málshöfðun gegn ráðherrum.

Virðulegi forseti. Ég hef síðustu daga hlustað á ræður allra þeirra þingmanna sem tekið hafa til máls í þeirri umræðu sem hér fer fram þar sem við tökumst á við það hvort höfða skuli mál gegn fjórum fyrrverandi ráðherrum í ríkisstjórn Íslands. Í ljósi þess sem fram hefur komið í ræðum hv. þingmanna og hæstv. ráðherra tel ég mikilvægt að þeir þingmenn sem hér taka til máls átti sig á þeim reginmun sem er á pólitískri ábyrgð ráðherra annars vegar og refsiábyrgð þeirra hins vegar. Alþingismenn verða að átta sig á því að í þessu máli gegna þeir ekki sínum hefðbundnu hlutverkum stjórnmálamanna. Okkur hefur nefnilega verið falið ákæruvald í þessu máli. Í ljósi þess verða hv. alþingismenn að haga málflutningi sínum, afstöðu og ákvörðunum í samræmi við það og virða þau lög og þær reglur sem gilda í okkar samfélagi í hvívetna. Það er grundvallarmunur á því að krefjast þess að stjórnmálamenn axli pólitíska ábyrgð og á því að krefjast þess að einstaklingar verði látnir sæta refsingu.

Í því máli sem hér er til umræðu er hin pólitíska ábyrgð ekki til umræðu. Hér ræðum við um það hvort þeir fyrrverandi ráðherrar sem um ræðir, Geir H. Haarde, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Árni M. Mathiesen og Björgvin G. Sigurðsson, hafi gerst sek um glæpsamlegt athæfi. Þetta er sú ákvörðun sem við þurfum að ræða, ekki hin pólitíska ábyrgð, heldur hvort ráðherrarnir fyrrverandi hafi orðið berir að glæpsamlegu og refsiverðu athæfi. Mér finnst ástæða til að geta þessa sérstaklega hér vegna þess að mér hefur fundist sem ýmsir hv. þingmenn geri ekki greinarmun á þessu tvennu, þar á meðal sumir þeirra sem setið hafa í þingmannanefndinni og standa að þeim ákærum sem hér eru til umræðu.

Virðulegi forseti. Við sjálfstæðismenn höfum ítrekað verið spurðir að því hér í umræðunni hvort við teljum að gerð hafi verið mistök í aðdraganda og í kjölfar efnahagshrunsins. Þeirri spurningu höfum við margoft og ítrekað svarað. Við höfum margoft sagt og ég segi það enn að það var ýmislegt sem aflaga fór í tengslum við efnahagshrunið og eflaust má halda því fram að margt hefði mátt gera öðruvísi en gert var. Þeir sem standa hins vegar að þeim ákærum sem hér eru til umræðu og vilja ákæra ráðherrana fjóra og koma yfir þá refsingu hafa ekki gert nokkra einustu tilraun til að benda á hvað átti að gera öðruvísi og hvað mátti betur fara. Sú staðreynd veikir auðvitað mjög þann málarekstur sem hér er lagt til að ráðist verði í. Þó svo að ég treysti mér til þess að lýsa því yfir að margt hefði mátt öðruvísi gera treysti ég mér líka til þess að lýsa því yfir að ég lít ekki á ráðherrana fyrrverandi sem sakamenn.

Virðulegi forseti. Ég er sammála því sem fram kom í ræðu hæstv. forsætisráðherra, Jóhönnu Sigurðardóttur, að það sé verulegur vafi á því að sá málatilbúnaður sem hér liggur fyrir standist ekki lágmarkskröfur mannréttindareglna, meginreglna sakamálaréttarfars og þær grundvallarreglur sem fylgt er í réttarríkjum um réttmæta málsmeðferð.

Það kom mér vissulega á óvart hversu sannfærður formaður þingmannanefndarinnar, hv. þm. Atli Gíslason, var og reyndar fleiri nefndarmenn voru, svo sem hv. þm. Eygló Harðardóttir, þegar þau lýstu því og vísuðu til álita ónafngreindra sérfræðinga um að þessi málatilbúnaður allur stæðist þessar kröfur. Verandi sjálfur lögfræðingur mundi mér hins vegar renna a.m.k. kalt vatn milli skinns og hörunds ef verk mín og hugmyndir hefðu fengið þá einkunn sem gefin hefur verið um þá ákæru sem hér er til umræðu. Menn hljóta að spyrja sig hvort þeir séu á réttri leið þegar formaður Lögmannafélags Íslands, formaður Lögfræðingafélags Íslands og sérfræðingur í refsirétti við Háskólann í Reykjavík lýsa því opinberlega yfir að meðferð þessa máls brjóti gegn mannréttindareglum og meginreglum sakamálaréttarfarsins.

Maður hlýtur líka að spyrja sig hvernig hv. flutningsmenn tillögunnar geta verið svo vissir í sinni sök þegar það liggur fyrir að þeir sérfræðingar sem þingmennirnir leituðu til í vinnu sinni, og ég er bundinn trúnaði um að segja hverjir eru, sögðu í fyrsta lagi að réttarfar landsdómslaga uppfyllti ekki lágmarkskröfur gildandi laga og mannréttindasáttmála um réttaröryggi sakborninga á rannsóknarstigi mála. Í öðru lagi að erfitt væri að taka afstöðu í málinu fyrr en að lokinni athugun á frumgögnum þess sem ég kannast ekki við að þessir sérfræðingar hafi séð. Í þriðja lagi að uppi væru miklar efasemdir um að réttmætt væri að sækja ráðherra til saka fyrir að hafa af stórkostlegu hirðuleysi stofnað hagsmunum ríkisins í fyrirsjáanlega hættu eða látið farast fyrir að framkvæma nokkurt það sem afstýrt gat slíkri hættu.

Hv. þm. Atli Gíslason, formaður þingmannanefndarinnar, spurði ítrekað í flutningsræðu sinni: Hvað segja sérfræðingarnir? Ég hef nú svarað þeirri spurningu og svarið blasir við, svar sérfræðinganna er það að þessi málatilbúnaður er þess eðlis að hann stenst ekki, a.m.k. má halda því fram að það sé gríðarlegur vafi á því að hann standist meginreglur mannréttindareglna, meginreglur sakamálaréttarfars og reglur um réttláta málsmeðferð. Uppi eru miklar efasemdir meðal sérfræðinga um það að réttmætt sé að sækja ráðherrana fyrrverandi til saka á þeim grundvelli sem hér er lagt til og þá geri ég engan greinarmun á því hvort þessir fyrrverandi ráðherrar koma úr mínum flokki eða úr öðrum stjórnmálaflokkum. Ég treysti mér til að fullyrða að verjandinn Atli Gíslason, hv. þingmaður, væri mér sammála um þetta. Hann mundi t.d. aldrei sætta sig við það að skjólstæðingar hans yrðu ákærðir og þess krafist að þeir yrðu látnir sæta refsingu án þess að þeir fengju tækifæri til að bera hönd fyrir höfuð sér fyrir nefndinni. Ég fullyrði líka að hv. þm. Atli Gíslason mundi enn síður sætta sig við að þurfa sjálfur að sæta slíkri meðferð persónulega.

Virðulegi forseti. Við þær aðstæður sem ég hef hér lýst er ákæruvaldi, í þessu tilviki okkur alþingismönnum, óheimilt að lögum að ákæra ráðherrana fyrrverandi. Við saksækjum ekki borgara þessa lands og krefjumst þess að þeir verði látnir sæta refsingu nema meiri líkur en minni séu á sakfellingu. Þetta er meginregla okkar réttarfars og hana skulum við virða. Ekkert ákæruatriðanna uppfyllir þetta grundvallarskilyrði þess að ákæra sé gefin út að mínu mati. Þar við bætist að saknæmisskilyrði laga eru ekki uppfyllt og enn síður er hægt að benda á nauðsynlegt orsakasamhengi í þessum málatilbúnaði öllum. Þá verður ekki fram hjá því litið að verknaðarlýsingar í ákærunni eru svo almennar og ómarkvissar að þær geta að mínu mati engan veginn leitt til sakfellingar.

Þeir sem hafa fylgst með réttarframkvæmd vita að íslenskir dómstólar hafa á síðustu missirum gert meiri og meiri formkröfur varðandi það með hvaða hætti verknaðarlýsingar í ákærum skuli vera úr garði gerðar. Í raun má segja að dómstólar geri kröfur um að ákæruatriðin og verknaðarlýsingarnar skuli vera klæðskerasniðnar að þeim brotum sem ákært er fyrir og krafist er refsingar fyrir. Þetta þekkjum við t.d. í tengslum við Baugsmálin sem voru til mikillar umfjöllunar fyrir ekki svo löngu.

Þegar sú ákæra sem hér liggur fyrir er borin saman við þær formkröfur sem dómskerfið hefur í framkvæmd gert til ákæruvaldsins getur maður ekki varist þeirri hugsun að verði þessi ákæra gefin út og mál höfðað gegn ráðherrunum fyrrverandi, hljóti landsdómur að komast að þeirri niðurstöðu að vísa beri málinu frá, a.m.k. ef dómsvaldið vill vera sjálfu sér samkvæmt.

Virðulegi forseti. Það má í löngu máli fjalla um hvern og einn ákærulið í því skjali og þeirri þingsályktunartillögu sem hér er til umfjöllunar. Ég ætla að láta mér nægja að víkja að einu ákæruatriði. Ég get nefnilega ekki látið hjá líða að lýsa furðu minni á því ákæruatriði sem snýr að Icesave-reikningum Landsbanka Íslands, en flutningsmenn tillögunnar leggja það til að ráðherrarnir fjórir verði ákærðir fyrir að hafa ekki fylgt því eftir og fullvissað sig um að unnið væri með virkum hætti að flutningi Icesave-reikninganna yfir í dótturfélag í Bretlandi og síðan leitað leiða til að stuðla að framgangi þess með virkri aðkomu ríkisvaldsins eins og segir í ákærunni. Þessi ákæruliður samræmist auðvitað að mínu mati engan veginn meginröksemdum íslenskra stjórnvalda í þeirri hörðu deilu sem íslensk stjórnvöld hafa átt í við Breta og Hollendinga í Icesave-málinu. Við höfum allar götur haldið því fram að íslenska ríkið beri að lögum hvorki ábyrgð á Icesave-reikningum Landsbankans né á skuldbindingum Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta. Þessi skoðun hefur margoft og ítrekað komið fram bæði á Alþingi og í opinberri umræðu. Engu að síður leggur meiri hlutinn til að ráðherrarnir fyrrverandi verði ákærðir fyrir að vanrækja skyldur sem íslensk stjórnvöld hafa mánuðum saman neitað að kannast við að bera í deilunni við Breta og Hollendinga. Þessi þversögn í málatilbúnaði flutningsmanna tillögunnar er að mínu mati ekki bara óskiljanleg, heldur beinlínis skaðleg fyrir hagsmuni íslenska ríkisins. Ég efast ekki um það eina mínútu að Bretar og Hollendingar mundu gera sér mat úr honum ef ákæran yrði gefin út.

Virðulegi forseti. Ég vil síðan að lokum nefna eitt praktískt en mikilvægt atriði til viðbótar sem ekki hefur komið til tals í þessari umræðu. Ég hef verulegar áhyggjur og það áhyggjuefni lýtur að því að verði ákæra gefin út og mál höfðað reiknast mér svo til að meðferð þess máls fyrir landsdómi muni taka ógnarlangan tíma og við þurfum að bíða í allt að tvö ár eftir niðurstöðu dómsins. Þessa ályktun dreg ég einfaldlega af þeim réttarfarsákvæðum sem um þetta mál munu gilda, m.a. 51. gr. landsdómslaganna, 111. og 112. gr. laganna um meðferð sakamála og 6. málsgrein 14. gr. laga um rannsóknarnefnd Alþingis. Þær leiða í stuttu máli til þess að sá saksóknari sem skipaður yrði til að rannsaka þetta mál þyrfti að rannsaka það frá grunni vegna þess að rannsóknarskýrsla Alþingis getur lögum málsins samkvæmt ekki verið lögfullt sönnunargagn sem leiða kunni til sakfellingar í slíku máli. Það kemur beinlínis fram í lögunum um rannsóknarnefndina. Saksóknari þyrfti því að ráðast í gríðarlega rannsókn frá upphafi með tilheyrandi skýrslutökum, ekki bara yfir sakborningum heldur öllum þeim vitnum sem leidd voru fyrir rannsóknarnefnd Alþingis til þess að fá upplýst hið rétta og sanna í málinu. Það mun taka sinn tíma. En þar við bætist að landsdómur sjálfur þyrfti að hefja sjálfstæða rannsókn á þessu máli frá grunni. Það leiðir einfaldlega af þeim réttarfarsreglum sem ég nefndi hér og af meginreglum sakamálaréttarfars um að sönnunarfærsla í sakamáli fyrir dómi skuli vera munnleg.

Ef verjendum þessa fólks dytti það nú í hug að vilja leiða einhver vitni fyrir dóminn, sem ég geri ráð fyrir að þeir mundu gera, getur dómurinn ekki neitað sakborningunum um slíkt. Við verðum að hafa það í huga að þær vitnaskýrslur sem niðurstöður rannsóknarnefndarinnar byggja á voru í rauninni fengnar einhliða í þeim skilningi að vitnin voru aldrei gagnspurð af lögmönnum þeirra sakborninga sem hér stendur til að ákæra. Verjendur í slíkum málum gætu gert ágreining um hvert einasta efnisatriði rannsóknarskýrslunnar og krafist þess að hvert einasta vitni kæmi fyrir landsdóm og gæfi þar skýrslu. Þetta er bara eðli okkar réttarkerfis, hluti af þeim meginreglum sem gilda um réttláta málsmeðferð og munnlega sönnunarfærslu fyrir dómi. Allt þetta mun taka sinn tíma og það verður að sjálfsögðu þungbært fyrir þá einstaklinga sem lagt er til að verði ákærðir. En það er ekki síður afdrifaríkt fyrir dómskerfið vegna þess að fimm reyndustu dómarar Hæstaréttar Íslands munu sitja í landsdómi. Ég fæ ekki séð að þeir hæstaréttardómarar muni geta sinnt mörgum öðrum verkum á meðan landsdómsmeðferðin stendur yfir. Það mun líklega þýða að önnur mál muni ekki fá á þeim tíma afgreiðslu í réttarkerfinu, a.m.k. ekki á þeim hraða sem við vildum. Þar á ég ekki bara við hugsanleg sakamál yfir einhverjum tilteknum einstaklingum sem hafa verið til rannsóknar, ég á líka við mikilvæg skipti á þrotabúum bankanna, þrotabúum fyrirtækja sem gengið hafa til gjaldþrotaskipta o.s.frv.

Þetta á auðvitað ekki að vera ákvörðunarástæða fyrir því hvort ákært sé en það er mikilvægt að menn átti sig á að það er hætta á því að réttarkerfið leggist á hliðina a.m.k. tímabundið meðan þessi málsmeðferð öll fer fram. Á þetta hefur ekki verið bent en ég tel mikilvægt að menn átti sig á þessu áður en þeir taka afstöðu til þessa máls.

Virðulegi forseti. Eins og þeir sem hafa hlýtt á þessa ræðu hafa kannski áttað sig á er ég í grundvallaratriðum á móti þeirri þingsályktunartillögu sem hér er til umfjöllunar. Ég get ekki stutt hana. Ég tel að það séu ekki forsendur til að ákæra það fólk sem hér um ræðir, Geir H. Haarde, Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur, Árna M. Mathiesen og Björgvin G. Sigurðsson. Ég tel að það séu ekki efnislegar ástæður til að gera það og ég tel að þær réttarfarsreglur sem slík málshöfðun lýtur að brjóti í meginatriðum gegn mannréttindareglum, meginreglum sakamálaréttarfarsins og þeim grundvallarreglum sem við viljum fylgja varðandi réttláta málsmeðferð.

Menn tala mikið um að það sé mikilvægt að einstaklingar og stjórnmálamenn axli ábyrgð á því sem gerst hefur. Í mínum huga er það ljóst að hin pólitíska ábyrgð hefur verið borin. Allt þetta fólk hefur vikið úr embættum sínum. Það starfar ekki lengur á vettvangi stjórnmálanna og það hefur fengið sinn dóm í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis. Það er þeim einstaklingum auðvitað mjög þungbært. En ég hlýt að varpa þeirri spurningu fram til þeirra sem standa að þessum tillöguflutningi og ég óska eftir að þeir svari þeirri spurningu hvernig þeir ætla að axla sína ábyrgð verði ákæran gefin út, mál höfðað fyrir landsdómi en málinu vísað frá eða þeir einstaklingar sem hér um ræðir verða sýknaðir. Hvernig ætla þeir sem standa að þessum ákærum þá að axla sína ábyrgð?