Ferill 968. máls. Aðrar útgáfur af skjalinu: PDF - Word Perfect.
150. löggjafarþing 2019–2020.
Þingskjal 2094 — 968. mál.
Síðari umræða.
Nefndarálit
um tillögu til þingsályktunar um breytingu á þingsályktun nr. 10/148 um fjármálastefnu fyrir árin 2018–2022.
Frá 4. minni hluta fjárlaganefndar.
Ástandið sem nú ríkir í heiminum er fordæmalaust. COVID-19 hefur leitt til ómældra hörmunga og enn er langt í land í baráttunni við veiruna er veldur sjúkdómnum. Efnahagslegar afleiðingar faraldursins hafa leitt til þess að nauðsynlegt er að endurskoða gildandi fjármálastefnu. Alger samdráttur í ferðaþjónustu og stóraukið atvinnuleysi hefur umsvifalaust haft gífurleg áhrif á bæði tekju- og útgjaldahlið ríkissjóðs. Auk þess fara nauðsynlegar, sértækar aðgerðir stjórnvalda langt fram úr viðmiðum fyrri fjármálastefnu.
Það er miður að ekki skyldi takast í upphafi kjörtímabilsins að móta fjármálastefnu sem héldi vatni. Staðreyndin er sú að forsendur hennar voru brostnar áður en hún kom úr prentaranum eins og allir vita. Fjármálastefnan sú virkaði fremur sem vinsældaauglýsing ríkisstjórnarinnar en raunhæf áætlun um afkomumarkmið ríkissjóðs. Með henni var ríkissjóði sniðinn svo þröngur stakkur að hún þurfti nánast strax endurskoðunar við. Reyndist sú endurskoðun nauðsynleg án þess að hagspár hefðu, að mati fjármálaráðs, breyst svo verulega að það gæfi undir eðlilegum kringumstæðum tilefni til slíks. Í kjölfar þeirrar endurskoðunar var gripið til þess að auka óvissusvigrúm stefnunnar til að gefa ríkissjóði tækifæri til að bregðast við óvæntum skakkaföllum. Svigrúmið var þó ekki hugsað sem svo að það dygði til að takast á við mestu efnahagslægð á landinu frá upphafi mælinga. Því reynist nú nauðsynlegt að endurskoða stefnuna enn á ný.
Þær hagspár sem endurskoðuð stefna tekur mið af draga upp svarta mynd af ástandinu. Hagstofan spáir nú 8,2% samdrætti á yfirstandandi ári og 8,1% atvinnuleysi. Spá Seðlabankans gerir ráð fyrir minni samdrætti á þessu ári en gerir hins vegar ráð fyrri minni hagvexti á því næsta. Það er því ljóst að efnahagslegt áfall þjóðarinnar er gífurlegt. Vonin er þó að við getum unnið okkur til baka á sem skemmstum tíma en líklega verður kreppan ekki eins skammvinn og vonir stóðu til í upphafi faraldursins.
Það er margt ágætt sem kemur fram í endurskoðaðri stefnu. Að notuð hafi verið hin svokallaða dekkri sviðsmynd við gerð hennar dregur úr hættu á því að endurskoðuð stefna bresti enn á ný. Til að fjármálastefna geti rúmað hina dekkri sviðsmynd er óvissusvigrúmið aukið til muna, úr 0,8 í 2% árið 2020 og 3% árin 2021 og 2022. Það er gott að sjá að ríkisstjórnin hyggst bregðast við með því að auka skuldir ríkissjóðs í stað þess að skera niður í opinberri þjónustu. Eðlilega er áhyggjuefni að fjármálastefna geri ráð fyrir því að skuldir ríkissjóðs aukist um allt að 850 milljarða kr. á þriggja ára tímabili en það verður að teljast illskárri kostur en að grípa til kerfislægs niðurskurðar eða stóraukinnar skattheimtu. Þá er það jákvætt að gert er ráð fyrir auknum framkvæmdum hins opinbera í endurskoðaðri stefnu. Á tímum samdráttar er nauðsynlegt að hið opinbera ráðist í atvinnuskapandi aðgerðir sem geti jafnframt skilað samfélaginu ábata til lengri tíma, svo sem með auknum fjárfestingum í innviðum.
Skýra hefði þurft frekar hvernig skuli brugðist við ef samdráttur verður minni en spár gera ráð fyrir. Í ljósi þess að fram undan er kosningavetur er hætta að til verði ákveðinn freistnivandi hjá fráfarandi ríkisstjórn til að eyða umfram nauðsyn til að auka eigin vinsældir. Fjármálaráð bendir á það í umsögn sinni að hætta sé á að lausung skapist í fjármálastjórn verði áfallið minna. Það má taka undir þessar ábendingar. Framsetning fjármálastefnu hefur undanfarin ár borið það með sér að segja sem minnst í stefnunni sjálfri svo að hún skuldbindi ríkisstjórnina ekki um of. Það getur grafið undan stöðugleika í fjármálastjórnun ef hún hefur einungis það gildi að móta ytri mörk fyrir ríkissjóð. Stefnan á einnig að taka á því sem gerist ef fjármál ríkisins batna til muna. Þá er það áhyggjuefni hve oft þarf að endurskoða fjármálastefnu svo skömmu eftir innleiðingu nýrra laga um opinber fjármál og varast ber að gera slíkt að fordæmi fyrir ríkisstjórnir framtíðarinnar.
Það er ámælisvert að ekki sé fallið frá aðhaldskröfum fyrri stefnu gagnvart þeim ríkisstofnunum sem glíma við stóraukið álag á tímum COVID-19 og standa vörð um velferð borgaranna. Í gildandi fjármálaáætlun er gert ráð fyrir 0,5% aðhaldskröfu á heilbrigðisstofnanir, öldrunarstofnanir og skóla á árunum 2020–2022. Það er augljóst að umsvif hjá þessum stofnunum hafa stóraukist og verkefnin orðin flóknari vegna áhrifa faraldursins. Á tímum sem þessum er ekki rétt að fylgja eftir aðhaldskröfu upp á tugi milljarða króna á ári. Áform ríkisstjórnarinnar um allt að 57,7 milljarða kr. á gildistíma fjármálaáætlunar byggjast á þegar brostnum forsendum og verður að endurskoða í ljósi aðstæðna ekki síður en annað. Þrátt fyrir þetta er áréttað í greinargerð með endurskoðaðri fjármálastefnu að ekki skuli fallið frá þegar ákveðinni aðhaldskröfu, þvert á móti er boðað að auka þurfi aðhaldsstig opinberra fjármála á síðari hluta gildistíma næstu fjármálaáætlunar.
Þrátt fyrir margvíslegar og umfangsmiklar aðgerðir ríkisstjórnarinnar eru tugir þúsunda einstaklinga í samfélaginu sem tilheyra minnihlutahópum og fá litla eða enga viðbótaraðstoð í þessu ófremdarástandi. Þessir hópar hafa staðið óbættir hjá garði um langt árabil og kinnroðalaust ætlar ríkisstjórnin að viðhalda þeirri skömm. Hópar eins og öryrkjar, eldri borgarar og atvinnulausir bíða vondaufir aðgerða í sína þágu sem engar eiga að vera. Lengi hafa almannatryggingar sem enga framfærslu hafa aðra en frá Tryggingastofnun mátt hlusta á innantóm leiðrétt og bætt kjör. Því er það svo að stórir hópar í samfélaginu bjuggu við sára fátækt áður en þeir þurftu að horfast í augu við enn lakari afkomu vegna áhrifa heimsfaraldurs. Grunnlífeyrir almannatrygginga og atvinnuleysisbóta dugir engan veginn fyrir framfærslu. Nú þegar hafa þúsundir manna fest í fátæktargildru og hættan er sú að þar eigi einnig eftir að festast þeir sem vegna ástandsins missa vinnu til lengri tíma.
Í endurskoðaðri fjármálastefnu er tíundað að eitt helsta mótvægi opinberra fjármála við ágjöfinni í hagkerfinu sé að ekki hafi verið dregið úr umfangi tilfærslukerfa. Ef eitthvað er að marka þetta ætti einungis að vera jákvætt að hækka enn frekar grunnframfærslu þeirra sem byggja afkomu sína á tilfærslukerfunum. Engu að síður er boðað í greinargerð með endurskoðaðri fjármálastefnu að varðveita skuli kerfið í núverandi mynd. Þegar við höfnum því að rétta hjálparhönd þeim sem eru hjálpar þurfi er í raun verið að auka enn frekar á þjáningar þeirra. Velferð er ekki einungis mæld í hagtölum, aurum og krónum heldur í afkomu heildarinnar.
Alþingi, 3. september 2020.
Inga Sæland.
