[prenta uppsett í dálka] 136. fundur, 130. lþ.
Frsm. meiri hluta allshn. (Bjarni Benediktsson):
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti meiri hluta allshn. um frv. til laga um breytingu á útvarpslögum, samkeppnislögum o.fl.
Nefndin hefur fjallað um málið og fengið á sinn fund fjölmarga aðila eins og greinir í nefndaráliti meiri hlutans á þskj. 1894. Ég sé ekki ástæðu til að telja þá alla upp en þar var um að ræða bæði hagsmunaaðila og fjölmarga lögfróða einstaklinga sem komu fyrir nefndina til að skýra frá sjónarmiðum sínum vegna lögfræðilegra álitaefna sem uppi hafa verið eftir framlagningu málsins á þinginu. Jafnframt bárust nefndinni fjölmargar umsagnir en málið var sent út til umsagnar mjög víða. Í störfum sínum hafði nefndin jafnframt hliðsjón af umsögnum sem nefndinni bárust á vorþinginu en eins og fram hefur komið og greinir í frv. sjálfu er fyrirliggjandi frv. um mörg atriði efnislega samhljóða því máli sem varð að lögum nr. 48/2004 og af þeirri ástæðu augljóst að nefndinni var gagn af þeim umsögnum sem bárust við meðferð fyrra málsins.
Eins og greinir í nefndarálitinu og ég hef þegar tekið fram er frv. í verulegum atriðum samhljóða frv. sem samþykkt var á þinginu 24. maí sl. og varð að lögum nr. 48/2004, eftir að forseti Íslands hafði synjað því staðfestingar á grundvelli 26. gr. stjórnarskrárinnar 2. júní sl. Nefndin hefur því áður, eins og ég hef greint frá, haft málið til umfjöllunar, einkum 1. og 2. gr. frv., og leyfir nefndin sér því að vísa um þau atriði sérstaklega til fyrra nefndarálits síns sem lá frammi á þskj. 1618. Með vísan til þess að með frv. þessu eru skilyrði um heimilt eignarhald á fjölmiðlum rýmkuð enn frekar og gildistöku frestað um rúmlega þrjú ár telur meiri hluti nefndarinnar engan vafa leika á því að efnislega stæðust ákvæði tilvitnaðra greina frv. ákvæði VII. kafla stjórnarskrárinnar. Um það atriði sérstaklega var töluvert rætt þegar frv. það er síðar varð að lögum nr. 48/2004 lá fyrir þinginu og er ítarleg umfjöllun um það í tilvitnuðu nefndaráliti meiri hluta allshn. Að þessu virtu er það ótvíræð niðurstaða meiri hluta nefndarinnar að efnislega standist framangreindar efnisreglur ákvæði stjórnarskrár.
Ljóst er að beiting forseta Íslands á synjunarvaldi skv. 26. gr. stjórnarskrárinnar hefur leitt til stjórnlagakreppu um túlkun einstakra ákvæða stjórnarskrár, m.a. um valdheimildir Alþingis. Þrátt fyrir að reynt hafi verið að ná sem víðtækastri sátt og samstöðu um málið hefur minni hlutinn ekki verið til viðræðu um slíkt. Af þeirri umræðu sem átt hefur sér stað frá því á vordögum er ljóst að enginn áhugi er á því á vettvangi stjórnarandstöðunnar að setja eignarhaldi á fjölmiðlum skorður þrátt fyrir fyrri yfirlýsingar. Um það vitna störf nefndarinnar. Það fór í sjálfu sér afskaplega takmörkuð umræða fram innan nefndarinnar um hið efnislega innihald málsins og takmarkaður áhugi virtist hjá minni hluta nefndarinnar fyrir því að fara nánar ofan í þann þátt frv.
Í störfum nefndarinnar var farið vandlega yfir álitamál sem vörðuðu heimildir Alþingis til þess að fella úr gildi lög sem forseti Íslands hefði synjað staðfestingar. Jafnframt tók nefndin til sérstakrar skoðunar hvort því væru einhver takmörk sett að stjórnskipunarrétti að Alþingi setti ný lög um sama efni. Meiri hlutinn telur ótvírætt, m.a. með vísan til 2., 25. og 38. gr. stjórnarskrár, að valdheimildir Alþingis standi til þess að fella niður lög nr. 48/2004. Styðst þessi niðurstaða m.a. við umsagnir ýmissa þeirra álitsgjafa sem fyrir nefndina komu. Því lögfræðilega áliti var þó hreyft að þetta væri yfir höfuð ekki heimilt þar sem forseti hefði synjað lögunum staðfestingar. Væri þá skilyrðislaust að fram þyrfti að fara þjóðaratkvæðagreiðsla skv. 26. gr. stjórnarskrár. Þá héldu tveir prófessorar þeirri skoðun fram, með ólíkum rökstuðningi þó, að þó svo að heimilt væri að fella lögin úr gildi án þess að fram færi þjóðaratkvæðagreiðsla væri ekki heimilt nú, á sama þingi, að setja ný lög um efnið. Meiri hlutinn telur hins vegar ótvírætt að valdheimildir Alþingis standi til þess að fella niður lögin án þess að fram fari þjóðaratkvæðagreiðsla, enda takmarkast þær ekki af öðru en ákvæðum stjórnarskrárinnar sjálfrar. Í 26. gr. hennar verður ekki talin fólgin slík takmörkun, hvorki samkvæmt textaskýringu né á slík takmörkun sér stoð í lögskýringargögnum.
Þrátt fyrir að nefndin telji jafnframt heimilt að setja ný lög samhliða því að fella niður lögin frá liðnu vori er ljóst að um málið hefur við hinar afbrigðilegu aðstæður undanfarinna vikna skapast ágreiningur um stjórnskipulegar heimildir handhafa ríkisvaldsins. Dregur það með öðru fram þann vafa sem í öllu tilliti er á beitingu og framkvæmd 26. gr. stjórnarskrárinnar og því hver sú stjórnskipulega hugsun í raun var sem á sínum tíma bjó henni að baki. Sá munur sem fram hefur komið á skoðunum manna um beitingu greinarinnar endurspeglar ekkert minna en grundvallarmun á afstöðu til stjórnskipunar okkar og valdmarka handhafa ríkisvaldsins. Telur meiri hlutinn mikilvægt að taka til við þá endurskoðun stjórnarskrárinnar svo sem lögð var áhersla á þegar við setningu lýðveldisstjórnarskrárinnar árið 1944, einkum I. og II. kafla, og forsætisráðherra lýsti sig reiðubúinn til að beita sér fyrir á haustþingi við jákvæðar undirtektir leiðtoga annarra stjórnmálaflokka.
Með hliðsjón af þeim stjórnskipulega vafa sem uppi er leggur meiri hlutinn til að tilvitnuð lög nr. 48/2004 verði felld brott. Samhliða því verði lögfest breytt skipan útvarpsréttarnefndar, en aðrar breytingar verði skoðaðar nánar og m.a. látið á það reyna til fullnustu hvort stjórnarandstaðan er í raun tilbúin til að rjúfa þann varnarmúr sem hún hefur á undanförnum mánuðum slegið um það takmarkalausa form eignarhalds á fjölmiðlum sem viðgengist hefur. Meiri hlutinn mælir með því að nýtt frumvarp í þá veru verði undirbúið og lagt fram á haustþingi.
Breytingartillögur í þessa veru eru lagðar fram á þskj. 1895, sem liggur frammi. Jafnframt leggur meiri hlutinn til að hið fyrsta verði komið á fót nefnd skipaðri fulltrúum allra stjórnmálaflokka, sem sæti eiga á Alþingi, til þess að endurskoða stjórnarskrána svo sem að framan greinir. Nefndin hagi störfum sínum á þann veg að Alþingi geti afgreitt breytingar þar að lútandi á yfirstandandi kjörtímabili.
Meiri hlutinn leggur til að frumvarpið verði samþykkt með breytingum sem gerð er tillaga um í sérstöku þingskjali sem ég hefur áður vísað til.
