Vextir og verðtrygging.
Hæstv. forseti. Ég tala hér fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um vexti og verðtryggingu, nr. 38/2001. Þetta lagafrumvarp er í tveimur greinum.
1. gr. hljóðar svo, með leyfi forseta:
„Við 1. mgr. 14. gr. laganna bætist nýr málsliður sem orðast svo: Óheimilt er að breyta til hækkunar vöxtum á lánum sem eru verðtryggð.“
Í 2. gr. er lagt til að lög þessi öðlist þegar gildi.
„Þetta mál hefur áður verið flutt á tveimur þingum, hinu 130. og 131. löggjafarþingi, en var ekki afgreitt úr nefnd. Á meðal þeirra sem sendu inn umsagnir um frumvarpið á 130. þingi voru Neytendasamtökin sem mæltu eindregið með samþykkt þess. Samtök verslunar og þjónustu bentu hins vegar í sinni umsögn á verðtrygginguna sem meginvanda innlends lánamarkaðar og töldu að fremur ætti að afnema hana en takmarka samningsfrelsi varðandi vexti. Seðlabankinn og fleiri byggðu umsagnir sínar á grein sem birtist í Peningamálum, í maí 2004, þar sem komist er að þeirri niðurstöðu að ekki væri ástæða fyrir bankann að beita heimild laga til að fyrirskipa að vextir verðtryggðra skuldbindinga væru ætíð fastir. Sjónarmið umsagnaraðila voru því nokkuð skipt.
Þessu frumvarpi er ætlað að tryggja hagsmuni lántakenda með því að koma í veg fyrir að vextir verðtryggðra lána verði hækkaðir á lánstíma, samkvæmt einhliða ákvörðun lánveitanda eins og almennt tíðkast á íslenskum lánamarkaði. Gert er ráð fyrir að hægt sé að semja um lækkun vaxta en lagalegar skorður á hinn bóginn reistar við því að vextir verði hækkaðir
Í frumvarpinu er ekki gerð tillaga um breytingu á 1. mgr. 15. gr. laganna, sem heimilar Seðlabanka Íslands að ákveða að fengnu samþykki ráðherra að vextir verðtryggðra innstæðna og lána skuli vera óbreytanlegir á lánstíma, þó svo að efnislega feli frumvarpið í sér nokkra þrengingu á þeirri heimild.
Sérstaða íslensks lánamarkaðar er allnokkur. Þannig tíðkast hér á landi verðtrygging í lánsfjárviðskiptum í ríkari mæli en í flestum öðrum ríkjum. Verðtrygging sparifjár og lánsfjár hefur almennt verið heimiluð hér á landi frá árinu 1979. Í lögum sem sett voru það ár var kveðið á um að almennt skyldi stefnt að verðtryggingu sparifjár landsmanna og almannasjóða og grunnur lagður að lánskjaravísitölu. Allan áttunda áratuginn hafði geisað mikil verðbólga í landinu. Á þessum tíma voru stjórnvöld treg að heimila vaxtahækkanir og við þær aðstæður voru raunvextir neikvæðir. Með verðtryggingunni var lagður grunnur að tryggari sparnaði og meiri stöðugleika í fjármála- og efnahagslífinu. Nú er svo komið að flestar langtímaskuldbindingar, þar á meðal skuldir heimilanna, eru verðtryggðar.“
Reyndar kann þetta að vera að breytast að einhverju leyti. Hér er ég að vísa í greinargerð sem fylgdi þessu frumvarpi þegar það var lagt fram og ég er ekki alveg frá því að það kunni að verða einhver breyting á þessu á síðustu mánuðum, þó að ég verði að játa að ég tali ekki um það af djúpri þekkingu.
„Enda þótt verðtrygging sé mjög útbreidd hér á landi“ — sem hún óumdeilanlega er — „er ekki svo að skilja að hún fyrirfinnist ekki í öðrum ríkjum. Tekin var upp verðtrygging hér á landi sem vörn fyrir sparendur og fjármagnseigendur og hefur hið sama verið upp á teningnum í Argentínu, Brasilíu, Chile og Ísrael. Í þessum ríkjum var verðtrygging talin nauðsynleg til að vinna traust fjárfesta á fjármagnsmörkuðum. Víðast hvar annars staðar hefur verðtrygging ekki tíðkast að neinu marki. Allvíða hafa verðtryggð skuldabréf þó verið í boði og má þar nefna Bretland, Svíþjóð, Frakkland, Ástralíu, Kanada og Bandaríkin. Verðtryggð skuldabréf til langs tíma hafa þótt æskilegur kostur og líkleg leið til að lækka vaxtakostnað.“
Þetta er atriði sem ég tel mjög mikilvægt að hafa í huga, að menn hafa iðulega talað um verðtrygginguna sem tilræði við þann sem tekur lánið, en í Bretlandi og víðar þar sem verðtrygging hefur verið tekin upp á vissum sviðum þá var það gert til þess að reyna að ná vaxtakostnaðinum niður.
„Athuganir hafa verið gerðar á raunvaxtabyrði óverðtryggðra lána annars vegar og verðtryggðra lána hins vegar. Niðurstöðurnar hafa iðulega verið á þann veg að raunvaxtabyrði verðtryggðra lána hefur að jafnaði verið minni en óverðtryggðra lána á hverjum tíma og lánin viðráðanlegri fyrir bragðið hvað sem líður heildaruppgjöri.“
Í skýrslu sem nefnd á vegum viðskiptaráðuneytisins birti í október árið 1998 segir m.a., með leyfi forseta:
„Í fyrsta lagi veldur áhættuálag sem fjárfestir krefst vegna verðbólgu því að raunvextir óverðtryggðra skuldbindinga verða hærri en verðtryggðra. Verðtrygging veldur því að lánveitandinn losnar við verðbólguáhættu. Hér á landi sýnir reynslan að á þessum áratug hafa raunvextir verðtryggðra lána verið að meðaltali um 2% lægri en raunvextir óverðtryggðra útlána … Í öðru lagi veldur verðbólguáhætta því að lánveitendur eru hikandi við að veita óverðtryggð lán til eins langs tíma og verðtryggð með föstum vöxtum.“
Tilvitnun lýkur í þessa skýrslu sem gerð var á vegum viðskiptaráðuneytisins í október árið 1999, eða frá henni var gengið á þeim tíma.
„Einmitt þarna liggur hundurinn grafinn. Íslenskir lánveitendur vilja hafa allt sitt á þurru. Ekki aðeins krefjast þeir verðtryggingar heldur einnig breytilegra vaxta en erlendis tíðkast einmitt að nota breytilega vexti í sama augnamiði og verðtryggingin upphaflega var hugsuð hér á landi: Til að bregðast við breytingum sem kynnu að eiga sér stað á lánstímabilinu og tryggja þannig að umsamdar lánsfjárupphæðir yrðu ekki étnar upp af verðbólgu. Þegar tvenns konar tryggingar fyrir áhrifum verðbólgunnar eru komnar til sögunnar, verðbætur og breytilegir vextir, hefur verið haft á orði að íslenskir fjármagnseigendur hafi tryggt sig bæði með belti og axlaböndum.“
Reyndar fylgir hér með grein sem ég skrifaði og birti í blaði, ég held að það hafi verið DV eða Dagblaðinu, 27. ágúst árið 2001, einmitt undir þessari fyrirsögn „Fjármagnseigendur með belti og axlabönd“. Þetta var líking sem hæstv. viðskiptaráðherra, bankamálaráðherra Valgerður Sverrisdóttir, hreifst svo af að hún hefur oft notað, án þess þó að hafa nokkuð aðhafst, þ.e. hvorki losað um beltið né axlaböndin. En þetta er mergurinn málsins, að verðtryggingin og breytilegir vextir hafa í rauninni í eðli sínu sama markmið, þ.e. að lánveitandinn geti brugðist við hreyfingum á markaði, í efnahagslífinu, verðbólgunni, og varið sig með þeim hætti. Jú, hann vill hafa allt sitt á þurru, segi ég hér og ítrekaði og hef jafnan ítrekað, en ég segi þó jafnframt að það þurfi ekki að öllu leyti að vera slæmt fyrir lántakandann vegna þess að að öðrum kosti kynni lánveitandinn að vilja tryggja sig í upphafi, ef allt væri fastmúrað mundi hann vilja tryggja sig með hærri vöxtum. Það er því að mörgu leyti vandmeðfarið hvernig þessu skuli öllu hagað.
Ég ítreka það sem ég sagði hér áðan, að þó að það hafi sýnt sig og komið fram í umræddri skýrslu frá árinu 1998 og reyndar öllum greinargerðum sem hafi verið gerðar um þetta mál og rannsóknir, alla vega hér á landi að því er ég best veit, að vextirnir, vaxtastigið, raunvextirnir á hverjum tíma hafi verið lægri á verðtryggðu lánunum en öðrum lánum, að þegar á heildina er litið, þegar dæmið er endanlega gert upp þá kunni annað vera upp á teningnum og hin verðtryggðu lán verði þyngri. En þá stöndum við frammi fyrir því að þegar einstaklingar eru t.d. að fjármagna húsnæðislán sín eða aðrar nauðsynlegar framkvæmdir sem þeir verða að ráðast í, þá er það nú einu sinni svo að þeir geta ekki alltaf leyft sér að horfa til heildarniðurstöðunnar heldur til greiðslugetunnar á hverjum tíma. Þetta er alla vega skýringin á þessu frumvarpi. Ég tel mjög óeðlilegt að fjármagnið sé tryggt á tvennan hátt, bæði með breytilegum vöxtum og verðtryggingu, það tel ég óeðlilegt. Ég vil hafa heimildir fyrir því að semja um lækkun þessara vaxta en að lánveitandinn hafi ekki leyfi þess einhliða að ákveða breytt vaxtakjör með því að hækka vexti á verðtryggðum lánum.
Hæstv. forseti. Ég ætla ekki að hafa fleiri orð um þetta þingmál þó að það væri hægt að tala um þetta lengi dags en legg til að því verði vísað til umfjöllunar í efnahags- og viðskiptanefnd Alþingis að lokinni þessari umræðu.