Samgönguáætlun fyrir árin 2005--2008.

Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir þingsályktunartillögu um samgönguáætlun fyrir árin 2005–2008.

Uppbygging samgönguáætlunar er í samræmi við lög um samgönguáætlun, nr. 71/2002. Frá því að síðasta samgönguáætlun var samþykkt hefur verið unnið eftir þeirri stefnumótun sem lögð var fram í 12 ára samgönguáætlun sem var samþykkt hér á Alþingi. Hér er því í annað sinn lögð fram samræmd heildstæð áætlun um rekstur og uppbyggingu samgangna sem tekur til allra samgöngumáta undir meginmarkmiðum samgönguáætlunar um greiðar, hagkvæmar, umhverfisvænar og öruggar samgöngur.

Við afgreiðslu fjárlaga síðasta haust tók ríkisstjórnin þá ákvörðun að hægja á opinberum framkvæmdum á þessu og næsta ári til að draga úr spennu sem ríkir í efnahagslífi þjóðarinnar. Í fjárlögunum var gert ráð fyrir meiri samdrætti en lagt er til í núverandi samgönguáætlun en þess ber að geta að samdrátturinn er einungis frestun framkvæmda þar sem reiknað er með að fjármagnið komi til baka sem fjárveitingar á árunum 2007 og 2008 og er samgönguáætlunin miðuð við það.

Miklar kröfur eru gerðar til uppbyggingar samgöngukerfisins af hálfu sveitarstjórna, hagsmunaaðila og almennings í landinu. Eins og áætlunin ber með sér eru verkefnin fram undan stór og þrátt fyrir að meira fé sé veitt í þennan málaflokk á áætlunartímabilinu en áður fyrr er ógerningur að verða við óskum allra. Þeir áfangar sem stefnt er að á tímabilinu munu samt sem áður stórbæta samgöngur víða um land og í sumum tilfellum verður um kúvendingu að ræða en þar valda jarðgöng mestum straumhvörfum.

Í þessari ræðu vil ég kynna fyrir hv. alþingismönnum helstu áhersluþætti í samgönguáætluninni en eins og venja er gerir áætlunin ráð fyrir verulegum framkvæmdum í hafnargerð, rekstri flugmála, vegagerð og að lokum, sem er nýlunda í þessu samhengi, umferðaröryggismálum.

Nýframkvæmdir flugvallar eru að þessu sinni ekki stór hluti útgjalda samgönguáætlunar. Áætlaður stofnkostnaður á tímabilinu eru tæpir 1,4 milljarðar og þar af er verið að greiða af lánum vegna Reykjavíkurflugvallar um hálfan milljarð. Uppbygging samgöngumiðstöðvar er fyrirhuguð við Reykjavíkurflugvöll en samgöngumiðstöðin verður að öllum líkindum byggð og rekin sem einkaframkvæmd. Framkvæmdum við Reykjavíkurflugvöll er annars að stórum hluta lokið ef undan er skilinn frágangur flughlaða. Aðrar framkvæmdir tengdar flugvöllum eru lenging og endurbygging flugvallarins hjá Þingeyri, endurbætur á Akureyrarflugvelli, Egilsstaðaflugvelli og Bakkaflugvelli. Samgönguáætlun gerir ráð fyrir að úttekt verði gerð vegna lengingar á flugvöllunum á Akureyri og Egilsstöðum sem þjóna eigi millilandaflugi.

Að lokum má nefna að tæplega hálfur milljarður er áætlaður til flugöryggisbúnaðar og annarra framkvæmda á áætlunartímabilinu. Um þessar mundir er verið að ljúka við endurbyggingu flugvallarins í Grímsey sem breytir miklu um flugið þangað.

Í samræmi við ákvæði nýrra hafnalaga mun ríkið draga saman seglin í fjárstuðningi við nýframkvæmdir í höfnum og þá sérstaklega í stærri höfnum en þetta mun ekki koma að fullu til framkvæmda fyrr en árið 2007. Svigrúm hafnanna til tekjuöflunar hefur rýmkast frá setningu síðustu samgönguáætlunar og gjaldskráin hefur verið gefin frjáls. Þeir fjármunir sem þannig sparast í höfnum ganga til vegagerðar. Ný lög um vaktstöð siglinga, lög um eftirlit með skipum og lög um siglingavernd hafa m.a. leitt til þess að færa hluta af starfsemi Siglingastofnunar út á almennan markað eða í samvinnu við fleiri ríkisaðila. Heildargjöld siglingamála á ætlunartímabilinu nema um 6,3 milljörðum kr.

Út frá byggðasjónarmiði er mikilvægt að tryggja góða stöðu í höfnum landsins, þ.e. að þjónusta hafnanna geti fylgt eftir þróun flotans og að byggðir landsins séu í stakk búnar að taka við nýjum verkefnum. Í grunnneti landsins eru 33 hafnir, nokkrar af stærstu framkvæmdunum sem njóta ríkisstyrkja á þessu tímabili eru hafnirnar í Grindavík, Þorlákshöfn, Vestmannaeyjum, Hornafirði, Reyðarfirði, Vopnafirði, Húsavík, Akureyri, Skagaströnd, Bolungarvík, Ísafirði, Vesturbyggð, Grundarfirði og Snæfellsbæ. Hafnir sem liggja utan grunnnetsins njóta einnig verulegra styrkja vegna framkvæmda sem fyrirhugaðar eru en þar má helst nefna Grímsey, Hvammstanga, Súðavík, Tálknafjörð, Bíldudal og Reykhólahöfn.

Þeir fjármunir sem varið hefur verið í framkvæmdir í framantöldum höfnum fara til uppbyggingar á 1,5 kílómetrum af viðleguköntum úr stáli auk þess sem unnið verður að stofndýpkun innan hafna, viðhaldsdýpkun og gerð brimvarnagarða.

Vert er að geta annarra markmiða og áherslna í ríkisrekstri Siglingastofnunar næstu fjögur ár sem eru eftirfarandi. Ákveðið breytingaferli á sér nú stað vegna þess að nýjar styrktarreglur munu taka við árið 2007. Af þessum ástæðum er lagt til að ríkissjóður meðhöndli styrki til nýframkvæmda á sérstakan hátt á yfirgangstímanum. Þarna er átt við að áætlaðar framkvæmdir árin 2005–2006 sem samkvæmt þessari áætlun, sem ekki verður lokið á árinu 2006, falla niður um styrktarflokka 2007 samkvæmt nýjum hafnalögum, verði eftir sem áður heimilaðar undir eldri styrktarreglum árin 2007–2008 sé það hagfellt fyrir viðkomandi hafnarsjóð að haga framkvæmdahraða með öðrum hætti en gert er ráð fyrir í áætluninni. Unnið verður að gerð ýmiss konar fræðsluefnis og leiðbeininga undir merkjum langtímaáætlunar um öryggismál sjófarenda. Enn fremur verður unnið að ýmsum rannsóknum, svo sem öldufarsreikningum við suðurströndina og siglingaöryggi í mismunandi leiðum undan ströndinni auk rannsókna vegna endurbóta í höfnum, t.d. innsiglinga.

Í grunnneti samgöngukerfisins eru 10 flugvellir, 33 hafnir og 5.200 km af vegum. Af þessum þremur þáttum er óumdeilt að fjárfestingarþörfin er langmest í vegakerfinu. Samgönguáætlun næstu fjögur ár gerir ráð fyrir að á áætlunartímabilinu verði heildarútgjöld Vegagerðarinnar tæplega 60 milljarðar kr. Útgjöldum til vegamála er skipt í þrennt, þ.e. til reksturs, þjónustu, viðhalds- og stofnkostnaðar. Á síðustu árum hafa útgjöld til reksturs, þjónustu og viðhalds aukist og því valda sívaxandi kröfur um aukna þjónustu, ekki síst vetrarþjónustu, en sem kunnugt er eigum við fleiri bíla að hlutfalli en flestar aðrar þjóðir.

Viðhaldsþörf vega vex síðan jafnframt í hlutfalli við verðmæti vega svo og í hlutfalli við aukna umferð, einkum þungaumferð. Þær sviptingar sem hafa orðið í flutningum á síðustu árum með samdrætti í strandflutningum hafa verið til skoðunar hjá stjórnvöldum. Reynt er að mæta þessari auknu þörf í samgönguáætlun með breikkun vega og á næstu árum má búast við auknu viðhaldi.

Almenningssamgöngur utan þéttbýlis á samgönguáætlun eru skilgreindar sem ferjur, sérleyfi og styrkt flug. Útgjöld til þessa hafa farið stigvaxandi. Nefnd skipuð af samgönguráðherra hefur starfað við að móta stefnu um málefni almenningssamgangna milli þéttbýliskjarna til næstu framtíðar. Líta má á þetta sem 1. áfanga til að ná þeim markmiðum sem lagt var upp með í samgönguáætlun 2003–2014. Nefndin leggur til í skýrslu sinni að sérleyfi verði boðin út í samræmi við lög nr. 73/2001 til 2–3 ára. Jafnframt leggur hún til að eftir samruna sveitarfélaga verði unnið að því að sveitarfélög takist á hendur meiri ábyrgð á uppbyggingu og stjórnun almenningssamgangna á landinu en talið er að það muni m.a. stuðla að bættu þjónustustigi. Ég hef þegar ákveðið að sérleyfi verði boðin út til þriggja ára að mestu í óbreyttri mynd hvað varðar leiðakerfið. Jafnframt er gert ráð fyrir óbreyttri þjónustu ferja og verður rekstur Herjólfs boðinn út í ár. Með sama hætti verður flug til jaðarbyggða boðið út á þessu ári.

Útgjöld samgönguáætlunar vegna almenningssamgangna eru veruleg. Á áætlunartímabilinu er gert ráð fyrir að styrkur til sérleyfa geti numið allt að 690 millj. kr., til áætlunarflugs um 570 og til ferja 2,8 milljörðum þar sem afborganir af ferjulánum eru 945 millj. Rúmlega helmingur vegafjár fer þó til stofnkostnaðar og þá helst til framkvæmda í grunnneti sem miðar að því að stytta vegalengdir milli þéttbýlisstaða.

Eins og nefnt var í upphafi var sú ákvörðun tekin við afgreiðslu fjárlaga síðasta haust að fresta nokkrum opinberum framkvæmdum á þessu og næsta ári til að draga úr þenslu sem ríkir í efnahagslífi þjóðarinnar. Fyrir utan bein þensluáhrif þessara framkvæmda liggur fyrir því nokkur vissa að verð er nokkru hærra á þenslutímum en annars og er það því líka spurning um hagkvæma notkun fjármagns að fresta þessum framkvæmdum. Frestun framkvæmda fyrir um 1,9 milljarða á þessu ári og 2 milljarða á árinu 2006 munu koma til baka sem auknar fjárveitingar árin 2007 og 2008 eins og fyrr er getið. Með þessu er leitast við að koma til móts við þarfir samgangna í heild í því þjóðfélagsástandi sem við búum við. Stefnt er að því að þrátt fyrir frestun framkvæmda verði lyft grettistaki á seinna tímabili samgönguáætlunar og að þannig náist margir góðir áfangar á áætlunartímabilinu. Verða hér nefndir nokkrir þeirra.

Stærstu einstöku framkvæmdir sem unnið verður að eru tvöföldun Vesturlandsvegar í Mosfellsbæ og tvöföldun Reykjanesbrautar í Garðabæ, Kópavogi og á Suðurnesjum. Hellisheiðarvegur verður að auknum hluta byggður sem 2 + 1 vegur en við þá gerð vega eru bundnar miklar vonir út frá umferðaröryggi. Lokið verður við jarðgöng í Almannaskarði og Fáskrúðsfirði, framkvæmdir hafnar í jarðgöngum um Héðinsfjörð, lokið við tengingu hringvegar milli Austurlands og Norðurlands, framkvæmdum haldið áfram í Ísafjarðardjúpi og á Vestfjarðavegi, framkvæmdir hafnar við veg um Arnkötludal og verulegar framkvæmdir á vegum í þjóðgörðum.

Framkvæmdaáætlun umferðaröryggisáætlunar er nýjung þessarar samgönguáætlunar en hún kemur inn í framhaldi af því að umferðarmál fluttust yfir til samgönguráðuneytisins. Mótuð hefur verið ný stefna í umferðaröryggismálum þar sem stillt er saman kröftum þeirra stofnana sem fara með umferðaröryggismál. Framkvæmdaáætlunin mun stuðla að auknu öryggi vegfarenda og vonandi eiga sinn þátt í því að fækka slysum. Nýtt olíugjald verður tekið upp 1. júní nk. en um það gilda sérstök lög eins og hv. þingmenn þekkja. Þungaskattskerfið mun því verða lagt niður í núverandi mynd.

Næsta skref að minni hyggju er að kanna möguleikana á innleiðingu á nýju gjaldtökukerfi þar sem gjaldtakan mun taka sérstakt tillit til umhverfis, umferðaröryggis og notkunarþátta í vegakerfinu. Ljóst er til viðbótar að núverandi tekjustofn fer þverrandi vegna minni eyðslu bílvéla og að fyrirsjáanlegir eru nýir orkugjafar sem koma munu í stað jarðefnaeldsneytis í framtíðinni. Því er mjög brýnt að umræða skapist um þetta mál eigi að vera hægt að halda áfram uppbyggingu samgöngukerfisins. Fyrir stuttu skilaði nefnd um gjaldtöku og einkafjármögnun vegaframkvæmda skýrslu og tillögu um gjaldtöku og einkafjármögnun umferðarmannvirkja. Þar eru gerðar tillögur um gjaldtöku af umferðinni með nýjum aðferðum og tekjuöflun vegna einkaframkvæmdar í vegagerð. Geri ég ráð fyrir að við afgreiðslu langtímaáætlunar og raunar við umfjöllun þessarar áætlunar verði tekin afstaða til þessara tillagna.

Hér hefur verið minnst á nokkuð af því sem fram kemur í samgönguáætlun til næstu fjögurra ára. Með þessum áföngum og öðrum sem nást á tímabilinu munu samgöngur stórbatna víða um land.

Ég vil fara nokkrum orðum um skiptingu fjár í samgönguáætlun vegna þeirrar umræðu sem hefur verið í fjölmiðlum síðustu daga þar sem bygging Sundabrautar og gerð mislægra gatnamóta við Kringlumýrarbraut/Miklubraut hefur komið upp. Nauðsynlegt er að minna á að borgarstjórn tók ákvörðun um að hætta við gerð mislægra gatnamóta við Kringlumýrarbraut/Miklubraut þegar hönnun var komin vel af stað. Þess í stað var valið að endurbæta ljósastýrð gatnamót, og vil ég minna alveg sérstaklega á að þetta var á grundvelli ákvörðunar borgaryfirvalda. Augljóst er að fjármögnun Sundabrautar er svo stórt og viðamikið verkefni að taka verður á því með sérstökum hætti. E.t.v. er hægt að segja að það rúmist tæplega innan samgönguáætlunar vegna stærðar, a.m.k. miðað við núverandi fjárráð. Nægt fjármagn er hins vegar á tímabilinu til að undirbúa verkið. Það er mat mitt að leggja eigi Sundabraut sem eitt verk alla leiðina frá Sæbraut upp á Kjalarnes og tengja þannig höfuðborgarsvæðið við hafnarstarfsemina og stóriðjuna á Grundartanga og byggðirnar norðan Hvalfjarðar sem eitt atvinnu- og þjónustusvæði með höfuðborginni hér. Vegna umræðunnar síðustu daga er vert að minna á að enn hefur borgarstjórn ekki tekið afstöðu til þess hvar Sundabrautin eigi að liggja. Auk þess hefur ekki verið úrskurðað í þeim kærum sem komu vegna samþykktar Skipulagsstofnunar á kostunum sem til skoðunar eru. Það er því margra ára vinna eftir við undirbúning Sundabrautar og ótímabært að gera ráð fyrir framkvæmdum næstu tvö árin uns samgönguáætlun verður næst endurskoðuð. Ég vil minna á að nú fer í hönd endurskoðun á 12 ára áætlun fyrir tímabilið 2007–2018 og samhliða henni önnur endurskoðun fjögurra ára áætlunar eins og lög gera ráð fyrir.

Herra forseti. Þessi tillaga til þingsályktunar sem ég hef mælt fyrir er til marks um að með þeim framkvæmdum sem í þeim felast munu margir stórir áfangar nást. Í hnotskurn má segja að fylgt sé þeirri heildstæðu stefnu og skýru markmiðum sem sett voru í síðustu 12 ára samgönguáætlun:

að sett sé fram metnaðarfull áætlun um ráðstöfun fjármuna í samgöngumálum næstu fjögur árin,

að áætlunin gefi skýra og heildstæða sýn á samgöngumál og setji flugmál, siglingamál og vegamál og nú umferðaröryggismál í samhengi,

að vinnubrögð við þessa áætlanagerð hefur stuðlað að stóraukinni samvinnu stofnana samgöngumála og bætt reynslu þeirra sem að samgöngumálum vinna.

Hæstv. forseti. Með þessum orðum hef ég mælt fyrir þingsályktunartillögu um samgönguáætlun fyrir árin 2005–2008. Ég legg til að tilllögunni verði að lokinni þessari umræðu vísað til 2. umr. og til hv. samgöngunefndar.