Íslandsstofa.
Frú forseti. Ég mæli fyrir nefndaráliti frá utanríkismálanefnd um frumvarp til laga um Íslandsstofu, sem er á þskj. 797.
Nefndin fékk á sinn fund fjölda aðila til að fjalla um frumvarpið og eins bárust nefndinni fjölmargar skriflegar umsagnir og er þeirra getið í nefndarálitinu.
Enn fremur barst nefndinni álit iðnaðarnefndar Alþingis en utanríkismálanefnd óskaði eftir áliti nefndarinnar varðandi afmarkaða þætti frumvarpsins, einkum hvort þörf væri á frekari lagabreytingum tæki það gildi.
Markmið frumvarpsins er að setja á laggirnar nýja starfsemi, Íslandsstofu, sem kallað hefur verið á enskri tungu „Promote Iceland“, á grunni Útflutningsráðs Íslands. Núgildandi lög um útflutningsaðstoð, nr. 160/2002, verða felld úr gildi verði frumvarpið að lögum. Gert er ráð fyrir að verkefni Íslandsstofu verði umtalsvert viðameiri en verkefni Útflutningsráðs eru nú. Er litið svo á að hér sé um nýja starfsemi að ræða en ekki einfalda framlengingu á því sem fyrir er. Í fyrsta lagi er Íslandsstofu ætlað að setja skýran ramma utan um ímyndar- og kynningarmál Íslands þar sem aðilar í útflutningi, ferðaþjónustu og þekkingariðnaði koma til samstarfs við hið opinbera um að efla og standa vörð um orðspor Íslands erlendis. Í öðru lagi verður markaðs- og kynningardeild Ferðamálastofu rekin innan vébanda Íslandsstofu sem mun fá það lögbundna hlutverk að laða til landsins erlenda ferðamenn. Til að sinna verkefnum sínum á Íslandsstofa að byggja starf sitt á bestu fáanlegu fagþekkingu á sviði útflutningsaðstoðar og ferða- og ímyndarmála, þannig að samstarf hins opinbera og einkaaðila lúti ávallt faglegri stefnumótun og starfsaðferðum til langs tíma í þessum veigamikla málaflokki.
Í frumvarpinu er hlutverk Íslandsstofu skilgreint nánar sem fimmþætt: Í fyrsta lagi verður Íslandsstofa samstarfsvettvangur stjórnvalda og hagsmunaaðila þar sem mótuð verður samræmd stefna um uppbyggingu ímyndar og orðspors Íslands, en jákvæð ímynd styrkir útflutningsstarfsemi og laðar að erlenda ferðamenn og fjárfesta. Í öðru lagi mun Íslandsstofa veita fyrirtækjum alhliða faglega aðstoð, fræðslu og ráðgjöf við að kynna og selja vörur, þjónustu og þekkingu á erlendum mörkuðum. Í þriðja lagi er Íslandsstofu ætlað það hlutverk að laða til landsins erlenda ferðamenn með samræmdri og stefnumiðaðri kynningu á Íslandi sem áfangastað. Í fjórða lagi á stofan að laða til landsins erlenda fjárfestingu. Í fimmta lagi skal Íslandsstofa styðja við kynningu á íslenskri menningu erlendis, enda er íslenskur menningararfur og íslensk menning grunnstoð ímyndar og orðspors Íslands.
Umsagnaraðilar voru almennt jákvæðir í garð frumvarpsins og fögnuðu markmiði þess um að sameina og samþætta málaflokka sem snúa að útflutningsaðstoð, markaðsstarfi ferðaþjónustu, kynningu á kostum landsins fyrir erlenda fjárfesta, kynningu á íslenskri menningu og almennum ímyndar- og orðsporsmálum. Flestir hagsmunaaðilar hvöttu jafnframt til þess að frumvarpið yrði að lögum hið fyrsta. Með frumvarpinu er kröfum um bætt samstarf ólíkra greina og hagsmunaaðila mætt auk þess sem sú samþætting á að skila sér í því að fjármunir til markaðs- og kynningarstarfs erlendis nýtist betur. Algengustu athugasemdir umsagnaraðila lutu að samsetningu stjórnar Íslandsstofu og verkaskiptingu hennar innbyrðis.
Við umfjöllun utanríkismálanefndar beindi hún sjónum sínum einkum að álitamálum sem varða stjórnskipulega stöðu Íslandsstofu, skipun stjórnar stofunnar, fagráðum, verkefnum aðalfundar, mögulegri þörf á frekari lagabreytingum og mikilvægi þess að í raun og sanni verði komið á fót nýrri starfsemi á grunni Útflutningsráðs.
Samkvæmt frumvarpinu er Íslandsstofa samstarfsvettvangur fyrirtækja, hagsmunasamtaka, stofnana og stjórnvalda. Sem samstarfsvettvangur opinberra aðila og atvinnulífsins verður hún sjálfstæð stofnun með blandaða stjórn. Íslandsstofu er þannig mörkuð sama staða innan stjórnkerfisins og Útflutningsráði nú, og er mikilvægt að árétta þann skilning. Þannig er lagt til að Íslandsstofa verði stofnuð á grunni Útflutningsráðs og yfirtaki réttindi þess og skuldbindingar, sem og eignir og skuldir, eins og fram kemur í bráðabirgðaákvæði I. Á þessu er hnekkt í athugasemdum við 4. gr. frumvarpsins, þar sem sjálfstæði fjárhags og reikningshalds Íslandsstofu er áréttað og jafnframt tekið fram að þetta sé sambærilegt fyrirkomulag og gilt hefur um Útflutningsráð hingað til. Í athugasemdum við frumvarp að gildandi lögum um útflutningsaðstoð segir m.a. að Útflutningsráð Íslands hafi frá upphafi verið rekið sem „hálfopinber stofnun“ með lögákveðinn gjaldstofn. Nefndin hefur kynnt sér skýrslu Ríkisendurskoðunar, Útflutningsaðstoð og Landkynning, frá desember 2009 og rætt efni hennar við fulltrúa stofnunarinnar. Í skýrslunni kemur fram að æskilegt sé að staða Íslandsstofu innan stjórnkerfisins verði skýrð betur en gert er í frumvarpinu, ekki síst í ljósi þess að Íslandsstofa mun bera ábyrgð á og ráðstafa umtalsverðu opinberu fjármagni. Þá segir í skýrslu Ríkisendurskoðunar að með skýrri ábyrgð eins ráðuneytis aukist líkur á árangursríkri stjórnun og góðri nýtingu fjármuna og mannafla. Þó varar Ríkisendurskoðun við því að Íslandsstofa verði of miðstýrð á kostnað sveigjanleika og fjölbreytni.
Nefndin leggur áherslu á að Íslandsstofa verði sjálfstæð líkt og Útflutningsráð og telur jafnframt að koma megi til móts við ábendingar Ríkisendurskoðunar með tvennum hætti svo til bóta sé. Í fyrsta lagi er í frumvarpinu lagt til að utanríkisráðherra skipi stjórnarformann Íslandsstofu, sem er breyting frá því fyrirkomulagi sem gilt hefur um Útflutningsráð þar sem stjórnin skiptir sjálf með sér verkum. Nefndin telur að með þeirri breytingu sé ábyrgð utanríkisráðherra á málaflokknum undirstrikuð. Í öðru lagi gerir nefndin þá breytingartillögu við 4. gr. frumvarpsins að Ríkisendurskoðun sjái um reglubundna endurskoðun reikninga Íslandsstofu. Það er breyting frá því sem gilt hefur um Útflutningsráð sem hefur nýtt sér sjálfstæða endurskoðunarskrifstofu.
Um stjórn Íslandsstofu segir m.a. í frumvarpinu, með leyfi forseta:
„Stjórnina skipa níu menn valdir til þriggja ára í senn. Utanríkisráðherra skipar fimm stjórnarmenn eftir tilnefningu Samtaka atvinnulífsins, einn stjórnarmann eftir tilnefningu forsætisráðherra, einn eftir tilnefningu iðnaðarráðherra, einn eftir tilnefningu mennta- og menningarmálaráðherra og einn án tilnefningar. Skal sá vera formaður stjórnar.“
Eins og fyrr sagði lutu flestar athugasemdir umsagnaraðila að samsetningu stjórnar Íslandsstofu og komu fram ábendingar um marga aðila sem ættu fullt erindi í stjórn. Meðal annars voru færð rök fyrir því að sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneyti, umhverfisráðuneyti, Bandalag íslenskra listamanna og Ferðamálasamtök Íslands ættu að eiga fulltrúa í stjórn. Í því sambandi ræddi nefndin hvort fjölga ætti stjórnarmönnum. Voru uppi ýmis sjónarmið hvað það varðar, bæði með og á móti fjölgun, en að lokum varð það niðurstaða nefndarinnar að leggja til að fjölga stjórnarmönnum um tvo í því augnamiði að tryggja breiðari aðkomu ólíkra sjónarmiða að stjórnarborðinu. Verður þó ekki sagt að með því hafi tekist að mæta öllum óskum sem margar hverjar eru vissulega réttmætar. Jafnframt er nefndin því samþykk að fulltrúar atvinnulífsins fari með meiri hluta í stjórn, eins og lagt er upp með í frumvarpinu. Nefndin telur þó að ná megi meiri fjölbreytni með því að einskorða þá fulltrúa ekki við Samtök atvinnulífsins. Á það hafa þau samtök þó lagt mikla áherslu. Nefndin bendir á að markaðsgjaldið sem er til fjármögnunar Íslandsstofu er lagt á gjaldstofn tryggingagjalds eins og hann er skilgreindur í III. kafla laga nr. 113/1990, um tryggingagjald. Gjaldið er lagt á allar launagreiðslur og er tekjustofn Íslandsstofu því mun víðar en innan vébanda Samtaka atvinnulífsins. Margvísleg atvinnustarfsemi sem tengist starfssviði Íslandsstofu fer fram í fyrirtækjum vítt og breitt um landið sem eru ekki aðilar að SA og tekjustofn stofunnar kemur einnig frá slíkum fyrirtækjum. Nefndin leggur því til þá breytingu á frumvarpinu að Ferðamálasamtök Íslands tilnefni einn stjórnarmann til þess að tryggja breiðari aðkomu ferðaþjónustunnar án þess að fulltrúum SA sé fækkað frá því sem frumvarpið gerir ráð fyrir. Þá ræddi nefndin hvort skilyrða ætti að fulltrúar Samtaka atvinnulífsins kæmu frá tilteknum aðildarfélögum samtakanna, svo sem Samtökum ferðaþjónustu. Nefndin leggur ekki til breytingu á frumvarpinu í þá átt en undirstrikar mikilvægi þeirrar atvinnugreinar í starfsemi Íslandsstofu. Loks leggur nefndin til að sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra tilnefni einn fulltrúa í stjórnina og er það gert í ljósi mikilvægis matvælageirans og væntinga til aukins hlutar hans í útflutningi landsmanna til framtíðar.
Sérstök ástæða er til að vekja athygli á að samkvæmt frumvarpinu á umhverfisráðuneytið ekki fulltrúa í stjórn og í breytingartillögu nefndarinnar er ekki tekið á því þótt full rök standi til þess enda náttúra Íslands og umhverfi í forgrunni allrar landkynningar erlendis.
Nefndin leggur áherslu á að auka vægi fagráða innan Íslandsstofu og að þau verði farvegur fleiri aðila til virkrar þátttöku í starfsemi stofunnar. Í því skyni leggur nefndin til breytingar á frumvarpinu þannig að sérstaklega verði kveðið á um stofnun fagráða á sviði menningarmála, umhverfismála og matvælagreina til viðbótar við fagráð á sviði markaðs- og kynningarmála ferðaþjónustunnar erlendis og fjárfestinga erlendra aðila á Íslandi. Þá leggur nefndin til að stjórn Íslandsstofu geti skipað fagráð á fleiri sviðum og að þeir aðilar sem eiga fulltrúa í fagráðum hafi aðkomu að aðalfundi Íslandsstofu.
Nefndin telur að skilgreina þurfi hlutverk aðalfundar Íslandsstofu nánar en gert er í frumvarpinu. Nefndin leggur því fram breytingartillögur sem kveða á um að á aðalfundi kynni stjórn Íslandsstofu stefnumótun stofunnar, geri grein fyrir störfum sínum og fagráða, og birti rekstraráætlanir og ársreikninga. Seturétt á aðalfundi hafi þeir aðilar sem tilnefna fulltrúa í stjórn Íslandsstofu og jafnframt þeir sem eiga fulltrúa í fagráðum Íslandsstofu hverju sinni. Stjórninni er þar að auki heimilt að bjóða fleirum til setu á aðalfundi.
Í viðræðum nefndarinnar við umsagnaraðila komu fram ólík viðhorf til þess hvort stofnun Íslandsstofu kallaði á aðrar lagabreytingar og voru lög nr. 73/2005, um skipan ferðamála, sérstaklega nefnd í því sambandi. Nefndin óskaði eftir áliti frá iðnaðarnefnd Alþingis um málið og fylgir það nefndarálitinu. Niðurstaða iðnaðarnefndar var að rétt væri að bíða með allar lagabreytingar þar til ljóst yrði hvort frumvarpið yrði að lögum og þar til Íslandsstofa hefði hafið starfsemi. Iðnaðarnefnd taldi hins vegar að þegar nokkur reynsla yrði komin á rekstur Íslandsstofu væri eðlilegt að endurskoða lög um skipan ferðamála til samræmis. Utanríkismálanefnd hvetur til þess að hugað verði að þessum breytingum hið fyrsta eftir að Íslandsstofu hefur verið komið á fót, enda er það mikilvægur hluti af því að leggja áherslu á að Íslandsstofa er ný starfsemi en ekki framlenging þess sem fyrir er. Er þeim tilmælum því beint til iðnaðarráðherra að huga að þessari lagabreytingu um leið og lög um Íslandsstofu taka gildi.
Að lokum vill nefndin ítreka að með stofnun Íslandsstofu sé nýrri starfsemi með ný verkefni komið á fót þó að það sé gert á grunni Útflutningsráðs. Íslandsstofa mun að mörgu leyti hafa breytt hlutverk og fleiri markmið en Útflutningsráð og markaðshluti Ferðamálastofu og því er brýnt að hin nýja stofa verði byggð upp í samræmi við það. Aðeins þannig verður kröfum um eflt samstarf ólíkra greina og hagsmunaaðila mætt svo úr verði öflug og drífandi starfsemi sem stendur undir markmiðum frumvarpsins um að efla ímynd og orðspor Íslands, styrkja samkeppnisstöðu íslensks atvinnulífs á erlendum mörkuðum og laða erlenda ferðamenn og fjárfestingu til landsins. Loks leggur nefndin til nýtt ákvæði til bráðabirgða þess efnis að utanríkisráðherra skuli boða til stofnfundar Íslandsstofu innan átta vikna frá gildistöku laganna.
Nefndin leggur til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem ég hef gert grein fyrir og gerð er tillaga um í sérstöku þingskjali.
Ég vil að lokum, virðulegi forseti, þakka samnefndarmönnum mínum í utanríkismálanefnd fyrir samvinnu við yfirferð þessa frumvarps og lýsi ánægju með þá góðu samstöðu sem tókst um frágang málsins. Ritara nefndarinnar færi ég þakkir fyrir vel unnin störf. Enn fremur þakka ég umsagnaraðilum og gestum nefndarinnar fyrir framlag þeirra sem nýttist nefndinni vel í vinnu hennar enda þótt mér sé ljóst að ekki hafi verið að öllu leyti komið til móts við óskir allra aðila. Tel ég þó að flestir megi vel við una.
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson var fjarverandi við afgreiðslu málsins. Undir nefndarálitið rita Árni Þór Sigurðsson, formaður og framsögumaður, Valgerður Bjarnadóttir, Birgitta Jónsdóttir, Bjarni Benediktsson, Helgi Hjörvar, Þorgerður K. Gunnarsdóttir, Þórunn Sveinbjarnardóttir og Ögmundur Jónasson.
