Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect. Ferill 47. máls.
139. löggjafarþing 2010–2011.
Þskj. 48  —  47. mál.




Tillaga til þingsályktunar



um fullgildingu á samþykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar nr. 158, um uppsögn starfs af hálfu atvinnurekanda.

Flm.: Lilja Mósesdóttir, Ásmundur Einar Daðason, Þráinn Bertelsson,


Ólafur Þór Gunnarsson, Jórunn Einarsdóttir, Jónína Rós Guðmundsdóttir,
Sigríður Ingibjörg Ingadóttir, Mörður Árnason,
Eygló Harðardóttir, Þór Saari.


    Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að fullgilda samþykkt nr. 158, um uppsögn starfs af hálfu atvinnurekanda, sem gerð var á 68. þingi Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO) í Genf 22. júní 1982.

Greinargerð.


    Tillaga sama efnis var áður flutt á 120., 121., 123. og 130. löggjafarþingi af Bryndísi Hlöðversdóttur og er hér m.a. stuðst við greinargerð með tillögunni frá 130. löggjafarþingi (þskj. 647, 453. mál).
    Á þingi Alþjóðavinnumálastofnunarinnar árið 1982 var gerð samþykkt, nr. 158, um uppsögn starfs af hálfu atvinnurekanda. Samþykktin byggðist á tillögu Alþjóðavinnumálaþingsins frá árinu 1963 um sama efni og kom hún, ásamt tillögu nr. 166, um uppsögn starfs af hálfu atvinnurekanda, í stað tillögunnar frá 1963. Samþykkt nr. 158 tryggir launafólki lágmarksstarfsöryggi og hefur efni samþykktarinnar víða verið viðurkennt sem lágmarksréttur launafólks við uppsagnir. Nú hafa alls 35 ríki fullgilt samþykktina, en eitt afturkallað fullgildingu (Brasilía).
    Samþykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar nr. 158 tekur til allra greina atvinnulífsins og alls launafólks, en aðildarríki getur þó undanskilið tiltekna flokka launafólks öllum eða nokkrum ákvæðum samþykktarinnar. Þeir flokkar eru taldir upp í 2. gr. samþykktarinnar og ná m.a. til þeirra sem hafa verið ráðnir tímabundið í vinnu eða til tiltekins verkefnis og þeirra sem ráðnir eru til reynslu eða þjálfunar um tíma sem ákveðinn er fyrir fram og er hæfilega langur. Einnig má undanskilja þá sem ráðnir eru tilfallandi um skamman tíma. Jafnframt er heimilt, í samráði við hlutaðeigandi samtök launafólks og atvinnurekenda, að undanskilja tiltekna flokka launafólks ef ráðningarkjör þess og starfsskilyrði lúta sérstakri skipan sem í heild tryggir ekki lakari vernd en þá sem veitt er með þessari samþykkt eða ef í ljós kemur að framkvæmdin er verulegum vandkvæðum bundin með tilliti til sérstakra starfsskilyrða hlutaðeigandi launafólks eða stærðar eða eðlis fyrirtækisins sem hefur það í vinnu. Slíkir hópar skulu skráðir og gera skal grein fyrir ástæðum undanþáganna í skýrslum til Alþjóðavinnumálastofnunarinnar.
    Meginefni samþykktarinnar má skipta í þrjá þætti. Sá fyrsti felst í því að atvinnurekanda er gert skylt að rökstyðja uppsögn starfsmanns ef eftir því er óskað en annar þátturinn felur í sér að starfsmanni skal ekki sagt upp nema til þess sé gild ástæða, í sambandi við hæfni eða hegðun starfsmanns, eða hún byggist á rekstrarlegum ástæðum fyrirtækisins, stofnunarinnar eða þjónustunnar. Í 5. gr. samþykktarinnar er nánar skilgreint hvað skuli ekki teljast gild ástæða uppsagnar en þar eru talin upp atriði eins og aðild að stéttarfélagi eða þátttaka í starfsemi þess, að gegna stöðu trúnaðarmanns launafólks, að hafa borið fram kæru eða tekið þátt í málssókn gegn atvinnurekanda sem felur í sér ásökun um meint brot á lögum eða öðrum reglum, kynþáttur, hörundslitur, kynferði, hjúskaparstétt, fjölskylduábyrgð, þungun, trúar brögð, stjórnmálaskoðanir, þjóðerni og félagslegur uppruni og fjarvist frá vinnu í fæðingarorlofi. Þá segir í 6. gr. samþykktarinnar að fjarvist frá starfi um stundarsakir vegna veikinda eða slysa skuli ekki talin gild ástæða uppsagnar en skilgreina skal með lögum, reglugerðum eða í kjarasamningum hvað teljist fjarvist um stundarsakir í þessu samhengi. Þriðji þátturinn er að kveðið er á um tiltekið málsmeðferðarkerfi sem starfsmaður á rétt á við uppsögn. Honum skal gefinn kostur á að verja sig gegn aðfinnslum sem á hann eru bornar, hann skal eiga rétt á að vísa uppsögninni til hlutlauss aðila og hann á rétt á bótum vegna ólögmætrar uppsagnar. Einnig er heimilt að kveða á um að hann eigi rétt á endurráðningu. Ljóst er að þessir þrír þættir samþykktarinnar mundu gerbreyta stöðu íslensks launafólks til hins betra ef þeir væru teknir upp í íslensk lög.
    Að auki er í samþykktinni kveðið á um að starfsmenn sem sagt er upp skuli eiga rétt á tilteknum uppsagnarfresti og bótum vegna atvinnumissis, en þar sem slíkar reglur eru þegar í íslenskum lögum hefðu þau ákvæði ekki breytingar í för með sér þótt samþykktin yrði fullgilt.
    Á meðal þeirra ríkja sem hafa fullgilt samþykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar nr. 158 eru tvö Norðurlandanna, Svíþjóð og Finnland, en í Noregi og Danmörku er eigi að síður byggt á ámóta reglum og þeim sem samþykktin byggist á. Hér á landi er jafnframt að hluta til byggt á sambærilegum reglum en einungis á afmörkuðum sviðum. Hérlendis hefur þó verið rætt um fullgildingu samþykktarinnar hjá aðilum vinnumarkaðarins sem og hjá stjórnvöldum. Í skýrslu félags- og tryggingamálaráðherra, Jóhönnu Sigurðardóttur, til Alþingis um 96. Alþjóðavinnumálaþingið í Genf (þskj. 1019, 625. mál á 135. löggjafarþingi) segir:
     „Í minnisblaði, dags. 18. október 2005, var félagsmálaráðherra gerð grein fyrir afstöðu Alþýðusambands Íslands og Samtaka atvinnulífsins til fullgildingar samþykktarinnar. Í því kemur meðal annars fram að Alþýðusamband Íslands telji málið fyrst og fremst snúast um rétt starfsmanna til að fá upplýsingar um ástæður uppsagnar og hvort þær byggi á málefnalegum ástæðum. Það fjalli ekki um rétt atvinnurekanda til að segja upp starfsmanni. Fullgilding hafi því hverfandi áhrif á sveigjanleika á íslenskum vinnumarkaði. Alþýðusamband Íslands leggur til að ILO-samþykkt nr. 158 verði fullgilt og kallar eftir afstöðu stjórnvalda til þess. Samtök atvinnulífsins eru öndverðrar skoðunar. Samtök atvinnulífsins telja að samþykkt ILO nr. 158 feli í sér bann við uppsögnum af hálfu atvinnurekanda nema hann geti sýnt fram á að ástæða uppsagnarinnar sé samdráttur í rekstri eða að fyrir þeim séu gildar ástæður sem varða hæfni eða háttsemi starfsmannsins. Fullgilding drægi því verulega úr sveigjanleika í íslensku atvinnulífi, viðbragðsflýti og snerpu fyrirtækja. Vilji fyrirtækja til nýráðningar yrði einnig minni. Samtök atvinnulífsins séu þar af leiðandi andvíg fullgildingu samþykktarinnar.
    Félagsmálaráðuneytið brást við framangreindri niðurstöðu með því að fela Rannsóknasetri vinnuréttar- og jafnréttismála við Háskólann á Bifröst með bréfi, dags. 5. maí 2006, að semja tillögu að leiðbeiningarreglum varðandi uppsagnir starfsmanna í anda samþykktar Alþjóðavinnumálastofnunarinnar nr. 158, um uppsögn starfs af hálfu atvinnurekanda.
    Félagsmálaráðuneytinu barst 10. september 2007 greinargerð frá Rannsóknasetri vinnuréttar- og jafnréttismála um samþykkt Alþjóðavinnumálastofnunarinnar nr. 158, um uppsögn starfs af hálfu atvinnurekanda. Á fundi ILO-nefndarinnar var farið yfir helstu niðurstöður í greinargerð Rannsóknasetursins. Þar kemur meðal annars fram að ekki sé flókið að útbúa leiðbeiningarreglur á grundvelli samþykktarinnar. Það sé hins vegar ljóst að nokkrum ákvæðum samþykktarinnar verði ekki hrundið í framkvæmd með leiðbeiningarreglum einum. Nefnd eru ákvæði sem lúta að áfrýjun uppsagnar, sönnunarbyrði og því hvaða áhrif niðurstaða dómstóls eða úrskurðaraðila skuli hafa. Þá kemur fram að óljóst sé hvaða fyrirkomulagi eigi að fylgja við setningu slíkra reglna þar sem það sé mjög mismunandi í nágrannaríkjunum. Niðurstaða Rannsóknasetursins er sú að ekki sé unnt að setja fram leiðbeiningarreglur um þetta efni nema að til komi pólitísk stefnumörkun og nákvæmari tilsögn um það eftir hvaða fyrirkomulagi sé rétt að vinna reglurnar.“

    Ljóst er að Samtök atvinnurekenda hafa verið andvíg fullgildingu samþykktarinnar og talið að hún mundi draga úr sveigjanleika í íslensku atvinnulífi. Vega þar á móti sjónarmið Alþýðusambands Íslands er varða réttindi starfsmanna og vernd þeirra. Við kjarasamninga í febrúar 2008 gerðu framangreindir aðilar bókun þess efnis að sátt hefði náðst milli aðila vinnumarkaðarins um fyrirkomulag uppsagna á vinnumarkaði. Þessi bókun er því nátengd efni samþykktar nr. 158. Samkvæmt bókuninni á starfsmaður rétt á viðtali við vinnuveitanda sinn um ástæður uppsagnar, óski hann þess. Þar er jafnframt áréttað að frjáls uppsagnarréttur vinnuveitanda sé háður vissum takmörkunum, lögum samkvæmt. Í bókuninni kemur fram að aðilar séu einnig sammála um að stuðla að góðri framkvæmd uppsagna á vinnumarkaði og að þeir muni í því skyni vinna sameiginlega að gerð fræðsluefnis sem lokið skuli við fyrir árslok 2008. Ástand á vinnumarkaði er mjög breytt síðan þessi bókun var gerð og telja flutningsmenn tillögu þessarar enn mikilvægara en áður að standa vörð um réttindi launafólks. Jafnframt sé nauðsynlegt að tryggja að reglur sem gilda á vinnumarkaði séu sambærilegar og í þeim löndum sem við berum okkur helst við og að Íslendingar séu ekki eftirbátar nágrannaríkja á þessu sviði. Af framangreindri skýrslu um 96. Alþjóðavinnumálaþingið í Genf má ráða að þegar hafi nokkuð verið unnið að rannsóknum á samþykkt nr. 158 og leiða leitað til að tryggja að ákvæðum hennar sé framfylgt hér á landi. Flutningsmenn telja mikilvægt að þeirri vinnu verði fylgt eftir og samþykktin fullgilt.