vatnalög og varnir gegn landbroti.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um afnám vatnalaga, nr. 20/2006, með síðari breytingum, og laga nr. 31/2007, um breytingu á lögum um varnir gegn landbroti, nr. 91/2002.
Með frumvarpi þessu er lagt til að vatnalög frá árinu 2006, sem hér voru mikið rædd og til langrar umræðu í þinginu, verði felld brott.
Vatnalög, nr. 20/ 2006, voru samþykkt á Alþingi 16. mars árið 2006 en við samþykkt þeirra var gildistöku laganna frestað og var sú frestun framlengd til 1. júlí á þessu ári með breytingu á lögunum árið 2008. Þá er jafnframt með frumvarpi þessu lagt til að lög nr. 31/2007, um breytingu á lögum um varnir gegn landbroti, nr. 91/2007, verði felld brott, en í kjölfar samþykktar vatnalaga frá árinu 2006 var umrædd breyting gerð á lögum um varnir gegn landbroti. Markmið þeirra breytingalaga var að leiðrétta yfirsjónir sem höfðu orðið við gerð vatnalaganna, nr. 20/2006, sem leiddu til verkefnatilflutnings frá landbúnaðarráðuneyti til iðnaðarráðuneytis. Það er skýringin á því hvers vegna þetta kemur svona inn hér saman.
Frá setningu vatnalaga árið 2006 hefur verið unnið mikið starf við endurskoðun þeirra og fyrir liggur tillaga nefndar um frumvarp til nýrra vatnalaga. Tillagan byggist m.a. á starfi nefndar um endurskoðun vatnalaga sem skipuð var af iðnaðarráðherra og í áttu sæti fulltrúar allra þingflokka, auk fulltrúa iðnaðarráðherra og umhverfisráðherra. Tillaga nefndarinnar felur í sér ýmsar grundvallarbreytingar frá ákvæðum gildandi vatnalaga. Unnið er nú að kynningu og frágangi frumvarpa sem byggja á frumvarpi nefndarinnar og nefndar um innleiðingu vatnatilskipunarinnar í iðnaðar- og umhverfisráðuneytum svo leggja megi þau fram á yfirstandandi þingi. Frá setningu laganna árið 2006 hefur mikil vinna átt sér stað við gerð nýrra vatnalaga og því tel ég ekki ástæðu til að fresta lögunum frá árinu 2006 enn á ný heldur eðlilegast að fella þau einfaldlega úr gildi.
Af þessu tilefni er rétt að rifja upp að þegar frumvarp til nýrra vatnalaga var lagt fram á Alþingi vorið 2006 kom upp mikill ágreiningur um efni þess, ekki síst um breytt ákvæði um eignarráð yfir vatni. Það frumvarp gerði ráð fyrir að réttindi landeiganda yfir vatni á landi hans yrði orðuð sem eignarréttur og skilgreint með neikvæðum hætti í stað jákvæðrar skilgreiningar vatnalaga sem höfðu verið í gildi frá árinu 1923, en þau kveða á um rétt landeiganda til hagnýtingar og umráða vatns á þann hátt sem lögin heimila. Þannig er talið upp með jákvæðum hætti það sem heimilt er að gera, þ.e. réttindi til hagnýtingar og umráða, en neikvæða skilgreiningin sem hér var mikið til umræðu er að finna í lögunum sem við erum að leggja til að felld verði úr gildi sem eru altæk og taka yfir öll möguleg form af nýtingu til allrar framtíðar nema kveðið sé á um annað í lögum. Gagnrýni ýmissa þingmanna á frumvarpið laut einnig að því að það hefði of takmarkað sjónarhorn og fjallaði fyrst og fremst um eignarhald og orkunýtingu. Kallað var eftir heildstæðri endurskoðun vatnalöggjafar og var í því sambandi einkum vísað til löggjafarstarfs sem fram yrði að fara í kjölfar upptöku vatnatilskipunar Evrópusambandsins í EES-samninginn. Við 2. umr. um frumvarp til vatnalaga náðu þingflokkar samkomulagi um meðferð þess. Fól það í sér að gildistöku nýrra vatnalaga yrði frestað til 1. nóvember 2007 og að iðnaðarráðherra skipaði nefnd sem kanna skyldi samræmi laganna við önnur þau lagaákvæði íslensks réttar sem vatn og vatnsréttindi varða, þar á meðal fyrirhugað frumvarp umhverfisráðherra til vatnsverndarlaga sem byggjast mundi á vatnatilskipun Evrópusambandsins.
Töf varð á því að nefndin yrði skipuð og var gildistöku vatnalaga, nr. 20/2006, frestað enn á ný með lögum á árinu 2007 og þá til 1. nóvember 2008. Vatnalaganefnd var svo skipuð í janúar 2008 og sátu í henni fulltrúar allra þingflokka, auk fulltrúa umhverfisráðherra og iðnaðarráðherra. Nefndin skilaði viðamikilli skýrslu ásamt sameiginlegum tillögum til iðnaðarráðherra í september 2008.
Virðulegi forseti. Í áðurnefndri skýrslu vatnalaganefndar, sem var unnin af þverpólitískum hópi, er bent á að breyttar aðstæður í samfélaginu og ný viðhorf í umhverfis- og auðlindamálum kalli á endurskoðaða og skýrari vatnalöggjöf en þá lá fyrir. Jafnframt er í niðurstöðuskýrslunni lögð áhersla á mikilvægi þess að víðtæk sátt ríki um þær grundvallarforsendur sem löggjöfin er reist á.
Það var niðurstaða vatnalaganefndar að rétt væri að gera nokkrar endurbætur á vatnalögum, nr. 20/2006. Lutu tillögur vatnalaganefndar einkum að fimm þáttum.
Í fyrsta lagi taldi nefndin nauðsynlegt að endurskoða orðalag réttindaákvæðis 4. gr. vatnalaga og tryggja að fullnægjandi tillit yrði tekið til hagsmuna almennings. Skilgreining réttindanna yrði að endurspegla samspil réttinda landeigenda og almennings þannig að ljóst væri að réttindi hvors aðila um sig séu takmörkuð vegna hagsmuna hins, eins og skýrt mætti ráða af jákvæðri skilgreiningu gildandi vatnalaga frá árinu 1923 á umráða- og hagnýtingarrétti landeigenda.
Í öðru lagi var það mat nefndarinnar að kveða þyrfti með skýrum hætti á um þær heimildir sem rétt þætti að almenningur hefði gagnvart vatni, svo sem um rétt til umferðar um vötn, rétt til baða og til neyslu vatns í eignarlöndum, sem og þær takmarkanir sem þeim rétti yrðu settar með tilliti til hagsmuna landeigenda.
Í þriðja lagi lagði nefndin til að markmiðsákvæði laganna yrði endurskoðað með það í huga að það endurspeglaði betur fjölþætt hlutverk vatnalöggjafar, þ.e. að lögin taki mið bæði af hagsmunum landeigenda og almennings og leggi áherslu á samfélagslega hagsmuni tengda nýtingu og vernd vatnsauðlindarinnar.
Í fjórða lagi áleit nefndin nauðsynlegt að mörk þeirra heimilda sem VII. kafli vatnalaganna frá 2006 mælir fyrir um, þ.e. heimilda landeigenda til vatnaframkvæmda, yrðu skýrð með hliðsjón af grundvallarreglu 13. gr. laganna. Taldi nefndin brýnt að kveðið yrði skýrar á um það að hvaða leyti heimildir landeigenda lúti takmörkunum vegna hagsmuna almennings og annarra einstaklinga.
Í fimmta lagi lagði nefndin til að fram færi endurskoðun á stjórnsýsluákvæðum vatnalaganna frá árinu 2006 sem miðaði að því í fyrsta lagi að tryggja að við meðferð mála samkvæmt lögunum yrði litið til ólíkra hagsmuna sem við vatnsauðlindina eru tengdir, í öðru lagi að ákvæðin yrðu gerð skýrari og að betur yrði hugað að samræmi við stjórnsýsluákvæði annarra laga á þessu sviði og í þriðja lagi að skipulag stjórnsýslu vatnamála yrði gert heildstæðara og í því sambandi yrði tekið mið af ákvæðum vatnatilskipunar Evrópusambandsins.
Til þess að skapa svigrúm fyrir þá endurskoðun sem nefndin taldi nauðsynlegt að ráðist yrði í lagði hún til að gildistöku vatnalaganna frá árinu 2006 yrði frestað og að skipuð yrði nefnd til að vinna að endurskoðuninni í samræmi við framangreindar tillögur.
Hinn 28. október 2008 voru samþykkt á Alþingi lög um breytingu á vatnalögum frá árinu 2006. Fólu þau í sér að gildistöku vatnalaga yrði frestað til 1. júlí á þessu ári. Samkvæmt 2. gr. laganna skyldi iðnaðarráðherra, í samráði við umhverfisráðherra og forsætisráðherra, skipa nefnd sem falið yrði að endurskoða ákvæði laganna og skyldi hún hafa til hliðsjónar skýrslu vatnalaganefndar.
Af hálfu iðnaðarráðuneytis var starf nefndarinnar undirbúið með fræðilegri vinnu, gagnaöflun og framsetningu hugmynda að útfærslu tillagna vatnalaganefndar.
Í ágúst 2009 skipaði iðnaðarráðherra fimm manna nefnd sem falið var að fullvinna frumvarp til nýrra vatnalaga. Nefndin skilaði frumvarpi til vatnalaga þann 1. desember sl.
Eins og áður segir hafa iðnaðarráðuneyti og umhverfisráðuneyti unnið að kynningu og frágangi frumvarpa sem byggjast á frumvarpi nefndarinnar sem skilað var þann 1. desember sl. og tillögum nefndar um innleiðingu vatnatilskipunar. Unnið er að því að ljúka við gerð þeirra svo leggja megi þau fram á yfirstandandi þingi. Gríðarlega mikil vinna hefur átt sér stað við undirbúning nýrra vatnalaga, bæði af hálfu hinnar þverpólitísku nefndar sem skilaði mjög merkilegri skýrslu og sömuleiðis við frumvarpssmíð eins og ég hef hér áður nefnt. Því er ekki talin ástæða til að fresta gildistöku laganna enn á ný, þ.e. þá í þriðja sinn frá árinu 2006, heldur talið eðlilegra að fella þau úr gildi. Hér kemur svo afrakstur fjögurra ára vinnu í frumvarpsformi til umfjöllunar í þinginu þar sem farið verður efnislega yfir þá niðurstöðu og umræða getur farið fram um það án þess að yfir vofi að lögin frá 2006 taki gildi.
Að þessu sögðu mælist ég til þess að frumvarpinu verði vísað til 2. umr. og hv. iðnaðarnefndar.
