Virðulegur forseti. Þetta er í þriðja skipti sem ég flyt hér ræðu um þetta eða líkt mál. Ég flutti ræðu þegar skýrslan var til umræðu, ég flutti ræðu í fyrri umferð og nú flyt ég þriðju ræðuna. Umræðan hefur í mínum eyrum þróast svolítið á þann veg, sem ég tel miður, að hv. þingmenn eru búnir að tala sig upp í einhvers konar dómarasæti í þessum málum og telja sig vera að fara í atkvæðagreiðsluna í dag til að dæma ákveðna ráðherra, sekt eða sakleysi þeirra. Þetta er náttúrlega rangt, þingmenn eru ekki í dómarasæti í dag, þingmenn eru að ákveða hvort ábyrgð stjórnmálamanna á hruninu verði vísað eðlilega leið til dómstóla sem ákveða sekt eða sakleysi viðkomandi ráðherra. Það verða menn að hafa í huga þegar þeir hugsa þetta mál.

Fram undan er atkvæðagreiðsla um hvort nokkrir íslenskir stjórnmálamenn séu ábyrgir gerða sinna eða aðgerðaleysis í aðdraganda hrunsins í október 2008. Þingmannanefndin undir forustu hv. þm. Atla Gíslasonar hefur skilað af sér tillögum um að útkljáð skuli um ábyrgð fjögurra ráðherra fyrir landsdómi. Það verður ekki útkljáð um ábyrgð þessara ráðherra hér í þingsal, það verður útkljáð um ábyrgð þessara fjögurra ráðherra fyrir landsdómi. Það er hinn eðlilegi farvegur.

Tillögur þingmannanefndarinnar eru mjög ítarlegar og vel rökstuddar. Eftir mikla umræðu og gagnrýni, bæði í þingsal og utan þinghússins, hefur enn ekki komið fram sannfærandi gagnrýni sem gerir þingmönnum kleift að hafna tillögunum á efnislegum grunni.

Þingmenn sem andsnúnir eru þessum tillögum hafa byggt málflutning sinn á persónulegum skoðunum eða á því að málið snúist um eitthvað allt annað en það raunverulega gerir, svo sem um of gömul lög eða of fáa ráðherra sem eru undir. Þeir hafa byggt málflutning sinn á persónulegum tengslum við viðkomandi ráðherra eða á hinu gamalkunna flokksræði sem gegnsýrt hefur lýðræðið á Íslandi frá upphafi lýðveldisins og m.a. leitt til víðtæks samtryggingarkerfis stjórnmálaflokka um ákveðin mál, samtryggingarkerfis sem við munum að öllum líkindum sjá framhald á hér í dag.

Þetta sama flokksræði leiddi til þess að hér á landi varð til pólitísk yfirstétt sem gerði sjálfa sig óábyrga í gerðum sínum og sem birtist m.a. í slímusetum þingmanna vegna mála sem í öllum öðrum nágrannalöndum hefðu leitt til afsagnar þeirra. Þessi sama pólitíska yfirstétt setti sér að auki svo eigin lög um fyrningarfrest ráðherraábyrgðar sem gerir ráðherra stikkfrí frá ábyrgð á gjörðum sínum eftir aðeins þrjú ár. Hvaðan þessi hugmynd um þriggja ára fyrningarfrest kemur veit ég ekki en ekkert sýnir betur en það ákvæði að hér hefur verið við völd pólitísk yfirstétt sem hingað til hefur fundist sjálfsagt að vera stikkfrí þegar kemur að eigin ábyrgð. Það er því ekkert annað en hlálegt að hlusta á fyrrverandi ráðherra hrunstjórnarinnar og marga þá þingmenn sem studdu hana tala út og suður um þetta mál.

Virðulegur forseti. Ef gera á hrunið upp með sómasamlegum hætti ættu að mínu mati miklu fleiri ráðherrar, og fjölmargir þingmenn einnig, að svara til saka, auk þeirra fjögurra ráðherra sem tilgreindir eru í tillögum meiri hluta þingmannanefndarinnar. Löggjöf okkar býður hins vegar ekki upp á það og útskýringar þingmannanefndarinnar á því eru góðar og gildar. Ef hins vegar siðferði og ábyrgð væri eðlilegur hluti af því að vera ráðherra og þingmaður á Íslandi ættu þrír fyrrverandi ráðherrar Sjálfstæðisflokksins sem nú eru þingmenn og þeir fimm fyrrverandi og/eða núverandi ráðherrar Samfylkingar sem nú eru þingmenn skilyrðislaust að víkja úr embætti og af þingi. En Ísland er ekki eins og önnur lönd — en við stöndum öðrum þjóðum ekki framar hvað þetta varðar.

Allir þingmenn stjórnarflokkanna sem studdu þá ríkisstjórn ættu að sjálfsögðu einnig að íhuga stöðu sína, ekki síst þeir þingmenn Samfylkingarinnar sem voru á þingflokksfundunum tveimur í febrúar 2008 þar sem yfirvofandi bankahrun var kynnt. Þeir þingmenn, í stað þess að upplýsa kjósendur sína um yfirvofandi hættu, héldu því leyndu fyrir þeim og horfðu á almenning mánuðum saman taka íbúðalán á kjörum sem vitað var að aldrei mundu standast og mundu keyra þessar sömu fjölskyldur í þrot á örskotsstundu. Þarna liggur ábyrgð þingmanna og ráðherra, þeir lyftu ekki litla fingri til að vernda almenning í landinu fyrir hruninu. Það er ófyrirgefanlegt.

Með það eins og annað er staðan hins vegar sú að allir sem komu fyrir rannsóknarnefnd Alþingis á sínum tíma, alls 147, sögðust enga ábyrgð bera og allir sem skiluðu inn svörum til þingmannanefndarinnar sögðust enga ábyrgð bera. Það er dapurleg staðreynd um algert ábyrgðarleysi í íslenskum stjórnmálum og í íslenskri stjórnsýslu.

Virðulegur forseti. Ef tillögur þingmannanefndarinnar verða ekki samþykktar hér í dag verður þetta algera ábyrgðarleysi stjórnmálamanna endanlega staðfest af Alþingi. Ég spyr: Munu hv. þingmenn virkilega standa fyrir því að algert ábyrgðarleysi og jafnvel glæpsamlegt athæfi ráðherra fái ekki viðeigandi lögskipaða meðferð og fari ekki fyrir viðeigandi dómstól? Það kemur í ljós í dag en ég vona svo sannarlega ekki.

Hvað Samfylkinguna varðar komu tíu nýir þingmenn inn á þing fyrir þann flokk í síðustu kosningum. Tvö þeirra, fulltrúarnir í þingmannanefndinni, hafa sýnt mikinn kjark í þessu máli en hin vil ég spyrja eftirfarandi: Komu þau inn á þing til að sópa hruninu undir teppið? Ef svo er: Hvað ætla þau að gera næst? Þeir hv. þingmenn Samfylkingarinnar sem vilja koma í veg fyrir þessa vel rökstuddu og eðlilegu málsmeðferð verða að hugsa mál sitt og hvort þeir eigi yfir höfuð að vera í þingsalnum í dag. Persónuleg tengsl þeirra við fyrrum ráðherra, samstarfsmenn til margra ára eða jafnvel áratuga, eða misskilningur á því um hvað málið snýst má ekki verða til þess að þeir reyni að stöðva þetta mál. Við þá, þessa hv. þingmenn Samfylkingarinnar, vil ég segja: Hér er um fyllilega eðlileg vanhæfisskilyrði að ræða og ykkur ber að vera heima í dag. Þótt vanhæfisskilyrðin séu ekki lagaleg verða menn að hafa í huga að þótt það þurfi lög til að byggja samfélög mannanna og tryggja ákveðna funksjón þeirra eru þessi sömu samfélög aldrei byggð á lögum eingöngu. Alls konar önnur ekki síður mikilvæg viðmið, t.d. siðferðileg, eru einnig notuð sem mælikvarðar og útskýringar á athöfnum mannanna. Það eru þau viðmið sem eiga einnig við hér í dag hvað varðar aðkomu þingmanna hrunstjórnarinnar að þessu máli. Þeir eru ekki hæfir til að hafna því.

Um Sjálfstæðisflokkinn þarf ekki að hafa mörg orð. Sú botnlausa leiðtogadýrkun sem alla tíð hefur verið aðal sjálfstæðismanna gerir þeim ókleift að taka faglega og siðferðilega afstöðu í þessu máli. Af 16 núverandi þingmönnum Sjálfstæðisflokksins eru 13 ýmist ráðherrar hrunstjórnarinnar eða þingmenn sem studdu hana, og það með ráðum og dáð. Afstaða þeirra allra til þessa máls er einfaldlega dæmi um forherðingu þeirra sem gripnir eru með góssið á leiðinni út úr búðinni þar sem þrætt er fyrir og lagst í afneitun fram í rauðan dauðann. Verði þeim að góðu, þetta þekkja þeir best. Alþingis vegna, kjósenda sinna vegna og ábyrgðar sinnar vegna (Gripið fram í: … bulli.) ættu sjálfstæðismenn að sjálfsögðu að sitja hjá eða sitja heima í dag.

Svo þurfa náttúrlega Vinstri grænir að svara því líka hvort og þá á hvaða forsendum þeir halda áfram þessu ríkisstjórnarsamstarfi. Ætla hv. þingmenn VG virkilega að sitja í ríkisstjórn hverrar hluti þingmannaliðs og jafnvel forsætisráðherrann sjálfur hafna því að gera upp hrunið? Vonandi hafa þeir það siðferðilega þrek sem þarf til að krefjast kosninga við slíkar aðstæður.

Og talandi um kosningar, frú forseti, það má færa góð og gild rök fyrir því að hvernig svo sem málin fara með ráðherraábyrgðina í dag eigi almenningur skýlausan rétt á nýjum kosningum. Þetta segi ég vegna þess að með tilliti til niðurstöðu rannsóknarnefndar Alþingis og þingmannanefndarinnar hefur komið í ljós hvað var hér í gangi. Almenningur á núna þegar þessar upplýsingar liggja fyrir skýlausan rétt til að segja álit sitt á ríkjandi stjórnvöldum, á fyrrverandi ráðherrum og þeim þingmönnum sem studdu þá ríkisstjórn og á því stjórnarfari sem verið hefur við lýði undanfarin ár. Kosningar til Alþingis sem fyrst væru því hið eðlilega lýðræðislega framhald í íslenskum stjórnmálum þegar þessum degi lýkur. Þær upplýsingar sem nú liggja frammi og fyrir þjóðinni lágu ekki fyrir fyrir síðustu kosningar og því á að gera almenningi kleift að segja álit sitt nú þegar staðan er önnur.

Virðulegur forseti. Þingmenn koma saman í dag og eins og endranær eru þeir hér í umboði kjósenda sinna, umboði sem þeim ber að fara vel með og sem þeim var veitt fyrir aðeins um 17 mánuðum. Í því umboði og engra annarra munu þeir greiða atkvæði.

Alla þá hv. þingmenn sem einhverra hluta vegna telja sig þurfa að greiða atkvæði gegn því að stjórnmálamenn þurfi að axla ábyrgð og mæta með hugsanleg brot sín fyrir dómstól vil ég því spyrja: Komu þeir, hv. þingmenn, inn á þing vorið 2009 til að sópa hruninu undir teppi? Til þess að koma í veg fyrir að hrunið yrði gert upp, til að koma í veg fyrir uppgjör mesta efnahags-, stjórnmála- og siðferðishruns Íslandssögunnar? Það er einmitt það sem verið er að gera með því að stöðva þessar tillögur. Það er verið að afgreiða pólitíska ábyrgð á hruninu, af hálfu Alþingis Íslendinga, með því að sópa því undir teppi ef það verður gert. Ef hv. þingmenn stöðva þetta mál spyr ég: Hvað ætla þeir að gera að því loknu? Hvað svo? Hvað næst, hv. þingmenn? Á að reyna að setja Alþingi að nýju föstudaginn 1. október eins og ekkert hafi í skorist? Dettur einhverjum virkilega í hug að það sé hægt? Það er bara geggjuð tilhugsun að ætla að halda áfram á sömu braut. Hvað ætla menn að segja? Ha, já hrunið, jú, það, við erum búin að afgreiða það. Bara sísona. Guð hjálpi mér, nei.

Frú forseti. Ég hef engan sérstakan áhuga á að fyrrverandi ráðherrar eða þingmenn, væri það hægt, verði dæmdir til refsingar eða sektar. Hér varð hins vegar efnahagslegt, pólitískt og siðferðilegt hrun og frammi fyrri þeirri staðreynd stöndum við. Á því bera margir ábyrgð, mismunandi mikla ábyrgð og sumir meiri en aðrir. Hver sú ábyrgð nákvæmlega er og hverjir bera hana er hins vegar annarra en okkar að finna út og dæma. Einstaka þingmenn mega ekki ætla sér of mikið í þessu máli. Það er hins vegar okkar þingmanna að sjá til þess að eðlilegur farvegur fyrir slík mál sé til staðar og að sú löggjöf sem til er verði notuð. Sú vinna sem þingmannanefnd Alþingis hefur unnið er fordæmalaus, hún er vönduð og niðurstaða nefndarinnar er rétt og eðlileg. Þingmannanefndin og formaður hennar, hv. þm. Atli Gíslason, eiga miklar þakkir skildar fyrir starf sitt. Hér þurfa menn að vanda sig, vanda sig vel og taka efnislega afstöðu til málsins eða segja sig frá því ella — halda sig heima. Hér er nefnilega meira í húfi en nokkru sinni fyrr. Hér er framtíð Alþingis sjálfs í húfi og stjórnmála á Íslandi.

Frú forseti. Þetta er stóra tækifærið sem Alþingi hefur til að standa undir nafni sem æðsta stofnun lýðveldisins. Þetta er stóra tækifærið sem Alþingi hefur til að efla traust þjóðarinnar á sér að nýju. Þetta er stóra tækifærið sem kemur ekki aftur. En, frú forseti, þetta er jafnframt, ef illa fer, líklega einnig síðasta tækifærið.