dómstólar.
Frú forseti. Ég mæli hér fyrir nefndaráliti um frumvarp til laga um breyting á lögum um dómstóla. Ég tel það vera afar brýnt og mikilvægt mál og tímanna tákn að það skuli vera að breytast núna. Það hefur nokkuð verið fjallað um breytingar á lögum um dómstóla í gegnum tíðina hér á Alþingi og má kannski segja að mesti styrinn hafi staðið um þau mál sem komið hafa upp og lotið að því þegar dómsmálaráðherra hefur farið gegn niðurstöðu hæfisnefndar og skipað aðila sem hæfisnefnd hefur ekki mælt með í starfið.
Við vinnslu málsins fékk nefndin fjölmarga aðila á sinn fund sem ég ætla ekki að lesa hér upp. Við fengum einnig umsagnir frá fjölmörgum aðilum.
Með frumvarpinu er lögð til breytt skipun dómnefndar til að meta hæfi umsækjenda um dómarastöður og nefndarmönnum fjölgað úr þremur í fimm. Lagt er til að vægi dómnefndarinnar verði aukið, það er algjört grundvallaratriði, og að dómnefndinni verði einnig falið að meta hæfi umsækjenda um stöðu dómara við Hæstarétt eins og við héraðsdóm. Fellt verði brott ákvæði um að dómsmálaráðherra skuli leita umsagnar Hæstaréttar áður en hann skipar í stöðu við réttinn. Þá er lagt til að dómsmálaráðherra verði bundinn af niðurstöðu dómnefndar en ef ráðherra ætlar með einhverjum hætti að víkja frá niðurstöðu dómnefndar þurfi að komi til kasta Alþingis. Alþingi þarf þá að samþykkja tillögu ráðherra um að skipa í embætti annan hæfan umsækjanda en dómnefnd hefur talið standa fremst.
Nefndin fjallaði einnig um skipun dómnefndarinnar og fjölgun nefndarmanna. Samkvæmt gildandi lögum eiga þrír menn sæti í nefndinni og eru þeir tilnefndir af Hæstarétti Íslands, Dómarafélagi Íslands og Lögmannafélagi Íslands. Með frumvarpinu er lagt til að Hæstiréttur tilnefni tvo og skal a.m.k. annar þeirra ekki vera starfandi dómari, dómstólaráð tilnefni þann þriðja og Lögmannafélag Íslands þann fjórða. Fimmti nefndarmaðurinn skal kosinn af Alþingi. Þetta er nýmæli. Fyrir nefndinni komu fram ábendingar og tillögur um breytingar á því hverjir ættu að tilnefna nefndarmenn, m.a. að Dómarafélagið, sem er fagfélag dómara, ætti að tilnefna nefndarmenn í stað dómstólaráðs eins og lagt er til í frumvarpinu. Meiri hlutinn leggur í því sambandi áherslu á að tilnefningaraðilar eru ekki bundnir í tilnefningum sínum af því að tilnefna menn úr tiltekinni starfsstétt fyrir utan að annar þeirra sem Hæstiréttur tilnefnir má ekki vera starfandi dómari. Telur meiri hlutinn að með því að fela Hæstarétti að tilnefna tvo nefndarmenn séu líkur til að annar verði starfandi eða fyrrverandi dómari. Með því að fela dómstólaráði að tilnefna í nefndina má ætla að tilnefning ráðsins komi úr röðum héraðsdómara enda fer ráðið með stjórnsýslu héraðsdómstólanna og kemur fram gagnvart öðrum fyrir þá sameiginlega. Það gæti þá skapað ákveðið mótvægi við tilnefningu Hæstaréttar frekar en að Dómarafélagið tilnefni einn, en félagið er félagsskapur allra dómara, bæði hæstaréttar- og héraðsdómara auk fyrrverandi dómara. Meiri hlutinn telur að með því að fjölga í dómnefndinni eins og lagt er til sé verið að tryggja breiðari samsetningu dómnefndar sem muni skila sér í fjölbreyttari hópi dómara.
Það var einnig rætt nokkuð hvort félagasamtök ættu að tilnefna fimmta nefndarmanninn sem ætlað væri þá að vera eins konar fulltrúi almennings frekar en Alþingis eins og lagt er til í frumvarpinu. Þetta var rökrætt nokkuð en niðurstaða okkar varð hins vegar sú að halda okkur við að það væri Alþingi sem tilnefndi þennan aðila því að það getur auðvitað verið erfitt að velja hvaða félagasamtök ættu að fá það verkefni umfram önnur að velja þennan aðila. Á það að vera Samband íslenskra sveitarfélaga, á það að vera Mannréttindaskrifstofa Íslands eða hver er til þess bær, ef út í það er farið? Við föllumst á þau rök sem fram koma í frumvarpinu að þegar litið er til þess að á Alþingi sitja þjóðkjörnir fulltrúar sem sækja umboð sitt til þjóðarinnar á fjögurra ára fresti sé eðlilegt að fimmti nefndarmaðurinn verði kosinn af Alþingi með sama hætti og umboðsmaður Alþingis er kosinn hér af Alþingi Íslendinga.
Nefndin fjallaði einnig um þá tillögu í frumvarpinu að dómsmálaráðherra verði að afla samþykkis Alþingis til þess að geta skipað annan mann í embætti en þann sem dómnefndin hefur mælt með. Við teljum að þessi tilhögun sé til þess fallin að skapa ákveðið jafnvægi milli dómnefndar og ráðherra. Við fórum yfir hvort hugsanlega væri rétt að leggja til að ráðherra þyrfti aukinn meiri hluta þingsins í stað einfalds meiri hluta. Meiri hlutinn tekur fram að það er mjög fátítt að krafist sé aukins meiri hluta Alþingis og enn fremur að það hafa skapast ákveðnar venjur og hefðir um að einfaldur meiri hluti sé nægilegur nema skýrt sé kveðið á um annað, t.d. í stjórnarskrá eða í lögum um þingsköp Alþingis.
Meiri hlutinn tekur í því sambandi fram að hann telur það nægilega viðurhlutamikið fyrir ráðherra ef hann vill fara gegn ráðleggingum dómnefndar að hann þurfi að leggja tillögu sína um það fyrir Alþingi og fá samþykki einfalds meiri hluta fyrir henni. Það var skoðun okkar að það væri mjög stórt skref fyrir einn dómsmálaráðherra, hver sem það er hverju sinni, að vísa máli til þingsins ef ráðherrann vill fara gegn niðurstöðu dómnefndar, bara sú ákvörðun er stór og mikil í sjálfu sér. Meiri hlutinn tekur fram að nauðsynlegt er að gera breytingar á lögum um þingsköp Alþingis svo það liggi fyrir hvernig með eigi að fara ef ráðherra leggur fram á Alþingi tillögu um skipun umsækjanda í dómaraembætti gegn ráðleggingum dómnefndar.
Fyrir nefndinni kom fram að verið er að vinna nauðsynlegar breytingar í því sambandi. Það var einnig nefnt og kom fram í meðförum nefndarinnar að frumvarpið fullnægir þeim kröfum sem Evrópusambandið gerir til reglna um val á dómurum þar sem vald dómsmálaráðherra til að velja dómara í andstöðu við valnefnd er takmarkað með því að hann þarf að bera þá ákvörðun undir Alþingi.
Við teljum sem sagt, eins og ég sagði hér í inngangi mínum, að frumvarpið sé til þess fallið að styrkja sjálfstæði dómstólanna gagnvart framkvæmdarvaldinu og að það sé mjög mikilvægt til þess að unnt sé að skapa sátt í samfélaginu. Með frumvarpinu er einnig komið til móts við þá gagnrýni sem komið hefur fram síðustu missiri vegna skipunar í embætti dómara. Telur meiri hlutinn að með þessu verði tryggt eins og kostur er að tilhögun á skipun dómara verði gegnsæ og byggð á hlutlægum viðmiðum.
Við leggjum til smávægilegar lagfæringar á tilvísunum í lagagreinar og leggjum til að brott falli ákvæði sem eru úr gildi fallin.
Meiri hlutinn leggur til að frumvarpið verði samþykkt með eftirfarandi breytingum:
1. Á eftir 2. gr. komi ný grein, svohljóðandi: Í stað orðanna ,,4. mgr. 4. gr.“ í 2. mgr. 9. gr. laganna kemur: 4. gr. a.
2. Á eftir 3. gr. komi ný grein, svohljóðandi: Í stað orðanna ,,3. og 4. mgr. 12. gr.“ í 3. mgr. 20. gr. laganna kemur: 4. gr. a.
3. Á eftir 4. gr. komi ný grein, svohljóðandi: 40. og 41. gr. laganna falla brott.
Undir þetta nefndarálit skrifa auk þeirrar sem hér stendur Vigdís Hauksdóttir, Auður Lilja Erlingsdóttir, Róbert Marshall og Þráinn Bertelsson.
