Jón Bjarnason:
Virðulegi forseti. Fjárlagafrumvarp ríkisstjórnarinnar sýnir í hnotskurn hver stefna stjórnarinnar er á hverjum tíma. Þar kemur fram hvernig tekna skal aflað og hvernig tekjuöflun ríkissjóðs er skipt niður á þegnana og atvinnulífið. Í fjárlagafrv. koma einnig fram tillögur og áherslur ríkisstjórnarinnar við ráðstöfun teknanna til einstakra málaflokka og verkefna. Í umræðunni um fjárlögin og meðferð þeirra birtist með skýrum hætti munurinn á stefnu stjórnmálaflokkanna í þjóðfélagsmálum eins og við höfum þegar heyrt.
Íslenskt samfélag á að einkennast af jöfnuði, frelsi, fjölbreytni og ríkri samkennd. Framtíðarsýn Vinstri hreyfingarinnar -- græns framboðs er sú að allir fái að njóta sín á eigin forsendum í samfélagi þar sem samhjálp, virðing og velferð ríkir. Vinstri hreyfingin -- grænt framboð vill hverfa frá núverandi áherslu á auðhyggjusamfélag þar sem efnahagslegur mælikvarði er lagður á allt og alla. Stefna núverandi stjórnvalda leiðir þjóðfélag okkar inn á hættulega braut einhæfni í atvinnulífi með ofuráherslum á risavaxnar töfralausnir sem passa engan veginn í okkar fámenna og dreifbýla landi.
Vinstri grænir hafna fákeppni og alþjóðavæðingu á forsendum hinna ríku. Við höfnum því að náttúrunni sé fórnað fyrir skyndigróða. Vinstri hreyfingin -- grænt framboð vill hefja nýja hugmyndafræði til öndvegis í íslensku samfélagi. Náttúra, velferð og menning eiga að fá jafnt vægi og efnahagsleg rök. Lausnir á vandamálum jarðarinnar verða aðeins fundnar með því að jafnt tillit sé tekið til félagslegra, efnahagslegra og lífrænna og menningarlegra þátta. Í slíku samfélagi blómgast sveit og borg á eigin forsendum. Þar er fjölbreytt mannlíf, atvinnulíf og náttúra. Lögmálið um framboð og eftirspurn skýrir ekki eitt sér óendanlegan fjölbreytileika tilveru okkar.
Í efnahagslegu tilliti hefur Íslendingum gengið margt í haginn á síðustu árum og uppgangur verið talsverður. En misskipting og vaxandi bil er á milli ríkra og fátækra. Það er mikið áhyggjuefni. Sama má segja um þá gríðarlegu samþjöppun fjármagnsvalds sem leiðir til fákeppni og einokunar á æ fleiri sviðum. Gegn slíkri öfugþróun ber að sporna með öllum tiltækum ráðum.
Það er mikilvægt að með efnahagsstefnunni sé hlúð að nýsköpun og fjölbreytni í atvinnulífi. Fjárhagsleg samskipti ríkis og sveitarfélaga verður að endurskoða frá grunni svo að sveitarfélögin geti staðið undir kostnaði af verkefnum sem þeim hafa verið falin. Núverandi ástand einkennist af vaxandi hallarekstri sveitarfélaganna á sama tíma og þau hafa tekið að sér aukin verkefni. Það verður að létta skuldum af illa stöddum sveitarfélögum með samræmdum aðgerðum öðrum en þeim að þvinga þau til að selja eignir. Jafnframt er afar brýnt að endurskoða reglur um úthlutun úr Jöfnunarsjóði sveitarfélaga.
Virðulegi forseti. Við í Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði leggjum áherslu á að skattkerfinu sé beitt til að afla hinu opinbera nægjanlegra tekna til að standa undir brýnum samfélagslegum verkefnum og öflugu velferðarkerfi. Jafnframt þarf skattkerfið að fela í sér tekjujöfnun þannig að byrðum samfélagsins sé dreift á sanngjarnan hátt. Með innbyrðis tilfærslum í skattkerfinu þarf að skapa svigrúm til að styrkja velferðarþjónustuna og jafna lífskjörin. Það verður að snúa við öfugþróun síðustu ára í skattamálum með því að leggja af skattfríðindi til fjármagnseigenda en hækka þess í stað skattleysismörkin. Það þarf að koma á þrepaskiptingu í tekjuskatti eða stighækkandi tekjuskatti á launatekjur þannig að fólki með lægri tekjur sé hlíft við óhóflegri skattbyrði. Það verður að setja þak á jaðaráhrif í skattkerfinu.
Breyting á tekjuskatti einstaklinga og upptaka tekjuskatts í þrepum á fyrst og fremst að miða að tekjujöfnun. Fjármagnstekjur, þar með taldar arðgreiðslur og söluhagnaður af hlutabréfum umfram vexti á hóflegu sparifé almennings, á að skattleggja sem næst því sem gerist með aðrar tekjur. Skattlagning á hreinan hagnað fyrirtækja á að taka mið af skattlagningu launatekna. Þá ber að huga að hóflegum skattgreiðslum atvinnulífsins til sveitarfélaga í tengslum við endurskoðun á fjárhagslegum samskiptum ríkis og sveitarfélaga. Umhverfisgjöld eða grænir skattar geta reynst nauðsynleg tæki til að mæta auknum kostnaði vegna umhverfismála.
Herra forseti. Ég hef rakið þær áherslur og þau stefnumið sem Vinstri hreyfingin -- grænt framboð mun hafa að leiðarljósi í öflun tekna og ráðstöfun gjalda ríkissjóðs. Þetta er níunda ár þessarar ríkisstjórnar Sjálfstfl. og Framsfl. og því ekki við nýju að búast í áherslum þeirra. Þær eru: Einkavæðing á almannaþjónustu, að létta sköttum af þeim ríku og hygla fjármagnseigendum og þeim sem braska með almannafé í eigin þágu. Þetta er grunnfjármálastefna þessarar ríkisstjórnar.
Lítum nú á nokkrar tölur í fjárlagafrv. Heildartekjur ríkissjóðs samkvæmt frv. eru áætlaðar 279,4 milljarðar kr. og gjöldin 273 milljarðar. Tekjujöfnun eða afgangur er 6,4 milljarðar og þetta lítur því nokkuð vel út á pappírnum.
En hvernig er teknanna aflað? Hver er skattastefna þessarar ríkisstjórnar? Raunin er sú að almennt launafólk er hundelt með tekjutengingu lífeyris, barnabóta, námslána og vaxtabóta. Fólk með lægstu tekjur, námsfólk og barnafólk sem er að koma sér upp húsnæði vinnur og vinnur en er hundelt með jaðarsköttum. Þetta þekkjum við. Skattleysismörkin fylgja ekki launaþróun.
Tryggingagjaldið sem lagt er á atvinnurekendur leggst þungt á vinnuaflsfrekan atvinnurekstur eins og ferðaþjónustuna og einnig á frumvinnslu í landbúnaði og sjávarútvegi. Þetta eru einmitt útflutningsgreinarnar sem eru fyrst og fremst á landsbyggðinni. Þær eru skattlagðar í auknum mæli enda hefur tryggingagjaldið hækkað um sex milljarða á síðustu tveimur árum, þ.e. um fjórðung. Eini skatturinn sem er lækkaður er sérstakur hátekjuskattur sem var lækkaður í fyrra úr 7% í 5% og er nú lækkaður í 4%.
Önnur tekjuöflun sem ríkissjóður hefur ástundað hin síðari ár er sala á þjónustustofnunum, sala á ríkiseignum. Nú er Landssíminn ein stærsta óselda samfélagseignin. Enn er boðað að hún fari nú á sölu. Hún hefur reyndar verið á sölulista en nú á að ganga í að selja Landssímann.
Virðulegi forseti. Ég tel fullkomið glapræði að selja Landssímann sem þjónustufyrirtæki. Við höfum séð hvernig bankarnir hafa farið á síðustu árum, bankar sem voru þjónustustofnanir fyrir almenning og atvinnulíf um allt land eru nú komnir á örfárra manna hendur. Enginn veit hvar sú vegferð endar. Það væri algjört glapræði að kasta Landssímanum út á þennan markað, upp í hvoftana sem þar bíða, ef fyrirtækið á að fara sömu leið og við höfum nú mátt horfa upp á með þessar þjónustustofnanir, banka og aðrar fjármálastofnanir, á undanförnum árum.
Það á að nýta styrk Landssímans til að efla fjarskiptaþjónustu um allt land. Á það hefur skort og þess vegna er mikilvægt að ríkisstjórnin skipi Landssímanum að efla þjónustu sína og leggja á hilluna allar hugmyndir um sölu á þessari mikilvægu þjónustustofnun landsmanna.
Fyrir síðustu alþingiskosningar lofuðu ríkisstjórnarflokkarnir tugmilljarða skattalækkunum. Þetta var stóra kosningatrixið, fyrir utan smáræði eins og línuívilnun á Vestfjörðum, jarðgöng á Norðurlandi, þurrkví í Vestmannaeyjum, sjúkrahús og menningarbyggingar hér og hvar. Þessi kosningaloforð hafa reyndar öll fokið út um gluggann samkvæmt frv. til fjárlaga.
Vinstri hreyfingin -- grænt framboð vildi lækka skattbyrði þeirra með lægstu tekjurnar, létta henni af barnafólki, halda heildarskatttekjum að mestu óbreyttum en leggja skatt á fjármagnseigendur, á arðgreiðslur, svipað og um launatekjur væri að ræða.
Það væri fróðlegt að vita hvernig skattameðferðin verður á þeim gríðarlega gróða sem einstaklingar hafa hirt úr almannasjóðum og nú hafa gengið milli manna eins og í Matador-spili á síðustu vikum og mánuðum. Það væri verðugt fyrir hæstv. fjmrh. að gera sérstaka grein fyrir því á þinginu hvaða skattalegu meðferð þessar gríðarlegu eignatilfærslur fá, tilfærslur sem við höfum mátt horfa upp á og fylgjast með í fjölmiðlum á síðustu vikum og mánuðum.
Skatttekjur ríkissjóðs verða ekki lækkaðar nema það komi einhvers staðar niður. Verði skatttekjur ríkissjóðs lækkaðar þá mun það koma niður á velferðarþjónustunni. Skattalækkunartillögur ríkisstjórnarflokkanna eru því aðför að velferðarkerfinu.
Virðulegi forseti. Samfylkingin sem kallar sig á hátíðarstundum ,,velferðarflokk`` studdi þessar skattalækkanir og harmar nú sérstaklega að þeim skuli hafa verið slegið á frest. En í þessu skrefi er aðeins hátekjuskatturinn lækkaður.
Ef litið er á stefnuna í útgjöldum má sjá að ætlunin er að skera niður samneysluna. Hlutur samneyslu í heildarútgjöldum sýnir hversu miklu er varið til heilbrigðisþjónustu, menntamála og öldrunarþjónustu, svo nokkuð sé nefnt. Framlög til þessara mála hafa að mestu fylgt aukningu þjóðartekna. En nú skal beygt af þeirri braut. Framlög til samneyslunnar skulu ekki fylgja aukningu þjóðartekna. Það leiðir til niðurskurðar. Forsmekkurinn er gefinn, endurskoða skal komugjöld á heilsugæslustöðvar sem skili 40--50 millj. kr. í auknar tekjur til ríkissjóðs og verði þeim ráðstafað til heilbrigðismála.
Þeir sem fara til læknis skulu borga meir, enda boðar ríkisstjórnin í stjórnarsáttmálanum aukna einkavæðingu í heilbrigðiskerfinu. Kemur það nokkrum á óvart? Spara á 740 millj. kr. í lækkun sjúkratrygginga sem einkum felst í minni þátttöku ríkissjóðs í greiðslu lyfjakostnaðar, hjálpartækja og sérfræðikostnaðar. Finnst fólki ekki nógu kostnaðarsamt nú þegar að sækja til sérfræðilæknis?
Eitt dæmi enn sem undirstrikar stefnu og hugmyndafræði þessarar ríkisstjórnar er lækkun og skerðing atvinnuleysisbóta. Staðbundið atvinnuleysi er oftast tilkomið vegna rangrar stefnu stjórnvalda í atvinnumálum. Nú skal hala inn 170 millj. með því að afnema rétt fólks til atvinnuleysisbóta fyrstu þrjá daga atvinnuleysis. Ekki eru þessar bætur það háar að ástæða sé til að auka á erfiðleika þess fólks sem lítið eða ekkert hefur um atvinnuöryggi sitt að segja.
Herra forseti. Þessi ríkisstjórn er hægt og bítandi að vega að velferðarkerfinu, einkavæða almannaþjónustuna og taka upp notendagjöld, markaðsvæða velferðarþjónustuna heitir það. Byggja upp velferð hinna ríku, orðaði maður það við mig á götu hér á dögunum.
Við í Vinstri hreyfingunni -- grænu framboði lögðum ekki til að almennir skattar yrðu lækkaðir. Við lögðum til að þeim sem lægstar hefðu tekjur yrði hlíft við sköttum. En við lögðum aftur á móti til að í forgang yrði sett að taka upp gjaldfrjálsan leikskóla í áföngum. Það væri jöfnunaraðgerð, það væri styrkur og framlag við barnafólk. Það væri viðurkenning á því að leikskólinn væri fyrsti þáttur í hinu almenna menntakerfi, eins og lög kveða á um. En þetta yrði ekki gert með stórfelldum skattalækkunum. Þannig viljum við jafna kjör, koma til móts við það fólk sem þarf á jöfnuði að halda og við viljum styrkja til jafnréttis.
Herra forseti. Stöðugt fleiri verkefni hafa verið færð til sveitarfélaganna án þess að því hafi fylgt auknir tekjustofnar. Með samþjöppun í sjávarútvegi og sölu fiskveiðiheimilda frá byggðunum hverfa jafnframt þau fyrirtæki þeirra einstaklinga sem greiddu hæstu gjöldin til sveitarsjóðs. Þessi þróun hefur leitt til þess að mörg bæjar- og sveitarfélög eiga í miklum fjárhagsörðugleikum. Hreinar skuldir sveitarfélaganna í landinu hækkuðu um 15 milljarða kr. milli áranna 2001 og 2002, þ.e. um 50%. Það er áætlað að þær hækki um 7 milljarða milli áranna 2002 og 2003 og um 5 milljarða á næsta ári og verði þá orðnar 57 milljarðar kr., hreinar skuldir sveitarfélaganna. Þetta þýðir að þau sem lakast standa eiga í gríðarlegum erfiðleikum en einu skilaboðin sem þau fá frá stjórnvöldum eru: Seljið eignir, seljið eignir. Og hvaða eignir eru það? Hitaveita, rafveita, orkubú, kaldavatnsveita. Þetta eru skilaboðin sem þau sveitarfélög fá sem vegna aðgerða stjórnvalda hafa lægri og lélegri tekjustofna en áður var auk þess sem aukin verkefni hafa verið falin þeim samkvæmt lögskipan á hinu háa Alþingi.
Þessu til viðbótar hefur reglum um greiðslur úr jöfnunarsjóði verið breytt þannig að sveitarfélög sem höfðu gert fjárhagsáætlanir sínar og fylgt þeim stóðu allt í einu, á miðju sumri, frammi fyrir skertum tekjum upp á tugi milljóna kr. Þetta munar lítil sveitarfélög heldur betur um.
Virðulegi forseti. Nærþjónustan, grunnalmannaþjónustan, hefur verið færð til sveitarfélaganna og þau verða að fá tekjustofna til að standa undir henni. Með stefnu ríkisstjórnarinnar í málefnum sveitarfélaganna er verið að þvinga þau til að einkavæða og selja þjónustuverkefni sín og skera niður almannaþjónustuna. Það er því eitt brýnasta málið að styrkja fjárhagsstöðu sveitarfélaganna til að þau geti axlað þau brýnu samfélagslegu verkefni sem þeim hafa verið falin.
Herra forseti. Megintíðindi þessa fjárlagafrv. er að það er verið að búa þjóðina undir niðurskurð og nýja holskeflu einkavæðingar í velferðarkerfinu. Við fáum nú smjörþefinn af því sem koma skal. Boðaðar stórfelldar skattalækkanir geta ekki annað en komið niður á velferðarkerfinu. Að óbreyttu mun stefna þessarar ríkisstjórnar verða til þess að treysta velferð hinna ríku en auka á ójöfnuð í samfélaginu.
Virðulegi forseti. Fjárlagafrv. fer nú til fjárln. þar sem ég á sæti. Þar verður farið vandlega yfir alla þessa þætti og til nefndarinnar mun koma fjöldi einstaklinga og fulltrúar stofnana og félagasamtaka og tjá skoðun sína um einstaka þætti frv. Við 2. umr. frv., þegar það kemur úr nefnd, mun ég fara nánar yfir einstaka þætti, bæði gjalda og tekna, sem frv. kveður á um.