ríkisábyrgð á lántöku Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta.
Virðulegi forseti. Ég er ekki viss um að landsmenn mundu endilega vilja hlusta á þetta í útvarpinu. Ég held að Íslendingar — (JónG: Enda þjóðin komin á þing, er það ekki?) Jú, jú. Ég held að Íslendingar séu flestir búnir að fá hundleiða á Icesave-málinu og ég get bara sagt það sjálf að ég er búin að fá hundleiða á þessu máli. Mér finnst þetta ömurlegt mál, en það er einmitt þess vegna núna, þegar við erum orðin svona þreytt á þessu, sem við megum ekki gefast upp. Við erum eins og laxinn sem veiðimaðurinn er búinn að vera að þreyta tímunum saman og núna fyrst erum við auðveld bráð. Og núna ber okkur að gæta okkar.
Virðulegi forseti. Hér ræðum við sem sagt enn og aftur ríkisábyrgð á lántöku Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta sem almenningur þekkir betur sem Icesave-málið alræmda. Þetta er alls ekki í fyrsta sinn sem ég stend í ræðustóli Alþingis og ræði einmitt þetta mál. Við afgreiddum það nefnilega í sumar eftir langa umræðu. Þrjár nefndir héldu ótal nefndarfundi, það var fundað nótt og dag og almenningur tók þátt í fjölmennum mótmælum daglega. Þá eigum við eftir að nefna allan þann fjölda einstaklinga sem vann að málinu og gaf vinnu sína fyrir land og þjóð til að þoka þessu ömurlega máli í rétta átt.
Í ræðum mínum í sumar fór ég m.a. yfir þá afstöðu mína að við Íslendingar ættum ekki að borga skuldir einkaaðila. Það er ekkert réttlæti í því að skuldum einkaaðila sé velt yfir á almenning, fólkið í landinu og jafnvel ófædd börn. Við stofnuðum ekki til þessara skulda og mér finnst ekki að ég eða börnin mín eða barnabörn eða nokkur annar en þeir sem til skuldanna stofnuðu eigi að greiða þær. Þetta er í mínum huga bara algjört prinsippmál. Þetta eru ekki okkar skuldir, við eigum ekki einu sinni að þurfa að ræða þetta hérna.
Í sumar stakk ég upp á því að við byðum Bretum og Hollendingum allar eignir gamla Landsbankans og fengjum aðstoð þeirra við að negla þá sem komu okkur í þessa stöðu. Gömlu nýlenduþjóðirnar eiga öflugar eftirlitsstofnanir, leyniþjónustu og ýmis úrræði sem við höfum ekki yfir að ráða og eins og við höfum komist að, og sérstaklega kannski hæstv. ríkisstjórn, eru þessar þjóðir mjög harðar í samningum en það erum við greinilega ekki.
Sú lausn sem ég benti á í sumar er úr stefnuskrá Borgarahreyfingarinnar sem við í Hreyfingunni höfum tekið upp á okkar arma, enda geymir hún öll okkar kosningaloforð. Hún varð burðarbitinn í einum þeirra fyrirvara sem settir voru í sumar og það er einmitt einn af þeim fyrirvörum sem hvorki Bretar né Hollendingar hafa gert athugasemdir við. Um er að ræða 8. gr. laganna síðan í ágúst og hún hljómar svona, með leyfi forseta:
„Ríkisstjórnin skal þegar í stað grípa til allra nauðsynlegra ráðstafana sem þarf til að endurheimta það fé sem safnaðist inn á Icesave-reikningana. Í þeim tilgangi skal ríkisstjórnin fyrir 15. október 2009 hafa frumkvæði að samstarfi við þar til bæra aðila, m.a. yfirvöld í Bretlandi, Hollandi og Evrópusambandinu, og óska aðstoðar þeirra við að rekja hvert innstæðurnar af Icesave-reikningunum voru fluttar. Ríkisstjórnin skal fyrir árslok 2009 semja áætlun um hvernig reynt verður að endurheimta það fé sem kann að finnast.
Í því skyni að lágmarka ríkisábyrgð samkvæmt lögum þessum skal ríkisstjórnin einnig gera ráðstafanir, í samráði við þar til bæra aðila, til þess að þeir sem kunna að bera fjárhagsábyrgð á þeim skuldbindingum sem stofnast hafa vegna Icesave-reikninganna verði látnir bera það tjón.“
Eins og ég sagði var það upphafleg hugmynd okkar að Bretar og Hollendingar gætu fengið að gera upp búið. Nú veit ég ekki hvort ríkisstjórnin reyndi að fara þá leið en að mínu viti hefði það verið reynandi.
Það er rétt að tala aðeins um vexti því að þeir eru í raun þyngstu byrðarnar. Vaxtabyrði hvers einasta dags vegna Icesave er 100 milljónir — 100 milljónir, frú forseti. Það eru ársskatttekjur ríkisins af 33 einstaklingum, bara á einum degi. Þá miðum við við meðalskatttekjur á hvern einstakling. Og það eru ýmist 365 eða 366 dagar á ári eins og kunnugt er, það þýðir að skattar 12.000 fullfrískra og vinnandi einstaklinga fara eingöngu í að borga vexti vegna Icesave-skuldbindinganna.
Virðulegi forseti. Ég er þeirrar gerðar að ég vil borga skuldir mínar. Ég vil hafa mitt á tæru og ég þoli ekki þá tilfinningu að skulda einhverjum eitthvað. Mér finnst ömurlegt að fólk úti í heimi hafi tapað peningum á Icesave-reikningunum. Það tók vissulega áhættu með því að leggja þá inn á hávaxtareikninga, en hver hafði áhyggjur af því fyrir hrun? Að minnsta kosti ekki ég. Langflestir treystu bönkunum. Mergur málsins er bara sá að hvorki ég né íslenska þjóðin tókum þessa peninga að láni. Það voru einkaaðilar sem ráðstöfuðu þessum innstæðum og sólunduðu þessu fé. Og þjóðin á ekki að greiða skuldir einkaaðila. Við eigum ekki einu sinni að þurfa að vera hér og ræða þetta.
Nánast allir þeir sjálfstæðu umsagnaraðilar sem komið hafa að málinu, sérfræðingar í þrotlausri sjálfboðavinnu sem hafa ekki haft annan ávinning af því en þann sameiginlega ávinning sem allir Íslendingar hafa, eru sammála um að við getum ekki staðið undir þessum skuldbindingum. Þótt við féllumst á þá kröfu að við ættum að greiða — sem er alls ekki raunin — getum við það bara ekki. Eins og bent hefur verið á í þinginu í dag, ekki einu sinni, heldur margoft, er skuldastaða landsins orðin háskaleg. Eins og fram kemur í nefndaráliti 2. minni hluta í efnahags- og skattanefnd vegna þessa máls er skuldahlutfallið langt yfir eðlilegum þolmörkum. Það þýðir rýrari lífskjör fyrir allan almenning í landinu, verulega skertan kaupmátt og mun minni neyslu svo hægt sé að greiða þessa skuld sem er í erlendum gjaldmiðli. Með rýrnandi lífskjörum almennings eykst hættan á landflótta. Og hverjir fara? Það er nefnilega fólkið sem getur farið, unga fólkið okkar, vel menntað fólk sem getur fengið vel launuð störf víða um heim, fólkið sem er okkur einmitt svo nauðsynlegt, sem er í raun og veru fjöregg þjóðarinnar, það er einmitt það sem við eigum á mestri hættu að missa.
Frú forseti. Það er oft talað um siðferðislega skyldu okkar til að greiða þessa skuld og það er eins og margir haldi að það sé með einhverjum hætti siðferðisleg skylda Íslendinga að greiða hana. Ég held að það sé ekki siðferðisleg skylda að greiða skuldina en þótt svo væri breytir það því ekki að við getum ekki greitt hana. Setjum upp annað dæmi, segjum að það væri siðferðisleg skylda mín að synda til Færeyja. Ætti ég að reyna það? Ég er ágæt í sundi, ég kæmist út fyrir höfnina en svo mundi ég drukkna og það er einmitt það sem ég er svo hrædd um að við gerum, við byrjum að reyna að borga, við borgum aldrei neitt nema vextina og þetta mun fara með okkur. Og þá kemur siðferðisleg skylda málinu mjög lítið við því að við einfaldlega getum ekki gert þetta.
Það er annað sem ég hef miklar áhyggjur af í sambandi við þetta mál; þingræðið á Íslandi. Mér hefur löngum fundist þingræðið of veikt og framkvæmdarvaldið hafa of mikil völd. Í sumar gerðist sá ánægjulegi atburður, og kannski sá eini í þessu annars ömurlega máli, að þingið tók valdið í sínar hendur, það lagðist yfir málið eins vel og mögulega var kostur og gerði frumvarpið um Icesave viðunandi. Ekki gott, ekki frábært en viðunandi. Við lofuðum að gera eins vel og við gætum og borga eins mikið og við stæðum undir. Við tvinnuðum hagsmuni okkar Íslendinga saman við hagsmuni Breta og Hollendinga. Ef okkur vegnaði vel mundu bæði Bretar og Hollendingar fá meira upp í kröfur sínar. Út á þetta gengu efnahagslegu fyrirvararnir sem smíðaðir voru í sumar. Þeir gerðu ráð fyrir því að við deildum ábyrgðinni með öðrum. Með öðrum orðum, við komum okkur upp úr þeim skurði sem svo mörg lönd í heiminum eru í, að greiða einungis vexti af skuldum sínum og ná aldrei að narta í höfuðstólinn. Nánast allar tekjur ríkjanna fara í vaxtagreiðslur og auðlindir þjóðanna eru undir stjórn skuldunautanna. Við skulum ekki gleyma því, frú forseti, að mörg þau lönd í heiminum sem eru einna auðugust af auðlindum eru hve fátækust og ráða ekki við skuldabyrðar sínar. Það er sú staða sem ég óttast mest því að eins og við vitum ágirnast margir auðlindir Íslands.
Frú forseti. Einmitt þegar við vorum farin að hreykja okkur af sigri þingsins yfir framkvæmdarvaldinu tók framkvæmdarvaldið lög frá Alþingi, arkaði með þau til Bretlands og Hollands og bar þau undir nýlenduherrana. Hvers lags undirlægjuháttur er þetta, frú forseti? Þetta er gífurlegt áfall fyrir þingræðið í landinu. Skilaboðin eru þau að lög sem Alþingi setur gilda bara þegar það hentar framkvæmdarvaldinu. Og framkvæmdarvaldinu dettur í hug að bera íslensk lög undir útlendinga. Þetta eru íslensk lög sem gilda um ríkisábyrgð íslenska ríkisins. Það á ekki að koma til greina að bera þau undir einn eða neinn, allra síst útlendinga.
Frú forseti. Mér finnst skorta kjark í þessa ríkisstjórn. Hún þarf að standa í lappirnar og þora að bjóða viðsemjendunum sínum birginn. Vilji Bretar og Hollendingar ekki gangast undir þau skilyrði sem Íslendingar setja verða þeir að sækja rétt sinn fyrir dómstólum. Þá fengjum við einnig úr því skorið hvort okkur ber að taka á okkur þessar skuldbindingar eða ekki.
Þessa ríkisstjórn skortir svo sannarlega kjark og ég er reyndar farin að efast um að hún viti hvað kjarkur er.
Nú er málið aftur í höndum þingsins. Nú fáum við þingmenn tækifæri til að sanna að okkar lög eigi að gilda. Okkur ber að hafna nýja viðaukasamningnum, ekki bara vegna þess að hann er svo miklu verri kostur en gildandi lög heldur vegna þess að þingræðið á Íslandi er í hættu ef við samþykkjum hann. Það má ekki gerast að framkvæmdarvaldið komist upp með að bera lög Alþingis undir erlendar þjóðir.
Frú forseti. Ábyrgð okkar er enn stærri og nær út fyrir strendur Íslands og þeirra þjóða sem vilja að við stöndum skil á Icesave. Með þeim efnahagslegu fyrirvörum sem smíðaðir voru hér í sumar var sleginn nýr tónn í lánasamningum þjóða. Fyrirvararnir hefðu getað orðið ný viðmið í samningum skuldsettra ríkja og gefið þeim fjölmörgu ríkjum, sem hafa verið í þeirri aðstöðu að geta ekki greitt annað en vexti skulda sinna, von um að þau kæmust einhvern tímann upp úr skuldasúpunni. Þegar allt hrynur, og við skulum ekki gleyma því að bankar hrundu á fleiri stöðum en hér, þarf að endurreisa og endursmíða kerfin. Í því felast tækifæri sem okkur ber að nýta. Með því að lúffa fyrir nýlenduveldunum tveimur erum við ekki einungis að herða snöruna um eigin háls heldur einnig háls allra þeirra ríkja sem hafa orðið eftir á þróunarbrautinni vegna þess að ríku löndin, lánardrottnarnir, gefa ekkert eftir og möguleikar þeirra til að hafa yfirhöndina í þeim slag eru ómældir. En nú, einmitt nú þegar þessi mikla uppstokkun fer fram, skuldir eru afskrifaðar hægri og vinstri, er tækifæri fyrir litla Ísland til að beita sér fyrir því að það sé gefið á réttlátan hátt. Við megum ekki glata því tækifæri, tækifærinu til að gera heiminn að örlítið betri stað. Þetta kann að vera okkar stærsta tækifæri og því verðum við að berjast fyrir tilverurétti fyrirvaranna, ekki aðeins vegna okkar, heldur þeirra þjóða sem hve verst er komið fyrir. Ég er sannfærð um að ef okkur tækist að koma öðrum til aðstoðar væri svo miklu auðveldara fyrir þjóðina að standa keik og sjá tilganginn með þeim hamförum sem hafa dunið yfir okkur.
