starfskjör launafólks og skyldutrygging lífeyrisréttinda.
Frú forseti. Hinn 27. apríl 2010 dæmdi Mannréttindadómstóll Evrópu að lög um iðnaðarmálagjald, nr. 134/1993, brytu gegn ákvæðum mannréttindasáttmála Evrópu sem hið háa Alþingi hefur fest í lög. Lögin kveða á um að ríkið skuli innheimta iðnaðarmálagjald, 0,08%, af öllum iðnaði í landinu sem renna skal til Samtaka iðnaðarins, að frádregnu 0,5% innheimtugjaldi sem rennur í ríkissjóð. Samtök iðnaðarins vinna að mörgu leyti gott starf fyrir félagsmenn sína. Þau hafa reyndar tekið mjög einarða afstöðu með aðild Íslands að Evrópusambandinu sem ekki allir eru sammála. Í framangreindu máli komst Mannréttindadómstóll Evrópu að þeirri niðurstöðu að lögin um iðnaðarmálagjald brytu gegn ákvæðum um félagafrelsi skv. 11. gr. sáttmálans sem jafnframt er tryggt í 74. gr. stjórnarskrárinnar. Dómstóllinn áréttaði jafnframt að ekki hefðu verið til staðar réttlætingarástæður fyrir skerðingu á félagafrelsinu enda ekki tryggt jafnvægi milli réttar kæranda til að neita aðild að félaginu og þeirra hagsmuna sem fælust í því að þróa og efla iðnað í landinu, en til þess er gjaldið ætlað. Af dóminum er ljóst að ekki er unnt að leggja á félagsgjald í nafni skatta og skylda menn til aðildar að félagi nema ríkar réttlætingarástæður séu til staðar.
Þetta gjald, iðnaðarmálagjaldið, er ekkert einsdæmi í lagasafninu. Við erum með búnaðargjald, höfundaréttargjald (stefgjald) sem lagt er á alla tölvudiska og -kubba við tollafgreiðslu. Við erum með gjald sem rennur til Landssambands íslenskra útvegsmanna og annarra samtaka sjávarútvegsins í gegnum viðskiptabanka með lögum og versta dæmið er sennilega 2. mgr. 7. gr. laga um kjarasamning opinberra starfsmanna en þar eru allir opinberir starfsmenn skyldaðir til að greiða félagsgjald til ákveðins stéttarfélags hvort sem þeir eru þar félagar eða ekki. Það eru engin mörk á hvað gjaldið getur verið hátt og þess vegna mætti taka 100% af laununum, það er ákvörðun félagsfundar í félagi sem þeir eru ekki aðilar að.
Það eru mörg önnur ákvæði. Það eru t.d. ákvæði um að greiða iðgjald í lífeyrissjóði og sjúkrasjóði eða orlofssjóði aðila vinnumarkaðarins. Fyrirtæki sem ekki eru í svokölluðum opinberum samtökum vinnuveitenda og einstaklingar sem ekki eru í „opinberum“ stéttarfélögum er gert að greiða iðgjald eða skatt til sjóða þessara samtaka. Það virðist ekki vera gert ráð fyrir þeim möguleika að stofnuð verði ný stéttarfélög sem vilja berjast fyrir réttindum sínum eða stofnuð verði ný samtök atvinnurekenda sem eru ósátt við það hvernig gömlu samtökin vinna að hagsmunum fyrirtækjanna. Það virðist vera búið að negla niður öll stéttarfélög í landinu sem opinber stéttarfélög. Þetta minnir óneitanlega töluvert mikið á Sovét og þessi þróun er vaxandi.
Í því frumvarpi sem við ræðum og lætur lítið yfir sér er ein efnisgrein sem leggur til að öllum atvinnurekendum verði skylt að greiða í fræðslusjóði atvinnulífsins, til samræmis við greiðsluskyldu í sjúkrasjóði og orlofssjóði viðkomandi stéttarfélaga, iðgjöld sem aðildarsamtök vinnumarkaðarins semja um hverju sinni og samkvæmt reglum sem kjarasamningar greina. Engin lög hafa verið sett um hvaða réttindi þessir fræðslu-, sjúkra- og orlofssjóðir eiga að veita, hvernig þeir eiga að starfa, hver stjórnar þeim og hvernig faglegu og fjárhagslegu eftirliti með þeim er háttað. Þetta er svipuð þróun og með lífeyrissjóðina. Þeir voru settir með mjög einfaldri lagasetningu 1974, ég held að það hafi verið að morgni sunnudags klukkan sex, var samþykkt að öllum launþegum væri rétt og skylt að eiga aðild að lífeyrissjóði viðkomandi starfsstéttar eða starfshóps. Punktur. Ekki orð um hvað þessir lífeyrissjóðir áttu að gera eða hvort þeir væru tryggir, sumir fóru á hausinn eftir þetta.
Árið 1980 var þessi skylduaðild að lífeyrissjóðunum aukin þannig að allt vinnandi fólk, sjálfstæðir atvinnurekendur líka, áttu að borga í lífeyrissjóði og það er ekki fyrr en 1997 sem sett eru alhliða lög um starfsemi lífeyrissjóða sem þá hafði verið skylda að greiða til í 23 ár. Það vantar enn sambærileg lög um sjúkra- og orlofssjóði og nú þessa nýju sjóði, fræðslusjóði. Hvað iðgjaldið getur orðið hæst vantar að vita, hvaða markmiðum þessir sjóðir eiga að fylgja, hvernig þeim er stjórnað, hvað þeir eiga að gera og hvernig eftirliti skal háttað. Allir þessir sjóðir fylgja eflaust göfugum markmiðum sem felast í nöfnum þeirra, sjúkra-eitthvað, fræðslu-eitthvað og orlofs-eitthvað, það er það eina sem vitað er um þessi fyrirbæri. Ekki er getið í frumvarpinu um nýja fræðslusjóði. Eingöngu er sagt að breytingin sem lögð er til með frumvarpi þessu sé undirliggjandi þeim markmiðum er koma fram í stöðugleikasáttmálanum hjá þessum sömu opinberu samtökum fyrirtækja og stéttarfélaga.
Þetta er ekki meginmálið. Meginmálið er að atvinnurekanda, sem ekki vill vera í samtökum atvinnurekenda og er jafnframt með starfsmann eða starfsmenn sem ekki vilja vera félagar í stéttarfélögum, ber samkvæmt þessum lögum að greiða iðgjöld til sjúkrasjóða, orlofssjóða og fræðslusjóða félagasamtaka sem hann hefur ekkert með að gera. Slíkri skyldugreiðslu má líkja við skatt en hvorki álagning „skattsins“ né upphæð er bundin af lögum og greiðslan rennur ekki til opinberra aðila. Iðgjaldið eða skatturinn er ákveðinn af samningum sem greiðandinn hefur engin áhrif á og það er torsótt að sjá hvaða hag hann hefur t.d. af orlofssjóðum eða fræðslusjóðum. Hér er sem sagt lagt til með lögum að menn eigi að borga til ákveðinna félaga sem þeir hafa ekkert með að gera.
Ljóst er að margt er líkt með gjaldi í fræðslusjóði og iðnaðarmálagjaldi. Þá ástæðu fyrir gjaldinu að fyrir það ætti að þróa og efla iðnað taldi Mannréttindadómstóllinn vera mjög óskýra og ekki nægilega réttlætingarástæðu til að ganga á félagafrelsi manna. Þá lægi ekki fyrir að gjaldið hefði í reynd verið notað í þessum lögbundna tilgangi eða nýst jafnt þeim sem væru aðilar að samtökunum og þeim sem væru það ekki, eins og kærandinn í málinu. Ljóst er að ekki liggur fyrir í frumvarpinu hver er tilgangur gjaldtöku í fræðslusjóð, um sjóðina er enginn lagarammi og í reynd er ekki kveðið á um hvernig eða hverjum gjaldið eigi að nýtast. Verður því að telja allar líkur á að gjaldið, líkt og iðnaðarmálagjald, brjóti gegn ákvæðum 74. gr. stjórnarskrárinnar um félagafrelsi og 11. gr. mannréttindasáttmála Evrópu. Leggur 2. minni hluti því til að frumvarpið verði fellt þar sem það brýtur mannréttindi.
Undir nefndarálitið rita hv. þingmenn Pétur H. Blöndal framsögumaður og Unnur Brá Konráðsdóttir.
