ráðgjafarstofa fyrirtækja í greiðsluörðugleikum.
Frú forseti. Ég flyt hér tillögu til þingsályktunar í þriðja skipti um ráðgjafarstofu fyrirtækja í greiðsluerfiðleikum. Flutningsmenn ásamt mér eru hv. þm. Ásbjörn Óttarsson, Björgvin G. Sigurðsson, Gunnar Bragi Sveinsson, Jónína Rós Guðmundsdóttir, Magnús Orri Schram, Margrét Tryggvadóttir, Sigmundur Ernir Rúnarsson, Sigríður Ingibjörg Ingadóttir, Siv Friðleifsdóttir og Tryggvi Þór Herbertsson. Tillagan hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að setja á stofn ráðgjafarstofu fyrirtækja. Markmið ráðgjafarstofunnar verði að aðstoða fyrirtæki sem eiga í greiðsluörðugleikum við endurskipulagningu rekstrar eða við að hætta rekstri.“
Eins og ég nefndi í upphafi máls míns hefur þessi tillaga tvívegis áður verið lögð fram á Alþingi, á 136. löggjafarþingi og 137. löggjafarþingi. Á 137. þingi var hún rædd í efnahags- og skattanefnd en varð ekki útrædd. Nefndinni bárust 12 umsagnir um málið sem voru flestar mjög jákvæðar og studdu langflestir umsagnaraðilar að tillagan næði fram að ganga. Ég mun víkja nánar að afstöðu þessara umsagnaraðila í máli mínu.
Við þurfum ekki að ræða mikið um ástandið í íslensku atvinnulífi og efnahagsumhverfi. Gjaldþrot bankanna hefur orsakað geysilega mikla erfiðleika hjá íslenska ríkinu og í atvinnulífinu og í skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins við fyrstu endurskoðun hans kom fram að hann teldi að það þyrfti að endurskipuleggja skuldir allt að 60% fyrirtækja hér á landi. Við sjáum hversu gífurlegur vandinn er sem við erum að fást við.
Það hefur líka komið fram á fundum okkar í viðskiptanefnd að langflest þessara fyrirtækja eru lítil eða meðalstór þó að hæstu upphæðirnar séu hins vegar hjá stórfyrirtækjunum. Vandinn snýr mjög oft að mikilli skuldsetningu sem tengist forsendubresti sem hefur orðið t.d. í erlendum lánum og náttúrlega þeim erfiðleikum sem koma af því að eitt fyrirtæki fer á hausinn sem þýðir að annað fyrirtæki tapar þá kröfum.
Mjög mörg fyrirtæki eiga í miklum greiðsluerfiðleikum og eiga á hættu að verða gjaldþrota eða hætta rekstri á næstu missirum. Mörg hafa þegar hætt rekstri. Samkvæmt upplýsingum frá Creditinfo komust 2.200 fyrirtæki í þrot á síðasta ári, 2009. Þarna hafa verið tekin saman fyrirtæki sem komust í greiðsluþrot og síðan fyrirtæki sem voru tekin til gjaldþrotaskipta. Þær upplýsingar sem ég hafði voru að þarna væri um að ræða tæplega 50% fjölgun á milli áranna 2008 og 2009. Creditinfo hafði spáð því að umtalsvert fleiri fyrirtæki færu í þrot og framkvæmdastjórinn sagðist telja að ef bankarnir hefðu ekki gripið til neinna aðgerða hefði þessi spá gengið eftir. Eins og er virðast þessar aðgerðir fyrst og fremst hafa frestað því að taka á vandanum og þannig má gera ráð fyrir að mikill fjöldi fyrirtækja verði greiðsluþrota eða gjaldþrota formlega á þessu ári.
Með hliðsjón af þessu er það skoðun mín að það sé geysilega mikilvægt að setja upp stuðningskerfi sem allra fyrst fyrir þessi fyrirtæki. Það eða ráðgjafarstofa fyrir fyrirtæki mundi gegna svipuðu hlutverki og ráðgjafarstofa fyrir heimili, aðstoða eigendur og stjórnendur fyrirtækja við að yfirfara reksturinn, semja við lánardrottna og ráðleggja hvort halda ætti rekstri áfram eður ei. Þetta er ekki ný hugmynd og á við hvort sem stormar geysa í efnahagslífinu eða þegar vel gengur þótt þetta sé kannski meira áríðandi, að manni finnst, núna þegar svona mörg fyrirtæki eiga í erfiðleikum. Þessi hugmynd kom t.d. fram á vegum Evrópusambandsins árið 2002 í verkefni sem hét Restructuring, Bankruptcy and a Fresh Start, sem sagt Endurskipulagning, gjaldþrot og nýtt upphaf. Grunnhugsunin á bak við þetta er að samfélag telji það þess virði að einstaklingar hefji rekstur fyrirtækja. Það þarf að vera til stuðningskerfi til að takast á við rekstrarörðugleika og gjaldþrot fyrirtækja. Eftir því sem við stofnum fleiri fyrirtæki, því fleiri fyrirtæki lenda í greiðsluörðugleikum eða verða gjaldþrota. Það er sem sagt samasemmerki á milli þess að við styðjum við nýsköpun, hvetjum einstaklinga til að fara af stað og stofna fyrirtæki, og þess að ákveðið hlutfall þeirra á eftir að lenda í rekstrarörðugleikum og hætta rekstri, hvort sem það er sjálfviljugt eða vegna þess að fyrirtækið verður hreinlega gjaldþrota.
Dæmi um stuðning í öðrum löndum er Schuldenhelpline sem er hjálparsími og vefsíða fyrir einstaklinga og lítil fyrirtæki í Þýskalandi, Entreprise Prévention í Frakklandi og Startvækst- vefsíðan í Danmörku. Þannig er mest áhersla lögð á að aðstoða einstaklinga (einyrkja) og lítil fyrirtæki þar sem meiri líkur eru á að stærri fyrirtæki geti nálgast nauðsynlega aðstoð og þekkingu til að vinna sig út úr rekstrarörðugleikum eða hætta rekstri.
Það er mikilvægt að ráðgjafarstofa starfi náið með öðru stuðningskerfi við atvinnulífið og með dómskerfinu. Tilvalið væri að ráðgjafarstofan starfaði með Nýsköpunarmiðstöð Íslands sem þegar styður markvisst við frumkvöðla, lítil og meðalstór fyrirtæki. Stofan gæti þannig leitt samvinnu endurskoðenda, fjármálastofnana, lögfræðinga, skiptastjóra og jafnvel dómstóla, Ábyrgðasjóðs launa og ríkisskattstjóra til að hjálpa rekstraraðilum að komast út úr erfiðleikunum eða taka ákvörðun um rekstrarstöðvun. Stjórnendum yrði kennt hver viðvörunarmerkin væru, utanaðkomandi ráðgjöf gæti komið að eins fljótt og hægt er og skýrar upplýsingar yrðu aðgengilegar um leiðir út úr erfiðleikum, svo sem um endurskipulagningu rekstrar, greiðslustöðvun, nauðasamninga eða gjaldþrotaskipti.
Ég tel að það skipti mjög miklu máli að við bjóðum þessa þjónustu ekki bara á höfuðborgarsvæðinu heldur líka á landsbyggðinni þannig að þá horfir maður til stuðningsnets Nýsköpunarmiðstöðvar um land allt sem gæti hentað vel.
Hins vegar kom fram í umsögn Byggðastofnunar sem var beðin um að veita umsögn um þetta mál, með leyfi forseta:
„Byggðastofnun telur að ráðgjöf af því tagi sem stofunni er ætlað að veita sé nauðsynleg við núverandi aðstæður. Byggðastofnun hefur mikla reynslu af stuðningi við atvinnufyrirtæki og hjá stofnuninni er sérstakt fyrirtækjasvið, þar sem mikil reynsla er við fjárhagslega endurskipulagningu hjá fyrirtækjum í rekstrarvanda. Stofnunin vill einnig benda á að um allt land eru starfandi atvinnuþróunarfélög, sem einnig hafa mikla reynslu á þessu sviði.“
Við sjáum að stuðningsnet er þarna til staðar en hlutverk stofunnar væri að taka saman þessa þekkingu og koma henni betur á framfæri við þá sem þurfa á henni að halda.
Ég vil líka benda á ábendingu ríkisskattstjóra sem skilaði inn umsögn um málið. Með leyfi forseta segir í umsögninni:
„Ríkisskattstjóri bendir á að ef vel tekst til eru vissar líkur á því að minna yrði um að skattgreiðslur fyrirtækja töpuðust vegna þrotameðferðar. Þannig gæti meðferð af því tagi sem flutningsmenn þingsályktunarinnar leggja til, dregið úr ýmissi óreglu sem einkenna fyrirtæki sem komin eru í greiðsluerfiðleika.“
Mín reynsla er að það hefði hjálpað fyrirtækjum sem lenda í örðugleikum mjög mikið að koma eigendum og stjórnendum fyrirtækisins út úr rekstrinum ef þau hefðu jafnvel hætt rekstri sex mánuðum eða 12 mánuðum fyrir þann tíma. Stærsta dæmi Íslandssögunnar er að vandi Íslands hefði kannski verið miklu minni ef við hefðum náð að stoppa Landsbankann 1–2 árum áður en hann fór í sína miklu útrás með Icesave.
Fáir hafa meiri innsýn í fjárhagsstöðu fyrirtækja hér á landi en Creditinfo. Hlutverk þess fyrirtækis er að halda saman ýmsum upplýsingum og það er með vanskilaskrána líka. Fyrirtækið lýsir í umsögn sinni yfir stuðningi sínum við tillöguna og telur fulla þörf á að koma henni til framkvæmda. Þar segir, með leyfi forseta:
„Mikilvægt er að koma fyrirtækjum, sem líkleg eru til að lenda í greiðsluþroti, fljótt til hjálpar. Vandi slíkra fyrirtækja getur vaxið hratt á tiltölulega skömmum tíma og rekstri sem hefði mátt bjarga verður ekki bjargað ef of seint er gripið í taumana.“
Þá er í umsögninni áréttað mikilvægi þess að fyrirtæki séu upplýst um það hvenær þau geti leitað til ráðgjafarstofunnar og hvaða hjálp þau geti fengið þar. Býðst fyrirtækið jafnframt til að veita aðstoð sína við að auðvelda slíkt, án sérstaks endurgjalds. Við sjáum hvað fyrirtækið telur mikilvægt að þetta stuðningskerfi eða þessi stofnun verði sett af stað. Það fjallar líka um mikilvægi þess að hafa gagnsæi í samskiptum kröfuhafa og skuldara og hugsanlegt hlutverk ráðgjafarstofu sem milliliðar í því samhengi til að allt sé uppi á borðum og kröfuhafar þurfi ekki að óttast undanskot eigna umbjóðenda ráðgjafarstofu eða að kröfuhöfum verði mismunað með einhverjum hætti.
Þá kemur einnig ábending frá þeim um rýmkun á heimildum varðandi afskriftir krafna, m.a. vegna endurgreiðslu á virðisaukaskatti vegna sölu á vöru og þjónustu. Skattyfirvöld hafa gert kröfu um árangurslaust fjárnám eða gjaldþrot áður en afskrift kröfu er heimiluð, en Creditinfo leggur til að slíkt verði heimilað á grundvelli yfirlýsingar ráðgjafarstofunnar, svo framarlega sem virðisaukaskattur sé greiddur af kröfunni ef hún fæst greidd síðar.
Við sjáum á þessum ábendingum að umsagnaraðilarnir virkilega lögðust yfir tillöguna og komu með hjálplegar ábendingar um það hvernig við gætum unnið þetta áfram innan þingsins.
Ég held að við öll gerum okkur grein fyrir því hversu miklar samfélagslegar afleiðingar verða af gjaldþroti fyrirtækja. Fyrir löngu settum við á stofn ráðgjafarstofu fyrir heimilin vegna þess að gjaldþrot er eitt af því erfiðasta sem einstaklingar hafa farið í gegnum og það eru einstaklingar á bak við hvert einasta fyrirtæki. Þó að þetta séu sjálfstæðar kennitölur er náttúrlega fólk á bak við fyrirtækin. Ég held að við öll sem þekkjum einhverja sem hafa staðið í því að byggja upp fyrirtæki, fyrirtæki sem eru nánast eins og kannski annað eða þriðja barnið, vitum hvernig getur farið þegar hlutirnir ganga erfiðlega. Þá er mjög algengt með minni fyrirtæki að eigendur eru í ábyrgðum fyrir þau þannig að þeir geta horft fram á það að missa allt sitt, starfsmenn missa atvinnuna og lánardrottnar tapa fjármunum.
Skaðinn fyrir samfélagið í heildina er mjög mikill. Álag á starfsmenn og eigendur er mikið meðan þeir reyna að vinna fyrirtækið úr þessu, erfiðleikarnir geta verið alveg geysilega miklir. Það eru dæmi um að álagið hafi jafnvel leitt til varanlegs heilsuskaða. Það skiptir miklu að ríkið grípi strax til aðgerða til að reyna að lágmarka skaðann, bæði fyrir einstaklinga og samfélagið, enda ætti að mínu mati stuðningskerfi fyrirtækja í greiðsluerfiðleikum að vera jafnmikilvægur þáttur í að byggja og viðhalda stöðugu atvinnulífi og sá stuðningur sem við viljum veita fyrirtækjum í upphafi rekstrar. Það er ástæðan fyrir því að ég flyt þessa tillögu í þriðja skipti og vona svo sannarlega að hún nái fram að ganga á þessu þingi. Ef svo fer ekki ætla ég mér ekki að gefast upp og ég veit að meðflutningsmenn mínir munu styðja mig í því að halda áfram að flytja þetta mál.
