veiðigjöld.

Forseti. Ég flyt hér nefndarálit meiri hluta atvinnuveganefndar um frumvarp til laga um veiðigjöld. Nefndin hefur fundað allvel og ítarlega um þetta frumvarp og kallað til sín gesti til skrafs og ráðagerða, auk þess sem fjöldinn allur af umsögnum barst um þetta mál. Mér telst svo til að á fundi nefndarinnar um veiðigjaldafrumvarpið sem hér er til umræðu séu á bili 25–30 samtals þannig að málið hefur fengið ítarlega umfjöllun í nefndinni og niðurstaða nefndarinnar er byggð á þeirri ágætu umfjöllun.

Eins og fram kemur í frumvarpinu eru markmið þess útfærð sérstaklega í 2. gr. þess. Að mati meiri hlutans er óþarft að fjalla nánar um það markmið sem að baki álagningu almenns veiðigjalds er til að mæta kostnaði ríkisins við rannsóknir, stjórn, eftirlit og umsjón með fiskveiðum og fiskvinnslu, enda virðast flestir viðmælendur nefndarinnar og umsagnaraðilar sáttir við að sjávarútvegsfyrirtæki greiði fyrir umsýslu þeirra mála er snerta sjávarútveg, framgang hans og framþróun. Það virðist að mati meiri hlutans einnig óumdeilt að sjávarútvegur er ein höfuðgrein íslensks atvinnulífs og verulega mikilvægur þáttur í öflun gjaldeyristekna.

Um markmiðið að baki sérstöku veiðigjaldi, þ.e. það markmið að tryggja þjóðinni í heild hlutdeild í þeim arði sem nýting sjávarauðlinda skapar, eru menn oftast sammála en margir eru hins vegar fjarri því að vera sammála þegar rætt er um forsendur þess. Virðast þær skoðanir byggjast á því að almennt sé viðurkennt að Alþingi sé fært að setja reglur um nýtingu fiskveiðiauðlindarinnar en sá réttur verði ekki réttlættur á grundvelli eignar þjóðarinnar á henni. Hefur meðal annars verið bent á að það standist ekki lögfræðilega skoðun að innheimta leigugjald fyrir réttinn til að nýta auðlindina, þ.e. að veiða fisk, en jafnframt viðurkennt að Alþingi sé engu að síður heimilt að leggja skatt eða aðrar kvaðir á handhafa fiskveiðiréttinda.

Lagaleg skilgreining skatts er sú að hann sé greiðsla, venjulega peningagreiðsla, sem einstaklingar eða lögaðilar verða að gjalda til hins opinbera samkvæmt einhliða ákvörðun ríkisvaldsins eftir almennum efnislegum mælikvarða og án sérgreinds endurgjalds frá hinu opinbera. Aftur á móti er lagaleg skilgreining leigu sú að hún feli í sér endurgjald fyrir afnot hins leigða. Augljóst er að sá grundvallarmunur er á skatti og leigu að í tilviki skattsins er endurgjald ríkisins til skattgreiðanda óskilgreint en í tilviki leigunnar er grundvallaratriði að leigusali heimili afnot af hinu leigða.

Mat meiri hlutans er að með álagningu veiðigjalda sé ríkissjóður að innheimta arð sem myndast við nýtingu auðlindarinnar sem skilgreind hefur verið í þjóðareigu. Þar sem möguleikar Alþingis til að útfæra arðsinnheimtu eru takmarkaðir felur frumvarpið í sér tillögu um innheimtu arðsins með álagningu veiðigjalds sem uppfyllir þær kröfur sem gerðar eru til álagningar skatta. Þetta er gert með þessum hætti þar sem skattlagning er skilgreind aðferðafræði við gjaldtöku en ekki rökstuðningur fyrir henni. Almennt hefur lagasetning sem felur í sér töku skatta verið réttlætt með því að með henni sé þeim sem greiða skatta gert að taka þátt í að greiða fyrir samneyslu þjóðarinnar. Sér þessa meðal annars stað í forsendum dóma Hæstaréttar Íslands. Er þannig oft bent á að skattgreiðslur standi undir rekstri skóla og heilbrigðisstofnana, starfsemi ráðuneyta og Alþingis svo fátt eitt sé nefnt. Rekur meiri hlutann ekki minni til þess að um þennan grundvöll hafi verið efast þrátt fyrir að oft hafi verið deilt um hve mikil þátttaka skattgreiðenda skuli vera. Auðsætt er að þrátt fyrir að hægt sé að segja að slík umfjöllun beri með sér réttlætingu skattálagningar sem einkennist af hugsun um einhvers konar endurgjald, þ.e. gjald vegna reksturs mikilvægra þátta samfélagsins sem aftur gera skipan þess þolanlega og þess virði að lifa þar og starfa, er hún ekki af sama meiði og umfjöllun um skilsmun skatts og leigu.

Í ljósi þess sem nú var sagt fær meiri hlutinn ekki séð að tilefni hafi verið til þess að tengja innheimtu veiðigjalda í formi skatta við meðferð á eignarréttarlegum heimildum í lagalegum skilningi þrátt fyrir yfirlýst markmið með álagningunni, enda eru skattar oft teknir upp öllum almenningi til hagsbóta eins og einnig á við um tillögur frumvarpsins um upptöku veiðigjalda. Þannig telur meiri hlutinn fyllilega réttlætanlegt og eðlilegt að til grundvallar tillögum um upptöku sérstaks veiðigjalds liggi þau rök að með því móti fái þjóðin eðlilega hlutdeild í þeim arði sem fæst af nýtingu sjávarauðlindarinnar. Það má líka með réttu halda því fram að þeir sem njóta einkaréttar til fiskveiða í atvinnuskyni geri það einungis í ljósi fullveldisréttar íslenska ríkisins sem aftur fær vald sitt frá þjóðinni einni. Er það mat meiri hlutans að framangreind afstaða hans sé í fullu samræmi við eftirfarandi rökstuðning Hæstaréttar Íslands í svokölluðu Vatneyrarmáli þar sem segir, með leyfi forseta:

„Til þess verður og að líta að samkvæmt 3. málslið 1. gr. laganna myndar úthlutun veiðiheimilda ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra manna yfir þeim, eins og áður segir. Aflaheimildir eru þannig aðeins varanlegar í þeim skilningi að þær verða hvorki felldar niður né þeim breytt nema með lögum. Í skjóli valdheimilda sinna getur Alþingi því kveðið nánar á um réttinn til fiskveiða, bundið hann skilyrðum eða innheimt fyrir hann frekara fégjald en nú er gert vegna breyttra sjónarmiða um ráðstöfun þeirrar sameignar íslensku þjóðarinnar, sem nytjastofnar á Íslandsmiðum eru.“

Í álitsgerðum lögmannsstofa, sem fylgja umsögnum nokkurra umsagnaraðila, eru gerðar athugasemdir við frumvarpið á þeim grundvelli að hætta sé á að ákveðnir þættir þess kunni að fara gegn þeim ákvæðum stjórnarskrár sem snerta skattlagningarvald.

Í fyrsta lagi benda lögmannsstofurnar á að lagaheimild til skattlagningar þurfi að vera skýr og ótvíræð en reikniregla 10. gr. frumvarpsins sé óljós og matskennd og óskýrt sé hver gjaldstofn 9. gr. frumvarpsins sé. Í öðru lagi benda þær á að afturvirk skattlagning sé óheimil en samkvæmt 3. mgr. 10. gr. frumvarpsins sé gert ráð fyrir því að innheimta skatt á grundvelli upplýsinga um tekjur sem hafi orðið til áður en til skattskyldunnar kom. Í þriðja lagi benda þær á að framsal skattlagningarvalds sé óheimilt en samkvæmt 4. gr. frumvarpsins sé áætlað að fela ráðherraskipaðri nefnd að ákvarða sérstakt veiðigjald samkvæmt 8. gr. frumvarpsins.

Að mati meiri hlutans felur gagnrýni á skýrleika 9. og 10. gr. frumvarpsins í sér að þær heimildir séu almennt of óskýrar til að þær geti talist viðhlítandi réttargrundvöllur til töku sérstaks veiðileyfagjalds. Strangar kröfur eru almennt gerðar til skýrleika skattlagningarheimilda. Þó eru slíkar kröfur ekki eins strangar og gerðar eru til dæmis til refsiheimilda.

Samkvæmt hugmyndinni um réttarríkið verða lög meðal annars að vera framkvæmanleg, þ.e. þau verða að vera þannig úr garði gerð að hægt sé að hegða sér samkvæmt þeim. Er þessi krafa réttarríkisins sett fram í ljósi þess að ómögulegt er að breyta háttsemi sinni eftir á. Fræðimenn hafa talið að bann stjórnarskrár við afturvirkri álagningu skatta merki að enginn skattur verði lagður á nema heimild hafi verið fyrir honum í lögum þegar það gerðist sem ræður skattskyldu, eigna hafi verið aflað, tekjur myndast o.s.frv.

Að mati meiri hlutans hafa aðferðir frumvarpsins til þess að áætla söluverðmæti afla og afurða ekki í för með sér að álagning sérstaks veiðigjalds feli í sér afturvirka skattlagningu tekna sem mynduðust á skattári sem lauk fyrir tveimur árum heldur eru þær tekjur nýttar til þess að áætla rentu. Þannig felur álagning sérstaks veiðigjalds í sér að skattur er lagður á miðað við áætlaða rentu komandi fiskveiðiárs. Kemur skýrt fram í 5. gr., samanber 11. gr., frumvarpsins að veiðigjaldið er annars vegar lagt á þá einstaklinga og lögaðila sem fá úthlutað aflamarki eða öðrum aflaheimildum við úthlutun þess á hverju fiskveiðiári og hins vegar lagt á þá einstaklinga og lögaðila sem hafa landað afla 31. ágúst hvert ár vegna afla sem landað var frá 1. ágúst á álagningarárinu. Þá má benda á að frumvarpinu er ætlað að taka lagagildi 1. september nk.

Hvað skýrleika gjaldheimilda varðar bendir meiri hlutinn á að sérstakt veiðigjald er ítarlega útfært í 8.–10. gr. frumvarpsins. Þannig er skilgreining gjaldsins og gjaldhæð skýrlega framsett, frádráttur og frávik tilgreind sérstaklega, gjaldstofn og grundvöllur upplýsingaöflunar koma vel fram auk þess sem reiknuð renta er skilgreind sérstaklega. Að auki er í frumvarpinu gert ráð fyrir því að sérstök nefnd, veiðigjaldsnefnd, ákvarði sérstaka veiðigjaldið í samræmi við ákvæði frumvarpsins og þær upplýsingar sem það skal byggja á og ráðherra gert að birta fjárhæðir veiðigjalda á tilteknum tíma fyrir álagningu.

Þegar að framsali skattlagningarvalds kemur bendir meiri hlutinn á að samkvæmt 11. gr. frumvarpsins er Fiskistofu ætlað að annast álagningu veiðigjalda og innheimta þau. veiðigjaldsnefnd sem lagt er til að verði skipuð mönnum sem hafa hagnýta sérþekkingu er samkvæmt frumvarpinu aðeins ætlað að gera tillögu til ráðherra um undanþágu frá álagningu sérstaks veiðigjalds en ekki taka ákvarðanir um álagningu, gjaldbreytingu eða afnám veiðigjalds.

Á fundi nefndarinnar komu þær athugasemdir fram af hálfu Bonafide lögmanna sem unnið höfðu álitsgerð er fylgdi umsögn Tryggingamiðstöðvarinnar hf. að ef til vill væri of langt gengið í síðari málslið 5. mgr. 12. gr. frumvarpsins þar sem lögveð er tekið í skipi fyrir greiðslu veiðigjalda. Bentu lögmennirnir á að með því að gert væri ráð fyrir missi veiðileyfis skips við vangreiðslu veiðigjalda sem aftur gæti leitt til missis nýtingarleyfis og endurúthlutunar andlags þess væri í raun ansi lagt gengið við að tryggja hagsmuni ríkissjóðs. Að auki væri fyrirsjáanlegt í ljósi þess hve há veiðigjöldin gætu orðið að lítið rými yrði til annarrar veðsetningar skipa. Lýstu lögmennirnir yfir áhyggjum af því að með lögveðsákvæði frumvarpsins væri gengið svo langt við skerðingu óbeinna eignarréttinda kröfuhafa útgerðarfyrirtækja að færi í bága við 72. gr. stjórnarskrárinnar.

Skilningur meiri hlutans er sá að leiðing lögveðsréttar í lög útrými ekki þeim veðréttindum sem lýst hefur verið á veðandlag fyrir gildistöku viðkomandi lögveðsheimildar. Af þeim sökum er engin sérstök ástæða til að ætla að samþykkt frumvarpsins leiði til skerðingar á þeim veðréttindum kröfuhafa útgerðarfyrirtækja sem þegar hefur verið þinglýst. Þá bendir meiri hlutinn á að í dómi Hæstaréttar Íslands frá 23. janúar 2003 staðfesti rétturinn dóm héraðsdóms með vísan til forsendna en í þeim forsendum dómsins kemur meðal annars eftirfarandi fram, með leyfi forseta:

„Viðurkennt er að löggjafanum sé heimilt að mæla fyrir um lögveð í ákveðnum eignum til tryggingar kröfu þegar það telst vera þjóðfélagslega mikilvægt að hún innheimtist á tryggilegan hátt. Er slík ákvæði víða að finna í löggjöf og er löng venja fyrir þeim. […]

Það er almenn regla að lögveð gangi fyrir samningsveði í eign þeirri sem það hvílir á og skiptir ekki máli hvort það veð var tilkomið fyrir eða eftir að til lögveðs stofnaðist.“

Í ljósi framangreindra röksemda hafnaði héraðsdómur því að lögveðsheimildin væri andstæð eignarréttarákvæði 72. gr. stjórnarskrárinnar. Þess ber að geta að lögveðskrafan sem um ræddi nam rúmlega 41% af nauðungarsöluverðmæti söluandlagsins.

Í umsögn Deloitte ehf. koma þær meginniðurstöður fram að álagning leigugjalds samkvæmt frumvarpinu komi sérstaklega illa niður á landsbyggðinni þar sem um 87% veiðiheimilda séu þar. Einnig er það mat Deloitte að fjárstreymi sjávarútvegsins í heild muni ekki duga til greiðslu á núverandi skuldum verði af álagningu þeirra veiðigjalda sem boðuð eru í frumvarpinu. Fyrirtækið telur að virði aflaheimilda muni rýrna verulega á fyrsta ári álagningarinnar og að veiðigjaldið komi verst niður á fyrirtækjum sem hafa nýverið fjárfest í sjávarútvegi og minni og meðalstórum fyrirtækjum. Deloitte telur að frumvarpið ofmeti rentu í sjávarútvegi stórlega og að ekkert tillit sé tekið til eðlilegra fjárfestinga og greiðslu núverandi skulda í því. Það er sömuleiðis álit fyrirtækisins að óeðlilegt sé að leggja til að auðlindagjald verði greitt af afkomu fiskvinnslufyrirtækja.

Að mati sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins er umfjöllun Deloitte ehf. því marki brennd að þar séu efnahagslegar raunstærðir sem miðast við fiskveiðar og fiskvinnslu ekki lagðar til grundvallar heldur aðeins hefðbundnar bókhaldslegar færslur sem lýsa ekki raunverulegum kostnaði og mótast einnig af annarri starfsemi en fiskveiðum. Þannig telur ráðuneytið að þegar komi að skattlagningu auðlindarentu verði að taka mið af því hver hagnaður fyrirtækja ætti að vera við eðlilegar aðstæður en ekki hver hann er vegna margvíslegra og oft óskyldra ráðstafana frá fyrri árum. Þá telur ráðuneytið að Deloitte ehf. gefi sér vafasamar forsendur um afgerandi stærðir í útreikningum sínum. Tilgreinir ráðuneytið sérstaklega nokkra þætti sem það telur fyrirtækið ekki hafa lagt rétt mat á. Í fyrsta lagi þekki fyrirtækið ekki nægilega til aðferðafræði árgreiðsluaðferðarinnar, samanber 10. gr. frumvarpsins, og geri sér því ekki grein fyrir því að nafnvaxtakjör og skuldastaða á hverjum tíma séu óviðkomandi útreikningi reiknaðrar rentu en geri framangreinda þætti afgerandi í niðurstöðum sínum. Í öðru lagi líti fyrirtækið fram hjá því að til þess að samkeppni skapi virðisaukningu í fiskvinnslu þurfi virkur markaður að vera til staðar en svo sé einfaldlega ekki þegar kemur að kaupum og sölu á sjávarafla sem sé að stærstum hluta unninn eða seldur tengdum aðilum. Í þriðja lagi ofmeti fyrirtækið afskrift fjármuna í sjávarútvegi með því að miða hana við 30% af hagnaði fyrir fjármagnsliði, skatta, afskrift fastafjármuna og viðskiptavildar. Telur ráðuneytið slíka viðmiðun fráleita og hún leiði til villandi niðurstöðu þar sem ekki sé röklegt samhengi á milli afskrifta, fjárfestingarþarfarinnar og EBITDA þar sem afskriftir eða fjárfestingarþörf fylgi einfaldlega ekki breytingum á þeirri stærð. Er það mat ráðuneytisins að ofmatið nemi um 7 milljörðum kr. hvort sem miðað er við reiknislegar afskriftir árið 2010 eða verðmæti rekstrarfjármuna og endingartíma þeirra. Í fjórða lagi ofreikni fyrirtækið fjármagnskostnað, annars vegar með því að ofmeta skuldastofn útgerðarfyrirtækja með því að tilgreina allar skuldir þeirra en ekki aðeins þann hluta sem til er kominn vegna veiða og vinnslu og hins vegar með því að miða tekjur aðeins við þær tekjur sem skapast vegna afurðasölu. Í fimmta lagi miði fyrirtækið við of hátt vaxtastig á lánsfjármagni og sé því í ósamræmi við það sem gangi og gerist.

Að mati meiri hlutans endurspeglast munur sá sem er á skoðunum sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins og Deloitte helst í því að framangreindir aðilar horfa ekki á efni frumvarpsins frá sama sjónarhorni. Annars vegar setur ráðuneytið röksemdir sínar fram í því augnamiði að líta á sjávarútvegsfyrirtæki til framtíðar, miðað við ákveðnar forsendur sem það telur eðlilegar í almennu rekstrarlegu tilliti. Hins vegar skoðar Deloitte stöðu sjávarútvegsins miðað við stöðu hans í dag eins og hún er með tilliti til sögulegra staðreynda sem varða einstök fyrirtæki hvort sem þær snerta útgerð og fiskvinnslu eða ekki. Verkefni meiri hlutans er því að taka afstöðu til þess hvort röksemdir ráðuneytisins eða Deloitte ehf. gefi betri mynd af framtíð íslensks sjávarútvegs. Er eðlilegt að undir slíkum kringumstæðum sé tekið tillit til áðurgreindra markmiða frumvarpsins. Þá hlýtur slík afstaða einnig að byggjast á sýn meiri hlutans á æskilegar framtíðaraðstæður í sjávarútvegi.

Að mati meiri hlutans hefur ekki verið sýnt fram á að veiðigjöld frumvarpsins séu almennt of há. Almenna veiðigjaldið er fast gjald sem ætlað er að nema álíka fjárhæð og það veiðigjald sem lagt er á samkvæmt gildandi fiskveiðistjórnarlögum. Sérstaka veiðigjaldið er rentugjald, þ.e. lagt á gjaldstofninn, samtölu reiknaðrar rentu sem í daglegu tali er oft nefnd umframarður. Leiðir sú aðferð til þess að gjaldtakan getur ekki orðið útgerðarfyrirtækjum ofviða, að því gefnu að þau séu sæmilega vel rekin, standi ekki í annarri starfsemi og beri ekki óeðlilega þungar fjárhagsbyrðar frá fyrri tíð. Lækki umframarðurinn vegna ytri aðstæðna, t.d. breytinga á gengi eða mörkuðum, lækka veiðigjöldin til samræmis við þá lækkun þar til almenna gjaldið stendur eitt eftir.

Skilningur meiri hlutans er sá að tillögu frumvarpsins um almennt veiðigjald sé ætlað að afla ríkissjóði sambærilegra tekna og veiðigjald samkvæmt VI. kafla gildandi fiskveiðistjórnarlaga. Af hálfu sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins var bent á að til að svo mætti verða þyrfti nokkur hækkun gjaldsins að koma til. Í ljósi þess leggur meiri hlutinn til að almenna veiðigjaldið verði hækkað úr 8 kr. á hvert þorskígildiskíló í 9,5 kr. en þess skal þó jafnframt getið að sú hækkun leiðir til jafnmikillar lækkunar við álagningu á sérstöku veiðigjald.

Meiri hlutinn telur að sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytið hafi sýnt fram á að staðhæfingar um að álagning sérstaks veiðigjalds leiði til almenns og víðtæks hallareksturs útgerðarfyrirtækja séu byggðar á forsendum sem ekki eiga við raunveruleg rök að styðjast. Upplýsingar úr rafrænum skattframtölum útgerðarfyrirtækja, sem sjávarútvegsráðuneytið lét vinna benda einfaldlega til þess að forsendur ályktana um hallarekstur fái ekki staðist. Samkvæmt þeim upplýsingum öfluðu 402 fyrirtæki sem fengu úthlutað aflaheimildum á líðandi fiskveiðiári samtals um 240 milljarða kr. sölutekna á árinu 2010. Hagnaður þeirra fyrir fjármagnsliði, skatta, afskriftir fastafjármuna og viðskiptavildar, þ.e. EBITDA, var samtals 68,7 milljarðar kr. Nam sá hagnaður um 47 milljörðum þegar frá höfðu verið reiknaðar bókfærðar afskriftir og vaxtagjöld en 46 milljörðum að teknu tilliti til frádráttar samkvæmt 1. mgr. 10. gr. frumvarpsins. Sjávarútvegsfyrirtækjum virðist því samkvæmt ákvæðum frumvarpsins reiknaður minni hagnaður en þau sýna í ársreikningum sínum. Af upplýsingunum má einnig sjá að þau fyrirtæki sem höfðu meiri sölutekjur en 1 milljarð á ári fóru með um 80% úthlutaðra aflahlutdeilda, öfluðu um 86% söluteknanna og 95% af samanlagðri EBITDA allra fyrirtækjanna. Gefur áætlun ráðuneytisins til kynna að þessi fyrirtæki greiði um 85% veiðigjalda sé tekið mið af úthlutun aflaheimilda á líðandi fiskveiðiári.

Að mati meiri hlutans settu umsagnaraðilar og aðrir fram nokkrar gagnlegar ábendingar sem varða tæknilega útfærslu á þeirri aðferð sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu að verði notuð til útreiknings veiðigjalda og haft getur áhrif á gjaldhæð.

Daði Már Kristófersson og Stefán B. Gunnlaugsson bentu á að sú aðferð sem lagt er til að verði beitt samkvæmt 3. og 4. mgr. 10. gr. frumvarpsins til að uppfæra söluverðmæti og rekstrarkostnað frá því reikningsári sem upplýsingar liggja fyrir um til tíma gjaldálagningar feli í sér hættu á miklum og óeðlilegum sveiflum verði mikið misgengi milli þróunar á raungengi íslensku krónunnar og fiskverðs annars vegar og almenns verðlags í landinu hins vegar. Vísa þeir til þess að slík hafi verið raunin fyrstu árin eftir bankahrun. Telur meiri hlutinn að við ábendingunni megi bregðast með því að nota sama verðlagsmælikvarða við uppfærslu söluverðmætis og rekstrarkostnaðar en samkvæmt ákvæðum frumvarpsins er gert ráð fyrir ólíkum verðvísitöluviðmiðunum. Með því tapast að vísu áhrif af skammtímabreytingum af misgengi fiskverðs og innlends verðlags sem leitt gætu til tímabundins ofmats eða vanmats á rentu. Þar sem grundvöllurinn er endurskoðaður og leiðréttur árlega verða slík áhrif þó takmörkuð. Meiri hlutinn telur eðlilegt að nota verðvísitölu sjávarafurða sem viðmið í báðum tilvikum enda er sterkt samhengi á milli breytinga á henni og virðisauka í sjávarútvegi. Þar sem renta er hluti téðs virðisauka hlýtur verðvísitala sjávarafurða einnig að endurspegla hana. Frávik í mælingu rentu verða minni en ella fyrir þá sök að stærsti kostnaðarliðurinn, laun, er nátengdur breytingum á fiskverði auk þess sem hugsanleg frávik munu ekki safnast upp með því árlega endurmati sem gert er ráð fyrir.

Í ljósi þessa leggur meiri hlutinn til að gerðar verði breytingar á 3. mgr. 10. gr. frumvarpsins þannig að í stað þess að taka beri tillit til breytinga á verðvísitölu sjávarafurða frá meðaltali þess tekjuárs sem skattframtöl byggjast á til 1. apríl ár hvert fyrir báða aflaflokka við ákvörðun veiðigjalds beri að miða við breytingu frá meðaltali þess tekjuárs sem skattframtölin byggjast á til meðaltalsins janúar til apríl fyrir ákvörðun veiðigjaldsins ár hvert fyrir hvorn flokk fyrir sig. Felur tillagan annars vegar í sér að reikna beri verðlagsuppfærslu sölutekna fyrir hvorn aflaflokkinn, botnfisksafla og uppsjávarafla, um sig en það er lagt til með hliðsjón af misjafnri þróun verðs í aflaflokkunum og sveiflum, einkum í verðvísitölu uppsjávarafla. Hins vegar er lagt til að viðmiðunartímanum verði breytt frá 1. apríl til meðaltals janúar til apríl vegna þess að viðmiðun við lengra tímabil dregur úr hættu á áhrifum skammtímasveiflna í verði.

Einnig leggur meiri hlutinn til breytingar á 4. mgr. sömu frumvarpsgreinar sem fela á í sér að við verðlagsuppfærslu rekstrarkostnaðar frá því skattframtali sem liggur til grundvallar útreikningi rentu verði miðað við verðvísitölu sjávarafurða með sama hætti og á við um söluverðmæti. Þá verði bætt við málsgreinina málslið þess efnis að veiðigjöld teljist ekki til rekstrarkostnaðar við útreikning veiðigjalda þótt þau séu frádráttarbær til tekjuskatts. Er það gert til að koma í veg fyrir misskilning um að draga eigi greidd veiðigjöld frá tekjum við útreikning rentu og árétta að rekstrarkostnaðarfrádráttur veiðigjalda eigi aðeins við þegar kemur að ákvörðun tekjuskattsstofns samkvæmt tekjuskattslögum eins og sérstaklega er tekið fram í 13. gr. frumvarpsins.

Einnig bentu Daði Már Kristófersson og Stefán B. Gunnlaugsson á að í aðferð 9. gr. frumvarpsins felist tvítalning rentu í vinnslu á uppsjávarafla. Að mati meiri hlutans er sú aðferð sem lagt er til að verði beitt til að áætla rentu af vinnslu á uppsjávarafla, sem ekki fer í bræðslu en er unnin með öðrum hætti, ófullnægjandi og leiðir til ofmats á rentu af uppsjávarafla þegar hann er mikill og verulegur hluti hans fer í aðra vinnslu en bræðslu. Enn fremur hefur verið bent á að hluti rentu í fiskvinnslu geti stafað af öðru en lágu fiskverði. Meiri hlutinn telur að úr þessu megi bæta með þeim hætti í fyrsta lagi að skipta rentu af fiskvinnslu sem er sameiginleg fyrir botnfisk og uppsjávarfisk á milli veiðiflokkanna í hlutfalli við þorskígildi í hvorum flokki um sig og þannig verði komið í veg fyrir tvítalningu. Enn fremur er unnt að undanskilja hluta rentu í fiskvinnslu við útreikning veiðigjalda og takmarka hana með því í stað þess að mæta mögulegu ofmati með hærri ávöxtunarkröfu eins og gert er í frumvarpinu.

Í athugasemd eins umsagnaraðila kemur fram að ekki sé ljóst af lestri frumvarpsins hvernig lagt sé til að farið verði með hugsanlega rentu af afla sem veiddur er af erlendum skipum en keyptur til vinnslu hér á landi. Skilningur meiri hlutans er sá að umfang slíkrar vinnslu sé í heild ekki mikið. Engu að síður telur meiri hlutinn eðlilegt að taka tillit til þess að slík vinnsla á sér stað hér á landi í einhverjum mæli. Á síðustu tveim árum hafa um 5% af botnfisksafla til vinnslu verið innflutt og um 7% af uppsjávarafla. Þó bendir meiri hlutinn á að ætla má að að minnsta kosti einhver hluti þess afla sem íslenskar fiskvinnslur kaupa til fiskvinnslu af erlendum skipum sé afli sem veiddur er á íslenskum fiskimiðum á grundvelli veiðiheimilda sem erlendir aðilar hafa fengið eftir skipti íslenskra stjórnvalda á heimildum til veiða á erlendum miðum vegna þjóðréttarsamninga.

Með hliðsjón af þessu leggur meiri hlutinn til breytingar á 9. gr. frumvarpsins. Þannig er lagt til að síðari málsliður 3. mgr. frumvarpsgreinarinnar kveði á um að reiknaðri rentu í fiskvinnslu uppsjávarafla skuli að 80/100 hlutum jafnað á þorskígildi afla í uppsjávarveiðum að viðbættum uppsjávarafla sem keyptur var til vinnslu af erlendum fiskiskipum eða fluttur inn með öðrum hætti. Einnig er lagt til að í 5. mgr. verði kveðið á um að reiknaðri rentu í vinnslu á botnfiski skuli hagað með sama hætti. Með því að miða við 80/100 yrðu í reynd um 44% rentunnar eftir í vinnsluhlutanum auk þess sem reiknaða rentan hefur lækkað vegna hærra mats á rekstrarfjármunum. Það að taka tillit til innflutts afla lækkar áhrif af rentu í vinnslu í samræmi við hluta innflutts afla.

Að lokum er lagt til að við bætist ný málsgrein þar sem kveðið verði á um að renta sem reiknuð verður fyrir vinnslu, sem nær til beggja aflaflokka, botnfisksafla og uppsjávarafla, skuli skiptast á milli aflaflokkanna í hlutfalli við þorskígildi hvors flokks um sig. Er breytingunum ætlað að koma í veg fyrir tvítalningu rentu í fiskvinnslu og taka tillit til hlutar innflutts afla í henni en lækka þar að auki þann hluta rentu í fiskvinnslu sem er með í útreikningi veiðigjalda.

Sú gagnrýni hefur komið fram að misræmi felist í reiknaðri ávöxtun á verðmæti rekstrarfjármuna milli veiða og vinnslu þar sem lagt sé til að verðmæti skipa fylgi ávallt vátryggingarverði þeirra en aðrir rekstrarfjármunir, sem að stærstum hluta tilheyra fiskvinnslu, séu metnir á stofnverði. Að mati meiri hlutans er framangreind athugasemd réttmæt. Þó er að hluta tekið tillit til hennar í frumvarpinu nú þegar með því að lagt er til að ávöxtunarkrafa í fiskvinnslu verði hærri, þ.e. 10%, en í fiskveiðunum, þ.e. 8%, m.a. í ljósi þess að meiri óvissa ríkir um verðmat eigna fiskvinnslunnar.

Til að koma til móts við framangreind sjónarmið leggur meiri hlutinn til breytingu á útreikningi rekstrarkostnaðar. Í 5. mgr. 10. gr. frumvarpsins er gert ráð fyrir að verðmæti fasteigna og annarra rekstrarfjármuna verði uppreiknað í samræmi við vísitölu byggingarkostnaðar. Telur meiri hlutinn það eðlilegt enda samanstandi þær eignir sem um ræðir fyrst og fremst af byggingum ásamt tilheyrandi lóðum og búnaði. Í ljósi þeirra breytinga sem meiri hlutinn hefur lagt til að verði gerðar á útreikningi rekstrarkostnaðar er aftur móti eðlilegt að ávöxtunarkrafan sé sú sama og miðað er við í fiskveiðum. Leggur meiri hlutinn því til að gerð verði breyting á 5. mgr. 10. gr. frumvarpsins þannig að í stað þess að reikna með 10% árgreiðslu í fiskvinnslu af bókfærðu stofnverði rekstrarfjármuna án afskrifta verði miðað við 8% af stofnverðinu framreiknuðu til verðlags með byggingarvísitölu. Er sú áætlun byggð á mati sem gert var á eignaskrám sem fylgja rafrænu framtali rekstraraðila og taka til allra fyrnanlegra eigna.

Á fundum nefndarinnar var bent á að í sögulegu samhengi hafi orðið verulegar sveiflur á rentu í uppsjávarveiðum. Voru þær sveiflur taldar útskýrast af breytilegu aflamagni milli ára og tíðum breytingum á fiskverði í tilviki slíks afla. Bárust nefndinni gögn sem sýndu fram á að svo mikill breytileiki í rentumyndun gæti hæglega leitt til neikvæðrar rentu á ákveðnum tímabilum en mikillar rentu á öðrum. Voru færð rök fyrir því að sjá mætti fyrir að álagning sérstaks veiðigjalds gæti orðið meiri til lengri tíma litið en lagt er upp með í frumvarpinu. Þó bendir meiri hlutinn á að í frumvarpinu er gert ráð fyrir að útgerðarfyrirtæki haldi á hverjum tíma eftir 30% rentunnar auk þess sem ávöxtun rekstrarfjármuna er ríflega áætluð og því ekki mjög líklegt að samþykkt frumvarpsins leiði til gjaldlagningar neikvæðrar rentu. Þrátt fyrir framangreint er það mat meiri hlutans að útgerðin skuli njóta vafans og því leggur meiri hlutinn til þá breytingu við 10. gr. frumvarpsins að með nýrri málsgrein verði kveðið á um að neikvæð reiknuð renta skuli koma til frádráttar rentu síðari ára í allt að fimm ár frá hinu neikvæða ári að telja.

Í máli nokkurra umsagnaraðila kom sú gagnrýni fram að forsendur reiknaðrar rentu samkvæmt 10. gr. frumvarpsins verði fyrst og fremst tölur sem Hagstofa Íslands vinni á grundvelli upplýsinga frá ríkisskattstjóra og upplýsinga sem hún aflar meðal annars frá Fiskistofu. Er það mat þeirra að þær aðferðir og kröfur sem Hagstofan gerir við upplýsingaöflunina miðist ekki við skattlagningartilgang frumvarpsins og því kunni umgjörð skattútreiknings að vera áfátt.

Að mati meiri hlutans verður ekki dregið í efa að í gögnum Hagstofu Íslands og ríkisskattstjóra er að finna ítarlegar upplýsingar sem varða einmitt þau atriði sem lagt er til að ákvörðun sérstaks veiðigjalds byggist á. Virðist meiri hlutanum sem bregðast megi við gagnrýni umsagnaraðila fyrst og fremst með því að bæta úrvinnslu gagnanna með hliðsjón af skattlagningartilganginum. Virðist slíkt meðal annars kunna að eiga við um flokkun upplýsinga eftir útgerðum og vinnslutegundum. Álit meiri hlutans er að mikilvægt sé að vanda vel til verka hvað þetta varðar.

Í ljósi framangreinds telur meiri hlutinn nauðsynlegt að kveðið verði á um skyldu sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneytisins til að gera þjónustusamning við Hagstofu Íslands og embætti ríkisskattstjóra um þá gagnaöflun og gagnavinnslu sem til þarf svo ákvarða megi veiðigjöld með nákvæmum hætti þannig að sem raunsönnust mynd skapist af rentu fiskveiðiauðlindarinnar hverju sinni. Er það mat meiri hlutans að nauðsynlegt sé að úrvinnsla gagna verði markvisst aðlöguð þeim tilgangi sem hún þjónar. Í þessu skyni leggur meiri hlutinn til breytingar á 4. gr. frumvarpsins. Einnig leggur meiri hlutinn til að í þeirri frumvarpsgrein verði kveðið á um skyldu veiðigjaldsnefndar til að viðhafa viðvarandi könnun á því hvort haga megi öflun upplýsinga og úrvinnslu gagna þannig að sérgreina megi útreikning rentu eftir fisktegundum og útgerðarformum frekar en gert er ráð fyrir í lögum þessum og geri tillögur til ráðherra um slíkar breytingar. Telur meiri hlutinn að slík sérgreining sé í samræmi við það meginmarkmið lagasetningarinnar að standa þjóðinni skil á eðlilegum hluta af rentu fiskveiðiauðlindarinnar. Hlýtur því að verða að byggjast á hlutlægu mati á myndun rentu við mismunandi aðstæður sem taka megi tillit til án þess að skekkja eðlilega samkeppnisstöðu. Sér meiri hlutinn fyrir sér að meðal þess sem þannig yrði skoðað væri sérgreining almennra aflaheimilda og krókaaflaheimilda með hliðsjón af því að krókaaflaheimildir sæta ákveðnum takmörkunum hvað stærð báta og veiðarfæri varðar.

Í umsögnum margra umsagnaraðila og á fundum nefndarinnar kom sú gagnrýni fram að ekki væri tekið nægilegt tillit til stöðu þeirra sjávarútvegsfyrirtækja sem fjárfest hafa í veiðiheimildum á síðustu árum. Var bent á að slík fyrirtæki hafi oft verið tilneydd að kaupa aflaheimildir á sterkum seljendamarkaði og hafi því þurft að greiða hátt verð fyrir þær. Sökum þess hve hátt veiðiheimildir voru verðlagðar neyddust þessar útgerðir oft til að fjármagna kaupin með lántökum, ekki síst litlar og meðalstórar útgerðir sem hafa skuldsett sig vegna kaupa á aflaheimildum.

Sérfræðingar virðast telja líklegt að samþykkt frumvarpsins hafi einna verst áhrif á þessi fyrirtæki þar sem aðilar í þessari stöðu hafa minna svigrúm til aðlögunar vegna breyttrar löggjafar en aðrir þeir sem njóta þess að hafa haft meiri tíma til að byggja sig upp og skipuleggja reksturinn þar sem þeir hafa lengi haft yfir nægum aflaheimildum að ráða.

Í ljósi alls þessa leggur meiri hlutinn til að nýju ákvæði til bráðabirgða verði bætt við frumvarpið. Þar verði kveðið á um rétt útgerðarfyrirtækja eða einstaklinga að vinna með rekstur í útgerð til lækkunar á sérstöku veiðigjaldi vegna vaxtakostnaðar vegna kaupa á aflahlutdeild til ársloka 2011 að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Téð skilyrði verða þau að keyptar aflahlutdeildir séu enn í eigu kaupanda sem þegar hafi greitt veiðigjöld og að vaxtaberandi skuldir útgerðar, án bókfærðra tekjuskattsskuldbindinga, að frádregnum peningalegum eignum í árslok 2011 séu hærri en sem nemur reiknuðu stofnverði fastafjármuna hennar eins og kveðið er á um í reglum 5. mgr. 10. gr.

Áhrif þessa ákvæðis eru þau að hinn heimilaði frádráttur takmarkist við þær skuldir sem til staðar kunna að vera vegna kaupa á kvóta, beint eða að félag með kvóta hefur verið keypt á yfirverði og síðan sameinað kaupandanum. Með því að draga peningalegar eignir frá vaxtaberandi skuldum og setja það hámark að skuldir sem ívilnunin miðast við umfram uppreiknaða rekstrarfjármuni séu ekki hærri en ófyrnanlegar eignir er byggt fyrir að skuldir sem standa á móti öðrum eignum en í fiskveiðum og keyptri kvótaeign komi til álita við ívilnunina. Rökin fyrir því að draga síðan verðmæti fastafjármuna frá skuldastofninum áður en ívilnunin er reiknuð eru þau að með árgreiðsluaðferðinni hefur vaxtakostnaður vegna fastafjármuna verið tekinn til greina við ákvörðun veiðigjaldanna. Takmörkun lækkunar við 4% af ófyrnanlegum eignum er nauðsynleg vegna þess að fjárfestingar í hlutabréfum eða öðrum peningalegum eignum kunna að hafa verið afskrifaðar í bókum félagsins en miklar skuldir vegna þeirra sitja inni í fyrirtækinu. Með peningalegum eignum í þessu samhengi er átt við bókfært verð hlutabréfa, verðbréfa og annarra peningakrafna þannig að að þeim frátöldum standi einungis eftir bókfærðar eignir rekstrarfjármuna og ófyrnanlegra eigna. Til að fyrirbyggja möguleika til bókhaldslegra lagfæringa á forsendum ívilnunar er grunnur hennar miðaður við árslok 2011 eins og hann liggur fyrir í framtali. Þess í stað er gert ráð fyrir að vaxtafjárhæðin verði verðbætt þau fimm ár sem hún verður við lýði.

Svo tekið verði tillit til þeirra sem keypt hafa aflahlutdeildir á síðustu mánuðum leggur meiri hlutinn til að taka skuli tillit til vaxtakostnaðar vegna kaupa á aflaheimildum á árinu 2012 sem gerð hafa verið fyrir 1. júní, með sama hætti og gildir um fyrri ár. Þá leggur meiri hlutinn til að taka skuli tillit til skulda vegna kvótakaupa sem eru ekki hjá handhafa veiðiheimildanna sem greiðir veiðigjöldin. Er með síðara ákvæðinu komið til móts við ábendingar þess efnis að í einhverjum tilvikum kunni skuldir vegna kvótakaupa að vera á nafni annars félags en þess sem er skráður handhafi veiðiheimildanna og mun greiða veiðigjöldin.

Þær breytingartillögur sem hafa verið reifaðar hér að framan leiða til nokkurrar lækkunar frá þeim veiðigjöldum sem gert var ráð fyrir í frumvarpinu. Verða áætlaðar tekjur ríkissjóðs minni sem lækkuninni nemur. Lækkun veiðigjalda stafar einkum af þeim breytingum sem verða á ákvörðun rentu í fiskvinnslu, dregið er úr áhrifum hennar á veiðigjöldin og má sjá fyrir að þau verði mest í uppsjávarveiðum enda hefur hlutur fiskvinnslunnar verið mikill á síðustu árum. Auk framangreindra breytinga telur meiri hlutinn rétt að lengja aðlögunartíma að fullri gjaldtöku úr tveimur árum í fjögur og hefja samhliða álagningu sérstaks veiðigjalds á lægra hlutfalli rentu en miðað er við samkvæmt bráðabirgðaákvæði frumvarpsins. Vegna þess hve langt er liðið á árið og fyrirsjáanlegt að veiðigjaldsnefnd samkvæmt 4. gr. frumvarpsins hafi skamman tíma til stefnu við ákvörðun gjalds fyrir næsta fiskveiðiár telur meiri hlutinn rétt að lögbinda sérstakt veiðigjald það ár. Upplýsingar um forsendur vegna ákvörðunar sérstaks veiðigjalds það fiskveiðiár liggja fyrir í gögnum Hagstofu Íslands og hjá embætti ríkisskattstjóra eins og gerð er grein fyrir í greinargerð frumvarpsins og fylgigögnum. Leggur meiri hlutinn því til breytingar á efni ákvæðis til bráðabirgða og miðar veiðigjöld fiskveiðiársins 2012/2013 við áðurnefndar forsendur og þær breytingar á ákvæðum frumvarpsins sem felast í breytingartillögum meiri hlutans.

Þrátt fyrir framangreinda breytingu er mikilvægt að veiðigjaldsnefnd verði skipuð hið fyrsta og hefji þegar störf með það að markmiði að öflun upplýsinga og úrvinnsla gagna verði með sem bestum hætti áður en nefndin gerir tillögur um gjöldin fyrir fiskveiðiárið 2013/2014.

Í samræmi við framangreint leggur meiri hlutinn til að sérstakt veiðigjald fyrir fiskveiðiárið 2012/2013 verði ákveðið með fjárhæðum sem miðast við 50% af reiknaðri rentu samkvæmt ákvæðum frumvarpsins, að teknu tilliti til breytingartillagna meiri hlutans, og að á árunum þar á eftir hækki það hlutfall árlega um 5 prósentustig þar til því marki sem miðað er við í 8. gr. frumvarpsins verður náð sem gert er ráð fyrir að verði á fiskveiðiárinu 2016/ 2017.

Að gerðum þeim breytingum sem meiri hlutinn leggur til breytast veiðigjöldin verulega frá því sem gert var ráð fyrir í frumvarpinu. Þau munu áfram ráðast af þeim meginsjónarmiðum sem finna má í frumvarpinu og þeim gögnum sem það byggist á. Enn fremur munu þau í samræmi við frumvarpið ráðast mjög af þróun fiskverðs sem er ráðandi þáttur í myndun auðlindarentu. Þannig munu veiðigjöld fyrir fiskveiðiárið 2012/2013 ráðast af þeim gögnum sem fyrir liggja um afkomu fiskveiða og fiskvinnslu á árinu 2010 og framreikningi á reiknaðri rentu þess árs til fyrsta ársþriðjungs 2012 með verðvísitölu sjávarafurða. Sú vísitala hefur samkvæmt því sem fram kemur á vef Hagstofu Íslands hækkað frá meðaltali ársins 2010 til meðaltals mánaðanna janúar til mars 2012 um 4% fyrir botnfisk og um 22% fyrir uppsjávarafla. Eins og áður segir leggur meiri hlutinn til að í byrjun verði veiðigjöldin miðuð við 50% reiknaðrar rentu sem fari síðan hækkandi uns þeirri viðmiðun er náð sem til frambúðar á að gilda.

Með þeim breytingum sem hér eru lagðar til breytist áætlun um tekjur ríkissjóðs frá því sem fram kom í frumvarpinu. Auk þeirra forsendna sem áætluð veiðigjöld byggjast á ráðast tekjur af þeim á áætluðum fiskafla. Eftirfarandi áætlun miðast við að heildarafli næstu ára samsvari meðalafla áranna 2001–2010 að viðbættum 30 þús. þorskígildistonnum og gerð er nánar grein fyrir í töflu í nefndarálitinu.

Virðulegur forseti. Ég hef gert hér grein fyrir áliti meiri hluta atvinnuveganefndar á frumvarpi til laga um veiðigjöld og þeim breytingartillögum sem meiri hlutinn leggur til á frumvarpinu. Meiri hlutinn leggur til að þær verði samþykktar. Undir þetta nefndarálit skrifa hv. þingmenn Kristján L. Möller, Lilja Rafney Magnúsdóttir, Sigmundur Ernir Rúnarsson, Björn Valur Gíslason og Ólína Þorvarðardóttir sem skrifar undir álitið með almennum fyrirvara.

Hér er um umdeilt mál að ræða sem hefur verið í umræðu í íslensku samfélagi í áratugi. Það hefur verið uppspretta deilu í þingsölum, í samfélaginu og það hefur orðið tilefni til að leggja af stað í margs konar vinnu við að reyna að greina vandann og finna á honum lausn.

Það sem ég tel að verið sé að ná fram með frumvarpinu og þeim breytingartillögum sem við í meiri hlutanum leggjum til að gerðar verði á frumvarpinu áður en það verður þá gert að lögum er sanngjörn leið í gjaldtöku í sjávarútvegi, annars vegar með því að leggja á fast gjald, rétt eins og gert er í dag, sambærilegt gjald og í núgildandi lögum, og síðan gjald þar fyrir ofan sem er nátengt afkomunni í sjávarútveginum, fylgi hennar upp þegar vel gengur og niður þegar verr gengur og fari þá allt niður að fastagjaldinu, auk þess sem heimilt er að draga þá neikvæðu rentu sem hugsanlega kann að myndast í framtíðinni frá næstu fimm árin á eftir.

Þrátt fyrir samþykkt þessa frumvarps, verði það að lögum, mun afkoma í sjávarútvegi aldrei vera betri í sögulegu samhengi á Íslandi, það hefur aldrei gerst áður að afkoma í sjávarútvegi, sem betur fer, hafi verið slík sem hún er í dag og hefur verið á undanförnum árum og fyrirsjáanlegt að muni verða í mörg ár. Samþykkt frumvarpsins mun engu um það breyta.

Þær meginniðurstöður sem koma fram í frumvarpinu sem meiri hlutinn leggur til að verði samþykkt á Alþingi og gert að lögum eru hins vegar engin nýjung. Það er í sjálfu sér ekkert mikið nýtt við það meginþema og þau meginatriði sem koma fram í frumvarpinu varðandi grundvöll auðlindagjalda og veiðigjalda.

Um þetta hafa verið skrifaðar margar skýrslur í gegnum árin, fjórar stórar skýrslur á síðustu tveim áratugum. Það hefur verið lagt í mikla vinnu við að greina þetta og niðurstaðan er að stofninum til sú sama í öll skiptin. 1993 var sett á fót af hálfu þingsins nefnd sem gekk þá undir heitinu tvíhöfðanefndin vegna þess eðlis hennar að lúta stjórn tveggja formanna, ef ég man rétt, og þar voru meginniðurstöður í þá veru sem komist er að í frumvarpinu sem við fjöllum hér um. Árið 2000 var að störfum á vegum Alþingis sem kölluð var auðlindanefnd og henni var falið að fjalla um auðlindir sem voru eða kynnu að vera í þjóðareign. Þar á meðal var rætt um sjávarútveginn, fiskveiðiauðlindina, fiskstofnana. Í niðurstöðum þeirrar nefndar segir, með leyfi forseta, fyrir 12 árum:

„… er nefndin þeirrar skoðunar að rétt sé að stefna að greiðslu fyrir afnotarétt af öllum auðlindum sem eru í eigu ríkis eða þjóðar af tvennum ástæðum: annars vegar til að greiða kostnað ríkisins af stjórn og eftirliti með viðkomandi auðlind, hins vegar til að tryggja þjóðinni í heild sýnilega hlutdeild í þeim umframarði (auðlindarentu) sem nýting hennar skapar.“

Og aftur segir, með leyfi forseta:

„Nefndin telur brýnt að mótuð verði samræmd stefna og stjórn á nýtingu náttúruauðlinda á Íslandi sem skapi heilsteyptan lagaramma um hlutverk og ábyrgð ríkisins á ráðstöfun og nýtingu náttúruauðlinda.“

Árið 2001 skipaði sjávarútvegsráðherra enn eina nefndina, enn einn hópinn til að fara yfir þessi sömu mál og niðurstaðan varð enn og aftur í grunninn sú sama. Sú nefnd gekk undir heitinu endurskoðunarnefnd og ef ég man rétt laut hún forustu núverandi framkvæmdastjóra Samtaka atvinnulífsins sem var þá hér þingmaður og heitir Vilhjálmur Egilsson. Sú nefnd fjallaði talsvert um afnotarétt af auðlindinni og gjaldtöku fyrir þann afnotarétt. Niðurstaða meiri hluta þessarar nefndar var að leggja til að fylgt yrði og mörkuð stefna fyrir greiðslu fyrir afnotaréttinn, með leyfi forseta, „með hliðsjón af afkomu fiskveiða“. Það er auðlindarentan. Nefndin lagði til að veiðigjaldsleiðin yrði farin og jafnframt yrðu önnur gjöld af útgerðinni felld niður. Nefndin lagði til að veiðigjaldi yrði tvískipt, annars vegar fastur hluti sem tæki mið af kostnaði ríkisins vegna stjórnar fiskveiða, takið eftir, og hins vegar breytilegur hluti sem réðist af afkomu greinarinnar og var þetta ítarlega útfært í skýrslu nefndarinnar. Með öðrum orðum var lagt til auðlindagjald með nákvæmlega sama hætti og lagt er til í því frumvarpi sem við erum að fjalla um hér núna, þ.e. fast gjald og svo auðlindarenta.

Síðan leggur nefndin til ýmsar leiðir um ráðstöfun þessara gjalda og segir, með leyfi forseta, í niðurstöðum nefndarinnar:

„Nefndin leggur jafnframt til að fjórðungur veiðigjalds umfram einn milljarð renni til almennrar styrkingar sveitarfélaga sem treysta á sjávarútveg í samræmi við uppruna greiðslnanna“, þ.e. veiðigjaldsins.

Þetta var árið 2001 þegar skýrsla auðlindanefndar undir forustu Vilhjálms Egilssonar skilaði af sér og þetta var álit meiri hluta þeirrar nefndar.

Árið 2009 var aftur skipaður hópur, þá fjórði stóri hópurinn til að fjalla um sama mál, nú undir forustu Guðbjarts Hannessonar, núverandi hæstv. velferðarráðherra. Og að hverju skyldi sá hópur hafa komist? Í niðurstöðum þess hóps segir, með leyfi forseta:

„Meiri hluti starfshópsins telur rétt að gerðir verði samningar um nýtingu aflaheimilda og þannig gengið formlega frá því að auðlindinni sé ráðstafað af ríkinu gegn gjaldi og að eignarréttur ríkisins sé skýr. Samningarnir skulu meðal annars fela í sér ákvæði um réttindi og skyldur samningsaðila, kröfur til þeirra sem fá slíka samninga, tímalengd og framlengingu samninga, gjaldtöku, aðilaskipti, ráðstöfun aflahlutdeilda“ o.s.frv.

Og áfram:

„Meiri hluti starfshópsins er sammála um að mæla með að aflaheimildum verði skipt í „potta““, þ.e. tvo hluta.

„Meiri hluti starfshópsins telur að þær tillögur sem hópurinn gerir nú til breytinga og endurskoðunar á lögum um stjórn fiskveiða sé grunnur að lausn þeirra stóru ágreiningsefna sem verið hafa uppi hér á landi um langt skeið.“

Þetta er árið 2010 og enn og aftur erum við að komast að sömu meginniðurstöðu í öllum þessum málum. Á vegum þessa starfshóps starfaði undirhópur, reyndar fleiri en einn, einn sérstakur undirhópur sem fjallaði um auðlindir og stjórnarskrá og laut forustu hv. þm. Einars Kristins Guðfinnssonar sem nefndin fól að leiða það starf vegna þekkingar hans og reynslu úr sjávarútvegi.

Í niðurstöðum þess undirhóps segir, með leyfi forseta:

„Á þessum grundvelli leggur því undirnefnd endurskoðunarnefndar um fiskveiðilöggjöfina það til að þessi mál verði áfram unnin á þeim vettvangi sem Alþingi hefur ákveðið varðandi endurskoðun stjórnarskrárinnar. Þar sem um er að ræða mál er varða mikla hagsmuni þjóðarinnar og um vandaverk er að ræða, er mjög brýnt að til þess verks, að semja tillögu að stjórnarskrárákvæði er nái almennt til auðlinda, verði fengnir sérfróðir aðilar.

Grundvöllur starfs þeirra verði hins vegar það sem undirstrikað hefur verið hér að framan og auðlindanefndin frá árinu 2000 lagði til auk frumvarps um auðlindaákvæði sem lagt var fram á Alþingi árið 2009 en ekki var lokið umræðu um, þ.e. að tekið verði upp nýtt ákvæði í stjórnarskrá þar sem þær náttúruauðlindir sem nú eru taldar þjóðareign, þar með taldir fiskstofnar í íslenskri lögsögu, verði í stjórnarskrá lýstar þjóðareign eftir því sem nánar verði ákveðið í lögum. Veita megi einstaklingum og lögaðilum heimild til afnota á þessum náttúruauðlindum gegn gjaldi að því tilskildu að hún sé tímabundin eða henni megi breyta með hæfilegum fyrirvara eftir því sem nánar væri ákveðið í lögum.“

Þetta var í grófum dráttum niðurstaða þessa undirhóps sem hér starfaði veturinn 2009 til 2010.

Með skýrslu endurskoðunarnefndar þeirrar sem starfaði á þeim tíma, hóf störf 2009 og skilaði 2010, og ég er núna að vitna til, fylgdu sömuleiðis bókanir einstakra aðila, bæði fulltrúa stjórnmálaflokkanna og þeirra sem komu að starfinu. Það voru fjölmargir aðilar sem tóku þátt í þeirri umræðu og mótuðu það sem þar kom fram. Það segir meðal annars í bókun fulltrúa Sjálfstæðisflokksins, hv. þm. Einars Kristins Guðfinnssonar, með leyfi forseta:

„Meginniðurstaða endurskoðunarnefndarinnar kemur fram í eftirfarandi orðum í niðurstöðukafla skýrslunnar: „Meiri hluti starfshópsins telur rétt að gerðir verði samningar um nýtingu aflaheimilda og þannig gengið formlega frá því að auðlindinni sé ráðstafað af ríkinu gegn gjaldi og að eignarréttur ríkisins sé skýr.“

Það er niðurstaða hv. þingmanns þá, í þeirri bókun, eins og segir, með leyfi forseta:

„Undirritaður fagnar því að niðurstaða sé fengin í erfiðu deilumáli. Til þess að það tækist, þurftu allir að sýna mikinn samstarfsvilja og sveigja frá ýtrustu sjónarmiðum. Þessa niðurstöðu eiga stjórnvöld að virða og standa að því samkomulagi sem náðist með þessum hætti í nefndinni.“

Undir þetta tek ég og hef gert alla tíð. Á því er þetta frumvarp byggt, á nákvæmlega þeim gögnum sem þá lágu fyrir. Í skýrslunni 2010 kemur fram í niðurstöðum undirhópsins um auðlindamálin og kemur fram í meginniðurstöðum meiri hluta þeirra sem skipaði starfshóp um endurskoðun laga um stjórn fiskveiða, þ.e. að lagt sé á auðlindagjald, annars vegar fast gjald sem á að standa undir kostnaði við rekstur sjávarútvegsins og hins vegar gjald sem nátengt er afkomunni í sjávarútveginum þannig að það sé réttlát skipting á milli þess sem kallað er umframarður eða auðlindarenta, á milli þess sem nýtir hann og þess sem á. Það er meginniðurstaða allra þeirra sem hafa fjallað um þessi mál á undanförnum árum og áratugum. Við þá niðurstöðu er haldið, þeirri leiðsögn er fylgt í frumvarpinu og þá leiðsögn hafði atvinnuveganefnd til hliðsjónar við afgreiðslu þessa máls og leggur því til að frumvarpið verði samþykkt með þeim breytingum sem lagðar eru til og ég hef þegar gert grein fyrir og kynnt.