Ferill 1. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.


149. löggjafarþing 2018–2019.
Þingskjal 463  —  1. mál.
2. umræða.



Nefndarálit


um frumvarp til fjárlaga fyrir árið 2019.

Frá 4. minni hluta fjárlaganefndar.


Inngangur.
    Fjárlögin eru mikilvægasta mál sérhverrar ríkisstjórnar. Fjárlagafrumvarpið felur í sér meginstefnu stjórnarinnar í helstu málaflokkum þar sem þungt vega heilbrigðis-, félags-, samgöngu- og menntamál.
    Stefna ríkisstjórnarinnar birtist í að látið er undir höfuð leggjast að gera gangskör að því að bæta kjör þeirra sem lakast standa í íslensku samfélagi. Greiðslur í almannatryggingakerfinu duga ekki fyrir viðunandi framfærslu, haldið er fast við að hinir tekjulægstu beri þyngstu skattbyrðarnar þegar kemur að tekjuskattskerfinu og öryrkjar hafa ekki enn verið leystir úr hinni manngerðu fátæktargildru sem þeim hefur verið búin alltof lengi. Sjálfsbjargarviðleitni þeirra sem hafa vilja og getu til að auka við sig vinnu er drepin í dróma með óhóflegri skattlagningu.
    Þá hefur ríkisstjórnin ekkert aðhafst til að draga úr verðtryggingu lána þrátt fyrir að gögn sem frá henni sjálfri eru runnin staðfesti að hátt í tíu þúsund fjölskyldur hafi misst heimili sitt frá hruni, ekki færri en þrjátíu þúsund manns, rétt eins og hér hefðu gengið yfir ógnvænlegar náttúruhamfarir eða stríðsátök. Þá staðfesta upplýsingar frá stjórnvöldum skaðvænleg áhrif húsnæðisliðar vísitölunnar á fjárhag heimilanna án þess að þetta hafi orðið ríkisstjórninni tilefni til aðgerða.
    Fyrirhugað átak í innviðum landsins veldur vonbrigðum í ljósi sterkra yfirlýsinga um þau efni í aðdraganda alþingiskosninganna 2017.
    Ekki hefur tekist að marka landinu heilbrigðisstefnu og margar heilbrigðisstofnanir búa við ófullnægjandi fjárhag. Áfengis- og fíknisjúkdómar sem geisa nú eins og faraldur meðal þjóðarinnar kalla á mun sterkari viðbrögð af hálfu stjórnvalda en enn hafa birst.
    Breyttur heimur kallar á árvekni í löggæslu og landamæraeftirliti, og að vel sé búið að þeim stofnunum sem með þau mál fara.
    Reynslan sýnir að bæta má að mun framsetningu fjárlagafrumvarps þannig að það fullnægi kröfum samtímans um gagnsæi og skilvirkni. Í sameiginlegu áliti fjárlaganefndar um þetta efni eru gagnlegar ábendingar sem 4. minni hluti stendur að. Þar á meðal eru athugasemdir um að draga úr vægi ólíkra reikningsskilastaðla í frumvarpinu.
    Fjárlagafrumvarp þarf að innihalda greiningu fjármálaráðuneytis á efnahagslegum áhrifum frumvarpsins og þýðingu þess fyrir atvinnufyrirtæki og heimili landsmanna. Enn fremur þarf að liggja fyrir ítarleg greining á áhrifum óvissuþátta með nauðsynlegum sviðsmyndum eins og tíðkast í þeim efnum.

Virða þarf 1% markmiðið um afgang á fjárlögum.
    Í 4. gr. laga um opinber fjármál kemur fram að fjármálastefnu skuli skipt í m.a. stefnu um umfang og afkomu: „Ályktun Alþingis um fjármálastefnu skal leggja til grundvallar við gerð fjármálaáætlunar sem lögð er fyrir Alþingi ár hvert.“ „Fjármálaáætlunin skal byggð á fjármálastefnu skv. 4. gr. og skilyrðum hennar skv. 7. gr.“ Í henni skal m.a. greina frá „afkomu og efnahag hins opinbera í heild í samanburði við þau markmið sem koma fram í fjármálastefnu og fjármálaáætlunum fyrir undanfarin þrjú ár“. Í fjármálaáætlun skal greina frá markmiði um afkomu og efnahag A-hluta ríkissjóðs: „Í fjármálaáætlun skal staðfest að áætlunin sé í samræmi við fjármálastefnu skv. 4. gr.“ Í 14. gr. laganna segir m.a.: „Frumvarp til fjárlaga skal vera í samræmi við markmið fjármálaáætlunar.“ Í þingsályktun um fjármálastefnu fyrir árin 2018–2022 kemur fram að heildarafkoma fyrir árið 2019 skuli nema 1,2% af vergri landsframleiðslu, þar af A-hluti ríkissjóðs 1,0%. Við framlagningu breytingartillagna meiri hluta nefndarinnar hefur komið fram að hlutfallið sé 0,97%.
    Breyttar forsendur samkvæmt nýrri þjóðhagsspá kalla ekki einungis á endurmat gjalda heldur þarf rekstrarafgangur ríkissjóðs einnig að vera í samræmi við fjármálaáætlun og fjármálastefnu. Að mati 4. minni hluta er ekki við hæfi að fjárlaganefnd sem hefur með höndum eftirlit með fjárhagsmálefnum ríkisins leyfi sér að skila minni afgangi en skylt er lögunum samkvæmt. Er ríkisstjórnin hvött til að gera hér á bragarbót með nýrri breytingartillögu áður en 2. umræða er úti. Hversu trúverðug er ásýnd nefndarinnar við eftirlit með framkvæmd fjárlaga ef hún viðhefur sjálf slík lausatök í þessum efnum? Eða hvaða áhrif hefur fyrrgreint viðhorf nefndarinnar til frávika sem kunna að birtast í ársskýrslum ráðherra? 4. minni hluti varar við þeim viðhorfum sem birtast hér hjá meiri hlutanum. Til meira er ætlast af honum.

Almenni varasjóðurinn.
    Fjórði minni hluti gerði í vor athugasemdir á vettvangi fjárlaganefndar við fyrirætlanir fjármála- og efnahagsráðherra um að nýta almenna varasjóðinn til viðhalds vega og nýframkvæmda í vegamálum en ráðherra taldi að verja mætti varasjóðnum til þeirra verka. 4. minni hluti fékk ekki séð að sú fyrirætlan samrýmdist reglum um sjóðinn eins og þær eru tilgreindar í 24. gr. laga um opinber fjármál og að beiðni hans leitaði fjárlaganefnd álits Ríkisendurskoðunar í málinu sem taldi, eftir að ráðherra frestaði fyrrgreindum áformum sínum, að ekki þyrfti að gefa út álit í málinu. Leitaði fjárlaganefnd aftur til Ríkisendurskoðunar nú í haust eftir hvatningu 4. minni hluta en álit Ríkisendurskoðunar hefur ekki enn borist. Að mati 4. minni hluta er bagalegt að Ríkisendurskoðun hafi ekki treyst sér til að túlka þær reglur sem gilda um almenna varasjóðinn. Þetta er ekki síst áhyggjuefni í ljósi þess að mikilvægt er að fjárlaganefnd fái notið ráðgjafar Ríkisendurskoðunar sem helsta ráðgjafa síns í fjárhagsmálefnum ríkissjóðs.

Almannatryggingar.
    Samkvæmt fjárlagafrumvarpinu eiga bætur almannatrygginga að hækka um 3,4% um áramót. Útfærsla á þeirri hækkun liggur ekki fyrir. Tekið skal undir þá gagnrýni sem kemur fram í umsögn ASÍ um fjárlagafrumvarpið varðandi þá leið sem farin hefur verið við hækkun á bótum almannatrygginga þar sem sérstök framfærsluuppbót til örorkulífeyrisþega sem skerðist um krónu á móti krónu hefur hækkað umfram almenna hækkun bóta. Auk þessa hafa hámarksbætur til þeirra örorkulífeyrisþega sem búa einir hækkað umfram almenna hækkun bóta. Þetta hefur leitt til þess að skerðingar á tekjulægstu lífeyrisþegana hafa aukist og munurinn á lífeyri til þeirra sem búa einir og með öðrum hefur farið vaxandi.
    Ljúka verður hið fyrsta við heildarendurskoðun á mats- og greiðslukerfi almannatrygginga vegna örorkulífeyrisþega. Þetta er brýnt til að bæta kjör öryrkja, einfalda almannatryggingakerfið gagnvart þessum hópi með sambærilegum hætti og gert hefur verið gagnvart ellilífeyrisþegum, bæta samspilið við lífeyrissjóðina og auka áherslu á forvarnir, starfsgetu og endurhæfingu.
    Undanfarin ár hefur sú leið verið farin gagnvart ellilífeyrisþegum að hækka heimilisuppbót til þeirra sem búa einir umtalsvert umfram almenna hækkun ellilífeyris. Það hefur aukið muninn á lífeyri þeirra ellilífeyrisþega sem búa einir og þeirra sem eru í sambúð. Segja má að með þessu hafi verið teknar upp tekjutengingar vegna maka að nýju í breyttu formi. Flokkur fólksins tekur heils hugar undir þá áherslu ASÍ að mörkuð verði sú stefna að lækka almennt skerðingarhlutfall ellilífeyris úr 45% í 30% til að bæta kjör ellilífeyrisþega með bættu samspili almannatrygginga og lífeyrissjóða og auknum ávinningi af atvinnuþátttöku.
    Óumdeilt er að áframhaldandi vinna eftir að ellilífeyrisaldri hefur verið náð eykur möguleika aldraðra til að bæta kjör sín, einkum þeirra sem lægstar hafa tekjurnar. Þá hafa rannsóknir sýnt fram á að vinna og virkni á efri árum stuðlar að betri heilsu, dregur úr einangrun og hefur almennt mikið félagslegt gildi fyrir eldri borgara.
    Þingflokkur Flokks fólksins hefur lagt fram frumvarp með stuðningi þriggja þingmanna Miðflokksins og tveggja þingmanna Pírata um að greiðslur til ellilífeyrisþega verði ekki skertar vegna atvinnutekna, sbr. 23. gr. laga um almannatryggingar. 1
    Dr. Haukur Arnþórsson vann greinargerð um fjárhagslega stöðu aldraðra fyrir Félag eldri borgara í Reykjavík 2 og birtist fréttagrein um þá rannsókn hans í Morgunblaðinu 23. nóvember 2017. 3
    Þar kemur fram að afnám skerðingar á lífeyrisgreiðslur vegna atvinnutekna þurfi ekki að fela í sér aukin útgjöld fyrir ríkissjóð og vel sé hugsanlegt að ríkissjóður geti haft fjárhagslegan ávinning af aðgerðinni.

Króna á móti krónu“-skerðingar.
    Fyrir Alþingi liggur frumvarp um breytingu á lögum um almannatryggingar, nr. 100/2007, með síðari breytingum (afnám svokallaðrar „króna á móti krónu“-skerðingar). 4 Flokkur fólksins styður þetta frumvarp og meðal flutningsmanna þess eru tveir þingmenn flokksins.
    Með frumvarpinu er stefnt að minni skerðingu fyrir örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega þar sem sérstök uppbót skv. 2. mgr. 9. gr. laga um félagslega aðstoð skerðist um 100% vegna allra tekna sem lífeyrisþegar kunna að fá. Slík skerðing hefur í daglegu tali verið nefnd „króna á móti krónu“-skerðing. Einnig skerðast lífeyrisgreiðslur að sama marki og verða því heildartekjur lífeyrisþega óbreyttar þrátt fyrir tekjur annars staðar frá. Þá skerða allar aðrar skattskyldar tekjur uppbótina, þar á meðal bætur almannatrygginga og bætur samkvæmt lögum um félagslega aðstoð, sem og erlendar tekjur. Slíkar skerðingar hafa neikvæð áhrif á lífskjör örorku- og endurhæfingarlífeyrisþega.
    Þetta rammgerða kerfi „króna á móti krónu“-skerðingar leiðir af sér að margir örorku- og endurhæfingarlífeyrisþegar hafa lítinn sem engan ávinning af því að afla sér tekna með vinnu sé fyrir því vilji og geta. Slíkt fyrirkomulag lítur fram hjá mikilvægi vinnuframlags fatlaðs fólks. Með því að fella brott þetta kerfi myndast hvati til atvinnuþátttöku þeirra sem eiga rétt á hinni sérstöku uppbót.
    Fjármagnstekjur skerða framfærsluuppbótina um krónu á móti krónu. Sama á við um aðrar tekjur, til að mynda mæðra- og feðralaun, dánarbætur og úttekt séreignarsparnaðar. Örorku- og endurhæfingarlífeyrisþegum með lágar aðrar tekjur er því gert ókleift að bæta stöðu sína lítillega með tekjum annars staðar frá. Þetta fyrirkomulag, sem svo er lýst í greinargerð með fyrrgreindu frumvarpi, má með sanni kalla manngerða fátæktargildru.
    Skerðing á sérstakri uppbót ellilífeyrisþega til framfærslu vegna annarra tekna var afnumin 2016 þegar kerfi ellilífeyris var einfaldað að mun. Er sjálfsagt réttlætismál að lögfesta sams konar breytingu í þágu örorkulífeyrisþega óháð hugmyndum og ráðagerðum um starfsgetumat.
    Flokkur fólksins styður heils hugar framangreint frumvarp um afnám „króna á móti krónu“-skerðingar og leggur áherslu á að það nái fram að ganga.

Málefni aldraðra.
    Flokkur fólksins bendir á að meðalaldur þjóðarinnar fer hækkandi. Stöðugt fleiri fylla hóp aldraðra á sama tíma og lífslíkur aukast. Framboð á nauðsynlegri þjónustu til þessa þjóðfélagshóps annar hvergi eftirspurn.
    Augljóst er hvert stefnir. Eftirspurnin mun halda áfram að aukast í takt við fyrirsjáanlega fjölgun aldraðra í samfélaginu. Brýnt er að huga til framtíðar og ráðast í úrbætur og uppbyggingu með verulegri aukningu fjármuna til þessa málaflokks. Ljóst er að fyrirhuguð fjárveiting til heilbrigðismála aldraðra dugar hvergi til í fjárlögum fyrir árið 2019.

Staða hjúkrunarheimila.
    Ástæða er til að gagnrýna hve fjárlagafrumvarpið er ógagnsætt. Á þetta er bent í umsögn Sambands íslenskra sveitarfélaga. Skal hér tekið undir þær ábendingar sem þar koma fram. Á málefnasviði 25 (Hjúkrunar- og endurhæfingarþjónusta) er ómögulegt að lesa úr frumvarpinu hversu há framlög lagt er til að ríkissjóður leggi til einstakra stofnana.
    Þetta er mjög bagalegt því að fjárhagsstaða einstakra stofnana er mismunandi. Vitað er t.d. að mörg hjúkrunarheimili aldraðra búa við fjársvelti og eru rekin með halla. Sum hver hafa starfað við slík skilyrði um margra ára skeið. Sem dæmi má nefna að hallarekstur hjúkrunarheimila Reykjavíkurborgar árið 2017 nam alls 270 millj. kr. Uppsafnaður halli þeirra á árabilinu 2008–2017 er um 2,4 milljarðar kr. Bent hefur verið á að daggjöld hjúkrunarheimila þurfi að hækka um 30 til 40 prósent, og jafnvel meira ef mönnunarlíkani embættis landlæknis yrði fylgt.
    Í umsögn Sambands íslenskra sveitarfélaga segir: „Þá er ógerlegt að átta sig á því hvaða rýmafjöldi eða legudagafjöldi liggur að baki framlaga til öldrunarstofnana og daggjalda. Af þeim sökum er erfitt að henda reiður á hvort um fullnægjandi hækkun sé að ræða með tilliti til aukinnar hjúkrunarþyngdar og hvernig framlögin skila sér til einstakra stofnana.“
    Flokkur fólksins telur brýnt að úr þessu verði bætt í fjárlagafrumvörpum í framtíðinni, þannig að fram komi í fylgiskjali fjárlaga hvernig framlög skiptist niður á einstakar stofnanir á tilteknum málefnasviðum.
    Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks, Framsóknarflokks og Vinstri grænna er að finna eftirfarandi málsgrein um heilbrigðismál aldraðra: „Skortur á hjúkrunarrýmum veldur auknu álagi á sjúkrahúsin og skerðir lífsgæði aldraðra. Fyrir liggur að þörf fyrir uppbyggingu er veruleg á næstu fimm árum. Ráðist verður í stórsókn í uppbyggingu og mun hún birtast í fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar. Hluti fyrirhugaðs Þjóðarsjóðs gæti nýst í þetta verkefni. Einnig verður hugað að því að styrkja rekstrargrundvöll hjúkrunarheimila en áhersla verður einnig lögð á aðra þjónustuþætti, svo sem heimahjúkrun, dagþjálfun og endurhæfingu.“ 5
    Þrátt fyrir þessi fögru fyrirheit stjórnarflokkanna er það staðreynd að fjárhagsleg staða hjúkrunarheimila í landinu er mjög alvarleg. Fjármagn hefur ekki fylgt rammasamningi um hjúkrunarheimili sem undirritaður var 2016 og gildir til loka þessa árs. Þessi samningur átti að marka tímamót sem fyrsti heildstæði samningurinn vegna þjónustu hjúkrunarheimila. Hann felur í sér fyrirkomulag sem átti að leysa af hólmi aðra tilhögun þar sem ríkið greiddi einhliða út daggjöld til hjúkrunarheimilanna.
    Nú þegar rétt rúmur mánuður er eftir af gildistíma þessa samnings eru það mikil vonbrigði að upplýsingar berast um að ríkið hafi ekki staðið við þennan samning. Hann hefur ekki rennt styrkari stoðum undir rekstur hjúkrunarheimilanna. Þau hafa búið við niðurskurð og enn stendur til að höggva í sama knérunn með áformum um niðurskurð til hjúkrunarheimilanna á næsta ári, 2020 og 2021. Það er ekki rétt stefna að skera við trog fjárframlög til hjúkrunarheimila því að skortur á þeim leiðir einfaldlega til þess að aldraðir dvelja lengur en ella á sjúkrahúsum með þeim mikla og aukna kostnaði sem því fylgir.
    Þessari þróun verður að snúa við. Gera verður nýjan eða framlengdan þjónustusamning við hjúkrunarheimilin í stað þess sem rennur út í árslok og tryggja að þau fái nægt rekstrarfé til framtíðar. Daggjöld þarf að hækka svo að þau standi undir rekstri.
    Einnig er brýnt að beina sjónum að dagdvalarrýmum fyrir aldraða. Vitað er að þeim hefur fjölgað mun hægar en nemur fjölgun eldri borgara í landinu. Eftirspurnin er á sama tíma mikil og fer vaxandi. Eins og á við um hjúkrunarheimili eru samningaviðræður við ríkið um rekstur dagdvalarrýma aldraðra í uppnámi. Við þetta verður ekki unað. Hér er brýnt að ríkið geri átak til úrbóta með fjölgun dagdvalarrýma og greiðum aðgangi fólks að þeim áður en frekari vandi safnast upp. Jafnframt ber að bæta endurhæfingu aldraðra, hvíldarinnlagnir á hjúkrunarheimilum og tryggja öldruðum heimaþjónustu svo að fólk geti búið lengur en ella á eigin heimilum.
    Að sama skapi þarf að huga betur að geðheilbrigðisþjónustu og fíknisjúkdómum meðal aldraðra. Þannig er áfengisvandi meðal aldraðra vaxandi vandamál.

Framkvæmdasjóður aldraðra.
    Flokkur fólksins vill verja hagsmuni aldraðra og tryggja að hlúð sé að velferð þeirra í hvívetna. Á yfirstandandi þingi hafa þingmenn flokksins, auk allra fjögurra þingmanna Viðreisnar og þriggja þingmanna Miðflokksins, lagt fram tillögu um breytingu á lögum nr. 125/1999, um málefni aldraðra (Framkvæmdasjóð aldraðra). 6
    Markmið þessarar breytingar er að tryggja að fé Framkvæmdasjóðs aldraðra verði varið til byggingar þjónustumiðstöðva og dagdvalar- og byggingarstofnana fyrir aldraða. Því verði einnig varið til að mæta kostnaði við nauðsynlegar breytingar og endurbætur á húsnæði sem notað er til þjónustu fyrir aldraða eins og kveðið er á um í lögunum. Verði frumvarpið að lögum fellur niður bráðabirgðaákvæði VII í lögunum sem er heimild til þess að „verja fé úr sjóðnum til að standa straum af rekstrarkostnaði hjúkrunarrýma fyrir aldraða“, eins og þar segir. Það er andstætt hlutverki Framkvæmdasjóðs aldraðra að fé sé notað úr honum til reksturs hjúkrunarrýma. Á þetta er m.a. bent í umsögn Alþýðusambands Íslands við fjárlagafrumvarpið.
    Með fyrrgreindu frumvarpi um breytingu á lögum um málefni aldraðra (Framkvæmdasjóð aldraðra) sé vakin athygli á því að fyrirhugað „stórátak í uppbyggingu hjúkrunarheimila“, eins og heilbrigðisráðherra kallaði það í fjölmiðlakynningu í apríl 2018 og á að koma til framkvæmda á árunum 2019–2023, mun kosta ríkissjóð tæpa 9 milljarða kr. Það skilar sjóðnum ekki aftur því fjármagni sem tekið hefur verið úr honum í rekstur frá hruni. Á árabilinu 2009–2018 nemur það um 10,8 milljörðum kr. á verðlagi ársins 2018. Þá nemur kostnaðurinn við stórátakið sömu fjárhæð og sjóðnum er ætlað að greiða fyrir rekstur og afborganir af eldri lánum á árunum 2019–2023, sem eru 8,8 milljarðar kr. Hlutfall þess fjár sem sjóðurinn hefur til nýrra stofnkostnaðarverkefna á yfirstandandi ári er 28,5% af tekjum hans. Virðist eðlilegra að sjóðnum verði gert mögulegt að rækja hlutverk sitt frekar en að ráðast í stórátak til hliðar við hann.

Málefni öryrkja.
    Fjárlögin valda töluverðum vonbrigðum þegar kemur að þessum mikilvæga málaflokki. Eitt meginmarkmið málefnasviðsins Örorka og málefni fatlaðs fólks er samkvæmt fjármálaáætlun fyrir árin 2019–2023 „að öll þjónusta og stuðningur, þar á meðal bætur og greiðslur, stuðli að því að fólk með skerta starfsgetu geti lifað sjálfstæðu lífi“ (bls. 343). Í sömu fjármálaáætlun er gengið út frá því að hækkun lífeyris almannatrygginga verði einungis á bilinu 3,1%–4,3% næstu fimm árin. Eðlilegt er að spyrja hvernig fólk með skerta starfsgetu eigi að geta lifað sjálfstæðu og mannsæmandi lífi með slíkri framfærslu. Bilið á milli örorkulífeyrisþega og annarra hópa í samfélaginu heldur áfram að aukast ef lífeyrir almannatrygginga á einungis að hækka árlega um örfáar prósentur, en lágar prósentuhækkanir á lágar upphæðir gefa af sér lágar krónutöluhækkanir.
    Öryrkjabandalag Íslands hefur réttilega bent á að „allir málaflokkar sem varða fatlað fólk og örorkulífeyrisþega [séu] sveltir og þrátt fyrir að stjórnvöld tali fjálglega um kaupmáttaraukningu öryrkja og að verulegu fjármagni hafi verið bætt við málaflokka fatlaðs fólks og öryrkja þá vantar enn stórlega mikið upp á til að fólk geti lifað með reisn í íslensku samfélagi.“
    Mikið starf er enn óunnið í því brýna samfélagsverkefni að tryggja samfélag án mismununar, samfélag þar sem fatlað og langveikt fólk á rétt til lífs til jafns við aðra. Hér þarf að koma til veruleg aukning fjármagns og það til lengri tíma.
    Fjárlagafrumvarpið fyrir 2019 áætlar heildarfjárheimild til málefnasviðsins 27 Örorka og málefni fatlaðs fólks árið 2019 alls 610,3 millj. kr. Þetta er 44,9 millj. kr. hækkun frá gildandi fjárlögum. Öryrkjabandalagið bendir í umsögn sinni á að þessi kafli frumvarpsins sé „með öllu óskýr og óljóst hvernig og í hvað fjármunum verður varið. Þá lítur það þannig út að tekið verði fjármagn úr málaflokknum til þess að setja í nýja ráðuneytisstofnun sem annast verkefni á sviði stjórnýslu og eftirlits með félagsþjónustu sem veitt er af hálfu sveitarfélaga og opinberra stofnana, sbr. b-lið kafla 27.3. Markmið kaflans eru þó nokkuð mörg og því nokkuð ljóst að endurskoða þarf það fjármagn sem áætlað er í málaflokkinn.“
    Flokkur fólksins tekur undir með Öryrkjabandalaginu að hér sé rétt að staldra við og endurskoða kaflann frá grunni með tilliti til fjármagns og aðgerða.
    Í fjárlagafrumvarpi 2019 leggur fjármálaráðuneytið fram nýja túlkun á ákvæði 69. gr. almannatryggingalaga. Á bls. 126 í frumvarpinu segir um bætur almannatrygginga: „Hækkun bótanna tekur mið af spá Hagstofu Íslands um þróun vísitölu neysluverðs að viðbættri 0,5% kaupmáttaraukningu. Það er sama forsenda og gildir um launahækkanir í frumvarpinu […]“
    Öryrkjabandalagið bendir á í umsögn sinni að það sé rangt að það sé sama forsenda og gildir um launahækkanir í frumvarpinu. Frumvarpið byggist eins og fjárlagafrumvörp hingað til á þjóðhagsspá Hagstofu Íslands. Samkvæmt henni er áætluð hækkun launavísitölu 6,0% og má sjá þá forsendu fjárlagafrumvarpsins m.a. á bls. 110 í frumvarpinu þar sem segir: „Þá er gert ráð fyrir að nafnlaun hækki um 6% á næsta ári […]“ Þá kemur einnig fram að gert sé ráð fyrir að kaupmáttur ráðstöfunartekna á mann vaxi um 2,7%. Þrátt fyrir þetta leggur fjármálaráðherra til við Alþingi að það samþykki 0,5% kaupmáttaraukningu lífeyrisþega, að því gefnu að verðbólga fari ekki yfir 2,9%.
    Lög um almannatryggingar, nr. 100/2007, segja svo í 69. gr.: „Bætur almannatrygginga, svo og greiðslur skv. 63. gr. og fjárhæðir skv. 22. gr., skulu breytast árlega í samræmi við fjárlög hverju sinni. Ákvörðun þeirra skal taka mið af launaþróun, þó þannig að þær hækki aldrei minna en verðlag samkvæmt vísitölu neysluverðs.“
    Ákvæði 69. gr. laga um almannatryggingar var lögfest með 10. gr. laga nr. 130/1997. Í greinargerð með frumvarpinu segir um ákvæðið: „Jafnframt er eðlilegt að fjárhæð bótanna verði ákveðin á fjárlögum hverju sinni, enda byggist viðmiðun þeirra á sömu forsendum og fjárlög um almenna þróun launa og verðlags á fjárlagaárinu.“
    Þegar litið er til þess að atvinnuleysisbætur hækka um sömu prósentutölu og lífeyrir almannatrygginga líkt og venja hefur verið vakna enn fremur spurningar um það hvenær sú 19% hækkun sem varð á atvinnuleysisbótum 1. maí 2018 eigi að rata til lífeyrisþega.
    Fram til 1. maí í vor voru atvinnuleysisbætur u.þ.b. 10.000 kr. lægri en lífeyrir almannatrygginga eða 227.417 kr. Hinn 1. maí hækkuðu lágmarksatvinnuleysisbætur hins vegar í 270.000 kr. án þess að lífeyrir almannatrygginga hækkaði. Skökku skýtur við að lágmarksatvinnuleysisbætur, sem hugsaðar eru sem skammtímaúrræði, séu umtalsvert hærri en lífeyrir almannatrygginga sem hugsaður er sem langtímaúrræði fyrir einstaklinga sem margir hverjir eiga ekki nokkurn kost á að bæta hag sinn.
    Með tilvísan í framangreint ákvæði laga um almannatryggingar er ljóst að fjármálaráðherra er með óbreyttu fjárlagafrumvarpi í þessum efnum að leggja til við Alþingi að lög um almannatryggingar verði einskis virt og í raun brotin við afgreiðslu fjárlaga.

Greiðsluþátttaka í heilbrigðiskerfinu.
    Á fjárlögum ársins 2018 var lagt til 500 millj. kr. framlag til að mæta kostnaði við nýjan samning um tannlæknaþjónustu við örorku- og ellilífeyrisþega. Gjaldskrá endurgreiðslu hafði ekki hækkað frá árinu 2014. Gert var ráð fyrir að samningurinn myndi taka gildi um mitt árið en að kostnaður við að uppfylla hann yrði 1 milljarður kr. á ári. Nýr samningur tók gildi 1. september 2018. Flokkur fólksins benti á í minnihlutaáliti sínu við fjárlagafrumvarp 2018 að verulegir meinbugir væru á framkvæmdinni þar sem miðað væri við viðmiðunargjaldskrá Sjúkratrygginga sem stæði nær óbreytt á sama tíma og gjaldskrár tannlækna hefðu hækkað um 150–200%. Nú er ljóst að endurgreiðslur ná ekki 75% af gjaldskrá samningsins, heldur aðeins 50%. Það vantar hátt í milljarð króna á ári til að fullfjármagna samninginn.
    Tekið skal undir áhyggjur Öryrkjabandalags Íslands, sem fram koma í umsögn þess nú, um að ekki séu skýr merki um frekari hækkun til samnings um tannlæknaþjónustu í fjárlagafrumvarpi 2019 miðað við fyrri áætlanir. Framlög til málaflokksins hækka um 500 millj. kr., en hefðu þurft að hækka um 800 millj. kr. á árinu miðað við fulla fjármögnun frá 1. september.
    Flokkur fólksins telur að afnema eigi virðisaukaskatt af lyfseðilsskyldum lyfjum og af hjálpartækjum fyrir fatlað fólk og aldraða.

Málefni fatlaðra.
    Í menntunarmálum á framhaldsskólastigi þarf að auka fjármagn til stoðþjónustu fatlaðra nemenda, bæta framboð í námsgögnum og tryggja kennslu við hæfi svo að nemendur eigi þess raunhæfan kost að ljúka framhaldsskólanámi á tilsettum tíma. Auka þarf fjárframlag til Samskiptamiðstöðvar heyrnarlausra og heyrnarskertra (SHH).
    Fjármagn þarf til að innleiða í íslenskan rétt samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks (SRFF). Hann var fullgiltur haustið 2016. Einnig verður að tryggja fjármagn til fjölgunar samningum um notendastýrða persónulega aðstoð (NPA).
    Réttur til sjálfstæðs lífs fatlaðs fólks er tryggður í 19. gr. SRFF. Sjálfstætt líf er best tryggt með notendastýrðri persónulegri aðstoð (NPA). Öryrkjabandalagið bendir á að NPA hefur falið í sér byltingu fyrir fatlað fólk. Tafir löggjafans á lögfestingu NPA hafa hins vegar valdið því að fötluðu fólki hefur ekki verið tryggður réttur til samfélagslegrar þátttöku eins og SRFF kveður á um. Fötluðu fólki er með öðrum orðum mismunað. Þeim sem ekki fá þjónustuna er haldið eins og föngum heima hjá sér og geta ekki lifað sjálfstæðu lífi. Flokkur fólksins telur þetta óviðunandi í samfélagi okkar.
    Flokkur fólksins tekur líka undir tillögu Öryrkjabandalagsins um að unnið verði áfram að efnislegri innleiðingu SRFF með markvissum hætti. Í umsögn Öryrkjabandalagsins segir: „Innleiðing SRFF á ekki einungis að einskorðast við hugmyndafræðina um sjálfstætt líf heldur með þeim hætti að tryggja og stuðla að því að öll mannréttindi og grundvallarfrelsi verði í einu og öllu að veruleika fyrir allt fatlað fólk án mismununar af nokkru tagi vegna fötlunar. Þá er vert að ítreka það að til fatlaðs fólks teljast þeir sem eru með langvarandi líkamlega, andlega eða vitsmunalega skerðingu eða skerta skynjun og sem verða fyrir ýmiss konar hindrunum sem geta komið í veg fyrir fulla og árangursríka samfélagsþátttöku til jafns við aðra. Fjármagn á ekki að standa í vegi fyrir því að samningurinn verði lögfestur.“
    Flokkur fólksins tekur heils hugar undir þetta.

Þjónusta við sjúklinga í öndunarvélum.
    Samband íslenskra sveitarfélaga hefur lagt áherslu á að kostnaði vegna sjúklinga í öndunarvél á einkaheimilum verði mætt með sérstökum fjárveitingum en verði ekki tekinn af almennum fjárheimildum til NPA. Flokkur fólksins tekur undir þessi sjónarmið.
    Við afgreiðslu fjárlaga 2018 kom inn sérstakt framlag að fjárhæð 30 millj. kr. vegna meðferðar í öndunarvél á heimili sjúklings. Um er að ræða sérstakt viðbótarverkefni á sviði heilbrigðisþjónustu sem er eðlisólíkt annarri þjónustu sem veitt er í málaflokki fatlaðs fólks, enda þótt niðurstaðan hafi orðið sú að nýta þá nálgun sem NPA býður upp á til þess að koma til móts við þarfir þessara sjúklinga. Af þeirri ástæðu þarf öndunarvélaframlagið að vera sérgreint, enda ráð fyrir því gert að því verði ráðstafað í sérstökum samningum með aðkomu Landspítala og velferðarráðuneytisins, en ekki á grundvelli reglna Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga eins og gildir um 25% hlutdeild ríkisins í NPA-samningum.
    Framhald framlagsins er ekki sérstaklega auðkennt í frumvarpi til fjárlaga 2019. Engin rök standa til þess að telja þetta 30 millj. kr. framlag vera hluta af þeim 70 millj. kr. sem samkvæmt fjármálaáætlun eiga að bætast við útgjöld til NPA-samninga árið 2019.

Búsetuúrræði fyrir börn með andlegar raskanir.
    Fjárheimildir til búsetuúrræða fyrir börn með alvarlegar geð- og þroskaraskanir þurfa að vera í samræmi við áður gefnar forsendur og því þarf að veita í samræmi við það 500 millj. kr. til verkefnisins árlega.
    Kostnaður við þetta verkefni var metinn sem hluti af kostnaðarmati vegna nýrra skyldna sveitarfélaga samkvæmt fyrrgreindri 21. gr. laga um þjónustu við fatlað fólk með viðvarandi stuðningsþarfir og var talið kosta um 500 millj. kr. Í fjármálaáætlun 2018–2022 og greinargerð með frumvarpinu er gert ráð fyrir 500 millj. kr. í þessu skyni.
    Í fjárlagafrumvarpi er að því er virðist gert ráð fyrir að fjárheimildir til verkefnisins verði 300 millj. kr. Því þarf að bæta við fjárheimildum um 200 millj. kr. til samræmis við fyrri fyrirheit ríkisins svo að forsendur sveitarfélaga standist og unnt verði að taka við þessu nýja verkefni.

Skattleysi lægstu tekna.
    Til framfærslu þarf einstaklingur 223.000 kr. á mánuði samkvæmt viðmiðum stjórnvalda. Þetta er án húsnæðis og að því meðtöldu dugar ekki minna en um 320.000 kr. á mánuði til að lifa fyrir þann einstakling. Þetta er staðreynd sem verður að takast á við með raunhæfum tillögum til úrlausnar. Því leitaði þingflokkur Flokks fólksins til dr. Hauks Arnþórssonar stjórnsýslufræðings um að hann setti fram tillögur um jöfnun á skattbyrði milli tekjuhópa, þannig að þátttaka ríkra og fátækra í rekstri samfélagsins yrði líkari því sem tíðkast annars staðar á Norðurlöndum og að þeim sem eru með tekjur undir framfærslumörkum verði hlíft við að greiða skatta af þeim tekjum. Haukur hefur skilað rökstuddum tillögum í skýrslunni „Jöfnuður í skattkerfinu“ sem er á vef Alþingis. 7
    Þingmenn Flokks fólksins hafa með stuðningi tveggja þingmanna Miðflokksins lagt fram á Alþingi þingsályktunartillögu um hækkun frítekjumarks, þ.e. að mánaðartekjur einstaklinga undir 300.000 kr. verði undanþegnar skattgreiðslum. Er fjármálaráðherra með tillögunni falið að gera tímasetta áætlun í þessu efni. 8
    Ef litið er á skattbyrði norrænna heimila eins og hún birtist í gögnum OECD kemur í ljós að skattbyrði tekjulægri heimilanna er svipuð hér og þar, 22–30%, nema í Danmörku þar sem hún er afar lág, en skattbyrði tekjuhærri heimila hér á landi er 8% lægri en þar; 38% fyrir tekjuhæstu fjölskyldugerðina, en um 46% að jafnaði annars staðar á Norðurlöndum. Athygli vekur hve vel er gert hér á landi við þá tekjuhæstu í skattalegu tilliti.
    Markmið tillögunnar er að jafna skattbyrði milli tekjulágra og þeirra sem hafa háar tekjur þannig að þeir sem hafa tekjur undir 300.000 kr. verði undanþegnir skatti. Þau skattfrelsismörk samsvara 106.387 kr. persónufrádrætti. Um tvöföldun á núverandi skattleysismörkum er að ræða, en þau hafa ekki fylgt launavísitölu frá 1988. Hefðu þau gert það væri persónufrádrátturinn nánast sá sem lagt er til.
    Til þess að mæta kostnaði að hluta við þessa breytingu er lagt til að persónufrádráttur verði stiglækkandi eftir því sem tekjur eru hærri og falli alveg niður við 970.000 kr. Persónufrádrátturinn falli eftir sveigðu ferli sem mildar áhrifin á tekjuhærri hópa og dregur fram að áherslan er eindregið á að hækka ráðstöfunartekjur láglaunafólks. Í tillögunni er miðað við að vendipunktur lækkaðra og hækkaðra skatta verði við 562.000 kr. Skattar hækka smám saman frá þeirri upphæð með hækkandi tekjum uns skattahækkunin nær 53.895 kr. á mánuði, þegar tekjur eru komnar í 970.000 kr. Skattahækkun á hærri tekjur yrði sama krónutala. Þannig felur tillagan í sér tilfærslu innan tekjuskattskerfisins.
    Tillagan eykur ráðstöfunartekjur um 70% skattgreiðenda. Ef miðað er við alla skattgreiðendur á árinu 2017 var helmingur þeirra með tekjur undir 400.000 kr. og hinn helmingurinn með tekjur yfir því marki. Meðallaun sama hóps voru um 540.000 kr., en háar tekjur teygja meðallaunin upp. Einungis 10% skattgreiðenda höfðu 800.000 kr. eða meira í tekjur og 4% yfir 970.000 kr., þar sem tillagan gerir ráð fyrir að skattar hækki mest.
    Kostnaður ríkissjóðs vegna þessara breytinga yrði aðeins um 3,5 milljarðar kr. vegna tilfærslu á skattbyrði af tekjuskatti frá hærra launuðum til lægra launaðra sem yrði um 22 milljarðar kr. Hins vegar yrði kostnaðarauki sveitarfélaga nálægt 31,4 milljörðum kr. Breytingin myndi hins vegar auka ráðstöfunartekjur láglaunafólks um allt að 54 milljarða kr. árlega. Kostnaðinn við þessa tillögu má bera saman við kostnað af tillögu Sjálfstæðisflokksins, flokks fjármálaráðherra, sem borin var fram í aðdraganda alþingiskosninga 2017 um lækkun neðra þreps tekjuskatts um nærfellt 2%. Í álitsgerð dr. Hauks Arnþórssonar er kostnaður af þessari tillögu metinn sem næst 24 milljarðar kr. og rökstyðja mætti hærri tölu í þessu sambandi.
    Þegar kemur að kostnaði má minna á að tekjur opinberra aðila hækka ef að líkum lætur um 45 milljarða kr. frá 2017 til 2019 vegna hækkaðra tekna skattgreiðenda, áætlað um 32 milljarða kr. hjá ríkinu og um 13 milljarða kr. hjá sveitarfélögum. Eðlilegt væri að hluti þessarar tekjuaukningar yrði notaður til millifærslu til sveitarfélaga þannig að skattbyrðin væri jöfnuð í kostnaði. Ekki er með þessari tillögu gert ráð fyrir að skattþrepum verði breytt, einvörðungu persónufrádrættinum.
    Hér er gerð tillaga um breytingar á hinu almenna skattkerfi og því sett ný markmið. Réttur er af sá mismunur á skattbyrði tekjuhárra og tekjulágra hér á landi, samanborið við hlutföll milli sambærilegra hópa annars staðar á Norðurlöndum, og jafnframt tekist á við að lyfta ráðstöfunartekjum lægstu launa að framfærslumörkum.
    Nái þessi tillaga fram að ganga mun hún þjóna hagsmunum landsins, hagsmunum aldraðra, öryrkja og tekjulágra fjölskyldna. Flutningsmenn telja hana markvert innlegg í baráttu verkalýðshreyfingarinnar um bætt kjör hinna lægst launuðu og að hún gæti átt mikilvægan þátt í að koma á raunhæfum kjarasamningum sem myndu leggja grunn að áframhaldandi uppbyggingu í íslensku efnahagslífi. Áréttað er að kostnaður við tillöguna er ámóta hár, en að sönnu nokkru hærri, en í tillögu sem borin var fram fyrir liðlega ári af hálfu flokks fjármálaráðherra.

Frítekjumörk í lögum um almannatryggingar.
    Í fjárlagafrumvarpinu er hvergi að finna áform um að draga úr tekjuskerðingum á greiðslum til örorku- eða endurhæfingarlífeyrisþega. Frítekjumörk í lögum um almannatryggingar hafa verið óbreytt frá árinu 2009. Þau ættu þó að fylgja árlegum breytingum á sama hátt og lífeyrir samkvæmt lögum um almannatryggingar. Ákvæði þess efnis þarf að koma inn í lögin. Öryrkjabandalag Íslands bendir á í umsögn sinni við fjárlagafrumvarpið að frítekjumark á atvinnutekjur hvetji örorkulífeyrisþega, sem hafa einhverja vinnfærni, til atvinnuþátttöku í því skyni að auka virkni sína og bæta kjör. Á meðan frítekjumarkið stendur í stað og laun á vinnumarkaði hækka, þá skila launahækkanir sér ekki til örorkulífeyrisþega. Ef frítekjumark vegna atvinnutekna hefði hækkað í samræmi við hækkun launavísitölu frá árinu 2009 væri frítekjumarkið komið yfir 200.000 kr. á mánuði í stað 109.600 kr.
    Flokkur fólksins tekur undir með Öryrkjabandalaginu að frítekjumark vegna atvinnutekna örorkulífeyris verði hækkað í samræmi við hækkun launavísitölu frá árinu 2009.

Skattleysi uppbóta á lífeyri.
    Þingflokkur Flokks fólksins lagði í upphafi árs fram frumvarp um að uppbót á lífeyri vegna kostnaðar, sem ekki fæst greiddur eða bættur með öðrum hætti, til lífeyrisþega sem ekki getur framfleytt sér án hennar og uppbót til hreyfihamlaðs elli- eða örorkulífeyrisþega og örorkustyrkþega vegna reksturs bifreiðar verði undanþegin skattskyldu samkvæmt lögum um tekjuskatt, nr. 90/2003. 9
    Ólíkt örorkulífeyri miðar slík uppbót ekki að því að bæta launamissi vegna skertrar vinnugetu heldur að því að koma til móts við sérstök útgjöld lífeyrisþega. Það markmið næst augljóslega ekki ef stór hluti uppbótarinnar er tekinn í skatt. Að skilgreina hana sem skattskyldar tekjur hefur enn fremur keðjuverkandi áhrif því að hún skerðir fyrir vikið aðrar bætur til tekjulágra lífeyrisþega, svo sem húsnæðisbætur, sérstakan húsnæðisstuðning og barnabætur.
    Alls fengu 1.245 einstaklingar samtals 203 millj. kr. í uppbót árið 2016 samkvæmt lögum um félagslega aðstoð og greiddu af þeim 46 millj. kr. í tekjuskatt og 5.750 einstaklingar samtals fengu 1.018 millj. kr. í uppbót og greiddu af þeim rúmar 229 millj. kr. í tekjuskatt. Ríkissjóður verður því ekki af verulegum skatttekjum verði breytingarnar að veruleika. Lífeyrisþegar sem bera mikinn kostnað vegna fötlunar eða sjúkdóma fyndu aftur á móti verulega fyrir breytingunum. Með því að samþykkja þær getur ríkisstjórnin sýnt í verki áherslur sínar í stjórnarsáttmála stjórnarflokkanna.
    Hinn 12. júní í sumar var samþykkt þingsályktunartillaga þess efnis að fela fjármála- og efnahagsráðherra að leggja fram, eigi síðar en 1. nóvember 2018, frumvarp til laga um breytingu á lögum um tekjuskatt, sem tryggi skattleysi uppbóta á lífeyri. 10 Tillagan var reist á því sjónarmiði að óeðlilegt væri að einstaklingar væru skattlagðir vegna greiðslna sem ætlað er að standa undir kostnaði þeirra vegna örorku, hreyfihömlunar eða sjúkdóma. Tillagan var flutt af þingmönnum allra stjórnmálaflokka sem sæti eiga á Alþingi, þar á meðal öllum þingmönnum Flokks fólksins sem beittu sér sérstaklega í málinu. Tillagan var samþykkt með 56 samhljóða atkvæðum. Þingviljinn í þessu máli gæti ekki verið skýrari.
    Fjármálaráðherra lagði þetta frumvarp fram 8. nóvember og mælti fyrir því 14. nóvember. 11 Í greinargerð með frumvarpinu kemur fram að lagt sé til að tveir flokkar uppbóta á lífeyri, sem tengdir eru félagslegri aðstoð við lífeyrisþega, verði skattfrjálsir, en umræddar uppbætur eru skattskyldar samkvæmt gildandi lögum. Verði frumvarpið óbreytt að lögum munu ráðstöfunartekjur lífeyrisþega sem hafa fengið greiddar uppbætur í þessum flokkum aukast sem nemur greiddum tekjuskatti og útsvari og tekjur ríkis og sveitarfélaga lækka að sama skapi. Sé miðað við verðlagsforsendur fjárlagafrumvarps fyrir árið 2019 má reikna með að greiðslur á grundvelli 1. mgr. 9. gr. laga um félagslega aðstoð, nr. 99/2007, verði kringum 170 millj. kr. og greiðslur vegna reksturs bifreiðar kringum 1.200 millj. kr. og er þá miðað við óbreyttan fjölda.
    Þingflokkur Flokks fólksins fagnar því að þessi löngu tímabæra réttarbót sé nú í þann veginn að nást með þessu frumvarpi.

Vextir og verðtrygging.
    Viðvarandi hátt og hækkandi vaxtastig í landinu veldur einstaklingum miklum búsifjum í formi fjármagnskostnaðar og það hamlar nauðsynlegri uppbyggingu íbúðarhúsnæðis.
    Þingmenn Flokks fólksins hafa með stuðningi þingmanna Miðflokksins lagt fram frumvarp um breytingu á lögum nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu (jöfn staða samningsaðila vegna kaupa á íbúðarhúsnæði). 12
    Í frumvarpinu er lagt til að þrír nýir málsliðir bætist við 1. mgr. 14. gr. laganna um vexti og verðtryggingu, svohljóðandi: „Heimild til verðtryggingar láns með veði í íbúðarhúsnæði er bundin því skilyrði að við útreikning verðbóta séu felld brott áhrif breytinga á óbeinum sköttum og húsnæðisliðar vísitölu neysluverðs og að ákvæðisvextir nemi eigi hærri hlutfallstölu en 2% á ári. Hagstofa Íslands skal gefa út mánaðarlega vísitölu þar sem óbeinir skattar og húsnæðisliður hafa verið felld brott. Heimilt er að verðtryggt jafngreiðslulán með veði í íbúðarhúsnæði hafi allt að 25 ára lánstíma.“
    Hér er þannig skýrt kveðið á um að vextir af verðtryggðum íbúðalánum megi ekki fara yfir 2% á ári. Vextir á verðtryggðum samningum hafa til þessa verið ákveðnir við markaðsskilyrði sem sýnast oftlega frekar einkennast af fákeppni en samkeppni. Þá einkennir þessar ákvarðanir að þær styðjast ekki við viðhlítandi erlendan samanburð, enda sams konar skuldbindingar ekki að finna í nágrannalöndum Íslendinga.
    Verðtryggðir vextir hafa af þessum ástæðum ekki búið við það aðhald sem einkennir eðlilega verðmyndun á markaði þar sem annars vegar er virk samkeppni og hins vegar aðhald sem fæst með samanburði við erlenda markaði. Öðru máli gegnir t.d. um vexti af óverðtryggðum skuldbindingum sem bera má saman hér á landi við það sem gengur og gerist í nágrannalöndum. Þá er þess að geta að vextir á verðtryggðum skuldbindingum leggjast á höfuðstól með hlaupandi krónuverðmæti sem í grundvallaratriðum sker sig frá venjubundnum lánaskuldbindingum þar sem höfuðstóll er föst stærð að frátöldum afborgunum.
    Skipting áhættu milli samningsaðila um verðtryggt lán er með þeim hætti að lántaki axlar alla ábyrgð á verðhækkunum á samningstímabilinu. Felst í því trygging sem telja má að feli í sér umtalsvert hagræði fyrir lánveitanda enda leggur lántaki eignir sínar og aflahæfi undir til að standa undir þessari skuldbindingu sinni sem annars er óþekkt í nágrannalöndunum þegar kemur að íbúðalánum til einstaklinga. Skuldbinding lántaka nær svo langt í þessu tilliti að hún felur í sér sérstakar aukagreiðslur umfram verðbreytingar af völdum kerfisbundinnar mæliskekkju, svonefnds vísitölubjaga.
    Vandinn við hættu á ofmati í verðbólgumælingum er vel þekktur. Í kennslubókum í hagfræði er lögð áhersla á nánar tilgreindar ólíkar ástæður þess að vísitala neysluverðs ofmeti almennar verðlagshækkanir. Ef miðað er við að verðtryggðar skuldir heimila nemi um 1.700 milljörðum kr. þýðir vísitölubjagi frá 0,3% upp í ef til vill 1,5%, eins og niðurstöður fræðimanna gefa til kynna, að vísitala neysluverðs feli í sér árlegt ofmat á bilinu frá 5 milljörðum kr. upp í 25 milljarða kr. Verður að líta á slíkar fjárhæðir sem eignatilfærslur milli aðila, rétt eins og tilfærslurnar vegna húsnæðisliðarins sem áður er getið, auk tilfærslna vegna þess að lántakendum er ætlað að bæta lánveitendum upp skattahækkanir. Þá er á það að líta að lántakar verðtryggðra lána bera alla áhættu af hversu mikil skekkjan kann að reynast.
    Loks ber að geta þess að verðtryggð lán með veði í íbúðarhúsnæði hljóta að teljast meðal öruggustu eigna í sérhverju eignasafni ef skuldabréf með ábyrgð opinberra aðila eru undanskilin. Viðtekin viðmið um áhættu og ávöxtun ættu að leiða til þess að slík lán beri lægri vexti en almennt gerist í ljósi hinnar miklu tryggingar sem lánveitandi nýtur um verðgildi höfuðstóls á mælikvarða verðlagsþróunar og öryggis um endurheimt höfuðstóls í ljósi þess að lán eru yfirleitt ekki veitt nema fyrir hluta af verðmæti íbúðarhúsnæðis við upphaf lánstíma. Hafa lánveitendur þar borð fyrir báru og vörn gegn verðlækkun húsnæðis sem sett hefur verið að veði fyrir lánveitingunni. Auk veðs í íbúðarhúsnæði leggur lántakandi aflahæfi sitt að veði dugi húsnæðisveð ekki og munu þess fjölmörg dæmi að reynt hafi á þessa tryggingu með því að lántaki hafi greitt af láni eftir að hafa þurft að yfirgefa íbúðarhúsnæði sitt. Trygging lánveitenda sem nær svo langt sem hér greinir hlýtur að bera vexti til samræmis sem liggja undir því sem almennt gerist og þar sem slíkar tryggingar eru ekki fyrir hendi.
    Reynslan hér á landi virðist ekki gefa til kynna að framangreind atriði hafi vegið þungt við ákvörðun um vexti verðtryggðra lána eða að sjónarmið um meðalhóf hafi verið sérstaklega höfð í heiðri. Eru af þessum ástæðum full efni til að binda vexti af slíkum lánum með veð í íbúðarhúsnæði við hámark sem lagt er til í fyrrgreindu frumvarpi að verði 2% á ári. Styðst sú tala við algengar viðmiðanir um framleiðniaukningu og hagvöxt þegar til langs tíma er litið.
    Nú eru liðin nær 40 ár frá því að verðtrygging varð almenn í lánaviðskiptum einstaklinga hér á landi. Hún kom til þegar glíman við verðbólguna var sem hörðust og þegar landslag peninga- og lánamála var með allt öðrum hætti en síðar varð. Skipulegur markaður fyrir skuldabréf hafði vart slitið barnsskónum, hlutabréfamarkaður heyrði framtíðinni til, fjármálaviðskipti við útlönd takmörkuð og viðskipti milli landa með verðbréf voru óþekkt. Fjármálastofnanir af því tagi sem nú þekkjast, sem bjóða fjölbreytta þjónustu við ávöxtun fjár og miðlun, voru ekki komnar til sögunnar. Þrautaráð við þessar aðstæður þar sem ekki voru forsendur á mörkuðum eða fjármálastofnunum fyrir beitingu hefðbundinna peningalegra aðgerða gegn verðbólgu var að binda hagstærðir við vísitölur. Má telja að slík aðferð feli frekast í sér verkfræðilega nálgun af vélrænu tagi. En þá er á það að líta að efnahagslífið er síkvikt og breytilegt og er gætt lífrænni eiginleikum en trissur og tannhjól verkfræðinga þar sem allt er í föstum skorðum. Þegar allt aðrar forsendur hafa skapast um beitingu peningalegra aðgerða til að takast á við verðbólgu og önnur slík viðfangsefni, hlýtur neyðarúrræði á borð við verðtryggingu sem hvergi hefur þrifist í okkar heimshluta að víkja.

Húsnæðisliður vísitölunnar.
    Meðan almennt verðlag, eins og það er mælt af Hagstofu Íslands, hefur farið lækkandi á umliðnum misserum, hefur húsnæðisliður vísitölu neysluverðs hækkað verulega, sumpart vegna stefnu meiri hluta borgarstjórnar Reykjavíkur sem einkennist af lóðaskorti og tilheyrandi hækkun á fasteigna- og leiguverði. Þetta rekur sig gegnum húsnæðisliðinn og hefur valdið tilflutningi á verðmætum frá heimilum landsmanna til fjármálastofnana og skaðað húsnæðiskaupendur og leigutaka. Fjárhæðir sem lagðar eru með þessum hætti á heimilin hlaupa á tugum milljarða króna og svara í grófum dráttum til verðmætis alls þorskafla úr sjó á hverju ári undanfarin ár.
    Vandamálið er viðurkennt í stjórnarsáttmála hinnar nýju ríkisstjórnar en stórhugur hennar í málinu reynist ekki meiri en svo að hún segir að hefja eigi skoðun á þessum húsnæðislið. Engar aðgerðir eru boðaðar til að fella þennan lið brott en látið duga að hefja skoðun.
     Verðtrygging og háir vextir gera fólki mjög erfitt um vik við að koma þaki yfir höfuðið. Verðtrygging íbúðalána er óþekkt annars staðar í okkar heimshluta. Heimilin standa frammi fyrir mikilli áhættu vegna verðlagsbreytinga þar sem fátt er um varnir. Lántöku er ætlað að bæta fjármálastofnun upp hækkun óbeinna skatta, síðast kolefnisgjalds, svo að dæmi sé tekið. Áætla má að hækkun þessa gjalds um 50% um sl. áramót hafi hækkað verðtryggð íbúðalán um allt að 500 millj. kr. Hafa þá lánastofnanir eignast samsvarandi kröfu á heimilin vegna aðgerðar ríkisstjórnar til að ná markmiði í loftslagsmálum. Allt afl réttarkerfisins stendur með fjármálastofnunum þegar kemur að því að innheimta þessar kröfur sem þeim eru færðar án þess að þær hafi neitt sérstakt til unnið. Sama á við um alla aðra óbeina skatta, hvort sem eru skattar á eldsneyti eða áfengi og tóbak. Þetta dæmi undirstrikar þær ógöngur sem verðtryggingin leiðir af sér. Lántakar búa við algjöra óvissu um greiðslur af lánum á gjalddögum í framtíðinni, öndvert við það sem gerist í nágrannalöndum þar sem fólk gengur að föstum greiðslum vísum. Stappar nærri að verðtryggð lánaskuldbinding svipti þann sem gengst undir hana fjárhagslegu sjálfstæði sínu.
    Þetta kerfi er ekki fólki boðlegt og verður að uppræta. Ríkisstjórnin sýnist ekki líkleg til afreka í því efni. Fjármála- og efnahagsráðherra hefur upplýst í svari við fyrirspurn að á árunum 2013–2017 hafi verðbætur vegna íbúðalána numið 15 milljörðum kr. vegna almennra verðhækkana en verðbætur vegna húsnæðisliðar vísitölunnar hafi numið 118 milljörðum kr. Hækkun húsnæðisliðar á sér sumpart rót í stefnu Reykjavíkurborgar sem einkennist af lóðaskorti og tilheyrandi hækkun á fasteigna- og leiguverði. Þrátt fyrir að húsnæðisliðurinn hafi reynst slík meinsemd sem framangreindar tölur bera með sér treystir ríkisstjórnin sér ekki til að ganga lengra í stefnuyfirlýsingu sinni en að hefja skoðun á húsnæðislið vísitölunnar. Brýnt er í ljósi upplýsinga fjármála- og efnahagsráðherra af fella þennan lið úr vísitölunni án tafar. Slík aðgerð væri neyðarráðstöfun til að verja heimilin fyrir því að missa húsnæði sitt með tilheyrandi róti og öryggisleysi fyrir börnin sem allt of mörg hafa mátt þola að vera leidd af foreldrunum út af heimilum sínum.
    Þingflokkur Flokks fólksins hefur með stuðningi þingmanna Miðflokksins lagt fram frumvarp þar sem tekið er á þessu máli. Það yrði gert með breytingu á lögum nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu. 13
    Óumdeilanlegt er að svonefndur húsnæðisliður vísitölu neysluverðs, sem ekki styðst við samræmt alþjóðlegt viðmið, hafi á liðnum árum haft í för með sér mun meiri hækkanir á höfuðstól og greiðslum af verðtryggðum lánum en almennar verðhækkanir í landinu hafa gert. Fjármála- og efnahagsráðherra hefur upplýst að á fimm ára tímabili, 2012–2017, hafi verðbætur á íbúðalán vegna almennra verðlagshækkana numið 15 milljörðum kr. en á sama tíma hafi lagst 118 milljarðar kr. ofan á verðtryggð íbúðalán vegna áhrifa húsnæðisliðar vísitölunnar. Hlutur húsnæðisverðsins í verðbótunum er 88,7%.
    Í svari fjármála- og efnahagsráðherra við fyrirspurn Ólafs Ísleifssonar eru reiknaðar fjárhæðir verðbóta miðað við að heildarfjárhæð verðtryggðra skulda heimila með veði í íbúð hefðu haldist fastar frá árslokum 2003, þ.e. í 480,812 milljörðum kr. Þannig er unnt að einangra áhrif verðlagsbreytinga á höfuðstól að öllu öðru óbreyttu. Verðbætur miðað við framangreindar forsendur, sundurliðaðar eftir árum, námu um 323 milljörðum kr. á tímabilinu 2004–2017, en sé miðað við vísitölu neysluverðs án húsnæðis námu þær samtals um 254 milljörðum kr. á tímabilinu. Á árunum 2013–2017 námu verðbætur á lánum sem tekin höfðu verið árið 2003 samtals 52,5 milljörðum kr. en verðbætur án húsnæðisliðarins námu 5,4 milljörðum kr. á sama tímabili.
    Ósvarað er fyrirliggjandi skriflegri fyrirspurn um áhrif húsnæðisliðarins á fjármagnskostnað fyrir ríkissjóð og skattgreiðendur á umliðnum árum.
    Fullyrða má að samsvarandi eignatilfærsla frá lántakendum til fjármálastofnana yrði hvergi þoluð eða liðin í nágrannalöndum okkar. Munur á vísitölu neysluverðs með og án húsnæðisliðar var hlutfallslega minnstur árið 2013 en mestur árið 2017 þegar verðbætur miðað við vísitölu neysluverðs án húsnæðis voru verulega neikvæðar, enda hefur verið verðhjöðnun á Íslandi frá miðju ári 2016 ef húsnæðisliður vísitölunnar er undanskilinn. Þorsteinn Sæmundsson og fleiri alþingismenn lögðu fram á 148. löggjafarþingi tillögu um málið en hún náði ekki fram að ganga. Þó ber að geta þess að samþykkt var þingsályktun nr. 17/148 um skipan starfshóps sem hafi það hlutverk að meta forsendur verðtryggingar, þar á meðal hvað varðar samsetningu vísitölu.
    Með frumvarpinu um breytingu á lögum nr. 38/2001, um vexti og verðtryggingu, er kveðið á um að vegna þeirra þátta sem hér hafa verið taldir, óbeinna skatta og húsnæðisliðar vísitölunnar, verði Hagstofu Íslands falið að birta vísitölu neysluverðs þar sem áhrif þeirra hafa verið felld brott. Skal þá nota þá vísitölu við útreikning greiðslna af verðtryggðum íbúðalánum.

Vandinn á húsnæðismarkaði.
    Alþýðusamband Íslands vekur í umsögn sinni við fjárlagafrumvarpið athygli á því að á leigumarkaði búi nú um fimmtíu þúsund einstaklingar. Af þeim eru tekjulágir og ungt fólk í meiri hluta. Leigjendur verja að jafnaði 18,7% af ráðstöfunartekjum í húsnæðiskostnað á meðan eigendur verja 6,1%.
    Leigjendur eru því síður í aðstöðu til að kaupa fasteign og sitja fastir í fátæktargildrum á óstöðugum leigumarkaði. Búsetuform er í auknum mæli farið að hafa ráðandi áhrif á lífskjör þar sem eigendur húsnæðis hafa notið góðs af efnahagslegri uppsveiflu á meðan staða leigjenda hefur þyngst.
    Við þessar aðstæður sætir furðu að vaxtabætur skuli samkvæmt fjárlagafrumvarpinu halda áfram að lækka, um 600 millj. kr. frá fjárlögum síðasta árs, og verða alls 3,4 milljarðar kr. árið 2019. Þetta er 15% lækkun milli ára.
    Alþýðusamband Íslands bendir í umsögn sinni við fjárlagafrumvarpið á að viðmiðunarfjárhæðir og eignamörk hafa rýrnað verulega í samanburði við laun og fasteignaverð á undanförnum árum sem hefur leitt til þess að heimilum sem fá stuðning í gegnum vaxtabótakerfið hefur fækkað verulega undanfarin ár. Þar segir m.a.: „Tekjulágt barnafólk sem á lítið eigið fé í sínu húsnæði (20%) fær í dag lítinn sem engan stuðning í gegnum vaxtabótakerfið. Hröð eignaskerðing vaxtabóta hefur lent þungt á kaupendum húsnæðis á undanförnum árum samhliða hröðum hækkunum húsnæðisverðs. Slíkt fyrirkomulag er óheppilegt þar sem það dregur verulega úr fyrirsjáanleika við húsnæðiskaup og lendir þyngst á þeim sem koma nýir inn á húsnæðismarkað.“
    Alþýðusambandið bendir einnig á að gert sé ráð fyrir 64 millj. kr. lækkun á framlögum til húsnæðisbóta til leigjenda. Því standi vart til að hækka bótafjárhæðir til samræmis við hækkandi verðlag og leigu. Þar með verði dregið úr stuðningi við leigjendur sem er sá hópur sem stendur hvað verst að vígi á húsnæðismarkaði.
    Flokkur fólksins lýsir þungum áhyggjum af stöðu mála á húsnæðismarkaði í landinu og hvetur til að komið verði betur til móts við leigjendur og kaupendur en gert er um þessar mundir.

Stuðningur til barnafjölskyldna.
    Í fjárlagafrumvarpinu kemur fram að auka eigi stuðning til barnafjölskyldna um 1,6 milljarða kr. Barnabætur verða því um 12,1 milljarður kr. á næsta ári. Bótafjárhæðir hækka um 5% frá fyrra ári og tekjuskerðingarmörk hækka um 24% frá fyrra ári en tekið er upp nýtt þrep hærri skerðinga á tekjum yfir 11.000.000 kr. á ári hjá hjónum og 5.500.000 kr. hjá einstæðum foreldrum.
    Samkvæmt gildandi ákvæðum byrja barnabætur að skerðast undir lægstu launum en með breytingunum hefst tekjuskerðing barnabóta við 300.000 kr. mánaðartekjur foreldris í stað 241.000 kr. Nýtt þrep skerðinga verður til þess að skerðingar aukast fari tekjur foreldris umfram 458.000 kr. á mánuði. Í því samhengi má benda á að neðri fjórðungsmörk heildarlauna voru 496.000 kr. á mánuði á árinu 2017.
    Barnabætur hjóna verða að fullu skertar við mánaðartekjur sem nema um 625.000 kr. á hvort foreldri (samanlagðar tekjur hjóna 1,2 millj. kr.). Miðgildi heildarlauna nam á árinu 2017 618.000 kr. sem þýðir að hjón sem hafa tekjur í kringum miðgildi fá engar barnabætur.
    Hefðu tekjuskerðingarreglur verið óbreyttar hefðu bætur verið fullskertar við mánaðartekjur sem nema um 667.000 kr. á hvort foreldri og við um 1,4 millj. kr. mánaðartekjur hjá einstæðum foreldrum.
    Barnabætur hafa á liðnum árum rýrnað mikið að raunvirði. Eftir hækkunina nú eru útgjöld til barnabóta svipuð að raunvirði og á árinu 2013 en um 8% lægri en árið 2010. Jafnframt hefur viðtakendum barnabóta fækkað um þrettán þúsund frá árinu 2013 og yfirlýst stefna stjórnvalda hefur verið að þrengja þann hóp enn frekar.
    Flokkur fólksins tekur undir þá gagnrýni sem kemur fram í umsögn Alþýðusambands Íslands við fjárlagafrumvarpið. Stuðningur til barnafjölskyldna ætti þvert á þróun að verða almennari og í samræmi við barnabótakerfin annars staðar á Norðurlöndum. Aukin framlög til barnabóta og hækkun grunnbóta eru vissulega jákvætt skref en stuðningur til barnafjölskyldna þarf að ná til stærri hóps en nú er og stefnir í að verði.

Forvarnir og fíknivá.
    Íslenskt samfélag stendur frammi fyrir mikill vá sem er fíkniefnavandinn. Það sem af er þessu ári hafa rúmlega 40 manns á aldursbilinu 18–40 ára látist af völdum lyfjaeitrunar og fíknisjúkdóma. Talað er um faraldur í þessu sambandi. Á sama tíma bíða rúmlega 600 manns eftir læknisþjónustu og að komast í meðferð sem einkum er sinnt af SÁÁ. Stærsti hópur þeirra sem bíða er fólk undir 40 ára. Fjársvelti veldur því að ekki tekst að vinna bug á þessum langa biðlista. Ástandið er grafalvarlegt og kallar á tafarlaus viðbrögð.
    Enginn samningur hefur verið í gildi milli SÁÁ og Sjúkratrygginga Íslands síðan 2014. Kallað er eftir auknu fjármagni til að SÁÁ geti sinnt vaxandi hlutverki sínu sem bráðamóttaka mjög veikra sjúklinga. Samtökin telja að þau þurfi 165–200 millj. kr. til viðbótar í þjónustusamning um sjúkrahúsið Vog til að eyða biðlistanum.
    Átak er nauðsynlegt í meðferð gegn ópíumfíkn. Í umsögn SÁÁ um fjárlagafrumvarpið kemur fram að gildandi samningur um viðhaldsmeðferð gegn þessari fíkn sé takmarkaður við 90 manns. Þennan samning þarf að endurnýja og auka hámarksfjöldann í minnst 130–140 einstaklinga. Miðað við þetta þyrfti að bæta um 22 millj. kr. við samninginn.
    Enginn þjónustusamningur er til fyrir meðferð ólögráða einstaklinga. Á bilinu 50–60 slíkir koma árlega í afeitrun og meðferð á Vogi. Hér verður að gera bragarbót og koma upp deild sem uppfyllir gæða- og öryggiskröfur embættis landlæknis. Kostnaður við það yrði minnst 45 millj. kr.
    Þjónustusamningur um eftirmeðferð SÁÁ á Vík á Kjalarnesi er frá 2008 og löngu úreltur. Sá samningur gerir ráð fyrir að á Vík sé dagdeild en í rauninni er hér um að ræða 28 daga innlögn fyrir hvern einstakling. Það skortir 66 millj. kr. svo að daggjöld vegna meðferðar á Vík séu í samræmi við raunveruleikann. Gera þarf þjónustusamning sem tryggir göngudeildarþjónustu í Reykjavík og á Akureyri. Það mundi kosta 100 millj. kr.
    Flokkur fólksins telur afar brýnt að verða við ákalli SÁÁ um úrbætur af hálfu ríkisins varðandi rekstur og fjárhag meðferðarúrræða samtakanna. Mannslíf og velferð þúsunda manna eru í húfi. Í framhaldinu er brýnt að fjárhag SÁÁ verði komið í viðunandi horf með langtímasamningum sem fallnir væru til að skapa örugga umgjörð um starfsemina.
    Þingflokkur Flokks fólksins stendur að breytingartillögu við fjárlagafrumvarpið um að framlög til SÁÁ verði aukin um 128 millj. kr. umfram það sem meiri hlutinn leggur til. Heildarfjárveiting til SÁÁ verði þannig 278 millj. kr.

Löggæsla.
    Lögreglan í landinu hefur um langt árabil mátt þola fjársvelti. Virðist sem öllum viðmiðum um viðunandi mannafla í lögreglu hafi verið varpað fyrir róða allt frá aldamótum. Á sama tíma og verkefnum lögreglu hefur fjölgað, þau orðið flóknari og landsmönnum og ferðamönnum fjölgað hefur lögreglumönnum um langt árabil ekki fjölgað heldur fækkað. Áberandi er hve hlutur löggæslunnar úti á landi er fyrir borð borinn og er skemmst að minnast á mjög aðkallandi þörf fyrir lögreglumenn hjá lögreglunni á Suðurlandi vegna tíðra slysa og mikils fjölda ferðamanna.
    Óhætt er að fullyrða að fjárveitingar til löggæslu séu alls ekki nægilegar til að tryggja lögreglunni þær starfsaðstæður sem nauðsynlegar eru í þjóðfélagi samtímans. Brýn og aðkallandi þörf er á fjölgun lögreglumanna eins og fjölmargar skýrslur bera með sér, sbr. t.d. skýrslu innanríkisráðuneytisins árið 2012 um stöðu lögreglunnar þar sem helsti vandi lögreglunnar var talinn fækkun lögreglumanna.
    Ekki þarf að fjölyrða um mikilvægi grunnhlutverks lögreglunnar sem er að tryggja öryggi borgaranna, koma í veg fyrir afbrot og rannsaka þau, en einnig þjónustu-, aðstoðar- og hjálparhlutverk hennar auk samstarfshlutverks hennar sem tengist öðrum stofnunum þjóðfélagsins á fjölmarga vegu.
    Miklar og margvíslegar breytingar hafa orðið í samfélaginu síðustu áratugi. Aukin alþjóðavæðing og stóraukin ferðalög og fólksflutningar landa á milli hefur haft í för með sér að störf lögreglu almennt eru orðin erfiðari og margslungnari en fyrr. Samkvæmt skýrslu greiningardeildar ríkislögreglustjóra, sem kynnt var í október 2017, er varað við fyrirsjáanlegri þróun á skipulegri glæpastarfsemi, þar á meðal um alþjóðlega glæpastarfsemi sem hingað teygi anga sína, fíkniefnasölu, mansal, vændi o.fl. Deildin telur að framhald verði á þeirri þróun og í reynd sé um viðvarandi ástand að ræða.
    Mikilvægt er að lögreglunni verði gert kleift að skipuleggja störf sín á grundvelli kerfisbundinnar greiningar á þróun mála hérlendis og erlendis þar sem reynt er að nálgast brot og önnur löggæsluvandamál með það fyrir augum að fyrirbyggja þau. Loks verður að hafa í huga að ógnir eru ekki eingöngu fyrirséðar. Lögreglan verður einnig að vera það öflug að hún geti tekist á við óþekktar ógnir sem geta komið upp fyrirvaralaust. Lögreglan þarf því að vera nægilega öflug á sviði öryggismála og svo sveigjanleg að hún hafi burði til þess að bregðast við hættum sem ekki gera boð á undan sér.
    Samkvæmt skýrslu sem lögð var fram til kynningar á Alþingi vantaði þá 236 lögreglumenn í lögreglulið landsins á árinu 2013. Byggðist skýrslan á vinnu nefndar sem skipuð var á grundvelli þingsályktunar frá Alþingi 19. júní 2012.
    Niðurstaða nefndarinnar var að stórefla þyrfti lögregluna. Í skýrslunni kemur fram forgangsröðun innan lögreglu. Þar var efst á blaði fjölgun almennra lögreglumanna, þ.e. lögreglumanna sem annast útköll og almennt lögreglueftirlit. Þá mat ríkislögreglustjóri að lögreglumenn þyrftu að vera að lágmarki 860 í landinu. Þar kom fram að fjöldi lögreglumanna árið 2007 hafi verið 712 en þeim hafi fækkað í 624 árið 2012, eða um 88 lögreglumenn. Í skýrslunni kemur fram að talið sé að uppsöfnuð þörf á fleiri lögreglumönnum úti á landi sé 79 manns og nauðsynlegt sé að fjölga lögreglumönnum á landinu öllu um 236 manns til ársins 2017, eða um nálega 38%.
    Hver hefur svo þróunin verið? Menntaðir lögreglumenn voru 636 í febrúar á þessu ári samkvæmt svari dómsmálaráðherra við fyrirspurn Karls Gauta Hjaltasonar 14 og eru því 20 færri en sex árum fyrr, þegar fyrrgreind skýrsla var gerð, og enn vantar því rúmlega 240 lögreglumenn. Á sama tíma hefur lögreglumönnum fækkað enn frekar ef miðað er við fjölda lögreglumanna á íbúa.
    Nauðsynlegt er að fjárveitingar til lögreglu hækki nægilega til að lögreglumönnum verði a.m.k. fjölgað til samræmis við það sem nefnd á vegum innanríkisráðuneytisins taldi vera nauðsynlegt árið 2012. Litlar vísbendingar eru í fjárlagafrumvarpinu um að ríkisstjórnin hafi áætlanir um að ná því takmarki og er unnt að segja að langur vegur sé frá því.

Sýslumannsembættin.
    Flokkur fólksins leggur áherslu á að sýslumannsembætti landsins verði styrkt og þeim gert kleift að sinna betur hlutverki sínu. Eftir þær miklu breytingar sem gerðar voru á fjölda sýslumannsembætta 2015 hafa embættin barist í bökkum vegna ónógra fjárveitinga og fyrirheit um flutning verkefna til þeirra hafa ekki gengið eftir. Nauðsynlegt er að mati flokksins að embættin þurfi að styrkja og treysta starfsgrundvöll þeirra svo að þau geti staðið undir nafni sem útverðir framkvæmdarvalds og þjónustu ríkisins í héraði. Því sé nauðsynlegt bæði að auka fjárveitingar til þeirra sem og að standa við gefin fyrirheit um flutning verkefna frá ráðuneytum og stofnunum út á land og til sýslumannsembættanna.

Samgöngur.
    Þrátt fyrir að ríkisstjórnin boði stórsókn í samgöngumálum er ljóst að mörg aðkallandi brýn samgönguverkefni fá enn að bíða og má þar nefna tvöföldun Hvalfjarðarganga, Sundabraut, Ölfusárbrú og Fjarðarheiðargöng. Bættar samgöngur skila sér með margvíslegu móti til íbúa landsins og styrkja byggðir og atvinnuvegina. Framkvæmdir við aðskilnað akstursstefna út frá höfuðborginni suður til Keflavíkur, í Borgarnes og austur fyrir Selfoss taka allt of langan tíma. Flokkur fólksins leggur áherslu á að flýta fyrir brýnum vegaframkvæmdum og telur óviðunandi að ríkisstjórnarflokkarnir skili auðu í þessum málum þegar allt vegakerfið liggur undir miklu umferðarálagi og nauðsyn er á úrbótum.
    Í ljósi upplýsinga frá fulltrúum Vegagerðarinnar á nýlegum fundi fjárlaganefndar telur Flokkur fólksins ástæðu til að kannaðir verði kostir þess að minnka slit á vegum af völdum hópferða-, flutninga- og vörubifreiða með aðgerðum eins og takmörkunum á öxulþunga, hertari reglum um fjölda ása og dekkjafjölda á ás ásamt reglum um breidd og lægri loftþrýsting í hjólbörðum þessara bifreiða.
    Í umsögn sinni um fjárlagafrumvarpið benda Samtök ferðaþjónustunnar réttilega á að löngu sé orðið brýnt að huga að auknum fjárframlögum til viðhalds og uppbyggingar á samgöngukerfi landsins. Uppsöfnuð viðhaldsþörf eftir margra ára vanrækslu er nú talin nema 65 milljörðum kr. Við þetta bætast svo nýframkvæmdir sem víða eru orðnar mjög brýnar og má benda á samgöngumannvirki til og frá höfuðborgarsvæðinu sem dæmi (Sundabraut, tvöföldun Reykjanesbrautar við Hafnarfjörð). Ekki þarf að deila um mikilvægi góðra samgangna fyrir ferðaþjónustuna sem síðan styður við byggðaþróun í landinu. Flokkur fólksins bendir á og tekur undir með Samtökum ferðaþjónstunnar um að nú þegar sýnt er að hægja muni á hagvexti sé kjörið tækifæri til að huga að auknu viðhaldi og nýframkvæmdum á sviði samgangna.
         Hér skal einnig bent á flugvelli innan lands. Isavia metur það svo að nú vanti um 700 millj. kr. til að standa straum af lágmarksviðhaldi innanlandsflugvalla. Það hefur verið vanrækt allt of lengi. Uppsöfnuð þörf viðhalds og framkvæmda innanlandsflugvalla er yfir 50 milljarðar kr. Frá árinu 2010 hafa fjárveitingar til uppbyggingar og reksturs innanlandsflugvalla lækkað um helming, úr tæpum 6 milljörðum kr. í tæpa 3 milljarða kr. á ári. Þetta er mikil þversögn á árabili þar sem fjöldi erlendra ferðamanna til landsins hefur vaxið úr 490.000 árið 2010 í 2,2 millj. kr. á síðasta ári. Innanlandsflugvellir skipta miklu máli ef takast á að dreifa ferðamönnum betur um landið og þannig styrkja frekar aðra innviði og búsetu.
         Í umsögn sinni um fjárlagafrumvarpið vekja Samtök sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu athygli á því að nú liggur fyrir yfirgripsmikil greining og tillögur sameiginlegs samstarfshóps samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytis, vegagerðarinnar og SSH um nauðsynlegar aðgerðir og úrbætur í samgöngumálum höfuðborgarsvæðisins til ársins 2030. Þessar tillögur voru kynntar samgöngu- og sveitarstjórnarráðherra í byrjun þessa árs. Nú stendur yfir vinna verkefnahóps framangreindra aðila við mótun tillagna um forgangsröðun þeirra verkefna sem greiningin og tillögurnar leiddu af sér.
    Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar er ákvæði um viðræður við sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu um aðkomu ríksins að eflingu almenningssamgangna og uppbyggingu svokallaðrar „borgarlínu“, þ.e. nýs hágæða almenningssamgangnakerfis. Fyrir liggur sameiginleg viljayfirlýsing frá því í september í haust um frekari úrvinnslu á fyrrgreindum tillögum samstarfshópsins, m.a. með skilgreiningu á áfangaskiptingu og forgangsröðun nauðsynlegra framkvæmda.
    Í umsögn Samtaka sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu segir: „Tillögur hópsins lúta að tveimur meginþáttum. Annars vegar nauðsynlegum aðgerðum til að efla og styrkja stofnbrautakerfi höfuðborgarsvæðisins til að leysa úr núverandi umferðarvanda og tryggja flutningsgetu kerfisins í ljósi vaxandi byggðar og flutninga innan svæðisins. Hins vegar nauðsynlegra aðgerða til eflingar á almenningssamgöngum og breytinga á ferðavenjum innan höfuðborgarsvæðisins. Þessir tveir þættir eru samtvinnaðir í þeirri heildarlausn sem stefnt er að með þeim aðgerðum sem tillögur samstarfshópsins fela í sér.
    Fyrirliggjandi áætlanir sem byggjast á ofangreindu gera ráð fyrir að fram til ársins 2030 þurfi að fjárfesta fyrir um 83–85 milljarða króna. Þar af eru nauðsynlegar aðgerðir til endurbóta og styrkingar á stofnleiðum metnar á um 43 milljarða króna. Nauðsynlegar aðgerðir til eflingar almenningssamgangna („borgarlínu“) eru metnar á um 44 milljarða. Að auki er þörf á um 3 milljörðum króna til nauðsynlegrar eflingar á hjólastígum.
    Í fyrirliggjandi samgönguáætlun til næstu 15 ára er ekki hægt að sjá að gert sé ráð fyrir fjármagni til undirbúnings né nauðsynlegra framkvæmda sem lúta að eflingu almenningssamgangna og uppbyggingar hágæða almenningssamgöngukerfis. Sú framkvæmd, sem m.a. og ekki síst felur í sér að skapa sérrými fyrir akstur almenningsvagna er forsenda þess að markmið svæðisskipulags höfuðborgarsvæðisins um hagkvæma uppbyggingu og hlutfallslega minnkun umferðar nái fram að ganga.“
    Stjórn Samtaka sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu kallar eftir því að gert verði ráð fyrir fjármunum til að mæta hlutdeild ríkisins í samstarfsverkefnum vegna samgöngumála á höfuðborgarsvæðinu. Flokkur fólksins tekur undir þetta sjónarmið.

Ferðaþjónusta.
    Flokkur fólksins tekur undir kröfur Sambands íslenskra sveitarfélaga um að fullnægjandi skýringar og stefna fáist varðandi áform ríkisstjórnarmeirihlutans um gistináttagjaldið. Á landsþingi sambandsins í september sl. var það skýr afstaða þingfulltrúa að ákvörðun um að færa gistináttagjald til sveitarfélaga yrði tekin fyrir lok þessa árs.
    Sambandið hefur ítrekað sett fram sanngjarnar kröfur um að sveitarfélögin fái auknar tekjur af ferðaþjónustu. Í því sambandi hefur einkum verið horft til þeirra skatttekna sem fást með álagningu gistináttagjalds. Í stjórnarsáttmála kemur fram að tekjur af gistináttagjaldi skuli færast yfir til sveitarfélaga. Það verði gert í tengslum við endurskoðun tekjustofna sveitarfélaga en þessu er þó ekki lýst nánar í sáttmálanum. Í síðasta fjárlagafrumvarpi fyrir yfirstandandi ár var strax dregið úr þessum fyrirheitum. Þá var aðeins talað um að flutningur gistináttagjalds yrði skoðaður. Í því fjárlagafrumvarpi sem nú liggur fyrir Alþingi er ekki lengur minnst einu orði á þessi áform.
    Að mati Flokks fólksins er óviðunandi að sveitarfélögin fái ekki í sinn hlut neitt af gistináttagjaldinu sem var þrefaldað frá 1. september 2017. Sveitarfélög bera verulegan kostnað af uppbyggingu og viðhaldi innviða sem nýtast í ferðaþjónustu hér á landi. Einnig taka þau iðulega átt í ýmsum öðrum kostnaði vegna greinarinnar, svo sem í tengslum við markaðssetningu. Það er því sanngirnismál að þau fái að njóta tekjustofna sem hið opinbera stofnar til í beinum tengslum við ferðaþjónustuna.

Fjármögnun með sölu losunarheimilda.
    Í bréfi fjármála- og efnahagsráðuneytisins til fjárlaganefndar frá 13. nóvember sl. segir m.a.: „Þá hækka tekjur af sölu losunarheimilda í eigu íslenska ríkisins á uppboðsmarkaði á árinu 2019. Tekjurnar voru áætlaðar 1,3 milljarðar kr. í fjárlagafrumvarpinu en nú er lagt til að áætlunin verði hækkuð í 4 milljarða kr. Yrðu það fyrstu tekjur ríkissjóðs af slíkri sölu. Ísland og Noregur hafa fylgst að við lögformlegan undirbúning sölunnar og er hann nú langt kominn. Forsendur áætlunarinnar eru þær að um 85% heimilda Íslands verði seldar á árinu 2019, á verðinu 15 evrur (fyrir hvert tonn koltvísýrings), og skýrist hækkunin frá fyrri áætlun af mikilli verðhækkun á markaðnum á þessu ári. Í fjárlagafrumvarpinu segir um þetta mál á bls. 118: „Þar af er búist við að ríkissjóður fái í fyrsta sinn tekjur af sölu losunarheimilda í ETS-kerfinu sem nemi 1,3 milljörðum kr. og er þá miðað við að seld verði liðlega 70% af heimildum í eigu Íslands í ársbyrjun 2019.““
    Fjórði minni hluti vekur athygli á því að við kynningu tillögunnar við framlagningu breytingar tillagna ríkisstjórnarinnar fyrir 2. umræðu vísuðu sérfræðingar fjármála- og efnahagsráðuneytisins til nánari upplýsinga frá umhverfis- og auðlindaráðuneytinu þar sem fjármála- og efnahagsráðuneytið þekkti ekki nógu vel til málsins og gat því ekki gert grein fyrir því með fullnægjandi hætti. Þær upplýsingar hafa ekki verið lagðar fram og hefur tillagan því ekki hlotið efnislega kynningu innan fjárlaganefndar þó svo að hún sé hluti af tillögugerð ríkisstjórnarinnar í fjárlagagerðinni.
    Tillaga ríkisstjórnarinnar er athyglisverð þar sem fram kom hjá forstjóra umhverfisstofnunar á umhverfisþingi í Hörpu í október 2017 að allt stefndi í að losun gróðurhúsalofttegunda færi fram úr heimildum Íslands samkvæmt skuldbindingum landsins samkvæmt Kyoto-bókuninni og því þyrfti Ísland annaðhvort að kaupa auknar heimildir eða draga hratt og verulega úr losun sem virðist illmögulegt. Þar kom fram hjá forstjóranum: „Við erum líklegast að fara yfir þær losunarheimildir og þær skuldbindingar sem við höfum undirgengist á svokölluðu Kyoto 2-tímabili sem er tímabilið 2013–2020. Við erum komin með raunlosunartölur fyrir árin 2013–2015. Á grunni þeirra erum við að framreikna okkur. Miðað við þær tölur lítur út fyrir það að við þurfum annaðhvort að draga mjög hratt og verulega úr losun, sem er raunverulega illa mögulegt, eða kaupa heimildir.“ Samkvæmt greiningu stofnunarinnar var talið að Ísland þyrfti að kaupa auknar heimildir til að standa við skuldbindingar sínar, sem nemi um 3,6 milljónum tonna af koldíoxíðígildum fyrir tímabilið í heild. Jafnframt kom fram að Íslandi mundi einnig reynast erfitt að standa við skuldbindingar sínar gagnvart Parísarsamkomulaginu fyrir tímabilið 2021–2030. Á bls. 6 í ársskýrslu Umhverfisstofnunar fyrir árið 2017 segir m.a.: „Þótt Ísland sé skuldbundið til að draga úr losun (miðað við losunina árið 1990) á öðru tímabili Kyoto-bókunarinnar hefur losunin verið nokkuð stöðug frá 2011, eða um 5% yfir losun ársins 1990. Losun Íslands á fyrsta helmingi annars tímabils Kyoto-bókunarinnar (bindingareiningar taldar með) samsvarar u.þ.b. 75% af losunarheimildum sem Ísland fékk úthlutað fyrir tímabilið. Ef ekki dregur verulega úr losun gróðurhúsalofttegunda á Íslandi mun losun Íslands á tímabilinu verða langt umfram úthlutaðar heimildir og mun Ísland þurfa að uppfylla skuldbindingar sínar með því að kaupa heimildir.“ Þá segir á bls. 7 í sömu skýrslu að „miðað við stöðugleika losunarinnar á undanförnum árum [sé] augljóst að íslensk stjórnvöld og almenningur [þurfi] að grípa til róttækra aðgerða til þess að Ísland geti staðið við skuldbindingar sínar árið 2030“. Um þetta sagði Guðmundur Ingi Guðbrandsson umhverfisráðherra í viðtali við Vísi 25. júní 2018: „Ríki geta gert þrennt til að standa við töluleg markmið samkvæmt Kyoto-bókuninni fyrir árið 2020, það er dregið úr losun, bundið kolefni úr andrúmslofti og keypt heimildir ef upp á vantar til að standast skuldbindingar. Það er sísti kosturinn að mínu mati.“
    „Við munum þó væntanlega þurfa að kaupa heimildir vegna fyrri skuldbindinga, sem miðast við árið 2020, en hversu miklar liggur ekki ljóst fyrir að svo stöddu,“ bætir Guðmundur Ingi við og segir svo: „Ég vil hefja undirbúning kaupa á heimildum sem fyrst þannig að Ísland sé í stakk búið til þess fyrr en á eindaga eftir fjögur til fimm ár. Ljóst er þó að fjárheimildir þarf fyrir slíkum kaupum.“ Þá kemur fram á bls. 314 í frumvarpinu að ríkisstjórnin hefur ekki sett sér framsýnni markmið í þessum málum en að hún „[stefni] að því að ná markmiðum ríkisstjórnarinnar um kolefnishlutleysi Íslands árið 2040“.
    Fjórði minni hluti vekur athygli á að sú stefna sem birtist í fjárlagafrumvarpinu gengur gegn markmiðum umhverfisyfirvalda og þar með ríkisstjórnarinnar sem benda á að kaupa þurfi heimildir til að unnt sé að standa við skuldbindingar Íslands í loftslagsmálum. Vert er að benda á að samkvæmt margræddri McKinsey-skýrslu um áskoranir í efnahagsmálum þarf að auka árlegan hagvöxt verulega og að mati 4. minni hluta er ekki unnt miðað við núverandi tækni að auka þjóðarframleiðslu hér á landi án þess að auka losun og því vandséð að unnt sé að selja heimildir eins og staðan er nú. Fátt virðist benda til annars, miðað við nýjustu skýrslur um ástandið í umhverfismálum, um að það sé að verða um seinan að ná tökum á losun gróðurhúsalofttegunda í heiminum en að verðmæti losunarheimilda muni hækka verulega næstu árin en ekkert mat á framtíðarverðmæti skuldbindinganna fylgir í bréfi ráðuneytisins þannig að ógerlegt er fyrir þingheim að átta sig á hvort sölutekjur nú virðist í reynd fela í sér núvirt gjöld sem nemi verulegum fjárhæðum. 4. minni hluti fær ekki betur séð en gripið hafi verið til þess ráðs í fjárlagagerðinni að búa til 2,7 milljarða kr. viðbótartekjur til að ríkisstjórnin komist hjá því að leggja á nýja skatta eða draga saman gjöld til að loka fjárlagagatinu. Því til viðbótar má bæta 1,3 milljarða kr. tekjum af sölu á losunarheimildum í frumvarpinu eða samtals 4 milljarðar kr. Fjórði minni hluti telur að ríkisstjórninni beri að sýna fram á að fyrrgreind söluáform skili sér þar sem flest bendir til þess að óraunhæft sé að selja heimildirnar. 4. minni hluti leggur áherslu á að vandaðar upplýsingar liggi fyrir um þetta mál áður en fjárlög verða samþykkt.

Álit ríkisendurskoðunar á ríkisreikningi.
    Ríkisreikningur 2017 var gefinn út um miðjan október. Í áritun ríkisendurskoðanda kemur fram að hann „[láti] ekki í ljós álit á reikningnum“. Ástæðan er sú að „samkvæmt reikningsskilastöðlum er óheimilt að vísa til þess að ársreikningar séu gerðir í samræmi við IPSAS fyrr en lokið er fullri innleiðingu allra staðla sem tekið hafa gildi“. „Þar sem fullri innleiðingu á nýjum reikningsskilareglum er ekki lokið og lýkur ekki fyrr en í árslok 2019 lætur ríkisendurskoðandi ekki í ljós álit á ríkisreikningnum.“ Þá er í árituninni vísað til þess að fjármála- og efnahagsráðherra og fjársýslustjóri séu ábyrgir fyrir gerð og framsetningu ríkisreiknings í samræmi við lög og reglur sem gilda um reikningsskil ríkisins og aðrar upplýsingar sem nauðsynlegar eru til glöggvunar á afkomu og stöðu ríkissjóðs. Þá nái ábyrgð fyrrgreindra aðila einnig til þess að viðeigandi innra eftirliti sé viðhaldið við gerð og framsetningu ríkisreiknings þannig að hann sé í meginatriðum án verulegra annmarka, hvort sem er vegna sviksemi eða mistaka. 4. minni hluti telur að sú staða sem hér er komin upp sé óviðunandi. Svo virðist sem endurskoðaður ríkisreikningur berist Alþingi í fyrsta lagi árið 2020 vegna ársins 2019 ef tekst að ljúka fyrrgreindri innleiðingu samkvæmt áætlun. Að mati 4. minni hluta er mikilvægt að leysa úr því vandamáli sem hér blasir við þar sem óviðunandi er að ríkisendurskoðandi treysti sér ekki til að árita reikninginn án fyrirvara þar sem ríkisreikningur felur í sér upplýsingar um lögþvingaða skattheimtu og ráðstöfun hennar. Þingheimur og allur almenningur á rétt á að framsetning á upplýsingum þessum sé hafin yfir allan vafa.

Alþingi, 15. nóvember 2018.

Ólafur Ísleifsson.


1     www.althingi.is/altext/149/s/0024.html
2     feb.is/wp-content/uploads/2018/02/Kj%C3%B6r-aldra%C3%B0ra_FEB_endanlegt.pdf
3     www.mbl.is/greinasafn/grein/1662651/?item_num=0&searchid=49ccb6af6381d01a194f30f76ce02da84b5f8653
4     www.althingi.is/altext/149/s/0054.html
5     www.stjornarradid.is/rikisstjorn/stefnuyfirlysing/
6     www.althingi.is/altext/149/s/0358.html
7     www.althingi.is/altext/pdf/149/fylgiskjol/s0008-f_I.pdf
8     www.althingi.is/altext/pdf/149/fylgiskjol/s0008-f_I.pdf
9     www.althingi.is/altext/148/s/0177.html
10     www.althingi.is/altext/148/s/1174.html
11     www.althingi.is/altext/149/s/0403.html
12     www.althingi.is/altext/149/s/0016.html
13     www.althingi.is/altext/149/s/0016.html
14     www.althingi.is/altext/148/s/1316.html