Lánasjóður íslenskra námsmanna.
Frú forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um Lánasjóð íslenskra námsmanna. Flutningsmenn ásamt þeirri sem hér stendur eru Atli Gíslason, Ásmundur Einar Daðason, Guðfríður Lilja Grétarsdóttir, Margrét Tryggvadóttir, Sigurður Ingi Jóhannsson, Þór Saari og Þráinn Bertelsson. Með öðrum orðum eru þingmenn úr öllum flokkum nema Samfylkingunni og Sjálfstæðisflokknum með á þessu máli.
Með frumvarpi þessu eru lagðar til breytingar á fyrirkomulagi ábyrgðarmennsku og endurgreiðslu námslána og úrræði fyrir tiltekin jaðartilvik við endurgreiðslu námslána lögfest. Lagt er til að ábyrgðir ábyrgðarmanna falli niður þegar þeir ná 67 ára aldri svo fremi sem lánþegi sé á þeim tíma í fullum skilum við sjóðinn og að ábyrgðarmaður hafi gengist í ábyrgð fyrir láni fyrir 54 ára aldur. Þá er lagt til að fest verði í lög sú meginregla að greitt skuli af námsláni þar til skuldin er að fullu greidd eða fram að þeim tíma er lánþegi fellur frá. Lánasjóðurinn hefur unnið út frá því að afskrifa skuldabréf þegar lánþegi fellur frá en með frumvarpinu er sú regla lögfest. Með öðrum orðum, Lánasjóðurinn hefur heimild samkvæmt reglugerð til að fella niður lán við andlát, en slík heimild hefur ekki fram til þessa verið lögfest.
Þá er gert ráð fyrir undantekningum frá framangreindri meginreglu á þann hátt að í tilteknum tilfellum verði heimilt að fella námslán niður að hluta eða í heild áður en lán er að fullu greitt. Þau tilfelli sem hér um ræðir eru annars vegar þegar skuldari á við langvarandi veikindi að stríða, fötlun eða mikla örorku sem áhrif hefur á greiðsluhæfni hans, og hins vegar tilfelli þar sem skuldari námsláns hefur náð 67 ára aldri án þess að hafa náð að greiða að fullu niður námslán sitt.
Eins og fram kemur í frumvarpinu er gert að tillögu að heimilt verði að fella niður námslánaskuld að öllu leyti eða að hluta ef skuldari á við langvarandi veikindi, fötlun eða örorku að stríða. Er þá aðallega átt við tilfelli þar sem langvarandi veikindi, fötlun eða örorka kemur til áður en lánþegi hefur náð að greiða af láni sínu og þegar umrædd veikindi hafa verið veruleg og haft áhrif á aflahæfi og greiðsluhæfni skuldara til framtíðar. Þykir eðlilegt að slíkt úrræði sé til staðar en gert er ráð fyrir að hæstv. mennta- og menningarmálaráðherra setji reglugerð um frekari skilyrði til niðurfellingar og framkvæmd Lánasjóðsins á slíkum niðurfellingum og ákvarðanatöku við þær. Á Norðurlöndum eru slíkar niðurfellingarheimildir þekktar, t.d. í Noregi þar sem heimilt er að fella niður námslán þegar það þykir sanngjarnt vegna langvarandi sjúkdóma eða fötlunar. Í Svíþjóð er nú í gildi ákvæði sem felur í sér að heimilt er að fella niður lán ef sérstakar ástæður standa til þess.
Þá er lagt til að endurgreiðsla námslána falli niður á því ári sem skuldari nær 67 ára aldri að því tilskildu að hann sé í fullum skilum við sjóðinn. Það á við í tilfellum þar sem skuldari hefur ekki náð að greiða upp námslán sitt við 67 ára aldursmarkið þegar flestir launþegar hefja töku lífeyris. Hafi skuldari lent í vanskilum við sjóðinn á síðustu þremur almanaksárum á undan því ári er hann verður 67 ára er gert ráð fyrir að heimilt sé engu síður að afskrifa lánið. Er þá miðað við að afskrifuð verði sú fjárhæð sem nemur því að efndir hefðu verið réttar. Þá er það skilyrði að námslán hafi verið tekið fyrir 54 ára aldur til þess að koma í veg fyrir að einstaklingar sem hefja námslánshæft nám skömmu fyrir 67 ára aldur fái það fellt niður án þess að hafa greitt það niður svo nokkru nemi.
Eins og alkunna er hefur landsmönnum verið búið það lögbundna hagræði að geta sest í helgan stein við 67 ára aldur með töku ellilífeyris. Ellilífeyrisþegar hafa ekki farið varhluta af þeirri kjaraskerðingu sem bankahrunið hefur haft í för með sér. Mat flutningsmanna er að létta beri af herðum ellilífeyrisþega áhættu þeirri sem felst í ábyrgð fyrir námsmenn þegar þeir öðlast rétt til töku ellilífeyris. Oftast er þar um að ræða foreldra lántaka sem tekið hafa á sig áhættu sem ábyrgðarmenn námslána. Markmiðið er að ábyrgðarmenn njóti sama réttar og aðalskuldarar þegar kemur að niðurfellingu ábyrgðar við 67 ára aldur.
Frumvarpið er að mestu leyti byggt á löggjöf á Norðurlöndunum. Hins vegar ber að hafa í huga að námsaðstoðarkerfi Norðurlandanna er sett upp með nokkuð öðrum hætti en hér á landi. Þar byggist kerfið á samsetningu styrkja og lána en hér á landi er fyrst og fremst um lán að ræða.
Verði frumvarp þetta að lögum verður um mikla réttarbót að ræða fyrir skuldara námslána. Samkvæmt upplýsingum frá Lánasjóði íslenskra námsmanna voru um síðustu áramót 112 — ég endurtek — 112 skuldarar yfir 66 ára aldri og skulduðu þeir í heildina um 343 millj. kr. Skuldarar á aldrinum 61–65 voru 261 með heildarskuldir upp á 855 millj. kr. og skuldarar á aldrinum 56–60 ára 833 með heildarlán upp á 3.033 millj. kr. Meðaluppgreiðslutími lána í dag er 26,1 ár og meðallán þeirra sem hófu uppgreiðslu hjá sjóðnum 2010 um 4,4 millj. kr. Af þeim tölum má ætla að við gildistöku laganna muni hátt í 343 millj. kr. verða afskrifaðar hjá sjóðnum.
Tekið skal fram að meginreglan sem felst í frumvarpi þessu nær einungis til þeirra sem standa enn í skuld við sjóðinn við upphaf þess árs er þeir ná 67 ára aldri. Njóta þeir sem greitt hafa lán sín fyrir þann tíma ekki hagræðis af þessari breytingu. Með öðrum orðum er hér ekki um afturvirkni að ræða en í ákvæði til bráðabirgða sem fylgir frumvarpsdrögum er lagt til að leyfð verði niðurfelling hjá þeim sem eldri eru en 67 ára og eru enn að greiða námslán sín. Þar sem árleg endurgreiðsla námslána er miðuð við heildartekjur viðkomandi einstaklings má ætla að tekjuhærri einstaklingar hafi náð að borga stærstan hluta eða allt lánið fyrir 67 ára aldur. Sú breyting sem frumvarpið mælir fyrir um nær því fyrst og fremst til tekjulægri einstaklinga sem og þeirra sem lengur hafa verið í námi. Brýnt er að tryggja að endurgreiðslur námslána falli niður við 67 ára aldur svo komið sé í veg fyrir viðvarandi fátækt einstaklinga sem eyddu stórum hluta ævi sinnar í nám. Margir þessara einstaklinga hafa reynt að koma undir sig fótunum og safna upp auði fyrir efri árin, m.a. með kaupum á fasteign, en horfa nú á ævistarf sitt fuðra upp í verðbólgubáli og í eignarýrnun fasteigna.
Margir misstu jafnframt hluta af sparnaði sínum við fall bankanna og það á ekki síður við um þann hóp sem er með þung námslán. Það er mikilvægt að hafa í huga að námslán eru verðtryggð, þ.e. þau hækka með hækkun neysluvöruvísitölunnar, og þar sem endurgreiðsla er miðuð við ákveðið hlutfall af tekjum greiðast þau mjög hægt niður. Margir af þeim sem hófu töku námslána upp úr 1980 hafa séð námslánin hækka verulega í verðbólguskotum sem urðu um miðjan níunda áratuginn, tíunda áratuginn, upp úr 2001 og svo núna. Þó svo að einhver hækkun hafi orðið á tímabilinu er hún mun minni en þessi verðbólguskot eða verðbólguhækkun námslána þannig að afar hægt hefur gengið að greiða niður námslán hjá flestum þeim sem þau tóku frá 1980 eftir að lánin urðu verðtryggð.
Frú forseti. Það er von mín að frumvarpið fái góða og skjóta umfjöllun í þinginu þrátt fyrir að vera lagt fram af þingmanni utan flokka, þar sem um er að ræða mjög brýnt hagsmunamál og hluta af nauðsynlegu skuldauppgjöri sem þarf að fara fram í þessu samfélagi.
Frú forseti. Ég vil geta þess að frumvarpið var unnið ásamt þingmönnum í þingflokki Vinstri grænna á síðasta ári og fékk ég m.a. góðar ábendingar og upplýsingar frá hæstv mennta- og menningarmálaráðherra við vinnslu þess. Þetta er í annað skipti sem frumvarpið er lagt fram. Það var lagt fram í tæka tíð á vorþingi en ég fékk ekki tækifæri til að mæla fyrir því þrátt fyrir að hafa lagt það inn fyrir ákveðin tímamörk þar sem frumvörp hæstv. ráðherra þurftu mikinn tíma á vorþinginu.
Ég ítreka að lokum að ég vona að frumvarpið fái það brautargengi sem það á skilið í þinginu.
