fyrning kröfuréttinda.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um fyrningu kröfuréttinda. Til að draga fram kjarna málsins má segja að verið sé að færa fyrningarreglur í íslenskum lögum til nútímans en í gildi eru lög frá 1905 í því efni. Lögin eru því orðin meira en 100 ára gömul og kominn tími til að færa þau til nútímans og samræma hinar ólíku reglur um fyrningu eftir því við hvað er átt. Það er mjög mikilvægt að samræma þessar reglur og færa þær til réttlátari og sanngjarnari vegar, t.d. þannig að ekki sé hægt að elta fólk uppi í óhóflega og fáránlega langan tíma út af litlum skuldum, smáum skuldum, ef ekki hefur náðst að ljúka þeim einhvern veginn með öðrum og eðlilegri hætti, að ekki sé verið að elta fólk uppi í áratug út af gömlum símareikningi eða einhverri vangoldinni smáskuld. Það er sanngirnismál að fyrningarfrestur kröfuréttinda verði styttur niður í það sem hér er kveðið á um eða í fjögur ár.
Frumvarpið felur í sér heildarendurskoðun á lagaákvæðum um fyrningu kröfuréttinda en þau eru nú í lögum um fyrningu skulda og annarra kröfuréttinda eins og ég gat um frá árinu 1905. Á lögunum hafa litlar breytingar verið gerðar á þeim 100 árum sem liðin eru frá gildistöku þeirra og rúmlega það og ákvæði laganna miðast því eðli málsins samkvæmt í mörgu við löngu horfna og breytta viðskiptahætti. Í þau vantar reglur um ýmis atriði sem æskilegt verður að teljast að mælt sé fyrir um í settum lögum.
Reglur um fyrningu eru ein tegund réttarreglna sem mæla fyrir um lagaleg áhrif aðgerðaleysis. Það sem almennt býr að baki fyrningarreglunum er að tryggja að endi verði bundinn á skuldbindingar sem stofnað hefur verið til á ákveðnum tímapunkti þannig að réttarstaða neytenda og hins almenna borgara í samfélaginu batni verulega þegar fyrningarreglur hafa verið samræmdar og færðar í það að almennt séu þær fjögur ár en ekki tíu eins og nú er.
Hugtakið fyrning hefur verið skilgreint á þann veg að réttindi falli niður eða missi réttarvernd sína að meira eða minna leyti fyrir það að þeirra er ekki neytt um tiltekinn tíma og ekki gerðar aðrar ráðstafanir um þau sem að lögum gætu varnað því að þau fyrnist.
Gildissvið frumvarpsins takmarkast að meginstefnu til við kröfuréttindi. Í því felst að við úrlausn um hvort tiltekin réttindi séu undirorpin fyrningu verður að líta til almennra lagasjónarmiða um hvort réttindin séu kröfuréttareðlis.
Að mestu má segja að frumvarpið sé lögfesting á því sem talið hefur verið gildandi réttur. Þó eru nokkur nýmæli þar fyrir utan. Helstu nýmæli frumvarpsins eru eftirtalin:
Í fyrsta lagi er lagt til að almennur fyrningarfrestur kröfuréttinda verði fjögur ár, eins og ég gat um áðan. Meginregla gildandi fyrningarlaga er aftur á móti sú að kröfur fyrnist á tíu árum, sbr. 2. tölul. 4. gr. laganna. Reyndin er hins vegar sú að flestar kröfur fyrnast á fjórum árum, þó ekki næstum því allar. Er að því leytinu um að ræða lögfestingu á gildandi reglu í mörgum tilvikum þó ekki í öllum að sjálfsögðu, enda ekki lögfestur fyrningarfrestur.
Í öðru lagi er lagt til að ábyrgðarskuldbindingar fyrnist eftir sömu reglum og krafa á hendur aðalskuldara og að reglurnar verði einfaldaðar nokkuð frá því sem nú er, það er verið að samræma og einfalda þessar reglur.
Í þriðja lagi er í frumvarpinu nýtt ákvæði um fyrningu flestra skaðabótakrafna utan samninga og skaðabótakrafna vegna líkamstjóns. Þar er lagt til að skaðabótakröfur fyrnist á fjórum árum frá þeim degi er tjónþoli fékk nauðsynlegar upplýsingar um tjónið og þann sem ábyrgur er fyrir því eða bar að afla sér slíkra upplýsinga. Þó er gert ráð fyrir að krafa fyrnist í síðasta lagi 20 árum eftir að tjónsatburði lauk með tilteknum undantekningum varðandi líkamstjón. Undantekningarnar varða í fyrsta lagi þau tilvik þegar tjónið sem um ræðir hefur orðið í atvinnustarfsemi eða starfsemi sem má jafna við hana og í öðru lagi gildir 20 ára fyrningarreglan ekki meðan tjónþoli er undir 18 ára aldri. Hún byrjar ekki að telja fyrr en tjónþoli er orðinn 18 ára gamall. Þetta er gert til að mæta því að slík tjón, líkamstjón og skaðabótakröfur fyrir utan samninga, eru annars eðlis og eðlilegt að þeir sem í þeim lenda hafi rýmri tíma en aðrir. Þó að hér sé um að ræða almennar samræmdar fjögurra ára reglur þá er verið að tala um í þessum tilfellum að krafan verði til á tjónsdegi og þegar umfang tjónsins er ljóst, t.d. ef einhver lendir í bílslysi og afleiðingarnar koma ekki að fullu fram fyrr en löngu seinna. Þá byrjar fjögurra ára fyrningin að gilda hafi þetta umfang komið fram innan 20 ára tímabilsins. Hér er sem sagt verið að samræma og einfalda með þeim undantekningum er varða líkamstjón, börn o.s.frv. þannig að ýtrustu sanngirni sé gætt gagnvart þessum aðilum.
Í fjórða lagi er gert ráð fyrir fleiri úrræðum til að slíta fyrningu en er samkvæmt núgildandi lögum. Þannig er lagt til að unnt verði að slíta fyrningu með því að leggja málið fyrir stjórnvald sem hefur úrskurðað um málið sem og kærunefndir. Eins og samkvæmt gildandi lögum er gert ráð fyrir að unnt sé að semja um lengri eða skemmri fyrningarfresti en lögin mæla fyrir um.
Loks er í frumvarpinu lagt til að settar verði almennar reglur um upphaf fyrningarfrests og því verði afnumdar sérreglur um það.
Hér er um að ræða frumvarp þar sem lögð er til endurskoðun á meira en 100 ára gömlum lögum eins og ég gat um áðan og ein af ástæðum þess að nauðsynlegt er talið að endurskoða gildandi fyrningarlög er að orðalag laganna er oft og tíðum bæði torskilið og flókið. Með hliðsjón af því hefur verið leitast við að einfalda uppbyggingu frumvarpsins og gera það eins gagnsætt og kostur er. Þá miðar frumvarpið að því að færa fyrningarreglur til nútímans og þar er kveðið á um ýmis atriði sem þörf er á að kveðið sé á um í lögum en gildandi lög eru þögul um. Því er mikilvægt að frumvarp þetta nái fram að ganga sem allra fyrst. Ég óska eftir að málinu verði vísað til viðskiptanefndar að lokinni þessari umræðu.
Aðeins um það sem ég nefndi áðan um 9. gr. frumvarpsins þar sem lagður er til fjögurra ára fyrningarfrestur um þau tjón sem þar um ræðir. Ábendingar hafa komið fram t.d. frá Lögmannafélaginu, talsmanni neytenda og fleirum að umhugsunarvert sé hvort stytta eigi fyrningarfrestinn í fjögur ár eins og frumvarpið gerir ráð fyrir, þ.e. þó með þeim tilslökunum sem við leggjum þar til með 18 ára aldurinn og 20 ára regluna frá því að umfangið er að fullu komið fram. Ég mun beina því til nefndarinnar að fara mjög vandlega ofan í þetta, hvort ástæða sé til að endurskoða þetta eða halda tíu ára fyrningunni þarna til að ganga eins langt og hugsanlega er hægt gagnvart þeim sem verða fyrir líkamstjóni utan atvinnustarfsemi, verða fyrir tjóni á unga aldri o.s.frv. Þetta er að sjálfsögðu ekkert sem er klappað í grjót eða hefur verið ákveðið endanlega eða tekin endanleg niðurstaða um. Ég tel þetta mjög skoðunarvert. Ég hef velt því mikið fyrir mér eftir mjög málefnalegar ábendingar frá þeim sem ég nefndi áðan, Neytendasamtökunum, Lögmannafélaginu, talsmanni neytenda og fleirum, að þetta verði skoðað. Kæmi mér ekki á óvart þótt nefndin færi ítarlega ofan í það mál, hvort þetta ætti að fyrnast áfram á tíu árum eftir að 18 ára aldri er náð og eftir að tjón eru komin fram að fullu, þannig að það verði gengið mjög langt þar og vikið frá þessu fjögurra ára samræmi. Það verður að sjálfsögðu skoðað málefnalega í nefndinni og er mál sem á að fara mjög ítarlega yfir.
