Ferill 6. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
146. löggjafarþing 2016–2017.
Þingskjal 16 — 6. mál.
2. umræða.
Nefndarálit með breytingartillögu
um frumvarp til laga um breytingu á lögum um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins, nr. 1/1997, með síðari breytingum (breyting á A-deild sjóðsins).
Frá 1. minni hluta efnahags- og viðskiptanefndar.
Fyrir þinginu liggur frumvarp um verulegar breytingar á lífeyriskerfi opinberra starfsmanna. Meginmarkmið frumvarpsins er að samræma lífeyriskjör á opinberum og almennum vinnumarkaði. Í því skyni er lagt til að tekin verði upp aldurstengd ávinnsla lífeyrisréttinda opinberra starfsmanna í stað jafnrar ávinnslu og að lífeyristökualdur verði hækkaður. Aðdragandi málsins er langur en allt frá undirritun stöðugleikasáttmálans 2009 hefur verið unnið með hléum að þessu markmiði. Samkomulag á milli Bandalags háskólamanna, BSRB og Kennarasambands Íslands annars vegar og fjármála- og efnahagsráðherra f.h. ríkissjóðs og Sambands íslenskra sveitarfélaga hins vegar um breytingar á skipan lífeyrismála var undirritað í september 2016. Frumvarpið er byggt á þeirri vinnu en hins vegar má vera ljóst að aðilar eru ekki sammála um túlkun samkomulagsins, hvorki þegar frumvarpið var lagt fram hið fyrra sinni í október né heldur nú undir lok árs enda kemur fram í greinargerð með frumvarpinu að samtöl hafi farið fram á milli aðila um mögulega lausn og þar með sameiginlegan skilning á samkomulaginu en ekki hafi fengist nein niðurstaða.
Samkvæmt erindisbréfi starfshóps um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins, sem skipaður var í mars 2011, var hlutverk hans m.a. að fara yfir stöðu A- og B-deildar sjóðsins og koma með tillögur að framtíðarlausnum á vanda þeirra en töluvert vantaði upp á að sjóðurinn ætti fyrir framtíðarskuldbindingum. Í bréfi frá heildarsamtökum opinberra starfsmanna, dags. 19. júní 2012, sögðust þau taka þátt í viðræðum aðila vinnumarkaðarins um framtíðarskipan lífeyrismála af heilum hug en minntu jafnframt á að fyrir því væru ákveðnar forsendur. Þau settu sem skilyrði að ekki yrði hróflað við þegar áunnum réttindum opinberra starfsmanna og að bætt yrði fyrir breytingar sem að óbreyttu mundu skerða réttindi sjóðfélaga. Þá var jafnframt farið fram á að hafin yrði vinna við að setja mælikvarða eða finna verklag við að jafna laun opinberra starfsmanna við laun á hinum almenna vinnumarkaði. Lakari laun á opinberum vinnumarkaði hafi verið réttlætt með betri lífeyrisréttindum og því væri ljóst að jafna þyrfti launamun á milli almenna og opinbera vinnumarkaðarins um leið og lífeyrisréttindin væru jöfnuð. Í raun má segja að við þinglega meðferð málsins hafi þær athugasemdir sem lúta að þessum forsendum vegið þyngst, þ.e. annars vegar sem varða réttindi og skerðingu þeirra og hins vegar sem varða jöfnun kjara milli opinbera og almenna markaðarins.
Meðferð lífeyrisréttinda.
Þannig kemur fram í umsögn BSRB frá því í október að skilningur bandalagsins væri sá að svokallaður lífeyrisaukasjóður mundi tryggja að áunnin réttindi yrðu ekki skert og framtíðarréttindi yrðu óbreytt. Skilningur stjórnvalda er hins vegar sá að lífeyrisaukasjóðnum sé aðeins ætlað að vega á móti áhrifum af færslu í aldurstengda réttindaávinnslu og hækkun lífeyristökualdurs. Ekki sé hægt að tryggja áunnin réttindi ef til þess kemur t.d. að ávöxtun til framtíðar verði dræm, enda ekki lengur ríkisábyrgð á lífeyri opinberra starfsmanna, utan sjóðfélaga yfir 60 ára aldri og örorku- og makalífeyrisþega.
Kennarasamband Íslands hefur gert sambærilegar athugasemdir og leggur til aðra leið, að A-deildum Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins og Brúar lífeyrissjóðs verði lokað fyrir nýjum sjóðfélögum. Þeir fjármunir sem felast í samkomulaginu verði greiddir inn í sjóðinn og þannig verði komið í veg fyrir frekari iðgjöld launagreiðenda í sjóðina. Ný deild verði svo opnuð með breyttu fyrirkomulagi. Í greinargerð frumvarpsins kemur fram að sú leið hafi ekki þótt fýsileg frá sjónarhóli ríkis og sveitarfélaga, enda hefði það þýtt að opinberir starfsmenn byggju við þrjú ólík réttindakerfi.
Í ljósi þess hve aðdragandi málsins hefur verið langur og að forsendur samtalsins lágu nokkuð skýrar fyrir í upphafi hlýtur að teljast óheppilegt að ekki hafi náðst sameiginlegur skilningur á hlutverki lífeyrisaukasjóðsins og að aðilar séu ósammála um hvort nýtt kerfi tryggi áunnin réttindi með sambærilegum hætti og núverandi kerfi, sem og um hvort lífeyrisréttindin teljist jafnverðmæt fyrir og eftir.
Jöfnun launamunar.
Í umsögnum fjölmargra aðila kemur fram að það sé ein lykilforsenda samkomulagsins að unnið sé að því að jafna launamun milli opinbera og almenna vinnumarkaðarins en betri lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna en annarra hafi verið nýtt til að réttlæta lakari laun hjá hinu opinbera. Þessir aðilar telja að þessi forsenda sé ekki fyrir hendi þar sem jöfnun launamunar sé skotið á frest inn í framtíðina. Í samkomulaginu er gert ráð fyrir því að unnið verði að því að jafna mismun á launakjörum á milli opinbera og almenna markaðarins að því marki sem hann er kerfislægur eða ómálefnalegur. Í greinargerð með frumvarpinu kemur fram að aðferðafræði verði þróuð til að greina launamun og ákvarða hlutlæg viðmið um hvenær beri að leiðrétta launamun einstakra hópa og áætlun gerð um launajöfnun á grundvelli kjarasamninga á allt að áratug. Í umræðum um málið hefur komið fram að aðilar eru ekki á eitt sáttir um hve mikill launamunurinn er og hvernig eigi að meta hann. Þar spili inn í hvað teljist sambærileg störf, hvernig eigi að taka aðrar breytur á borð við menntun og kyn inn í dæmið, sem og að töluverður munur sé á milli ríkis og sveitarfélaga sem hvorttveggja telst hið opinbera. Það hefði verið æskilegt í ljósi þess að forsendur lágu fyrir árið 2012 að mat á launamun hefði þegar verið framkvæmt þannig að aðilar væru sammála um hver launamunurinn væri sem gæfi þá dýrmætt veganesti inn í þá vegferð að jafna launamuninn á milli almenna og opinbera markaðarins.
Önnur atriði.
Í umsögnum um frumvarpið komu ýmsar aðrar athugasemdir fram. Má þar helst telja að sumir umsagnaraðilar telja að frumvarpið brjóti í bága við eignarréttarákvæði 72. gr. stjórnarskrár lýðveldis Íslands, nr. 33/1944, þar sem ákveðin hætta sé fyrir hendi á að áunnin réttindi glatist ef til þess kemur að ávöxtun framtíðar eða einhverjar aðrar tryggingafræðilegar forsendur bregðist.
Bent var á að ekki væri komið til móts við kröfur ákveðinna félaga innan BSRB um lægri lífeyristökualdur en þar er um að ræða stéttir sem stunda líkamlega erfiða vinnu og benda á að hækkun lífeyristökualdurs sé öfugþróun fyrir sig. Fyrsti minni hluti telur nauðsynlegt að greina þá þörf nánar og leggur því til að við frumvarpið bætist ákvæði til bráðabirgða þess efnis.
Í 6. mgr. b-liðar 7. gr. frumvarpsins kemur fram að réttur sjóðfélaga til frekari lífeyrisauka falli almennt niður falli iðgjaldagreiðslur þeirra niður til lengri tíma en tólf mánaða. Bent var á að ákvæðið gerði sjóðfélögum erfitt að láta tímabundið af störfum hjá hinu opinbera enda mundu þeir þá glata rétti til lífeyrisauka þegar þeir sneru aftur til starfa. Ákvæðið stríddi þannig gegn markmiði frumvarpsins um að auðvelda fólki að færa sig milli opinbers og almenns vinnumarkaðar. Fyrsti minni hluti tekur undir þessar áhyggjur og telur þetta veigamikinn ágalla á frumvarpinu.
Af hálfu Alþýðusambands Íslands kom fram að innan aðildarfélaga þess væru um 12.000 félagsmenn sem störfuðu hjá ríki og sveitarfélögum eða stofnunum sem fjármagnaðar væru af þessum aðilum. Ráðstafanir samkvæmt frumvarpinu tækju ekki til þess hóps. Fyrsti minni hluti tekur undir með Alþýðusambandinu um að þarft sé að tryggja sambærileg réttindi fyrir þennan hóp.
Niðurstaða.
Fyrsti minni hluti tekur undir það meginmarkmið að jafna lífeyrisréttindi á Íslandi og það að efnahagslega geti verið heppilegur tími til að ráðast í slíka aðgerð. Að því sögðu er það afar óheppilegt að frumvarpið byggist á samkomulagi sem aðilar túlka með svo ólíkum hætti. Í því ljósi er það slæmt að Alþingi sé gefinn svo skammur tími og raun ber vitni til að taka afstöðu til slíkra grundvallarbreytinga á lífeyriskerfi opinberra starfsmanna. Ljóst má vera að aðilar eru ósammála um túlkun á grundvallaratriðum í breytingunum sem lúta að því hvernig lífeyriskjör verða tryggð til frambúðar og hvort þau geti talist jafnverðmæt fyrir og eftir breytingar. Enn fremur eru greinilega ríkar efasemdir um að staðið verði við markmið samkomulagsins um launajöfnun milli ólíkra markaða. Þar sem þetta eru meginatriði mun Vinstri hreyfingin – grænt framboð ekki standa að samþykkt frumvarpsins, en 1. minni hluti leggur þó til eftirfarandi
BREYTINGU:
Við bætist ákvæði til bráðabirgða, svohljóðandi:
Ráðherra skal við gildistöku laga þessara skipa starfshóp með fulltrúum fjármála- og efnahagsráðuneytis og stéttarfélaga á almennum og opinberum vinnumarkaði sem greini með heildstæðum hætti þörf á því að lækka lífeyristökualdur fyrir tilteknar stéttir.
Alþingi, 20. desember 2016.
Katrín Jakobsdóttir.
