Stjórnmálaþátttaka, áhrif og völd kvenna.
Frú forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um könnun á viðhorfum og væntingum til stjórnmálaþátttöku, áhrifa og valda kvenna. Tillagan er á þskj. 29 og þetta er 29. mál.
Ég verð að segja, frú forseti, að það gleður mig sérstaklega að fá að mæla fyrir tillögunni í lok þessa þingfundar í dag þar sem þetta er síðasti þingfundur fyrir næstkomandi mánudag, mánudaginn 24.október, en þá verða liðin 30 ár frá kvennafrídeginum. Því gleður það mig sérstaklega að fá tækifæri til að mæla fyrir máli þessu hér og nú.
Frú forseti. Hugmyndin að viðfangsefni þessarar tillögu til þingsályktunar varð til á málþingi íslenskra, grænlenskra og færeyskra þingkvenna um aukinn hlut kvenna í stjórnmálum sem haldið var á vegum færeyska þingsins í Þórshöfn á síðastliðnu sumri. Umræðurnar snerust öðru fremur um ástæður þess að ekki eru fleiri konur á þingi svo og um muninn sem er á hlut kvenna á þingum þessara þriggja landa. Tölur sýna að gengi þingkvenna er mjög mismunandi í þeim. Konum fækkaði á Alþingi í síðustu alþingiskosningum. Þeim fjölgaði á hinn bóginn mikið á grænlenska þinginu og eru nú yfir 30% þingmanna, meðal annars vegna þeirrar breytingar að landið var gert að einu kjördæmi. Hins vegar kom það spánskt fyrir sjónir að ekki eru nema þrjár konur á færeyska þinginu, 9% þingmanna. Það stafar einkum af kosningafyrirkomulaginu en þær fengu samtals 20% atkvæða.
Við lok málþingsins voru dregnar saman helstu áherslur í inngangserindum og umræðum. Ein þeirra, sem þingheimur var sammála um, laut að þörf þess að kanna viðhorf meðal kjósenda og hverjar væntingar þeirra væru til stjórnmálaþátttöku kvenna.
Það var svolítið sérkennilegt — en þetta er ein af okkar nánustu grannþjóðum, Færeyingar — að heyra á færeysku þingkonunum að þær töldu það ríkjandi viðhorf í Færeyjum, ekki síst hjá færeyskum konum meðal kjósenda, að stjórnmál væru hlutverk karla, að karlar ættu að sinna stjórnmálum en hlutur konunnar væri að vera heimavinnandi. Þetta sögðu færeysku þingkonurnar blákalt, að þær nytu ekki stuðnings kvenna vegna hugmynda færeyskra kjósenda, m.a. kvenkyns kjósenda, um hlutverkaskiptingu. Þær vildu meina að fylgi þeirra væri ekkert síður frá körlum en konum.
Þá vöknuðu spurningar um að hugsanlega væru mismunandi viðhorf til kvenna hjá þessum þremur frændþjóðum og að gerðar væru mismunandi væntingar meðal þeirra til þátttöku kvenna í stjórnmálum. Okkur flutningsmönnum þessarar tillögu þótti vel við hæfi að Alþingi Íslendinga ætti frumkvæði að gerð slíkrar könnunar. Það mætti hugsa sér að hinar nánu frændþjóðir okkar gætu síðar notið góðs af og haft hana til hliðsjónar við sambærilega vinnu í þjóðþingum sínum.
Meðflutningsmenn ásamt mér á þessu máli eru hv. þingmenn Anna Kristín Gunnarsdóttir, Arnbjörg Sveinsdóttir, Guðrún Ögmundsdóttir og Kolbrún Halldórsdóttir, sem sátu allar þetta málþing. Auk þeirra eru meðflutningsmenn að málinu hv. þingmenn Gunnar Örlygsson, Magnús Stefánsson, Siv Friðleifsdóttir og Steingrímur J. Sigfússon.
Segja mætti að útgangspunktur þessa máls sé sá að jafnræði með körlum og konum á vettvangi stjórnmálanna snýst, eins og á öðrum sviðum, um að samfélaginu nýtist sá auður sem býr í krafti kvenna. Ætla má að um það ríki almenn sátt í íslensku samfélagi að það sé bæði eðlilegt og sanngjarnt að konur og karlar komi jafnt að allri stefnumótun og ákvarðanatöku, áhrifum og völdum. Raunin er hins vegar önnur. Ef við tökum mið af Gallup-könnun sem gerð var haustið 2003 þá kom fram að 83,9% þeirra sem spurðir voru töldu stöðu karla vera betri en stöðu kvenna í íslensku samfélagi.
Á vettvangi stjórnmálanna hefur hægt miðað við að ná því markmiði að tryggja jöfn lýðréttindi kvenna og karla og mun hægar á Íslandi en hjá nánustu frændþjóðum okkar, sem hafa í mun meira mæli beitt sérstökum úrræðum, eins og kynjakvótum og fléttulistum, til að tryggja aukinn hlut kvenna. Tölulegar kyngreindar upplýsingar og staðreyndir sýna svart á hvítu hver staða kvenna er. Í greinargerð með þessari tillögu er staðhæft að þær upplýsingar sýni afturför á ákveðnum sviðum. Það hefur vissulega orðið framgangur á ákveðnum sviðum en afturför eða stöðnun á öðrum. Það vekur ugg um hvert stefnir. Annars vegar eru upplýsingar sem einar og sér sýna mjög sterka og þýðingarmikla stöðu kvenna í íslensku efnahags- og atvinnulífi. Marktækt fleiri konur en karlar ljúka námi í framhaldsskólum, sérskólum og háskólum. Í háskólum er hlutur kvenna 63%. Menntun kvenna vegur því þyngra en karla fyrir mannauðinn sem talinn er grunnurinn að samkeppnishæfni þjóðarinnar. Þrátt fyrir þetta, mikla atvinnuþátttöku og hátt menntunarstig, eiga íslenskar konur hlutfallslega næstflest börn allra kvenna í Evrópu. En barneignir eru ráðandi þáttur fyrir efnahagslega afkomu vegna aldurssamsetningar þjóðarinnar.
Eins og ég nefndi er atvinnuþátttaka kvenna meiri hér en í nokkru öðru OECD-ríki, eða 83%. Enn eru ekki merki um það, sem menn hafa t.d. séð í Þýskalandi og Svíþjóð, að konur velji að eiga ekki börn til að geta óhindrað einbeitt sér að því að nýta menntun sína og ná frama í starfi. Þetta er orðið áhyggjuefni í sumum nágrannalöndum okkar vegna áhrifanna á aldurssamsetninguna. Það er kannski rétt að geta þess í þessu samhengi að Frakkar, las ég nýlega í blaðagrein, eru farnir að verðlauna konur sérstaklega sem ná því marki að eignast þriðja barnið. Þetta sýnir kannski hve mikið er lagt upp úr barneignum og aldurssamsetningu samfélagsins meðal annarra þjóða.
Ég hef talið upp nokkur atriði sem sýna hve sterka stöðu konur hafa og hve þýðingarmiklar þær eru fyrir íslenskt atvinnulíf. Hins vegar sýna staðreyndir og tölulegar upplýsingar hve illa konur standa gagnvart öllum áhrifum og völdum í samfélaginu. Innan stjórnsýslunnar eru aðeins tvær konur ráðuneytisstjórar og aðeins 15 deildarstjórar af 60 eru konur. Meðaltalshlutur kvenna í nefndum og ráðum á vegum ráðuneyta er aðeins 30%. Engin kona er forstjóri eða stjórnarformaður í 10 stærstu sjávarútvegsfyrirtækjunum né 10 stærstu fjármálafyrirtækjunum. Í 50 stærstu íslensku fyrirtækjunum er aðeins einn kvenforstjóri og einn kvenstjórnarformaður.
Svo er það kynbundinn launamunur sem mikið hefur verið rætt um upp á síðkastið, ekki síst í tengslum við næstkomandi mánudag, 24. október og 30 ára afmæli kvennafrídagsins. Ef litið er fram hjá lengd vinnutíma þá nema laun kvenna aðeins rúmum 60% af launum karla. Á seinustu árum var meira að segja talið að hlutur kvenna hefði lækkað um skeið. Ekki má gleyma því að hlutur kvenna í sveitarstjórnum var 2002 31,1%, sem var aðeins 3% fjölgun frá kosningunum 1998.
Í sjálfu sér er enginn ágreiningur um formleg markmið og leiðir í baráttunni fyrir jöfnum rétti og jafnri stöðu karla og kvenna. Jafnréttisáætlanir hafa verið samþykktar einróma af þingheimi og almenn samstaða er um samþættingarleiðina. Lagaleg staða karla og kvenna er orðin jöfn, þ.e. eftir orðanna hljóðan, eftir að karlar fengu sama rétt og konur til fæðingarorlofs. Á hinn bóginn standa eftir fjölmörg ákvæði í lögum sem eru ókynbundin í orði en koma misjafnlega við konur og karla, svo sem ýmis ákvæði kynferðisbrotakafla almennra hegningarlaga. Að mörgu leyti hefur lítið miðað í rétta átt undanfarin ár í baráttunni fyrir jöfnum rétti og jafnri stöðu karla og kvenna. Auk þess þykjast margir sjá merki um bakslag á ýmsum sviðum, sem leita þurfi skýringa á, ekki síst því að þingkonum fækkaði í síðustu alþingiskosningum.
Markmið þessarar tillögu er að leita að rót vandans en tillagan er takmörkuð við könnun á stöðu kvenna í stjórnmálum og leit að ástæðum hennar í afstöðu og viðhorfum meðal almennings, kvennanna sjálfra og innan fjölmiðlanna.
Raunin er sú að konur hafa sýnt að þær standa körlum hvergi að baki, hvorki á vettvangi stjórnmálanna né annars staðar. Ein eða fleiri kvenfyrirmyndir eru til á nær öllum sviðum íslensks samfélags í hefðbundnum karlastörfum og -stöðum. Konur hafa hin síðari ár öðru fremur gert þá kröfu að vera aðeins metnar að verðleikum og almennt ekki reynt að höfða til kjósenda sem konur, vegna kynbundinna verðleika eða sérstakra áherslna á hin svokölluðu mjúku mál. Hvorki konur né karlar hafa sérstaklega haldið á lofti árangri eða ávinningi samfélagsins af stjórnmálaþátttöku kvenna eða þeim breytingum sem orðið hafa á viðfangsefnum í stjórnmálum með auknum hlut kvenna.
Margir halda því fram að rýrari hlutur kvenna í stjórnmálum stafi fyrst og fremst af rýrari hlut þeirra sem félagsmanna í stjórnmálaflokkum og einnig er því oft haldið fram að starf í stjórnmálaflokkum sé allt á forsendum karla, veki síður áhuga kvenna og laði þær síður að. Aðrir halda því fram að litlu skipti þó að konum fjölgi á Alþingi, jafnvel þó að þær næðu 40% hlut, meðan þær vinna ekki saman þverpólitískt og verða raunverulegt pólitískt afl. Sumir halda því fram að karlar í stjórnmálum noti konur til að sýna kjósendum jákvæða hlið sína og flokksins, þeim sé bara hossað og hampað fyrir kosningar en ýtt til hliðar og frá völdum og áhrifum að kosningum loknum. Sumir kenna þessu um og því væri áhugavert að fá að heyra viðhorf kjósenda, ekki síst kvenkyns kjósenda. Sumir telja að þær vanti baklandið, sterkt bakland kvenna sem styðji þær og hvetji þær til að standa fyrir sínu. Það vekur spurninguna, sem er viðfangsefni þessarar tillögu, um hvað konur standa fyrir í íslenskri pólitík í augum kjósenda. Sjá kjósendur skýrar ástæður til að styðja aukinn hlut kvenna í stjórnmálum? Óhjákvæmilega yrði það á kostnað karla því að valda- og áhrifastöður eru fyrir fram ákveðin stærð.
Í greinargerð er staðhæft að viðhorf kjósenda ráði í raun öllu um hvort konur ná jafnræði á við karla. Ég er ekki viss um að það sé rétt en þau ráða a.m.k. mestu um hvort konur ná jafnræði við karla á vettvangi stjórnmálanna.
Síðan þarf náttúrlega að huga að hlut fjölmiðla í þessum málum. Þegar hlutur kvenna í fjölmiðlum, í undanfara síðustu alþingiskosninga, var skoðaður áttu þær aðeins 24% hlut sem þátttakendur í umræðuþáttum. Gaf þessi fjórðungsþátttaka fyrir fram óyggjandi vísbendingu um hver uppskera kvenna yrði?
Frú forseti. Tillögugreinin hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að fela félagsmálaráðherra að skipa nefnd er kanni viðhorf til kvenna í stjórnmálum, til áhrifa kvenna og valda og til gildis og þýðingar stjórnmálaþátttöku kvenna fyrir samfélagið. Nefndin kanni sérstaklega afstöðu almennra kjósenda, karla og kvenna, en leiti jafnframt eftir sjónarmiðum kvenna sem tekið hafa þátt í stjórnmálastarfi, svo og viðhorfum fjölmiðla, þ.e. blaðamanna og þáttastjórnenda af báðum kynjum.
Ráðherra gefi Alþingi skýrslu um niðurstöður rannsóknarinnar og mat á þeim fyrir 1. desember 2006.“
