Fjárlög 2013.
Forseti. Ég vil í upphafi máls míns fagna því nýja fyrirkomulagi sem er viðhaft hér við umræðu um fjárlagafrumvarp í fyrsta skipti þar sem gerð er í það minnsta tilraun til að gera umræðuna markvissari og skýrari en oftast hefur verið hér á undanförnum árum og jafnvel áratugum þar sem umræðan hefur farið um víðan völl klukkutímum saman inn í nóttina fyrir meira og minna tómum sal og erfitt að henda reiður á því hvað verið er að taka fyrir hverju sinni og þar af leiðandi erfitt fyrir þá sem hafa áhuga á einstökum málaflokkum að fylgjast með umræðunni um þá.
Ef vel tekst til með þetta form við umræðu um fjárlagafrumvarp næsta árs, sem ég ætla svo sannarlega að vona og ég bind miklar vonir við það enda er um það full pólitísk og þverpólitísk samstaða að gera þessa tilraun, megi jafnvel þróa það enn frekar við 1. umr. og jafnvel þróa umræðuna til enda við 2. umr. Og að lokum þegar fjárlagafrumvarp hvers árs verður afgreitt — það hefur oft ekki verið sérstaklega skilvirkt, alla vega frá því að ég settist inn á þing, þegar kemur að lokum umræðunnar og ganga þarf til atkvæðagreiðslu um einstök mál þar sem atkvæðagreiðsla stendur yfir klukkutímum saman og skiptir orðið hundruðum atkvæðagreiðslna sem farið er í með einstök mál. Allt þetta þarfnast endurskoðunar og þar sem vinnan fer að mestu leyti fram í nefndum þingsins, aðallega fjárlaganefnd og svo í fagnefndum, á að vera hægt að gera þetta með allt öðrum hætti en verið hefur undanfarin ár þannig að sómi sé að.
Því til viðbótar held ég að ef vel tekst til við þessa umræðu, sem ég held að við munum öll leggja okkur fram við að láta gerast, verði hægt að nota þetta form, þetta módel sem við erum að reyna að móta hér og búa til við umræður um önnur mál, stærri mál, og gera þau sömuleiðis skilvirkari og árangursríkari fyrir okkur öll, sama hvorum megin hryggjar við erum, í stjórn eða stjórnarandstöðu hverju sinni. Ég bind miklar vonir við það að þetta form gagnist okkur og við verðum öll sammála um að það megi þróa áfram til þess vegar sem verið er að reyna að gera hér.
Talsvert hefur verið rætt um það hér í upphafi umræðu um fjárlagafrumvarp næsta árs hver markmiðin hafi verið. Um þetta hefur hæstv. fjármálaráðherra rætt í ræðu sinni, og þeir fulltrúar stjórnarandstöðunnar sem hafa komið hingað upp sömuleiðis, hver markmiðin voru. Markmiðin eru auðvitað margþætt í raun og veru. Þetta fjárlagafrumvarp og þau fjárlagafrumvörp sem lögð hafa verið fram á kjörtímabilinu eru auðvitað brennd marki þeirra atburða sem hér gerðust haustið 2008, þ.e. efnahagshrunsins og falls allra íslensku bankanna og Seðlabankans þar með. Það leiddi til þess að við urðum að fara að endurskoða leikreglurnar og fjárlagagerð hvers árs fyrir sig og reyna að stilla upp á nýtt. Auðvitað báru markmiðin þess merki, þ.e. hvaðan þau komu og úr hverju við vorum að vinna.
Meginmarkmið fjárlagagerðarinnar í upphafi — það hófst kannski strax 2008 þegar þáverandi stjórnvöld tóku upp fjárlagafrumvarp sem þá þegar hafði verið lagt fram á Alþingi nokkrum dögum áður en allt fór hér á hliðina. Þáverandi stjórnvöld tóku þá það fjárlagafrumvarp upp og breyttu því að nokkru leyti. Því var síðan haldið áfram varðandi fjárlög yfirstandandi árs 2009, þau voru tekin upp og þeim var gjörbreytt á miðju ári. Allt þetta var sameiginlegt markmið okkar allra, held ég, hér í þinginu, sem var í raun og veru bara að bjarga Íslandi frá endanlegu hruni á þeim tíma. Það var það stóra markmið sem við settum okkur öll. Við höfðum mismunandi skoðanir á því hvernig ætti að gera það en markmiðið var að forða okkur frá endanlegu falli. Það var fyrsta markmiðið sem ég held að við höfum öll haft í huga við undirbúning og gerð fjárlaga á þeim tíma.
Það var að mínu mati ekki fyrr en kannski um mitt ár 2010 sem við áttuðum okkur eða trúðum því orðið sjálf og vorum fullviss um að því markmiði hefði verið náð, að okkur hefði tekist það þó á endanum að forða okkur frá endanlegu falli, langt, langt umfram það sem gerðist hér haustið 2008. Eftir það breyttust kannski markmiðin í það að reyna að gera fjárlögin öðruvísi úr garði og breyta sömuleiðis leikreglunum, skattkerfinu, útgjaldahliðinni o.s.frv. út frá því að þau fyrstu markmið hefðu náðst og við ætluðum síðan að stefna í aðra átt.
Það sama á við um frumvarpið sem við fjöllum um núna að farin er þessi blandaða leið sem við höfum farið allan tímann við fjárlagagerðina, þ.e. annars vegar sú leið að auka tekjur og hins vegar að draga úr útgjöldum enda hefur það reynst okkur farsælt þetta kjörtímabil. Þannig hefur okkur tekist að bæta og efla tekjustofna ríkisins jafnframt því að gera tekjuöflunarkerfið og skattkerfið að mínu mati réttlátara en það var áður. Allir vísar benda til þess að þar með hafi okkur sömuleiðis tekist að auka jöfnuð í samfélaginu sem var ekki síður markmið okkar enda mun ójöfnuður aldrei leiða til neins góðs.
Fram að þeim tíma var þessu aðeins öðruvísi farið. Þá jókst ójöfnuður hratt og örugglega í landinu þar til að lokum það var hvergi orðið sambærilegt, þ.e. það sem gerst hafði á Íslandi og í öðrum vestrænum ríkjum. Ekki var hægt að finna nokkurt land sem hægt var að bera sig saman við hvað það varðar.
Ef við lítum aðeins til baka og áttum okkur á því hvar við stöndum í dag miðað við það sem við stóðum þá, langar mig til að rifja það upp að aðhaldsmarkmiðið í fjárlagafrumvarpi 2011 sem rætt var haustið 2010 og mikill styrr var um, skiljanlega, deilt var mikið um það og fundað var um allt land þvers og kruss. Landsmenn komu í þúsundatali saman á fundum, stórum fundum, um land allt til að ræða það sem þá var að gerast enda var það gríðarleg aðgerð sem þá var ráðist í. Og ef við lítum til baka hljótum við öll að viðurkenna það og horfa á það sem gerðist. Þá vorum við að gera aðhaldskröfu upp á 10%, það var 10% aðhaldskrafa á rekstur og stjórnsýslu stofnana, 7% á menntastofnanir og 5% á velferðarstofnanir enda höfum við farið þá leið allt kjörtímabilið að fara þessa blönduðu leið og gera helmingi minni kröfu til velferðarmála.
Ef við tökum tillit til þess sem gert var á miðju ári 2009 og síðan í fjárlagafrumvarpi 2011 sem náði fram að ganga þá nam þetta um 55 milljörðum kr., hvorki meira né minna. Gerð var aðhaldskrafa upp á 55 milljarða kr. og það náðist fram að ganga í fjárlögum enda var það óumflýjanleg aðgerð. Örlítið minni aðhaldskrafa var gerð í fjárlögum fyrir 2011, 9% í stjórnsýslu og rekstur, 7,5% á háskólana og 5% á velferðarstofnanir, þ.e. sama hlutfall og hefur verið gert. Í fjárlögum yfirstandandi árs var þetta komið niður í 3% á stjórnsýslu og rekstur, 1,5% í velferðarmálum, skólum og löggæslu. Þannig höfum við náð að trappa þetta niður í það sem við erum með í dag. Verið er að gera aðhaldskröfu á almennan rekstur og stjórnsýslu upp á 1,75%, 0,5% í löggæslunni og engin hagræðingarkrafa er gerð í rekstri sjúkrahúsa, heilbrigðisstofnana, heilsugæslu og öldrunarstofnana. Við erum því komin niður á þann grunn sem í flestum ríkjum hefur ævinlega verið litið á sem eðlilegt aðhald í rekstri ríkisins en ekki niðurskurð. Því hljótum við öll að fagna.
Samhliða þessu höfum við gripið til tekjuöflunaraðgerða. Ég minni á að þær aðhaldsaðgerðir á kjörtímabilinu, uppsafnað frá 2009, nema um 117 milljörðum kr. Ef tekið er tillit til frystingar bóta á tímabilinu erum við að tala um 136 milljarða kr. uppsafnaðar aðgerðir sem hefur verið gripið til. Þetta eru því mjög umfangsmiklar aðgerðir og af mörgum talið vera gengið allt of langt í niðurskurði meðan aðrir hafa viljað ganga enn lengra.
Á sama tíma höfum við gripið til tekjuöflunaraðgerða sem nema um 7% af vergri þjóðarframleiðslu, rétt tæplega 130 milljarðar uppsafnað á kjörtímabilinu, nýjar tekjur, til að geta uppfyllt þau markmið okkar um blandaða leið, forðast harðan niðurskurð í velferðarkerfinu, sjúkrastofnunum, heilbrigðisstofnunum, en þess í stað aflað okkur tekna á móti.
Þeir sem hafa verið ósammála okkur um þetta, eins og kom fram í máli manna í dag að ganga hefði átt harðar fram í niðurskurði, þeir sem tala fyrir því að þeir ætli að afnema þær tekjuöflunaraðgerðir sem við réðumst í upp á 136 milljarða kr. þegar allt er til talið verða þá að svara því núna á kosningavetri hvar þeir hefðu náð í þessa 136 milljarða kr. í auknum niðurskurði. Það er svarið sem þeir þurfa auðvitað að gefa þinginu. Það er spurning sem þeir verða að svara þjóðinni fyrir kosningar: Hvar á að ná í þá peninga fyrst skila á öllum þessum tekjuöflunaraðgerðum til baka? Er það í velferðarkerfinu? Það er mjög líklegt að það sé þar því að þar eru mestu útgjöld ríkisins, það er mjög líklegt. Það er ómögulegt að ráðast í slíkan niðurskurð sem þetta kallar á öðruvísi en að fara að mestu leyti inn í velferðarkerfið. Það er hægt að leggja niður öll önnur ráðuneyti í raun og veru en það mun ekki duga fyrir þessu.
Er það menntakerfið? Það er mjög líklegt líka því að þar eru há útgjöld sömuleiðis, í menntaskólunum, framhaldsskólunum, í háskólunum. Mjög líklegt er að það verði sótt þangað og enn líklegra í raun og veru vegna þess að í aðdraganda hrunsins var tekinn rétt um 1 milljarður út úr rekstri framhaldsskóla á landinu af þeim sömu sem segjast nú vilja draga allar tekjuöflunaraðgerðir til baka og auka niðurskurð enn frekar. Hv. þingmaður og fjárlaganefndarmaður, Ásbjörn Óttarsson, nefndi áðan að Sjálfstæðisflokkurinn væri ávallt tilbúinn til að liðsinna við niðurskurð hér eftir sem hingað til og þá verður Sjálfstæðisflokkurinn að svara því hvar hann ætlar að taka þessa 136 milljarða sem við höfum aflað í nýjum tekjum til að koma í veg fyrir frekari niðurskurð. Það er spurning sem þeir sem þannig tala verða að svara bæði þingi og þjóð.
Ég ætla ekki að fara í einstaka þætti fjárlagafrumvarpsins enda hefur hæstv. fjármálaráðherra gert það ágætlega fyrr í dag, ég ætla að bíða með slíka umræðu þar til fjárlaganefnd hefur fjallað um málið og taka hana þá á þeim vettvangi og síðan þegar komið er til 2. umr.
Ég vil að lokum óska eftir áframhaldandi góðu samstarfi í fjárlaganefnd um fjárlagafrumvarpið sem og önnur mál. Ég held ég geti tekið undir það sem sagt var í morgun um samstarfið í fjárlaganefnd varðandi fjárlagafrumvarpið, endurbætur við framkvæmd fjárlaga, eftirfylgni fjárlaga, um hug okkar til breytinga á til dæmis þeim umræðum sem hér fara fram og hvernig við tökum á einstökum þáttum, til dæmis samskiptum okkar við Ríkisendurskoðun, umfjöllun um ríkisreikning o.fl. sem hv. þm. Ásbjörn Óttarsson nefndi áðan og fór ágætlega yfir. Flest af þessu eru nýjungar sem ekki tíðkuðust hér áður, þetta eru nýjungar sem okkur hefur tekist að koma á framfæri, og ég geri mér vonir um að við höldum áfram á þeirri braut og eigum áfram farsælt samstarf í fjárlaganefnd, þó að ég reikni ekki með að við verðum sammála um fjárlagafrumvarpið eins og það liggur fyrir.