Lánasjóður landbúnaðarins.

Hæstv. Forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um Lánasjóð landbúnaðarins á þskj. 1164, 786. máli. Með frumvarpi þessu er lagt til að landbúnaðarráðherra verði heimilt að selja allar eignir og semja um yfirtöku skulda Lánasjóðs landbúnaðarins. Einnig er gert ráð fyrir því að söluandvirði sjóðsins, að frádregnum kostnaði við sölu og niðurlagningu hans, renni til Lífeyrissjóðs bænda. Frumvarpið gerir ráð fyrir því að starfsemi sjóðsins verði hætt um næstu áramót. Gert er ráð fyrir því að störf starfsmanna Lánasjóðs landbúnaðarins falli niður frá og með sama tíma og fer um réttindi og skyldur þeirra samkvæmt lögum nr. 70/1998, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.

Þegar starfsemi sjóðsins verður hætt tekur ríkissjóður við öllum réttindum og skyldum sjóðsins gagnvart einstaklingum og lögaðilum. Í athugasemdum við frumvarp þetta segir að gert sé ráð fyrir að einkavæðingarnefnd verði falin framkvæmd sölunnar og að nauðsynlegt sé að fram fari mat á væntanlegum kaupanda þar sem stór hluti skuldbindinga sjóðsins er í formi óuppgreiðanlegra skuldabréfa með einfaldri ábyrgð ríkissjóðs. Þá tel ég einnig mikilvægt í söluferlinu að hugað verði að hag starfsmanna sjóðsins svo og viðskiptavina hans, bændanna í landinu.

Lánasjóður landbúnaðarins var stofnaður á grunni Stofnlánadeildar landbúnaðarins. Meginhlutverk sjóðsins er að tryggja landbúnaðinum aðgang að lánsfé til fjárfestinga á hagstæðum kjörum og stuðla að æskilegri þróun atvinnuvegarins. Miklar breytingar hafa orðið á síðustu árum á innlendum lánsfjármarkaði. Er nú svo komið að bankar og sparisjóðir geta í mörgum tilvikum boðið upp á sambærileg eða hagstæðari lán en Lánasjóður landbúnaðarins. Hefur það valdið samdrætti í útlánum sjóðsins. Þá hafa einnig aukist óútskýrðar uppgreiðslur lána hjá sjóðnum.

Í ljósi þessa ákvað ég í upphafi þessa árs að skipa sérstaka verkefnisstjórn til að fjalla um stöðu og framtíð Lánasjóðs landbúnaðarins. Tilnefndu Bændasamtök Íslands tvo af fimm nefndarmönnum. Einn var tilnefndur af stjórn Lánasjóðs landbúnaðarins og tveir fulltrúar komu frá landbúnaðarráðuneytinu. Verkefnisstjórninni var falið að endurskoða framtíðarhlutverk og tilgang Lánasjóðs landbúnaðarins í ljósi þeirrar þróunar sem átt hefur sér stað á fjármálamarkaði hér á landi.

Verkefnisstjórnin lauk störfum rétt fyrir páska og skilaði til mín áliti. Þar kemur m.a. fram, með leyfi forseta:

„Það er mat verkefnisstjórnarinnar að miðað við núverandi aðstæður komi vart til greina að Lánasjóður landbúnaðarins verði rekinn áfram í óbreyttri mynd. Gjörbreyttar aðstæður á fjármálamarkaði, óvissa um framtíðarskipan búnaðargjalds og samkeppnisstaða sjóðsins sem fjármálafyrirtækis benda ótvírætt í þessa átt.“

Þá var fjallað um málefni lánasjóðsins á búnaðarþingi sem haldið var 6.–10. mars síðastliðinn en þingið samþykkti m.a., með leyfi forseta: „… í ljósi gjörbreyttra aðstæðna á fjármagnsmarkaði verði tæpast forsendur til áframhaldandi innheimtu búnaðargjalds til lánasjóðsins.“

Verkefnisstjórnin mat ályktun búnaðarþings þannig að þingið telji einungis tímaspursmál hvenær hætt verði innheimtu búnaðargjalds til Lánasjóðs landbúnaðarins. Ein af meginforsendum fyrir þessu mati er sú að nokkur hluti viðskiptavina Lánasjóðs landbúnaðarins hefur greitt upp lán sín og flutt viðskipti sín til annarra fjármálastofnana. Því er líklegt að krafan um að hætt verði innheimtu búnaðargjalds til lánasjóðsins verði sterkari eftir því sem fram líða stundir. Það er ljóst að sjóðurinn á í vök að verjast og niðurfelling búnaðargjalds mun að öllum líkindum hafa neikvæð áhrif á eiginfjárstöðu sjóðsins til lengri tíma litið. Þá er það athyglisvert að þótt sú verði raunin að búnaðargjaldið renni áfram til sjóðsins þá verður erfitt að viðhalda eigin fé sjóðsins í breyttu umhverfi en samkvæmt núgildandi lögum ber að viðhalda eigin fé sjóðsins að raungildi.

Hæstv. forseti. Niðurstöðurnar af vinnu verkefnisstjórnarinnar eru í stuttu máli eftirfarandi:

1. Vaxtaáhætta vegna uppgreiðslumöguleika á útlánum sjóðsins en ekki á skuldbindingum hans er veruleg, sérstaklega í ljósi aukinnar samkeppni. Vaxtaáhættan er einkum vegna þess að útlán sjóðsins eru uppgreiðanleg án sérstaks gjalds en lántökur sjóðsins eru í óuppgreiðanlegum skuldabréfum. Uppgreiðslur á útlánum sjóðsins hafa aukist verulega frá júlí á síðasta ári og virðast þær auknu uppgreiðslur halda áfram á þessu ári.

2. Afnám búnaðargjalds mun neyða sjóðinn til að hækka vexti sem mun auka uppgreiðslur enn frekar.

3. Í ljósi lágra og lækkandi langtímavaxta virðist afar takmarkað rými til vaxtahækkana til að mæta rýrnun eigin fjár og virðist það rými bundið við útlán á lægri vöxtum.

4. Niðurstaða útreikninga bendir til þess að eiginfjárstaða rýrni um 2.250 millj. kr. árið 2015 við afnám búnaðargjalds að öðru óbreyttu, þ.e. ef búnaðargjaldið yrði afnumið og sjóðurinn rekinn áfram.

5. Niðurstöður útreikninga eru þær í meginatriðum að vextir útlána sjóðsins þurfi að hækka umtalsvert til að viðhalda raunvirði eigin fjár eða að lágmarki tæp 2%, en lánasjóðnum er skylt að viðhalda eigin fé sjóðsins samkvæmt lögum nr. 68/1997. Það mun enn frekar auka tilhneigingu skuldara til frekari uppgreiðslna. Verkefnisstjórnin taldi því erfitt fyrir lánasjóðinn að viðhalda eigin fé sjóðsins til lengri tíma litið vegna skertrar samkeppnisstöðu og því væri nauðsynlegt að bregðast hratt við.

Líklegt er að stærri viðskiptavinir sjóðsins hverfi fyrstir og minni viðskiptavinir sitji eftir. Auknar uppgreiðslur þýða hækkun á handbæru fé sem leiðir til þess að sjóðurinn þróast í að verða einhvers konar fjárfestingarsjóður með fullar skúffur fjár. Í framreikningum er gert ráð fyrir að uppgreiðslur útlána beinist í auknum mæli að útlánum á hærri vöxtum. Þetta leiðir til þess að meðalvextir útlána fara lækkandi úr um 4,7% á þessu ári í um 4,05% árið 2015, miðað við niðurstöður verkefnisstjórnar. Sjóðurinn virðist of lítill með tilliti til rekstrarlegrar hagkvæmni.

Hæstv. forseti. Með frumvarpi þessu er gert ráð fyrir að söluandvirði Lánasjóðs landbúnaðarins renni til styrkingar Lífeyrissjóðs bænda.

Margvísleg rök eru fyrir þessari ráðstöfun en helst ber að nefna að undir lok 8. áratugar síðustu aldar var höfuðstóll Stofnlánadeildar landbúnaðarins orðinn neikvæður. Árið 1978 var tekið upp lánajöfnunargjald, 1%, sem lagt var á alla búvörusölu til viðbótar þeirri gjaldtöku sem fyrir var. Síðari árin var gjaldtakan samtals 2% og lagðist á heildsöluverð auk 0,25% hlutar í búnaðarmálasjóðsgjaldi sem lagt var á verð til framleiðenda. Frá árinu 1998 hefur verið innheimt búnaðargjald og hefur stór hluti þess runnið til Lánasjóðs landbúnaðarins eða um 140 millj. kr. á ári síðustu ár. Eigið fé Lánasjóðs landbúnaðarins hefur því myndast og verið viðhaldið á síðasta aldarfjórðungi af lánaviðskiptum við bændur og innheimtu sjóðagjalda sem bændur hafa borið.

Einnig ber að minnast þess að þegar Lífeyrissjóður bænda var stofnaður, 1971, var ákveðið að taka sérstaklega á málum bænda, sem fæddir voru 1914 eða fyrr. Sjóðnum var ekki gert að greiða þeim lífeyri heldur tók ríkið það á sig að hluta, 62,5%, en Stofnlánadeild var gert að greiða hluta lífeyrisins, 37,5%. Lífeyrissjóði bænda var á hinn bóginn gert að lána Stofnlánadeildinni óverðtryggt um árabil til að mæta þessum kostnaði deildarinnar. Þá er í 11. gr. laga nr. 68/1997, um Lánasjóð landbúnaðarins, kveðið á um að arð af eigin fé megi einungis „nota til að lækka vexti af útlánum sjóðsins … nema raungildi sjóðsins hafi rýrnað“. Í athugasemd um þessa grein í lagafrumvarpinu sagði á sínum tíma: „Ákvæðið um að arð af eigin fé skuli einungis heimilt að nota til að lækka vexti á útlánum sjóðsins er sett vegna þess að eigið fé er byggt upp með gjöldum sem annars vegar hafa verið lögð á búvöruframleiðendur og hins vegar á búvöruframleiðsluna …“ Það var augljós vilji löggjafans á þessum tíma að bændur landsins skyldu njóta eigin fjár sjóðsins.

Samkvæmt 6. gr. laga nr. 68/1997, um Lánasjóð landbúnaðarins, er búnaðargjald einn af tekjustofnum sjóðsins. Í 6. gr. laga nr. 84/1997, um búnaðargjald, sbr. 4. gr. laga nr. 166/2002, um breytingu á þeim lögum, kemur fram hlutfallsleg skipting tekna af búnaðargjaldi eftir afurðum. Ef frumvarpið verður að lögum er ljóst að breyta þarf lögum nr. 68/1997, um búnaðargjald, með áorðnum breytingum, þar sem kveða þarf á um hlut Lánasjóðs landbúnaðarins í búnaðargjaldinu. Þau lög þurfa að taka gildi fyrir 31. desember 2005.

Ég geri ráð fyrir að koma með slíkt frumvarp á þingið í haust eða þegar landbúnaðarráðuneytið í samvinnu við Bændasamtök Íslands hafa komist að nýju samkomulagi um innheimtu búnaðargjalds og ráðstöfun þess.

Ég mæli einnig fyrir breytingum á ýmsum lögum vegna sölu Lánasjóðs landbúnaðarins og niðurlagningu hans sem er nauðsynlegt til samræmis við það sem hér hefur verið rakið. Á þetta við um 47. gr. jarðalaga, 100. gr. laga um lax- og silungsveiði og 28. gr. laga um skógrækt.

Hæstv. forseti. Að lokinni þessari umræðu legg ég til að frumvarpinu verði vísað til 2. umr. og hv. landbúnaðarnefndar.