rannsókn samgönguslysa.
Hæstv. forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um rannsókn samgönguslysa.
Með frumvarpi þessu eru lög um rannsókn sjóslysa, nr. 68/2000, lög um rannsókn flugslysa, nr. 35/2004, og lög um rannsóknarnefnd umferðarslysa, nr. 24/2005, sameinuð í heildstæða löggjöf um slysarannsóknir í samgöngum. Gert er ráð fyrir að nefndirnar þrjár sem kveðið er á um í lögunum verði sameinaðar í eina sjö manna rannsóknarnefnd samgönguslysa og heyri undir innanríkisráðherra.
Í júní 2007 var komið á fót starfshópi með þátttöku forstöðumanna rannsóknarnefndanna og var hæstaréttarlögmaðurinn Andri Árnason ráðinn til að vinna með starfshópnum og semja drög að frumvarpi. Í upphafi árs 2009 voru frumvarpsdrögin endurskoðuð í samgönguráðuneytinu og send til umsagnar hagsmunaaðila. Komu fram fjölmargar góðar athugasemdir sem tekið var tillit til og frumvarpið í framhaldi af því aftur birt á heimasíðu ráðuneytisins og gafst hagsmunaaðilum tækifæri til að koma athugasemdum á framfæri að nýju vegna þeirra breytinga sem orðið höfðu á frumvarpinu.
Helsta markmið frumvarpsins er að auka öryggi í samgöngum með því að efla og bæta slysarannsóknir á Íslandi. Með sameiningu núverandi rannsóknarnefnda flugslysa, umferðarslysa og sjóslysa í eina nefnd verður unnt að koma þekkingu og starfskröftum sem þegar eru í hverri nefnd fyrir sig í eina sterka og öfluga sameinaða nefnd. Á þennan hátt verður unnt að efla og samnýta enn frekar þá fagþekkingu sem mikilvægt er að viðhalda í slíkum nefndum og gera nefndarmönnum kleift að nýta sér færni úr mismunandi rannsóknarflokkum til að styrkja frekari rannsóknir á sviðinu í heild.
Í sameiningunni felst einnig rekstrarleg hagræðing og mun heildarfjöldi nefndarmanna fækka, en nú eru í rannsóknarnefnd flugslysa þrír nefndarmenn, fimm í rannsóknarnefnd sjóslysa og þrír í rannsóknarnefnd umferðarslysa auk sama fjölda varamanna.
Verði frumvarpið að lögum mun kostnaður ríkissjóðs af gildistöku laganna lækka til lengri tíma litið.
Við samningu frumvarpsins var lögð áhersla á að stuðla að einfaldri umgjörð og aðgengilegri uppbyggingu lagatextans um hina nýju rannsóknarnefnd. Byggt var í meginatriðum á þeim grunni sem þegar hafði verið skapaður í eldri löggjöf og sátt hefur ríkt um. Stjórnsýsluþættir laganna eru sameinaðir og leitast er við að fella saman sams konar ákvæði í lagabálkunum þremur þar sem þess er kostur.
Í sérstökum kafla frumvarpsins er kveðið á um málsmeðferð o.fl., þar með talið vettvangsrannsókn, vörslutöku muna, skýrslutökur og gagnaöflun. Þessi ákvæði eiga það sammerkt að eiga við hvert rannsóknarsvið og því er til einföldunar og hagræðis að hafa sameiginleg ákvæði sem taka til allra rannsóknarþáttanna, í stað sérstakra ákvæða í einstökum köflum laganna um hvert rannsóknarsvið fyrir sig.
Þó margt sé sameiginlegt með rannsóknarsviðinu er einnig um að ræða ýmsa ólíka þætti innan þeirra og því er einnig að finna þrjá kafla í frumvarpinu þar sem ákvæði sem eiga sérstaklega við hvert rannsóknarsvið eru tekin saman. Þar er meðal annars að finna ákvæði um tilkynningarskyldu til rannsóknarnefndarinnar, en ólík lögmál gilda um tilkynningarskyldu innan rannsóknarsviðanna.
Frumvarpinu er ekki ætlað að gera grundvallarbreytingar á rannsóknarstarfi vegna sjó-, flug- og umferðarslysa og eru þau nýmæli er snúa að rannsóknarstarfinu flest tilkomin vegna þjóðréttarlegra skuldbindinga Íslands. Helstu breytingarnar sem felast í frumvarpinu eru því skipulagslegs eðlis.
Í frumvarpinu er leitast við að innleiða alþjóðlegar kröfur og tilmæli er varða rannsóknir samgönguslysa.
Í ákvæðum er varða rannsókn flugslysa og alvarlegra flugatvika er til að mynda leitast við að fullnægja kröfum Alþjóðaflugmálastofnunarinnar í viðauka 13 við Chicago-samninginn um borgaralegt almenningsflug, auk tilskipunar ráðsins 94/56/EB um rannsóknir flugslysa. Í ákvæðum er varða rannsóknir sjóslysa og sjóatvika er leitast við að innleiða í frekari mæli en áður hefur þekkst alþjóðlegan kóða um rannsóknir sjóslysa og alvarlegra sjóatvika sem samþykktur var á þingi Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar árið 2008.
Frumvarpið var lagt fyrir Alþingi á 138. löggjafarþingi 2009–2010, en var ekki afgreitt og er því lagt fram að nýju.
Við undirbúning endurframlagningar var farið yfir athugasemdir sem bárust samgöngunefnd Alþingis um meðferð málsins. Í framhaldi af því var frumvarpinu breytt á þann veg að fjöldi nefndarmanna er nú sjö í stað fimm og hefur þannig verið komið til móts við þær efasemdir sem fram komu að fullnægjandi sérfræðiþekking yrði tryggð með fimm manna nefnd.
Hæstv. forseti. Ég vík nú að athugasemdum við helstu nýmæli frumvarpsins.
Í 3. gr. er að finna orðskýringar, en slíkt er nýmæli og sett fram til hægðarauka og skýringar.
Í 4.–6. gr. er lagt til að komið verði á fót sérstakri nefnd um rannsókn samgönguslysa og alvarlegra samgönguatvika. Ráðgert er að rannsóknarnefnd samgönguslysa annist rannsóknir og heyri beint undir innanríkisráðherra.
Nefndin lýtur stjórn formanns sem ráðherra skipar til fimm ára í senn. Formaður ber ábyrgð á og stjórnar daglegum rekstri nefndarinnar, þar á meðal fjárreiðum hennar og gætir þess að rekstur sé í samræmi við gildandi lög og reglugerðir.
Rannsóknarstjóri hefur yfirumsjón með tilteknum flokki slysarannsókna og stjórnandi rannsókna stýrir einstökum rannsóknarverkefnum í umboði og á ábyrgð nefndarinnar. Þrír nefndarmenn taka þátt í rannsókn hvers máls auk viðkomandi stjórnanda rannsóknar.
Eins og háttað er með rannsóknarnefnd samkvæmt gildandi lögum er í 4. gr. tekið fram að rannsóknarnefnd samgönguslysa skuli starfa sjálfstætt og óháð stjórnvöldum, öðrum rannsóknaraðilum, ákæruvaldi og dómstólum. Einnig er líkt og í gildandi lögum sérstaklega tekið fram að skýrslum rannsóknarnefndarinnar, um rannsókn einstakra slysa og atvika, skal ekki beitt sem sönnunargögnum í sakamálum og skal ekki leitast við að skipta sök eða ábyrgð.
Þau nýmæli er snúa beint að rannsóknarstarfinu tengjast flest þjóðréttarlegum skuldbindingum Íslands. Er þar um að ræða ákvæði um lögsögu er varðar rannsókn sjóslysa í 15. gr., ákvæði er lúta að tilkynningum til erlendra stjórnvalda í kjölfar slyss í 13. og 17. gr., ákvæði um varðveislu rannsóknargagna í 24. gr. og ákvæði um öflun flugrita úr erlendu loftfari sem lendir hér á landi í 30. gr.
Einnig er ákvæði um þátttöku erlendra ríkja í rannsókn máls í 14. og 18. gr. vegna alþjóðlegra skuldbindinga, en í þeim felst að yfirvöld í ríkjum sem tengjast loftfari eða skipi með tilteknum hætti er heimilt að tilnefna trúnaðarfulltrúa til þátttöku í rannsókn máls. Einnig er ríkjum sem hafa sérstakan áhuga á rannsókn máls þar sem ríkisborgarar þess hafa látist eða slasast alvarlega í slysi er rannsókn lýtur að heimilt að tilnefna þar til bæran fulltrúa til að heimsækja vettvang, fá aðgang að grunnupplýsingum, taka þátt í að bera kennsl á þá látnu, taka skýrslur af ríkisborgurum sínum sem eftir lifa og fá eintak af lokaskýrslu nefndarinnar. Sé stór hópur farþega sem slasast alvarlega eða lætur lífið erlendir ríkisborgarar skal rannsóknarnefnd heimilt að bjóða því ríki eða ríkjum þátttöku í rannsókn máls.
Ákvæði um tilkynningu til yfirvalda, komi upp grunur um að beitt hafi verið ólögmætum aðgerðum gegn öryggi samgangna í 29. gr., er einnig nýmæli og kemur til vegna alþjóðareglna. Í greininni er sú skylda lögð á stjórnanda rannsóknar að tilkynna viðeigandi yfirvöldum eins fljótt og verða má ef í ljós kemur við rannsókn eða ef grunur vaknar um að beitt hafi verið ólögmætum aðgerðum gegn flugsamgöngum, siglingum eða umferð, svo sem hryðjuverki, skemmdarverki eða athöfn sem jafna má til slíks.
Í 39. gr. frumvarpsins er að finna nýmæli um skráningu slysa í samgöngum þar sem ráðherra er heimilt að fela rannsóknarnefnd samgönguslysa að annast skráningu og greiningu samgönguslysa og alvarlegra samgönguatvika.
Í frumvarpinu er einnig að finna ákvæði sem teljast til nýmæla fyrir suma slysaflokkana en ekki aðra. Er þar meðal annars um að ræða 38. gr. þar sem gert er ráð fyrir heimild rannsóknarnefndar samgönguslysa til að rannsaka atriði er varða almennt öryggi í samgöngum án þess að þau tengist tilgreindu slysi. Sambærilega heimild er að finna í 5. mgr. 8. gr. gildandi laga um rannsókn flugslysa. Hvorki er slíka heimild að finna í gildandi lögum um rannsókn sjóslysa né umferðarslysa.
Í frumvarpinu er svo að finna ákvæði til bráðabirgða er snýr að forstöðumönnum og starfsmönnum núverandi rannsóknarnefnda sjó-, flug- og umferðarslysa. Er í ákvæðinu kveðið á um að forstöðumönnum verði boðið starf rannsóknarstjóra hjá hinni nýju nefnd þar til núverandi skipunartíma þeirra lýkur. Einnig er kveðið á um að öðrum starfsmönnum nefndanna skuli boðið starf hjá hinni nýju nefnd. Er þetta gert til að tryggja að sem minnst rót verði á þeirri rannsóknarstarfsemi sem færist undir hina nýju rannsóknarnefnd sem og að tryggja að sú þekking sem er til staðar í núverandi rannsóknarnefndum glatist ekki.
Ég legg til að frumvarpinu verði að lokinni umræðu vísað til 2. umr. og hv. samgöngunefndar Alþingis.
