[prenta uppsett í dálka] 14. fundur, 130. lþ.
Flm. (Jóhann Ársælsson):
Hæstv. forseti. Ég verð því miður að leiðrétta það sem hæstv. forseti sagði, þetta er ekki stjórnarfrumvarp. Ég el samt þá von í brjósti að stjórnarliðar sjái að það sé skynsamlegt að gera þá breytingu sem hér er lögð til. Ég hef flutt, ásamt fleiri hv. þm., þetta lagafrv. í nokkur skipti og einhverjir eru nú undrandi á því að við skulum gera það enn einu sinni, vegna þess að fyrir liggur að bæði frá sveitarfélögunum í landinu og ríkisvaldinu er meiningin að fara í átak til eflingar og stækkunar sveitarfélaganna. En ég vona það að af grg. skilji menn hvers vegna við teljum að hluti af því að láta það takast felist í því að gera breytingu af því tagi sem við leggjum hér til.
Í grg., hæstv. forseti, stendur ýmislegt en ég ætla nú að fara yfir hana.
Frumvarp þetta var lagt fram á 126., 127. og 128. löggjafarþingi en var ekki útrætt og er það flutt efnislega óbreytt.
Efling sveitarfélaga er afar mikilvægur þáttur í því að tryggja íbúum landsins góð lífsskilyrði. Mikið var fjallað um hlutverk sveitarfélaganna og möguleika þeirra á að sinna því fyrir tæpum áratug. --- Það er líklega að verða rúmur áratugur núna, en þá gekkst Jóhanna Sigurðardóttir, hv. þm. og þáverandi félmrh., fyrir skipun ,,sveitarfélaganefndar`` í febrúar 1992. Nefndin skilaði lokaskýrslu í mars 1993. Í kjölfar aðgerða sem ákveðnar voru af stjórnvöldum í framhaldi af starfi nefndarinnar urðu verulegar breytingar á stærð og fjölda sveitarfélaganna. Sveitarfélög sameinuðust víða og sums staðar urðu þau afar víðáttumikil. Fyrir tíu árum voru sveitarfélögin 204 en þau eru nú 105. Þrátt fyrir að mikið hafi áunnist sitja þó víða eftir örsmá sveitarfélög sem geta illa sinnt því hlutverki sem þeim er ætlað samkvæmt lögum.
Pólitískur vilji til þess að stækka og efla sveitarfélögin í landinu og færa til þeirra fleiri verkefni frá hinu opinbera virðist vera almennur. Fyrirætlanir stjórnvalda um átak í þessu efni liggja nú fyrir. En jafnframt hefur komið skýrt fram að ekki skuli hrófla við ákvæði sveitarstjórnarlaga um að lágmarksíbúafjöldi í sveitarfélagi skuli vera 50 manns. Möguleikar til að flytja verkefni frá hinu opinbera til sveitarfélaganna byggist á þeirri forsendu að öll sveitarfélög geti veitt svipaða þjónustu og tekið að sér sambærileg verkefni. Eigi að hafa þetta sjónarmið að forsendu mun þróun í þá átt að flytja verkefni til sveitarfélaganna frá hinu opinbera ekki ná fram nema þau smáu sameinist og myndi þannig nægilega öflug samfélög til að standa jafnfætis öðrum. Enginn vafi er á því að efling sveitarfélaganna, skilgreining á þeim búsetuskilyrðum sem þau verða að geta boðið og flutningur verkefna til þeirra er forsenda þess að byggð geti haldist og þróast víða um land. Það er því eitt brýnasta verkefni byggðamálanna að efla og stækka sveitarfélög á landsbyggðinni.
Ástæður þess að sameining smárra sveitarfélaga hefur gengið hægt eru margvíslegar. Gamlar hefðir og áhrif ráðamanna í héraði valda þessu að hluta til. Mikil breyting hefur þó orðið á afstöðu manna til sameiningarmála á þeim árum sem liðin eru frá því að lokaskýrsla sveitarfélaganefndarinnar kom út og almennt er afstaða til sameiningar jákvæðari en áður. Þó er ekki líklegt að árangur náist í eflingu sveitarfélaga á ýmsum svæðum. Til eru dæmi um að fámenn sveitarfélög á litlum landsvæðum, sem eru óumdeilanlega eitt atvinnusvæði, hafi ítrekað hafnað sameiningu við nágranna sína vegna mismunandi aðstöðu til tekjuöflunar. Þannig hefur misvægi í tekjuöflunarmöguleikum sem ríkið hefur tryggt sveitarfélögunum komið í veg fyrir eðlilega sameiningu sveitarfélaga. Afar brýnt er að hraða almennri þróun í átt til öflugri sveitarfélaga sem geta veitt sambærilega þjónustu og tekið við nýjum og auknum verkefnum.
Í þessu frumvarpi er gert ráð fyrir að lágmarksstærð sveitarfélaga verði 1.000 manns. Flutningsmenn telja þó að í raun sé 1.000 manna samfélag lítið og vanmegnugt til þess að tryggja íbúunum þau búsetuskilyrði sem nú eru nauðsynleg til að treysta byggðina til framtíðar. Samþykkt frumvarpsins yrði þó mikilvægt skref til að flýta þróuninni til öflugri sveitarfélaga. Ástæða er til að hafa í huga að í sveitarfélögum sem hafa orðið til við sameiningu undanfarin ár er víða vilji til að mynda enn stærri og öflugri sveitarfélög. Þannig virðist sameining smæstu sveitarfélaganna við önnur geta rutt úr vegi fyrirstöðum sem nú tefja þróunina í átt til öflugri sveitarfélaga.
Miklar umræður hafa farið fram um þessi mál á undanförnum árum og ýmsar hugmyndir komið fram um hvernig standa skuli að eflingu sveitarfélaganna. Þótt stjórnvöld sýni nú viðleitni til að gera átak í þessu efni og lýsi því jafnframt yfir að flytja skuli verkefni til sveitarfélaganna frá hinu opinbera virðast þau þó ekki hafa dug til að marka stefnu sem leiði örugglega til öflugri sveitarfélaga sem verði fært að taka að sér slík verkefni. Náist ekki að sameina fámennu sveitarfélögin í nægilega stórar einingar verður mjög erfitt að flytja mikilvæg verkefni frá hinu opinbera til sveitarfélaganna. Það er grundvallarkrafa að sveitarfélög um allt land geti veitt sambærilega þjónustu. Verði ekki gerð breyting á lágmarksíbúafjölda sveitarfélaganna geta örfá lítil sveitarfélög hamlað þeim fyrirætlunum að flytja verkefni frá hinu opinbera til sveitarfélaganna. Það er ekki við það unandi að fáein fámenn sveitarfélög komi í veg fyrir þær mikilvægu fyrirætlanir að stækka og efla sveitarfélögin. Með samþykkt þessa frumvarps fá þau sveitarfélög sem hafa færri íbúa en 1.000 þrjú ár til að sameinast öðrum sveitarfélögum. Það fer ágætlega saman við fyrirætlanir stjórnvalda um átak til stækkunar og eflingar sveitarfélaganna og tryggir framgang þess máls. Flutningsmenn leggja til að 1.000 íbúa lágmarkið miðist við 1. janúar 2004 og ef íbúatala er lægri en 1.000 samfleytt í þrjú ár eftir það tímamark verði sameiningarskyldan virk.
Hæstv. forseti. Nú er það ekki svo að við sem flytjum þetta frv. séum með þetta 1.000 manna mark algjörlega fastsett. Við teljum að eitthvert annað íbúafjöldamark geti alveg komið til greina. Eitt erum við þó sammála um og það er að það mark sem núna er í sveitarstjórnarlögunum, þ.e. að lágmarkið skuli vera 50 manns, sé fráleitt í dag. Við teljum að þeir alþingismenn og ráðamenn þjóðarinnar sem ekki eru tilbúnir að taka þátt í umfjöllun og afgreiðslu þessa máls sem hér er á ferðinni þurfi auðvitað að koma fram og rökstyðja það hvers vegna það eigi að hafa 50 manna lágmarksfjölda í sveitarfélagi. Fyrir því eru að mínu viti ákaflega fátækleg rök. Hvort lágmarksfjöldinn eigi að vera 1.000 manns, 2.000 manns eða 500 manns getur svo verið umræðuefni sem ég tel eðlilegt að verði fjallað um í hv. nefnd. En ég tel það mjög mikilvægt, og ætla að endurtaka það í lok máls míns, hæstv. forseti, að það fari saman við það átak sem sveitarfélögin í landinu og stjórnvöld ætla nú í til þess að efla sveitarfélögin í landinu, gera þau öll öflugri þannig að það verði ekki fyrirstöður hvað varðar að flytja verkefni frá hinu opinbera til sveitarfélaganna, á þeim forsendum að sum sveitarfélög í landinu geti ekki tekið við verkefnunum.
Auðvitað verður áfram að vera ákvæði í gildi í sveitarstjórnarlögum um það að landfræðilegar aðstæður og sérstakar aðstæður geti komið til, eins og eru í lögunum núna. Í gegnum tíðina hafa verið til sveitarfélög í landinu sem hafa haft færri íbúa en 50 manns á þeim forsendum. Það eru því ekki rök í málinu að halda því fram að til yrðu einhvers konar sveitarfélög sem hefðu í raun og veru engar forsendur til þess að vera sameiginlegt svæði.
Ég vildi að þetta kæmi fram í lokin, hæstv. forseti. Ég legg til að þessu máli verði að lokinni 1. umr. vísað til hv. félmn.
