varðveisla íslenskrar menningararfleifðar á stafrænu formi.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir þingsályktunartillögu um varðveislu íslenskrar menningararfleifðar á stafrænu formi. Meðflutningsmenn mínir eru hv. þingmenn Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, Kristján Þór Júlíusson og Ásbjörn Óttarsson.
Kveikjan að þessari þingsályktunartillögu er grein eftir Styrmi Gunnarsson, fyrrverandi ritstjóra, sem ber heitið „Risavaxið menningarverkefni sem hefja þarf vinnu við“ og birtist í sunnudagsmogganum 23. janúar 2011. Í greininni segir meðal annars, með leyfi forseta:
„Snemma í janúar var frá því skýrt í Brussel að nefnd þriggja vísra manna hefði komist að þeirri niðurstöðu að kostnaður við að koma bókasöfnum, öðrum söfnum og þjóðskjalasöfnum í stafrænt form og varðveita með þeim hætti evrópska menningararfleifð mundi nema um 100 milljörðum evra […] Markmiðið með slíku verkefni væri annars vegar að auðvelda fólki aðgang að þeirri samansöfnun þekkingar sem þar væri að finna og hins vegar að koma í veg fyrir að þessi menningarverðmæti yrðu eyðilögð vegna hernaðarátaka eða náttúruhamfara. Í því sambandi var minnt á að innrás Bandaríkjanna í Írak leiddi til þess að ein milljón bóka, 10 milljónir skjala og 14 þúsund fornleifamunir eyðilögðust.“
Styrmir Gunnarsson fjallar og í grein sinni um mikilvægi þess að við Íslendingar varðveitum menningararfleifð okkar, mikilvægi þess að komandi kynslóðir geti kynnt sér og þekki sögu lands og þjóðar sem þjóðarvitund okkar byggist að verulegu leyti á.
Virðulegur forseti. Það er að sönnu ekki hægt að bera saman hugsanlega eyðileggingu eða glötun menningarverðmæta á Íslandi og í stríðshrjáðum löndum. Engu síður er umræðan um varðveislu menningararfleifðar okkar umhugsunarverð. Við hljótum að spyrja þeirra spurninga hvernig varðveita megi menningararfleifð okkar og gera hana aðgengilega komandi kynslóðum.
Markmið þessarar þingsályktunartillögu er annars vegar að koma í veg fyrir að menningarverðmæti glatist eða eyðileggist og hins vegar að auðvelda fólki aðgang að menningarverðmætum sem væri að finna á stafrænu formi.
Virðulegur forseti. Hv. þm. Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir lagði fram fyrirspurn á síðasta þingi sem er beintengd þessari tillögu, fyrirspurn til skriflegs svars hæstv. mennta- og menningarmálaráðherra. Fyrirspurnin var svohljóðandi, með leyfi forseta:
„Hvað hefur verið gert á vegum ráðuneytisins og stofnana þess til að varðveita menningararfinn á stafrænu formi og gera hann aðgengilegan?“
Í svarinu kemur meðal annars fram, með leyfi forseta:
„Mennta- og menningarmálaráðuneytið hefur um áraraðir hvatt stofnanir sínar og stutt þær eftir megni til að vinna í samræmi við upplýsingastefnu ríkisstjórnarinnar og koma upplýsingum um menningararfinn á stafrænt form. Á árunum 2004–2006 var gert sérstakt átak í upplýsingatækniverkefnum hjá menntamálaráðuneytinu í tengslum við átak ríkisstjórnarinnar á því sviði. Verkefnisstjórn forsætisráðuneytisins veitti fjármagn í verkefnin auk menntamálaráðuneytisins. Í greinargerð um stöðu þess verkefnis frá 26. nóvember 2006 segir svo um skrifstofu menningarmála að þar séu fjögur verkefni í gangi: a) Stafræn endurgerð menningarefnis, framhald af verkefninu stafræn menning í þágu menntunar, b) breyttir starfshættir í menningarstofnunum, c) miðlun hljóð- og sjónminjaarfs og d) Sarpur 3.0 (sameiginlegt gagnasafn íslenskrar minjavörslu á stafrænu formi).“
Þess ber að geta, virðulegi forseti, að einungis tvö síðasttöldu verkefnin falla undir efni fyrirspurnarinnar og þar með þingsályktunartillögunnar sem hér er rædd.
Jafnframt kemur fram í svari hæstv. mennta og menningarmálaráðherra að tilmæli ESB frá 24. ágúst 2006 um stafvæðingu og aðgengi að menningararfinum á netinu og stafræna varðveislu menningarefnis hafa ekki verið skoðuð í samhengi við EES-samninginn hér á landi. Hins vegar hafa ýmsar stofnanir sem heyra undir ráðuneytið tekið virkan þátt í evrópskum verkefnum sem sprottið hafa upp í tengslum við tilmælin og er það vel.
Virðulegi forseti. Í mars 2006 kom menntamálaráðuneytið á fót vinnuhópi til að fjalla um tæknileg málefni er varða varðveislu rafrænna gagna. Vinnuhópurinn starfaði á vegum nefndar um endurskoðun laga um Þjóðskjalasafn Íslands og Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn. Í vinnuhópnum voru Halla Björg Baldursdóttir frá forsætisráðuneytinu, formaður, Bjarni Þórðarson frá Þjóðskjalasafni, Guðmundur Halldór Kjærnested frá menntamálaráðuneyti, Ingibjörg Sverrisdóttir frá Landsbókasafni – Háskólabókasafni og Kjartan Ólafsson frá Fakta.
Vinnuhópnum var ætlað að láta gera úttekt á því hvernig staðið er að varðveislu rafrænna gagna í þeim löndum sem lengst eru komin í þeim efnum og gera í framhaldi tillögur um val á stöðlum og tillögur um tæknilegar aðferðir við varðveislu rafrænna gagna og aðgengi að þeim. Einnig var hópnum ætlað að leggja fram verkefnaáætlun við innleiðingu lausnanna. Nefnda úttekt gerðu þau Björn Þór Jónsson, PhD í tölvunarfræði, dósent við Háskólann í Reykjavík, og Margrét Eva Árnadóttir, BA í bókasafns- og upplýsingafræði og BSc í verkfræði. Skýrsla þeirra kom út í lok janúar 2007 og bar heitið Skýrsla um stöðu þekkingar og færni í langtímavarðveislu stafræns efnis. Í skýrslunni er fjallað um sérstöðu stafræns efnis en hún felst einkum í því að það varðveitist ekki af sjálfu sér eins og pappír getur gert heldur þarf það nánast gjörgæslu vegna síbreytilegrar tækni. Lykilatriðið er því að hin stafrænu gögn séu ætíð aðgengileg með tölvubúnaði hvers tíma, og vert er að ítreka það.
Virðulegi forseti. Fram hefur komið að hæstv. mennta- og menningarmálaráðherra, Katrín Jakobsdóttir, hefur til skoðunar að skipa stýrihóp eða samráðshóp um stafræna varðveislu menningararfsins þar sem saman kæmu fulltrúar ráðuneytis, fulltrúar nokkurra lykilstofnana og fulltrúar hugbúnaðargeirans. Hlutverk þessa samráðshóps yrði meðal annars að gera drög að stefnu stjórnvalda í þessum málaflokki. Það er ljóst að þessi þingsályktunartillaga er í takt við þær hugmyndir og ætti því væntanlega að fá brautargengi hér innan þings.
Virðulegi forseti. Með mótun markvissrar, heildstæðrar og metnaðarfullrar stefnu þarf að tryggja að bókmenntaverk, tónverk, myndverk og önnur menningarverðmæti fyrri alda, áratuga og ára verði alltaf tiltæk almenningi á stafrænu formi. Áhrifum stafvæðingarinnar á samfélög má lýsa sem hæglátri en gagngerri byltingu í því hvernig hægt er að nálgast fróðleik og upplýsingar, njóta afþreyingar og síðast en ekki síst í því hvernig við eigum samskipti hvert við annað. Í hinu stafræna netsamfélagi er notandinn gerandinn. Hann velur staðinn, stundina og efnið sem notað er.
Virðulegur forseti. Tækniframfarir eru hraðar og miklar og ný tækni, t.d. til lestrar, er að ryðja sér til rúms. Má þess vænta að innan tíðar verði slík tækni orðin almenn. Þess vegna þarf að hefja þetta verk og koma menningararfleifð okkar í það form sem nýjasta tækni gefur kost á hverju sinni. Slíkt menningarverkefni er umfangsmikið og krefst verulegra fjármuna en með því að setja raunhæf markmið til nokkurra ára ætti verkefnið að geta orðið fjárhagslega framkvæmanlegt.
Í ár er haldið upp á 200 ára afmæli Jóns Sigurðssonar. Í náinni framtíð eru önnur tvö stórafmæli þjóðarinnar, 100 ára afmæli fullveldis 1. desember 2018 og 1100 ára afmæli Alþingis 2030. Þjóðargjöfin gæti verið sú að hefjast handa við þetta verkefni í ár og ljúka því árið 2030.
Virðulegur forseti. Að lokinni þessari umræðu legg ég til að þessari þingsályktunartillögu verði vísað til hv. allsherjar- og menntamálanefndar og ég vænti þess að þar fái hún brautargengi.
