stjórn vatnamála.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um stjórn vatnamála. Hér er um að ræða innleiðingu tilskipunar sem Evrópusambandið samþykkti árið 2000, um aðgerðaramma bandalagsins um stefnu í vatnamálum, sem nefnd hefur verið vatnatilskipunin. Um er að ræða rammalöggjöf sem var tekin upp í EES-samninginn með ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar hinn 28. september 2007, en ákvörðunin var staðfest á Alþingi með þingsályktun 6. desember sama ár.
Markmið frumvarpsins er að kveða á um verndun vatns, hindra rýrnun vatnsgæða og bæta ástand vistkerfa vatna og votlendis til að tryggja heildstæða vernd vatns. Frumvarpinu er ætlað að tryggja sjálfbæra nýtingu vatns sem byggist á langtímavernd vatnsauðlindarinnar sem er ein dýrmætasta auðlind jarðar. Markmiðið endurspeglar mikilvægi þessarar auðlindar og nauðsyn þess að vel sé gengið um hana en frumvarpið miðar að því að tryggja langtímavernd vatns og að því markmiði sé náð með heildstæðum hætti þannig að horft sé bæði til verndar og nýtingar.
Vatn er undirstaða alls þannig að hér er um gríðarlega mikilvægt mál að ræða. Vistkerfið okkar allt er háð vatni, búseta hefur auk þess ætíð tekið mið af aðgengi að því. Ingólfur Arnarson valdi sér stað þar sem aðgengi að vatni var gott, bæði kalt og heitt, bæir voru byggðir við læki og útilegumenn eins og Eyvindur og Halla settust að þar sem lindir voru og volgar uppsprettur. Þannig ber vatn með sér líf, er undirstaða þess, uppspretta þess og forsenda, og þá ekki síður mannlífs en annars.
Mikilvægt er að ganga vel um vatnið okkar og tryggja aðgang að góðu og heilnæmu vatni til framtíðar með góðri og skilvirkri stjórnsýslu utan um framkvæmd vatnamála. Mikilvægt er því að setja ramma um vernd vatns, koma í veg fyrir hnignun þess, bæta og vernda ástand vatnavistkerfa og vakta vatnsþörf þeirra, verja vistkerfi á landi og í votlendi og stuðla að sjálfbærri notkun vatns sem byggir á langtímavernd þeirra vatnslinda sem eru fyrir hendi.
Hér er um mikilvæga hagsmuni almennings alls að ræða en einnig íslensks atvinnulífs, til að mynda matvælaframleiðslu, orkunýtingar, ferðaþjónustu, landbúnaðar og almenns iðnaðar. Mikilvægt er jafnframt að við göngum um þessa arfleifð sem vatnið er af virðingu og varkárni.
Hér á landi hafa ýmsar reglugerðir verið settar er varða mengun vatns og margar verið teknar upp á grundvelli EES-samningsins. Þar er vísað í meginatriðum til Evrópugerðanna um sama efni sem nú falla undir vatnatilskipunina. Hún tekur þó ekki eingöngu til mengunar því að undir tilskipunina fellur nánast allt sem getur haft áhrif á ástand vatns og lífríki vatna.
Markmið vatnatilskipunar eru þríþætt og endurspeglast í frumvarpinu. Í fyrsta lagi eru hin almennu verndarsjónarmið. Í öðru lagi að laga stjórnkerfi að því að taka heildstætt á vatnamálum, bæta úr ástandi vatns, koma á samræmdu mats- og eftirlitskerfi, söfnun og miðlægri greiningu upplýsinga um ástands vatnsumhverfis til að stjórnvöld hafi nauðsynlegar upplýsingar til að taka ákvörðun um skynsamlega sjálfbæra stefnumörkun í vatnamálum. Í þriðja og síðasta lagi að koma á samráði við almenning sem byggist á gagnsæi og birtingu upplýsinga og aðgengi að þeim.
Nú er ljóst að nokkur kostnaður mun óhjákvæmilega fylgja því að tryggja langtímavernd vatnsauðlindarinnar og hindra frekari rýrnun vatnsgæða þannig að gæði auðlindarinnar rýrni ekki frekar. Í umhverfisráðuneytinu er hafinn undirbúningur að því að skoða gjaldtöku á atvinnurekstur sem nýtir vatnsauðlindina í samræmi við hina almennu mengunarbótareglu og nytjagreiðsluregluna. Í þeirri reglu felst að þeir sem nýti auðlindir skuli standa undir nauðsynlegum eftirlitskostnaði sem tryggir að ekki sé gengið á viðkomandi auðlindir. Undir starfsemi sem nýtir sér vatnsauðlindina með einum eða öðrum hætti hér á landi falla til að mynda vatnsaflsvirkjanir, vatnsveitur, landbúnaðarstarfsemi, fráveitur, mengandi atvinnurekstur og matvælaframleiðsla. Vinna þarf sérstakt lagafrumvarp til að mæla fyrir um slíka gjaldtöku og verður lögð rík áhersla á að skapa víðtæka sátt um hana, en gert er ráð fyrir að hún geti staðið undir stórum hluta framkvæmdar vatnatilskipunar hér á landi, enda verði lögð áhersla á að ekki verði stofnað til óþarfakostnaðar við þá framkvæmd og hún verði í senn einföld og hagkvæm.
Frumvarpið sem hér er til umræðu er sett fram í fimm köflum. Í I. kafla er ákvæði um markmið og gildissvið og skilgreiningar. II. kafli frumvarpsins fjallar um hvaða stjórnvöld fara með stjórn vatnamála og er lagt til að sett verði á laggirnar svokallað vatnaráð. Umhverfisstofnun og sveitarfélög gegna veigamiklu hlutverki við að framfylgja ákvæðum laganna. Vatnasvæðanefndum er ætlað að vera samstarfsvettvangur stjórnvalda og hagsmunaaðila og afla upplýsinga um viðkomandi svæði. Þá er í kaflanum gerð grein fyrir hlutverki rannsóknarstofnana og samráðsaðila við framkvæmd vatnsverndar. Gert er ráð fyrir að ráðgjafarnefnd fagstofnana og eftirlitsaðila og ráðgjafarnefnd tiltekinna hagsmunaaðila og frjálsra félagasamtaka á sviði náttúruverndar og umhverfismála verði stjórnvöldum jafnframt til ráðgjafar. Enn fremur er lagt til að eitt vatnaumdæmi verði hér á landi og er gerð grein fyrir afmörkun vatnaumdæmis í viðauka I sem fylgir frumvarpinu.
Í III. kafla frumvarpsins er að finna ákvæði um þau umhverfismarkmið sem þarf að ná til að uppfylla kröfur um gæði vatns og í hvaða tilvikum er hægt að víkja frá kröfum um umhverfismarkmið. Í IV. kafla er gerð grein fyrir vatnastjórnunaráætlun, aðgerða- og vöktunaráætlun, en þær áætlanir eru tæki til að ná fram heildstæðri verndun vatns. Jafnframt er gerð grein fyrir hvernig ætlunin er að fylgja þessum áætlunum eftir og gert er ráð fyrir þar með að unnin verði stöðuskýrsla til að sýna fram á núverandi ástand vatns. Í V. kafla frumvarpsins eru ákvæði um hvernig eigi að kynna vatnastjórnunaráætlunina til að ná fram sem víðtækustu samráði við gerð hennar og hvaða réttaráhrif hún mun hafa gagnvart gerð skipulags og útgáfu leyfa.
Vatnaumdæmið sem gert er ráð fyrir að landið myndi myndar stjórnsýslueiningu um þá þætti sem þarf að vinna að vegna vatnsverndar. Eitt vatnaumdæmi eykur skilvirkni við stjórnun vatnsverndar, tryggir meiri yfirsýn og samræmdari vinnubrögð. Gert er ráð fyrir að vatnaráð, sem skipað verði fulltrúum ríkis og sveitarfélaga, hafi yfirumsjón með starfi vatnaumdæmisins. Vatnaumdæminu verður svo skipt í vatnasvæði samkvæmt ákvörðun í reglugerð. Á hverju vatnasvæði skal starfrækt vatnasvæðanefnd og eru fulltrúar frá sveitarfélögum viðkomandi svæðis, heilbrigðiseftirliti sveitarfélaganna á svæðinu og frá Umhverfisstofnun í nefndinni.
Vatnaráðið mun hafa mjög þýðingarmiklu hlutverki að gegna og er skipað fulltrúum bæði ríkis og sveitarfélaga. Þetta er í samræmi við það sjónarmið að eðlilegt sé að líta á framkvæmd þeirra verkefna sem frumvarpið mælir fyrir um sem sameiginlegt viðfangsefni ríkis og sveitarfélaga. Samráð er þarna lykilhugtak. Vatnaráð á að tryggja að sjónarmið allra sem fara með stjórn vatnamála komi fram og aðilar vinni að samræmdri sýn í málefnum vatns, allt í þágu vatnsverndar.
Yfirstjórn vatnsverndar er í höndum umhverfisráðherra. Hlutverk vatnaráðs er að móta stefnu um stjórn vatnamála í samræmi við markmið laganna. Meginverkefni ráðsins er að hafa yfirumsjón með starfi Umhverfisstofnunar við gerð tillögu að vöktunaráætlun, aðgerðaáætlun og vatnastjórnunaráætlun fyrir vatnaumdæmi og gera tillögur til umhverfisráðherra um staðfestingu þessara áætlana. Umhverfisstofnun er ætlað að annast stjórnsýslu í samræmi við ákvæði frumvarpsins og ber þannig að samræma vinnu við gerð áætlana í nánu samráði við viðkomandi sveitarfélög, vatnasvæðanefndir og ráðgjafarnefndir. Sérstaklega eru skilgreint hlutverk m.a. Veðurstofu Íslands, Hafrannsóknastofnunar og Veiðimálastofnunar vegna mikilvægis þessara stofnana varðandi öflun gagna og upplýsinga fyrir framkvæmd laganna verði frumvarp þetta að lögum. Mikil áhersla er lögð á víðtækt samráð við ráðgjafarnefndir og að þær og vatnasvæðanefndir leggi fram nauðsynlegar upplýsingar og gögn vegna þess starfs sem vinna þarf. Rík áhersla er lögð á opinbera upplýsingagjöf og samráð við almenning við framkvæmdina sem á að tryggja gagnsæi við gerð áætlana og að öllum sjónarmiðum verði til haga haldið.
Samkvæmt frumvarpinu er gert ráð fyrir að unnin verði heildstæð vatnastjórnunaráætlun með tilheyrandi aðgerðaáætlun fyrir árið 2015. Umhverfisstofnun á að annast gerð tillögu að þessari áætlun fyrir vatnaumdæmið í heild í samvinnu við sveitarfélög. Umhverfisráðherra ber svo að staðfesta fyrstu vatnastjórnunaráætlunina eigi síðar en 1. janúar 2018. Vatnastjórnunaráætlunin á m.a. að vera almenn lýsing á eiginleikum vatnaumdæmisins og flokkun vatnshlota, lýsing á umtalsverðu álagi og áhrifum af starfsemi á ástand vatns í vatnaumdæminu og skráning á vernduðum svæðum og öllum vatnshlotum við neysluvatnstöku, en vatnshlot er einmitt nýyrði í frumvarpinu sem merkir eining vatns.
Umhverfisstofnun er ætlað að annast gerð tillögu að aðgerðaáætlun fyrir vatnaumdæmið og tekur hún til þeirra ráðstafana sem nauðsynlegar eru til að ná fram þeim umhverfismarkmiðum sem sett hafa verið fyrir hvert vatnshlot í vatnaumdæminu. Aðgerðaáætlun skal liggja fyrir í síðasta lagi árið 2018. Umhverfisstofnun á jafnframt að gera áætlun um vöktun á ástandi yfirborðsvatns, grunnvatns og vöktun svæða sem njóta verndar innan vatnaumdæmisins. Skal vöktunaráætlunin veita heildarsýn á ástand vatnshlota eða einingar vatns. Vöktunaráætlun skal liggja fyrir eigi síðar en árið 2015. Frumvarpið kallar enn fremur á að settar verði reglugerðir til að útfæra ýmsa þætti laganna verði frumvarpið að lögum.
Eins og hér hefur komið fram er verið að horfa til langrar framtíðar og er lögunum ætlað að koma til fullra framkvæmda á löngum tíma, líkt og er og gildir um önnur Evrópulönd, í okkar tilviki frá gildistöku laganna til ársins 2024. Það er rétt að nefna hér að Eftirlitsstofnun EFTA, ESA, hefur lagt ríka áherslu á að innleiðingu tilskipunarinnar verði flýtt og hefur sent íslenskum stjórnvöldum rökstutt álit um aðgerðir af þeirra hálfu. Stofnunin hefur tilkynnt um að hún fari að undirbúa dómsmál verði frekari töf á innleiðingu tilskipunarinnar hér á landi og því er mikilvægt að tilskipunin verði innleidd í íslenskan rétt hið fyrsta.
Ég hef, hæstv. forseti, gert grein fyrir helstu efnisatriðum frumvarpsins og mun nú leggja til að frumvarpinu verði vísað til hv. umhverfisnefndar að lokinni þessari umræðu.
