samningar um ábyrgð á endurgreiðslu Tryggingarsjóðs innstæðueigenda til breska og hollenska ríkisins.

Virðulegi forseti. Við ræðum nefndarálit 1. minni hluta fjárlaganefndar í svokölluðu Icesave 3 máli. Þetta er mesta deilumál sem komið hefur inn fyrir dyr þinghússins frá upphafi vega og sér ekki fyrir endann á því alveg strax og vonandi ekki með þeim hætti sem meiri hluti fjárlaganefndar leggur til.

Fjárlaganefnd hefur nú farið yfir Icesave-málið í þriðja sinn. Fyrsta afgreiðsla nefndarinnar og Alþingis sumarið 2009 endaði með höfnun breskra og hollenskra stjórnvalda á málinu sem ríkisstjórn Íslands gekkst undir. Annarri afgreiðslu fjárlaganefndar og Alþingis í desember 2009 lauk með samþykkt laga sem forseti Íslands synjaði staðfestingar og fyrstu almennu þjóðaratkvæðagreiðslunni hér á landi þar sem yfir 93% þeirra sem tóku þátt í atkvæðagreiðslunni greiddu atkvæði gegn málinu. Ég leyfi mér að halda því fram að aldrei í lýðveldissögunni hafi ríkisstjórn beðið annað eins afhroð í kosningum og þá.

Að ósk breskra og hollenskra stjórnvalda var fjármálaráðherra Íslands eindregið hvattur til að vinna málið áfram í góðu samráði við þá flokka á þingi sem ekki ættu aðild að ríkisstjórn. Sameiginleg samninganefnd leiddi svo málið til lykta að mestu á haustdögum 2010 og til varð það frumvarp til laga sem nú er rætt um.

Samningsdrögin sem undirrituð voru af hálfu samninganefndarinnar eru óumdeilanlega miklum mun hagfelldari fyrir Ísland en áðurnefndir tveir samningar sem gerðir voru og framganga samninganefndarinnar fyrir Íslands hönd hefur verið til fyrirmyndar. Sá mikli munur sem er á milli nýju samningsdraganna og eldri samninga vekur hins vegar upp þá spurningu hvort ekki þurfi að fara fram sérstök og ítarleg rannsókn á tilurð fyrri samninga og markmiðum ríkisstjórnarinnar og þá sérstaklega hæstv. fjármálaráðherra, en fyrri samningar hefðu lagt óbærilegar skuldir á ríkissjóð og þjóðarbúið í heild. Tillaga til þingsályktunar um slíka rannsókn liggur nú hjá nefnd þingsins og vonandi verður framganga á þeirri tillögu. En framganga hæstv. fjármálaráðherra og ríkisstjórnarflokkanna í málinu vekur eðlilega upp spurningar um ábyrgð stjórnmálamanna í störfum sínum.

Álit þeirra lögmanna sem hafa sent inn umsagnir um Icesave-samningsdrögin er ekki einhliða og nokkuð víst má teljast að sú fullyrðing að Ísland sé ekki lagalega skuldbundið til að greiða Icesave sé rétt, enda er skýrt kveðið á um það í löggjöf Evrópusambandsins að ekki eigi að vera ríkisábyrgð á innstæðutryggingum. Eftir stendur að þáverandi ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar, undir forustu Geirs H. Haarde, skuldbatt sig til að greiða það sem bresk og hollensk stjórnvöld lögðu út vegna Icesave-reikninganna. Miðað við þær aðstæður sem Ísland og íslenskt efnahagslíf og fjármálakerfi var í á þeim tíma verður að gera ráð fyrir að sú ákvörðun hafi verið tekin undir þrýstingi og ekki að vel athuguðu máli.

Eins og síðar kom í ljós í Icesave 1 og Icesave 2 átti að leggja óásættanlegar skuldbindingar á íslenska þjóðarbúið vegna íslenskra stjórnvaldsákvarðana, skuldbindingar sem það hefði líklega ekki staðið undir.

Vel rökstutt álit Peters Ørebechs, prófessors við Háskólann í Tromsø í Noregi, ætti að vera grundvallargagn í þessu máli þar sem hann hafnar því að Íslendingum beri að greiða þessa skuld. Eins og Peter Ørebech segir orðrétt, með leyfi forseta:

„Hann [Icesave samningurinn] ýtir undir þá tilhneigingu að veita bönkum ótakmarkaða ríkisábyrgð. Í þessu tilviki er hæpið að tala um lagaleg rök fyrir þörfinni á tryggingum og því síður verða færð sanngirnisrök fyrir henni. Ríkisstjórnir Bretlands og Hollands mundu aldrei verða við kröfum erlendra innstæðueigenda sem næmu þriðjungi af þjóðarframleiðslu ef einn af stóru bönkunum þeirra félli.“

Þess má geta, frú forseti, að Icesave-krafan sem nú liggur fyrir hljóðar upp á 674 milljarða kr. miðað við kröfulýsingardag í apríl 2009. Sú upphæð nemur 45% af vergri landsframleiðslu þess árs og 44% af áætlaðri vergri landsframleiðslu ársins 2010. Það er alveg óhætt að fullyrða að ekki nokkurt ríki í heiminum mundi takast á hendur slíka skuldbindingu vegna falls banka, að ekki sé talað um banka sem var líklega rekinn í glæpsamlegum tilgangi. Vilji og framganga þeirra ríkisstjórna sem hafa komið að þessu máli hingað til eru því með öllu óskiljanleg út frá sjónarmiðum um almannahagsmuni og virðist vera skýrt dæmi um stöðu yfirvalds sem einhverra hluta vegna telur sig yfir það hafið að gæta hagsmuna almennings.

Markmið Hreyfingarinnar í þeim samningaviðræðum sem áttu sér stað var frá upphafi að Icesave-skuld þrotabús Landsbankans yrði ekki velt yfir á íslenska skattgreiðendur eingöngu, heldur yrðu eignir þrotabúsins sú greiðsla sem kæmi í hlut breska innstæðutryggingarsjóðsins og hollenska seðlabankans sem áður höfðu greitt innstæðutryggingar vegna Icesave-reikninganna. Ef eitthvað stæði út af að loknu uppgjöri þrotabúsins mundi sú upphæð skiptast til jafns á bresk, hollensk og íslensk stjórnvöld. Þetta markmið náðist ekki og niðurstaðan er sú að ríkissjóður Íslands ábyrgist einn allar greiðslur. Í samræmi við það markmið að almenningi yrði ekki gert að axla þessa greiðslubyrði hefur Hreyfingin lagt til í fjárlaganefnd að málið verði sent til efnahags- og skattanefndar og viðskiptanefndar með ósk um að leitað yrði leiða til að fjármálafyrirtæki landsins tækju þessar greiðslur á sig.

Rökin fyrir því eru að með því yrði komið inn ákveðinni hugmyndafræði um samábyrgð samtaka í atvinnurekstri, í þessu tilfelli Samtaka fjármálafyrirtækja, sem leiði til þess að heilar starfsgreinar hefðu hvata til þess að halda í heiðri skynsamlegt verklag. Einnig yrði um ákveðna sáttaleið að ræða en það voru einmitt fjármálafyrirtæki sem báru meginábyrgð á bankahruninu og þótt núverandi fjármálafyrirtæki beri þar ekki öll sök þá bera engu að síður margir núverandi eigenda þeirra og starfsmanna beint eða óbeint ábyrgð á því hvernig fór. Með því að axla þessa byrði mundu fjármálafyrirtæki leggja fram sinn skerf til þeirra nauðsynlegu sátta sem þarf að ná í samfélaginu vegna afleiðinga hrunsins. Upphæðirnar sem um er að ræða, ef tekið er mið af áætlunum samninganefndarinnar, eru heldur ekki hærri en svo að fyrirtæki í þessum geira munar tiltölulega lítið um þær greiðslur þar sem þær dreifast á allnokkur ár.

Tilmælin til efnahags- og skattanefndar eru að svonefndur „bankaskattur“, samkvæmt lögum um sérstakan skatt á fjármálafyrirtæki, nr. 155/2010, verði hækkaður til að ná utan um greiðslur vegna Icesave, en gjaldið nemur nú 0,045% af heildarskuldum fjármálafyrirtækis og er samkvæmt því ætlað að skila um einum milljarði króna á ári í ríkissjóð. Tilmælin til viðskiptanefndar eru að frumvarpi til laga um innstæðutryggingar og tryggingakerfi fyrir fjárfesta (þskj. 268, 237. mál) verði breytt með þeim hætti að hluti greiðslna sem ætlaður er í nýstofnaðan innstæðutryggingarsjóð renni í stað þess í eldri tryggingarsjóð innstæðueigenda og fjárfesta og verði sá sjóður notaður til að greiða Icesave-skuldina. Innstæðutryggingarsjóðir eru í eðli sínu samtryggingarsjóðir þar sem öll fjármálafyrirtæki greiða í sameiginlegan sjóð sem tryggir innstæður sparifjáreigenda ef eitt eða fleiri fyrirtæki í greininni fara í þrot. Það er því ekkert óeðlilegt við það að framtíðargreiðslur í slíkan sjóð fari til þess að greiða upp eldri skuld sjóðsins ef ekki hefur verið í honum nægilegt fjármagn á þeim tímapunkti þegar þess þurfti með.

Í báðum tilfellum er lagt til að um tímabundna ráðstöfun verði að ræða sem falli niður þegar Icesave-skuldin er uppgreidd.

Tilskipun ESB um innstæðutryggingarkerfið gerir ekki ráð fyrir ríkisábyrgð og því mun greiðslan sem fellur á íslenska ríkið stangast á við evrópskt regluverk og vera slæmt fordæmi hvað varðar ríkisstuðning við fjármálafyrirtæki.

Fjárlaganefnd samþykkti að senda áðurgreindum nefndum þessi tilmæli en ákvað svo að bíða ekki eftir áliti þeirra og tók málið út úr nefndinni í andstöðu við 1. minni hluta vegna þess. Fyrsta minni hluta er óskiljanlegt hvers vegna þetta verklag er viðhaft þar sem skýrt hefur komið fram í máli samninganefndarmanna að það sé engin tímapressa á málinu og 1. minni hluti telur til mikils að vinna að ná sáttum um málið í fjárlaganefnd og á Alþingi öllu. Það virðist hins vegar ekki vera áhugi á því hjá meiri hlutanum og meðferð málsins í nefndinni hefur því miður verið í ætt við slælega skrifað leikrit fremur en vinnulag sem hefur góða niðurstöðu og sátt að markmiði. Að sögn formanns nefndarinnar mun fjárlaganefnd skoða niðurstöður efnahags- og skattanefndar og viðskiptanefndar þegar málið kemur til fjárlaganefndar milli 2. og 3. umr. og ef svo fer að niðurstaðan verði að önnur hvor þeirra leiða sem lagðar eru til verði farin mun 1. minni hluti breyta afstöðu sinni til málsins.

Frú forseti. Nýi Icesave-samningurinn var gerður í byrjun desember og eftir umfjöllun í ríkisstjórn taldi hún mikilvægt að hann færi sem fyrst til Alþingis. Að undirlagi ríkisstjórnarinnar beitti forseti Alþingis sér fyrir því að samkomulag næðist milli allra flokka á þingi um meðferð málsins þannig að hægt yrði að mæla fyrir því fyrir jólahlé þingsins. Samkomulag náðist sem kvað á um að að lokinni 1. umr. færi málið til fjárlaganefndar sem átti að vinna málið í sameiningu, en eins og segir orðrétt í samkomulaginu: „Nefndin skipuleggur starf sitt í sameiningu með það að markmiði að 2. umr. geti hafist fljótlega eftir að þing kemur saman að nýju eftir áramót samkvæmt starfsáætlun, enda telji nefndin þá málið tilbúið til afgreiðslu.“

Samkomulag þetta, dagsett 16. desember 2010 og staðfest með undirskriftum forseta Alþingis og formanna þingflokka, í þessu tilfelli varaformanns þingflokks Framsóknarflokksins, var hins vegar rofið tveimur dögum síðar þegar formaður fjárlaganefndar boðaði til fundarhalda í nefndinni í jólahléi Alþingis í ósamkomulagi við aðra nefndarmenn. Eftirtektarvert er að formaður fjárlaganefndar hugðist sjálf vera erlendis í fríi á þeim sama tíma. Þrátt fyrir áköf og ítrekuð andmæli Hreyfingarinnar eða fulltrúa hennar í fjárlaganefnd hélt meiri hluti nefndarinnar því til streitu að samkomulagið skyldi rofið. Með þöglu samþykki formanna annarra þingflokka var það gert og nefndin fundaði í jólahléi þingsins í fjarveru formanns. Forseti Alþingis sá heldur ekki ástæðu til að skipta sér af samningsrofinu þrátt fyrir að hafa undirritað það.

Frú forseti. Þess má geta að framsögumaður telur að riftun á samkomulagi undirrituðu af forseta Alþingis og formönnum þingflokka sé alvarlegt mál og hefur því sent öðrum handhöfum forsetavalds og forseta Íslands ábendingu um málið.

Vinna við málið í fjárlaganefnd hefur því verið á forsendum meiri hlutans sem ekki aðeins hafnaði samvinnu um málið heldur rauf undirritað samkomulag um málsmeðferðina. Það er dapurlegt að hugsa til þess að sjálft löggjafarvald þjóðarinnar skuli ástunda slík vinnubrögð og vekur óneitanlega upp spurningar um siðferðilega stöðu þess.

Frú forseti. Hvað samninginn sjálfan varðar þá má gera ráð fyrir að hér sé ekki hægt að komast lengra þótt reynt væri, en núverandi samningur er umtalsvert hagfelldari fyrir Ísland en fyrri samningar. Eftir stendur þó að það er alls ekki útkljáð hvort Íslendingum beri yfirleitt nokkur skylda til að greiða kröfu Hollendinga og Breta enda ekki gert ráð fyrir ríkisábyrgð á innstæðutryggingum í tilskipunum Evrópusambandsins. Eftirtektarvert er að einn samningamanna fyrir Ísland, Lee C. Buchheit, hefur sagt að persónulega telji hann að Ísland eigi ekki að greiða Icesave.

Samningurinn gerir ráð fyrir að íslenska ríkið gangist í ábyrgð fyrir endurgreiðslum til Breta og Hollendinga vegna þeirra Icesave-reikninga sem voru í útibúum Landsbankans í viðkomandi löndum. Samningurinn sjálfur er með umtalsvert lægri vöxtum en fyrri samningar en þess ber þá að geta að vextir almennt hafa farið lækkandi og vextir í þessum samningum eru í takt við þær vaxtalækkanir sem almennt hafa orðið. Þá má geta þess að svokallaðir CIRR-vextir gilda eftir árið 2016, en það 125 punkta vaxtaálag sem var í fyrri samningi er í þessum samningum fellt brott. Að teknu tilliti til vaxtahlés og áætlana um lækkun höfuðstóls samsvara áætlaðir vextir áranna 2009–2016 því að þeir væru að meðaltali 2,64%. Þessi breyting skiptir umtalsverðu máli þegar kemur að heildarendurgreiðslum. Miðað við áætlun skilanefndar Landsbankans um að eftirstöðvar verði að fullu greiddar upp í júní 2017 má áætla að heildarkostnaður verði um 67 milljarðar kr. Á móti kemur eign Tryggingarsjóðs innstæðueigenda og fjárfesta upp á um 20 milljarða kr. þannig að miðað við bestu útkomu mun heildarkostnaður fyrir ríkissjóð verða um 47 milljarðar kr.

Núverandi samningur inniheldur einnig góða efnahagslega fyrirvara sem gera ráð fyrir að greiðslubyrði ríkissjóðs verði aldrei hærri en sem nemur 5% af tekjum miðað við fyrra ár eða 1,3% af vergri landsframleiðslu, eftir því hvor talan er hærri. Hér er um að ræða umtalsverðan öryggisventil gagnvart íslenskum skattgreiðendum þar sem þak á þessa ákveðnu skuldbindingu er sett. Hér þarf þó að horfa á Icesave í samhengi við aðrar skuldir hins opinbera, skuldir þjóðarbúsins og möguleikana á því að standa undir öllum þeim skuldbindingum samhliða Icesave-samkomulaginu.

Mat skilanefndar Landsbankans er að um 86% endurheimtur verði úr þrotabúinu. Þar er miðað við að reglubundið mat á eignum og endurheimtum þeirra í fortíðinni verði áfram svipað í framtíðinni. Mat skilanefndar hingað til hefur að mestu staðist og heimtur verið í samræmi við væntingar og því ástæða til bjartsýni hvað þennan þátt varðar. Hins vegar má ekki mikið bregða út af til þess að skuldbindingin sem lendir á ríkissjóði hækki til muna og í áhættumati GAMMA kemur fram að lækkun á endurheimtum um 10% ásamt töf á útgreiðslum úr búinu um níu mánuði leiði til þess að skuldbindingin verður 145 milljarðar kr.

Það vekur athygli, frú forseti, hversu mismunandi umsagnir eru um samningsdrögin sem nú liggja fyrir og að ekki er varið miklum tíma í ítarlega umfjöllun um þær álögur sem leggjast á almenning í landinu vegna samþykktar samningsins nema í fáum tilvikum.

Alþýðusamband Íslands, stærsta samband verkalýðsfélaga á Íslandi, sendi inn mjög einkennilega umsögn og gerir ekki einu sinni tilraun til að greina hvað samningsdrögin þýða fyrir almenning ef samþykkt verða. Álit ASÍ er sex málsgreinar og af þeim eru fimm algerlega órökstuddar fullyrðingar eða innantómir frasar og jafnvel ótengdar efninu. Það er einkennileg aðkoma þar sem vitað er að skuldir ríkissjóðs og þjóðarbúsins í heild eru við þolmörk eða jafnvel yfir þeim og að auknar skuldir ríkissjóðs vegna samningsins munu kalla á skattahækkanir og frekari niðurskurð sem bitnar fyrst og fremst á félagsmönnum aðildarsamtaka Alþýðusambands Íslands.

Álit Seðlabanka Íslands er að því er virðist fullt af þversögnum sem ganga alls ekki upp. Varðandi gengisbreytingar og áhrif þeirra setur Seðlabankinn verðbólgu sem áhrifaþátt á gengisbreytingar og snýr við þeirri orsakaröð sem gilt hefur hér á landi undanfarin ár að lækkun á gengi krónunnar leiði til aukinnar verðbólgu en ekki öfugt. Bankinn telur í framhaldinu að takist honum að halda verðbólgumarkmiði sínu innan 2,5% markanna muni gengi krónunnar ekki lækka vegna þess. Í umfjöllun sinni um raungengi ýjar Seðlabankinn að því að vegna lágs raungengis í kjölfar kreppunnar muni það hækka en getur þess ekki að í spám sínum um þróun raungengis næstu árin er áfram gert ráð fyrir mjög lágu raungengi í sögulegu samhengi. Þegar vísað er í aukinn útflutning sem uppbót vegna hugsanlegrar gengislækkunar í neðanmálsgrein á bls. 4 í áliti Seðlabankans gleymist að geta þess að um aukningu í krónum er að ræða en ekki aukningu í magni útflutnings enda vandséð hvernig auka eigi magnútflutning helstu útflutningsafurða landsins, fisks og áls, bæði til skamms tíma og til lengri tíma. Greiðslur af Icesave eru hins vegar í erlendum myntum, gjaldeyri sem kemur eingöngu frá útflutningi.

Seðlabankinn gerir heldur ekki ítarlega áhættugreiningu á efnahagslegum þáttum samningsins en skautar fremur létt yfir þau atriði sem mestu máli skipta, þ.e. endurheimtur úr búinu og gengisáhættu, og minnist ekki á önnur mikilvæg atriði, svo sem tafir á útgreiðslum vegna dómsmála og skuldaþol þjóðarbúsins.

Skuldaþolsútreikningar bankans fyrir ríkissjóð taka ekki til allra skulda hins opinbera, þ.e. undanskildar eru skuldir sveitarfélaga sem munu í auknum mæli lenda á ríkissjóði, og í þeim er ekki heldur gert ráð fyrir ríkisábyrgðum, sem nú nema yfir 1.300 milljörðum kr., og munu að einhverju leyti falla á ríkissjóð. Það gerðist í lok síðasta árs að ríkisábyrgðir eða atriði tengd þeim að upphæð 55 milljarðar kr. fóru inn í fjáraukalög ársins 2010 vegna fallinna eða nær fallinna ríkisábyrgða sem Lánasjóður landbúnaðarins hafði og hafði gengið mjög á eigið fé Íbúðalánasjóðs og fram undan er stórfelld aukning í ríkisábyrgðum vegna áframhaldandi uppbyggingar fjármálakerfisins. Þar er um að ræða útgjöld upp á 26 milljarða kr. vegna VBS, 12 milljarða kr. vegna Sjóvár, 20 milljarða kr. vegna Saga Capital, 6 milljarða kr. vegna Aska Capital, 5 milljarða kr. vegna Byrs, 14 milljarða kr. vegna Sparisjóðs Keflavíkur og væntanlega 3,5 milljarða kr. vegna Byggðastofnunar. Alls gerir þetta eitt um 87 milljarða kr. í auknar ábyrgðir ríkisins sem ekki hafa enn komið fram í reikningum þess. Þess má geta að sá sjóður sem átti að standa undir áföllum vegna fallinna ríkisábyrgða og er í vörslu Seðlabankans, svokallaður Ríkisábyrgðasjóður, er tómur. Ríkissjóður hefur að auki gengist í ábyrgð fyrir að minnsta kosti 141 milljarði kr. eða gefið loforð að því marki vegna yfirtöku Arion Banka og Íslandsbanka á þrotabúum SPRON, Dróma, annars vegar og Straums – Burðaráss hins vegar. Auk þess hefur fjármálaráðherra með yfirlýsingu gefið út að allar innstæður í bönkum og fjármálastofnunum séu með ríkisábyrgð án þess að Alþingi hafi samþykkt lög þess efnis.

Spár Seðlabankans um skuldir sem hlutfall af VLF gera einnig ráð fyrir framtíðaraukningu landsframleiðslu sem hvorki núna né í nánustu framtíð virðist raunhæft þar sem aukning vergrar landsframleiðslu sem átti að koma úr virkjanaframkvæmdum og auknum álútflutningi mun ekki ganga eftir og sú aukning í landsframleiðslu sem á að koma með aukinni einkaneyslu er ólíkleg vegna slæmrar skuldastöðu heimilanna. Eins og fram hefur komið verður sú skuldastaða ekki leiðrétt sem neinu nemur af hálfu stjórnvalda.

Hvað varðar afléttingu gjaldeyrishafta virðist Seðlabankinn ekki gera ráð fyrir að það fylgi því neinn kostnaður að verja gengi krónunnar, en við afléttingu gjaldeyrishafta má gera ráð fyrir stórfelldu útstreymi gjaldeyris. Seðlabankinn var beðinn um að svara tveimur mikilvægum spurningum um málið. Sú fyrri hljóðaði upp á hvort það væri forsenda þess að geta metið Icesave 3 samningsdrögin að vita hvernig verður losað um gjaldeyrishöftin og sú síðari var hvort bíða ætti með að losa um gjaldeyrishöftin þar til greitt hefur verið úr þrotabúi Landsbankans.

Svar Seðlabankans við báðum spurningunum er nei en ekki verður séð annað en að rökstuðningur bankans með svörunum sé í besta falli einkennilegur og standist ekki hefðbundin hagfræðileg lögmál, að því marki sem má leyfa sér að tala um lögmál í fræðigreininni hagfræði yfirleitt. Þess má geta að Seðlabankinn gerir ráð fyrir hækkandi raungengi en spár bankans um hagvöxt og viðskiptajöfnuð ganga hins vegar ekki upp nema raungengið verði áfram jafnlágt og það er nú.

Við aukið gjaldeyrisútstreymi vegna afnáms gjaldeyrishafta er líklegt að gengi krónunnar falli enn neðar. Gengi krónunnar verður eingöngu varið með því að eyða þeim lánum og lánalínum sem til staðar eru sem þýðir gríðarlega aukningu í skuldsetningu ríkissjóðs og þjóðarbúsins og stórfellda aukningu á erlendum skuldum. Slíkri aukningu á skuldum verður að mæta með skattahækkunum og/eða frekari niðurskurði sem við núverandi skuldastöðu heimila leiðir að öllum líkindum til mikils samdráttar í einkaneyslu og þar með samdráttar í landsframleiðslu. Fall á gengi krónunnar mun einnig auka skuldir heimilanna stórlega vegna þeirra verðbólgu- og verðtryggingaráhrifa sem slík þróun hefur. Bankinn gerir heldur enga tilraun til að meta áhrif af slíku útstreymi gjaldeyris en skuldaaukningin sem því fylgir að verja krónuna mun líklega leiða til þess að þanþol ríkissjóðs og þjóðarbúsins vegna skuldsetningar brestur.

IFS-greining gerir mjög vandaða úttekt á málinu og gerir ekki ráð fyrir að sveiflur í gengi og endurheimtum úr búinu séu til þess fallnar að valda búsifjum nema hugsanlega til skemmri tíma litið. Gengisáhætta er enn til staðar en efnahagslegir fyrirvarar ganga þó nægilega langt til að verja þjóðarbúið við langtímaáfalli. Spá IFS er þó byggð á því að hér verði hagvöxtur með rætur í aukinni erlendri fjárfestingu sem verður að gera fyrirvara við.

Indefence-hópurinn skilaði einnig inn mjög ítarlegri umsögn og veltir upp áhættunni sem fylgir lægri endurheimtum, töfum á útgreiðslum úr þrotabúinu og gjaldmiðlaáhættunni. Helstu áhersluatriði Indefence eru að lausn deilunnar þurfi að byggjast á þremur þáttum: Það komi fram að ekki sé lögbundin greiðsluskylda að baki kröfum Breta og Hollendinga, að samningar feli í sér skipta ábyrgð allra samningsaðila, og að samningar feli í sér skipta áhættu allra samningsaðila. Að mati Indefence endurspegla núverandi samningsdrög ekki þessa þætti.

GAMMA, eða GAM Management, er með ítarlegustu greininguna á þeim áhættuþáttum sem skipta almenning mestu máli. GAMMA metur mjög ítarlega alla áhættuþætti og niðurstaðan er að heildarkostnaður vegna Icesave 3 geti verið á bilinu 26–233 milljarðar kr. Í fyrra tilfellinu er miðað við að aukinn forgangur fáist í útgreiðslur úr þrotabúinu, svokallað Ragnars H. Halls-ákvæði, og að gengi krónunnar styrkist um 2% ársfjórðungslega út greiðslutímann. Miðað við óbreytt gengi krónunnar er athyglisvert að sjá að endurheimtur úr búinu og tafir á útgreiðslum skipta mjög miklu máli en 10% lakari endurheimtur og níu mánaða töf á útgreiðslum, sem líkleg verður að teljast, leiða til heildarkostnaðar upp á 145 milljarða kr. Ekki má teljast ólíklegt að endurheimtur úr búinu verðir lakari en gert er ráð fyrir og ekki er heldur ólíklegt að tafir vegna dómsmála seinki útgreiðslum enn frekar. Í sviðsmynd GAMMA, þar sem gert er ráð fyrir 10% lakari endurheimtum úr búinu, níu mánaða seinkun á fyrstu endurgreiðslu og 1% veikingu krónunnar ársfjórðungslega, fer heildarskuldin í 182 milljarða kr. og miðað við 2% lækkun krónunnar ársfjórðungslega fer heildarskuldin í 233 milljarða kr. Þessar tvær síðustu sviðsmyndir eru alls ekki ólíklegar og gera það að verkum að varasamt er að samþykkja þennan samning án frekari fyrirvara.

Gengi krónunnar er mikilli óvissu háð þar sem samstarfsáætlun ríkisstjórnarinnar og AGS gerir ráð fyrir afléttingu gjaldeyrishafta og Seðlabankinn hefur lýst því yfir að gjaldeyrishöftum verði aflétt á þessu ári. Sú staðhæfing Seðlabankans að aflétting gjaldeyrishafta muni ekki leiða til falls krónunnar er ekki vel rökstudd og væri það mikið ógæfuskref að aflétta höftum við þessar kringumstæður. Þó má hugsa sér aðferð, svo sem stigvaxandi skattlagningu á gjaldeyrisútstreymi, sem leiddi til þess að eitthvað kæmi upp í þann kostnað sem aflétting haftanna hefur í för með sé.

Greining GAMMA á „stóru myndinni“ vekur upp ýmsar spurningar um skulda- og greiðsluþol ríkissjóðs og þjóðarbúsins í heild. Gjaldeyristekjur eru ekki líklegar til að aukast vegna hins fasta framleiðslumagns í helstu útflutningsgreinum landsins og ekki verður um aukinn afgang af vöruskiptajöfnuði né þjónustujöfnuði að ræða. Líklegra er að sá afgangur minnki um leið og hagkerfið tekur við sér sem þó er alls ekki ljóst að gerist.

Skuldaskil þrotabúsins mun hafa áhrif á greiðslujöfnuð landsins þar sem töluvert af eignum þrotabúsins upp í Icesave-kröfurnar eru í íslenskum krónum sem þarf að skipta yfir í evrur og pund svo greiðslur geti átt sér stað. Þegar haft er í huga að nú þegar má lítið út af bera til að ekki hægt sé að fá inn gjaldeyri upp í innflutning, erlenda vexti og afborganir má fastlega gera ráð fyrir að erlend skuld vegna Icesave til viðbótar, með þeirri óvissu og áhættu sem henni fylgir, geri skuldastöðu landsins enn valtari.

Skuldastaða ríkissjóðs er komin á viðkvæmt stig. Heildarskuldir ríkissjóðs í lok desember 2010 námu rétt tæplega 1.300 milljörðum kr. og greiðsluferill þeirra er mjög framhlaðinn, þ.e. vegna mikilla afborgana á næstu 3–5 árum þarf að endurfjármagna þessar skuldir sem getur reynst dýrt og jafnvel erfitt. Ríkisábyrgðir nema um 1.350 milljörðum kr. og gera má ráð fyrir aukningu á þeim vegna endurreisnar fjármálakerfisins. Þó ekki sé rétt að telja þessar ábyrgðir með beinum skuldum ríkissjóðs eru þær skuldir fyrirtækja í eigu ríkisins og má gera ráð fyrir að þær muni falla á ríkissjóð í meira mæli en á árunum fyrir hrun. Þá eru ótaldar skuldir sveitarfélaga sem munu að einhverju leyti lenda á ríkissjóði. Ef með eru taldar lífeyrisskuldbindingar ríkissjóðs upp á vel á þriðja hundrað milljarða króna má sjá að ríkissjóður er mjög líklega kominn í ógöngur nú.

Heildartekjur ríkissjóðs eru áætlaðar 472 milljarðar kr. á rekstrargrunni á árinu 2011 en útgjöld vegna vaxta nema um 75 milljörðum kr. eða um 16% af tekjum. Ekki má teljast ólíklegt að vaxtakostnaður muni hækka enn frekar þar sem lánsfjárþörf ríkissjóðs mun frekar aukast en hitt á næstu árum.

Það þröngt hnýtta samspil sem er milli þeirra þátta efnahagslífsins sem Icesave 3 hefur áhrif á getur mjög auðveldlega leitt þjóðarbúið í ógöngur. Aukinn vaxtakostnaður ríkissjóðs vegna fyrirséðra lántaka getur leitt til skattahækkana eða frekari niðurskurðar sem aftur leiðir til minni ráðstöfunartekna fyrir heimilin og gerir það að verkum að ekki verður aukning á einkaneysluþætti landsframleiðslunnar. Afnám gjaldeyrishafta ásamt aukinni erlendri skuldsetningu því samfara mun einnig auka vaxtaútgjöld ríkissjóðs og lækkun á gengi krónunnar mun þýða aukna verðbólgu vegna verðhækkana á innflutningi, sem leiðir til aukinna skulda heimila vegna verðtryggingarinnar. Þetta samspil gerir það að verkum að mjög áhættusamt getur verið að samþykkja Icesave 3 óbreytt.

Þó að umsagnir matsfyrirtækja hafi alla tíð verið á sömu lund, þ.e. að það hafi góð áhrif á lánshæfismat Íslands ef Íslendingar samþykkja að greiða Icesave, þá er það álit ekki rökrétt þar sem samþykkt Icesave 3 hefur áhrif á skuldastöðu landsins til hins verra og eykur á áhættuna sem fylgir lánveitingum til landsins. Ólíklegt má því teljast miðað við skuldastöðu Íslands að lánshæfismatið hækki við samþykkt Icesave 3 samninganna. Starfsemi matsfyrirtækjanna hefur og sætt mikilli gagnrýni undanfarin ár og ber að auki að taka öllu sem frá þeim kemur með mikilli varúð.

Frú forseti. Þegar haft er í huga að skuldsetning ríkissjóðs og þjóðarbúsins er við þolmörk eða komin yfir þau og að aukning skulda vegna Icesave 3 getur, við það sem má telja ekki ólíklegar kringumstæður, verið um 233 milljarðar kr., er ekki hægt að komast að annarri niðurstöðu en að of áhættusamt sé að samþykkja samninginn. Því hafna ég því sem fulltrúi Hreyfingarinnar í fjárlaganefnd að samningurinn fari í gegn óbreyttur.

Siðferðilegt álitamál sem ekki hefur heldur verið nægilega rætt er svo hvort réttlætanlegt sé að velta skuldum einkafyrirtækis yfir á almenning í landinu. Í tilfelli Landsbankans hf. er um að ræða fyrirtæki sem virðist ekki eingöngu hafa staðið að rangri upplýsingagjöf til eftirlitsaðila og almennings heldur einnig tekið stöðu gegn krónunni í gjaldmiðlaskiptasamningum. Bankinn virðist einnig hafa verið hreinsaður að innan af stjórnarmönnum, eigendum og aðilum tengdum þeim, þar sem viðhorfið virtist vera að innstæður í bankanum væru eign eigenda bankans. Leiða má líkur að því að Landsbankinn hafi verið rekinn í glæpsamlegum tilgangi af eigendum og stjórnendum og það er því algerlega óforsvaranlegt að yfirvöld á Íslandi skuli ekkert hafa gert til að frysta eigur þeirra sem voru í stjórn og stóðu að ákvarðanatöku bankans.

Frú forseti. Nefndarálit meiri hlutans kemur ekki á óvart en vorið 2009 taldi einn þingmanna Samfylkingarinnar að Alþingi ætti ekki einu sinni að skoða Icesave-samninginn þann fyrsta nema í drögum. Viðsnúningur Sjálfstæðisflokksins í þessari atrennu kemur hins vegar mjög á óvart. Sjálfstæðisflokkurinn virðist genginn til liðs við ríkisstjórnina. Spurningin er: Hver er hinn nýi stjórnarsáttmáli, út á hvað gengur sá nýi stjórnarsáttmáli, hvenær fáum við að sjá þann nýja stjórnarsáttmála?