fyrir aldraða að komast á hjúkrunarheimili en 90 dagar. Það er alveg ljóst að við náum því markmiði ekki með þessu. En við mundum ná þessu markmiði með hlutdeild aldraðra sjálfra í þessu máli.
Ég er alveg handviss um það að ég mun fá mikil andmæli við því að nefna það hér að eðlilegt sé að hinir öldruðu borgi húsaleigu. Það er eðlilegt þegar þeir eru komnir inn á hjúkrunarheimili. Það er eðlilegt líka að þeir haldi fjárhagslegu sjálfstæði sínu og að peningarnir séu ekki teknir af þeim eins og óvitum. Það er röng stefna. Og það er röng stefna að það skuli enn frekar neglt niður að ráðuneytið ákveði hvað það borgi fyrir þá þjónustu sem því er seld. Það er bara ekki viðunandi í nútímaþjóðfélagi. En allt um það.
Það er vissulega virðingarvert þegar stigið er skref í átt til þess að efla enn frekar málefni aldraðra á sviði hjúkrunarheimila. En því miður sýnist mér að ekki sé verið að stíga það hér. Mér sýnist að verið sé að ganga í þá átt að opna möguleika á útboði. En til hvers? Ég get nefnt sem dæmi að verið er að byggja hjúkrunarheimili við Hrafnistu í Reykjavík, 60 rýma hjúkrunarálmu sem væntanlega verður tekin í notkun núna á sjómannadaginn. Þar kostar rýmið um 13 milljónir. Menn horfa agndofa af undrun og ánægju á Sóltún. Sé rými þar framreiknað til núvirðis erum við að tala um tæplega 18 milljónir. Þar var útboð. Þar átti sér stað útboð.
Ég er ekki að mæla gegn útboðum. En þau geta auðvitað farið alla vega eins og þetta dæmi um Sóltún sýnir greinilega. Eftir að menn hafa unnið um áratuga skeið við uppbyggingu og málefni aldraðra eru þau skref hér stigin að þeir eiga erfitt með, þ.e. sjálfseignarstofnanir og aðrir, að koma að þessu. Svo á að stíga önnur skref með þessum hætti, þ.e. allt óbreytt, greiðsluformið óbreytt, nefskattur í Framkvæmdasjóð aldraðra og ríkið ætlar að halda áfram að byggja. Það er alveg ljóst, það er þumalputtaregla, að byggingarkostnaður hjúkrunarheimilis er ígildi rekstrar þriggja ára. Ríkið á ekki nógu mikið fé til að geta á næstu sex árum byggt næg hjúkrunarheimili til að ekki verði nema 90 daga biðtími, ekki á þennan hátt. Með þátttöku aldraðra hins vegar, sem mundu örugglega vilja taka þátt í að greiða húsaleigu, lyf, læknishjálp og fæði, mundi ríkið auðvitað geta byggt miklu hraðar en nú er gert.
Að öðru leyti, herra forseti, held ég að ég taki ekki frekari þátt í þessari umræðu nema tilefni gefist til. Ég bendi bara á að okkur er nauðsynlegt að komast úr þessum viðjum vanans í málefnum aldraða hvað varðar byggingu hjúkrunarheimila og reksturs. Margt hefur þar verið vel unnið og margt er þar gott. Á sumum sviðum eru Íslendingar fremri öðrum. Samt er það svo að það eru að gerast hlutir sem eðlilegt er að við skoðum til þess að geta staðið við það sem heilbrrn. hefur sjálft sett fram í stefnumótun til ársins 2010, þ.e. að aðeins skuli vera 90 daga bið. Nú er ástandið slíkt að á þriðja ár tekur að komast á hjúkrunarheimili. Þannig viljum við ekki hafa það.