mótun reglna um verkferla og hæfnismat við opinberar embættisveitingar.
Frú forseti. Það er mér ánægja í kjölfar þeirrar umræðu sem var um vísindi og rannsóknir í íslensku samfélagi að mæla fyrir tillögu til þingsályktunar um mótun reglna um verkferla og hæfnismat við opinberar embættisveitingar. Ég flyt hér tillögu á þskj. 119 ásamt hv. þingmönnum Álfheiði Ingadóttur, Eygló Harðardóttur og Magnúsi Orra Schram. Þetta er ekki í fyrsta skipti sem tillagan er flutt, hún var flutt á 140. þingi, 139. þingi, 136. þingi og 135. þingi. (Gripið fram í.) Tillagan kom reyndar til umfjöllunar í allsherjarnefnd á 139. þingi en þá var hún ekki afgreidd og er hún nú flutt nær óbreytt.
Við meðferð málsins í allsherjarnefnd bárust sex umsagnir. Í tveimur þeirra var ekki tekin afstaða til málsins en hinar fjórar voru jákvæðar og eru þær birtar hér sem fylgiskjal með þingsályktunartillögunni.
Tillagan hljóðar svo, með leyfi forseta:
„Alþingi ályktar að fela forsætisráðherra að skipa nefnd með þátttöku allra þingflokka er hafi það verkefni að móta reglur og eftir atvikum semja frumvarp til laga um verkferla og meðferð og þýðingu faglegs hæfnismats við skipan í opinber embætti. Nefndin kanni m.a. kosti þess að faglegar hæfnismatsnefndir fái víðara verksvið og veiti umsagnir um fleiri embætti en nú gildir og hvort ástæða sé til í einhverjum tilvikum að færa skipunarvald frá ráðherrum til sérstakra hæfnisnefnda eða Alþingis.
Stefnt skal að því að nefndin ljúki störfum fyrir 1. október 2013.“
Eins og ég segi hefur efnislega samhljóða tillaga verið flutt áður en það er kunnara en frá þurfi að segja að opinberar stöðuveitingar eru vandmeðfarnar og vekja oft harðar deilur og geta valdið kærum. Það eru til að mynda mörg dæmi um að umboðsmaður Alþingis eða kærunefnd jafnréttismála hafi fengið slík mál til umfjöllunar og komist að þeirri niðurstöðu að einstakar stöðuveitingar hafi ekki byggst á málefnalegum sjónarmiðum eins og allar stjórnvaldsákvarðanir verða að gera. Þvert á móti hafi geðþótti eða eigið mat einstakra ráðherra verið látið ráða, jafnvel í tilfellum þar sem sérstakar hæfnisnefndir hafa fjallað um umsóknir og skilað rökstuddu áliti. Það er staða sem samrýmist ekki sífellt harðari kröfum til opinberrar stjórnsýslu.
Það er einnig mikilvægt að almenningur beri traust til stjórnsýslunnar og að hann geti reitt sig á að ákvarðanir sem stjórnsýslan tekur, eins og opinberar stöðuveitingar, standist skoðun þannig að umsækjendur um opinbert starf geti gengið út frá því sem vísu að þeir séu metnir á málefnalegum grundvelli og á grundvelli þeirra krafna sem gerðar eru til viðkomandi starfs og auglýstar hafa verið.
Í greinargerð með þingsályktunartillögunni er rakið að sérstaklega viðkvæm og mikilvæg í þessu tilliti séu embætti í dómskerfinu enda dómsvaldið ein af grunnstoðum þrískiptingar ríkisvaldsins og enginn vafi má leika á um hlutleysi dómstóla eða á því að dómarar séu valdir til starfa á faglegum forsendum eingöngu. En með lögum nr. 45/2010 var dómstólalögunum raunar breytt á þann veg að sérstök fimm manna dómnefnd fjallar nú um hæfi umsækjenda um dómarastöður og Alþingi kýs einn dómnefndarmanna.
Með þeirri breytingu á lögunum frá 2010 má segja að ráðherra hafi verið settar verulegar skorður á þann hátt að honum er nú gert að velja umsækjendur úr hópi þeirra sem metnir eru hæfastir, en fram að lagabreytingunni var ráðherra með öllu óbundinn af áliti umsagnaraðila. Raunar er í þeim lögum gert ráð fyrir því að ráðherra geti vikið frá þessari reglu en þó aðeins þannig að hann beri tillögu um slíkt undir Alþingi. Auðvitað kunna málefnaleg sjónarmið að geta valdið því að ráðherra telji nauðsynlegt að víkja frá slíku hæfnismati en hann verður þá að rökstyðja það fyrir Alþingi. Ég nefni sem dæmi að það kunna að vera tilefni að því er varðar það að tryggja jafnrétti eða jafna stöðu kynja í dómskerfinu, sem er auðvitað sjálfsagt og eðlilegt, en slíkt þarf þá að rökstyðja sérstaklega. Það er þá Alþingis að kveða upp úr með það.
Það er sömuleiðis algengt að veitingarvaldið leiti til ráðningar- og mannauðsráðgjafa við mat á umsækjendum. Í nokkrum tilvikum er kveðið á um að sérstakar hæfnisnefndir eða dómnefndir fjalli um umsækjendur og meti hæfni þeirra og hæfi. Það er til dæmis venja við stöður við háskóla og dómstóla, eins og ég hef þegar nefnt. Hlutverk slíkra hæfnisnefnda má hins ekki vera undir neinum vafa komið eða þýðing þess mats sem slíkar nefndir vinna að hve miklu leyti veitingarvaldshafinn er bundinn af áliti matsnefnda. Það kemur að mínu mati og mati okkar flutningsmanna enn fremur til greina að skoða hvort slíkar hæfnisnefndir eigi við í fleiri tilvikum en nú er gert. Sérstaklega þarf þá að huga að því hvort ástæða sé til að flytja skipunarvald að einhverju leyti frá ráðherrum til sérstakra hæfnisnefnda eða jafnvel í einhverjum tilvikum til Alþingis. Það eru sjónarmið sem rakin eru í tillögunni fyrst og fremst til þess að vekja upp umræðu án þess að tekin sé bein afstaða til þess hér hvaða leiðir eigi að fara, heldur fyrst og fremst bent á hluti sem tilefni væri til að taka til skoðunar ef slík nefnd yrði sett á laggirnar, ef þingsályktunartillaga þessi yrði samþykkt. Að mati okkar flutningsmanna kemur til greina bæði að setja sérstök lög um þessi málefni eða að samþykkja sérstakar reglur sem gefnar væru út af forsætisráðherra og giltu fyrir Stjórnarráðið allt.
Í greinargerðinni eru einnig rakin dæmi um álit sem umboðsmaður Alþingis hefur sent frá sér við embættisveitingar ráðherra og sömuleiðis Jafnréttisráð og kærunefnd jafnréttismála sem komist hafa að niðurstöðu um að ekki hafi verið staðið rétt að stöðuveitingum. Við tökum það fram, án þess að taka sérstaklega afstöðu til þeirra álitamála sem komið hafa til kasta umboðsmanns eða Jafnréttisráðs á undanförnum árum, að þá sé löngu tímabært að tekið sé af festu á þessum málum og komið í veg fyrir að stjórnsýslan ráðist af duttlungum veitingarvaldshafans. Í þeim tilgangi að móta slíkar reglur eða eftir atvikum að semja frumvarp til laga er hér lagt til að forsætisráðherra skipi nefnd með þátttöku allra þingflokka er ljúki störfum fyrir 1. apríl 2013 svo nýjar reglur og eftir atvikum ný lög geti tekið gildi hið fyrsta.
Ég ætla ekki að hafa fleiri orð um tillöguna, frú forseti, en að lokinni þessari umræðu legg ég til að tillögunni verði vísað til síðari umræðu og hv. stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar.
