veiðigjöld.

Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir nefndaráliti meiri hluta atvinnuveganefndar um frumvarp til laga um breyting á lögum nr. 74/2012, um veiðigjöld.

Nefndin hefur fjallað um málið og fengið á fund sinn fjölda aðila úr opinberri stjórnsýslu, hagsmunaaðila og sérfræðinga.

Þá hafa nefndinni einnig borist umsagnir um málið frá fjölda aðila svo sem frá VM – félagi vélstjóra og málmtæknimanna, Jóni Steinssyni, Alþýðusambandi Íslands, Árna Gunnarssyni, Eskju hf., Farmanna- og fiskimannasambandi Íslands, Fjarðabyggð, Landssambandi smábátaeigenda, Samtökum fjármálafyrirtækja, Samtökum íslenskra fiskimanna, Starfsgreinasambandi Íslands, Útvegsbændafélagi Vestmannaeyja, Vestmannaeyjabæ og Sigurði Sigurðssyni og síðan sameiginleg umsögn frá Landssambandi íslenskra útvegsmanna, Samtökum atvinnulífsins og Samtökum fiskvinnslustöðva.

Í 1. gr. frumvarpsins er lagt til að við 14. gr. laganna verði bætt heimild ráðherra til að ákveða gjalddaga við innheimtu veiðigjalda. Samkvæmt núverandi fyrirkomulagi eru gjalddagarnir lögákveðnir, 1. október, 1. janúar, 1. apríl og 1. júlí. Heimild frumvarpsins er þó takmörkuð að því leyti að ráðherra getur aðeins beitt henni undir þeim kringumstæðum þegar umtalsverður tími líður frá úthlutun aflamarks í tiltekinni tegund þar til veiðar fara fram. Það er áskilið að síðasti gjalddagi verði ekki ákveðinn eftir 1. júlí.

Í athugasemdum við frumvarpið kemur fram að greiðsludreifing veiðigjalds hafi í ákveðnum tilvikum þótt óeðlileg með hliðsjón af því hvenær veiðar fara fram. Er vísað til þess að slíkt eigi einkum við um humar sem kemur til úthlutunar við upphaf fiskveiðiárs en veiðar standi frá apríl/maí fram til loka fiskveiðiársins en þar er einkum um að ræða deilistofna, m.a. loðnu, norsk-íslenska síld og úthafskarfa, en gjalddagi þess falli jafnan við útgáfu tilkynningar um úthlutað aflamark.

Að mati meiri hlutans felur fyrirkomulag það sem lagt er til í frumvarpsgreininni í sér haganlega og eðlilega bót á lögum um veiðigjald.

Í 1. mgr. 9. gr. laga um veiðigjöld skal sérstakt veiðigjald nema 65% af stofni til útreiknings á gjaldinu. Í ákvæði til bráðabirgða I í lögunum, b–d-liðum, er kveðið á um aðlögunartímabil, þ.e. að á fiskveiðiárunum 2013/2014 til 2015/2016 skuli gjaldhlutfallið hækka um 5% á ári, úr 50% fyrst talda fiskveiðiárið í fullt hlutfall fiskveiðiárið 2016/2017.

Samkvæmt a-lið 2. gr. frumvarpsins er lagt til að framangreind ákvæði um aðlögunartíma gjaldhlutfallsins verði felld brott. Í b-lið sömu greinar er lagt til að í stað aðlögunartímans verði kveðið á um fast krónutölugjald á sérstakt þorskígildiskíló til eins fiskveiðiárs, 2013/2014.

Í athugasemdum við frumvarpið kemur fram að breytingunni sé meðal annars ætlað að gefa svigrúm til endurskoðunar laganna á næsta löggjafarþingi enda hafi sérstakt veiðigjald sætt gagnrýni og vandræði hafi komið í ljós við framkvæmdina.

Gestir og umsagnaraðilar nefndarinnar voru flestir sammála um að eðlilegt væri að leggja hóflegt gjald á fiskveiðar sem endurgjald fyrir afnot af sameiginlegri auðlind þjóðarinnar. Þeir reyndust hins vegar hvorki sammála um það hvað gæti talist hóflegt í þeim skilningi eða hvers eðlis gjaldið ætti að vera, þ.e. hvort og að hve miklu leyti gjaldtakan ætti að taka tillit til heildararðsemi af veiðum. Að mati meiri hlutans er ágreiningur um veiðigjöld að meginstofni hagfræði- og stjórnmálalegs eðlis, menn greinir á um eðli og forsendur veiðigjalda.

Við umfjöllun nefndarinnar kom fram að tvenns konar annmarkar eru á lögum um veiðigjöld sem koma í veg fyrir að þau hafi þá virkni sem þeim var ætlað að hafa. Annmarkarnir eru lagalegs og tæknilegs eðlis.

Annars vegar hafa ákvæði um söfnun og miðlun upplýsinga sem liggja eiga til grundvallar útreikningi rentu ekki nægilega virkni, þau tryggja veiðigjaldsnefnd, sem ber að ákvarða sérstakt veiðigjald, ekki þær upplýsingar sem hún þarfnast til þess að geta sinnt lögákveðnu hlutverki sínu. Fram kom að jafnvel þótt ráðist yrði í lagfæringar á lagaheimildum sem liggja upplýsingaöflun til grundvallar væri óvíst hvort nægur tími væri til stefnu til að hægt yrði að leggja veiðigjöldin á hinn 15. júlí nk. eins og lög kveða á um. Að auki var talið óvíst að þau gögn sem fengjust yrðu nægilega góð til þess að mögulegt yrði að byggja nauðsynlega útreikninga á þeim. Skilningur meiri hlutans er sá að ákvæði 40. og 77. gr. stjórnarskrár geri það að verkum að gjaldálagning geti því aðeins átt sér stað að fyrir liggi hver gjaldstofninn er eins og hann hefur verið ákveðinn með lögum.

Hins vegar virðist hugtakanotkun við setningu veiðigjaldalaga ekki hafa verið nákvæm í öllum tilvikum og valda túlkunarvafa auk þess sem eitthvað af þeim upplýsingum sem virðist hafa verið gert ráð fyrir að lægju fyrir hjá stjórnvöldum gera það ekki eða eru ekki nægilega ítarlegar eða sundurgreinanlegar.

Að mati meiri hlutans er óumdeilt að nokkur ákvæði laga um veiðigjöld eru haldin verulegum ágöllum. Þessir ágallar virðast gera það að verkum að ómögulegt er að óbreyttum lögum að leggja veiðigjald á með lögmætum hætti. Án vafa er rétt að bregðast við slíkum aðstæðum. Eins og fram hefur komið er stefnt að heildarendurskoðun laga um veiðigjöld. Slíkt virðist óumflýjanlegt enda eru nokkur ákvæði þeirra í raun óframkvæmanleg.

Álit meiri hlutans er að brottfelling aðlögunartíma, samkvæmt a-lið 2. gr. frumvarpsins, sé í eðlilegu samhengi við þá ætlan að taka lög um veiðigjaldalög til heildarendurskoðunar. Mun breytingin ótvírætt gefa til kynna og stuðla að því að lögin sæti þeirri endurskoðun sem nauðsynleg er.

Samkvæmt a-lið ákvæðis til bráðabirgða I í veiðigjaldalögum nemur sérstakt veiðigjald 23,20 kr. á hvert þorskígildiskíló í botnfisksveiðum og 27,50 kr. á þorskígildiskíló í uppsjávarveiðum á fiskveiðiárinu 2012/2013. Í 1. mgr. b-liðar 2. gr. frumvarpsins felst að farin verði sambærileg leið fiskveiðiárið 2013/2014 utan þess að þar er kveðið á um 7,38 kr. á hvert sérstakt þorskígildiskíló í botnfisksveiðum og 38,25 kr. á hvert sérstakt þorskígildiskíló í uppsjávarveiðum. Í ákvæðinu felast því tvær breytingar. Annars vegar er kveðið á um umtalsverða krónutölulækkun í botnfisksveiðum og verulega krónutöluhækkun í uppsjávarveiðum. Hins vegar er lagt til að í stað þess að krónurnar leggist á þorskígildiskíló leggist þær á sérstök þorskígildiskíló.

Samkvæmt því sem fram kemur í athugasemdum við frumvarpið endurspeglar lækkun álagningar á botnfiskveiðar, miðað við álagningu yfirstandandi fiskveiðiárs, m.a. lækkun á verði þorsks á mörkuðum. Hækkun á álagningu á uppsjávarveiðar endurspeglar hins vegar bætta afkomu uppsjávarveiðifyrirtækja.

Fæstir gesta og umsagnaraðila nefndarinnar efuðust um að þarft væri að lækka álagningu sérstaks veiðigjalds á botnfisksveiðar. Það mat kom fram að gjaldið hefði verið of hátt strax við setningu laganna en lækkun þorskverðs hefði hins vegar gert gjaldtökuna enn ósanngjarnari. Töldu sumir gesta nefndarinnar þannig að rétt væri að koma til móts við þetta, bæði þá ósanngirni sem falist hefur í veiðigjaldalögum frá upphafi sem og breytingar á þorskverði. Í greinargerð Stefáns B. Gunnlaugssonar var þó sleginn annar tónn. Á fundi nefndarinnar kom hins vegar fram nokkur gagnrýni á ályktanir og aðferðir Stefáns. Var meðal annars talið að hann hafi vanmetið áhrif af lækkun þorskverðs. Að auki kom fram að hagur útgerðarfyrirtækja almennt hefði samkvæmt tölum Hagstofu Íslands verið ofmetinn um 4–5 milljarða kr. og að tekjuskattsgreiðslur útgerðarfyrirtækja hefðu aukist sl. ár og mundu fyrirsjáanlega halda áfram að aukast.

Óhætt er að segja að hækkun álagningar á uppsjávarveiðar hafi hins vegar verið gagnrýnd harðlega. Kom meðal annars fram það álit að áhrif hækkunarinnar kæmu með ósanngjörnum hætti niður á þær sjávarbyggðir þar sem uppsjávarveiðar eru ráðandi útgerðarform. Var þannig gagnrýnt að útgerðarfyrirtæki í mjög fáum sveitarfélögum greiddu vel yfir helming af innheimtu sérstöku veiðigjaldi.

Á fundi nefndarinnar fékk hún kynningu á svokölluðum „sviðsmyndum“ sem veiðigjaldsnefnd hafði útbúið fyrir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið vegna undirbúnings frumvarpsins. Eftir skoðun þeirra má halda því fram að ráðherra leggi til að farin verði nokkuð varfærin leið við álagningu veiðigjalda næsta fiskveiðiár. Mat meiri hlutans er að leið ráðherrans muni auka jafnræði milli uppsjávarveiða og botnfisksveiða frá því sem er samkvæmt gildandi lögum.

Í ljósi allra kringumstæðna sér meiri hlutinn ekki betur en að sú leið sem lögð er til í frumvarpinu sé skynsamleg. Hafa má í huga að áætluð fjárhæð innheimtra veiðigjalda næsta fiskveiðiár nemur um 9,8 milljörðum kr., um það bil sömu fjárhæð og innheimt var á líðandi fiskveiðiári. Athygli er þó vakin á því að sú fjárhæð getur tekið miklum breytingum enda ríkir sem áður óvissa um fiskigengd og aflabrögð.

Í 2. mgr. b-liðar 2. gr. frumvarpsins er að finna reglugerðarheimild sem heimilar ráðherra að ákvarða sérstakt þorskígildi hverrar fisktegundar. Með sérstöku þorskígildi er vikið frá skilgreiningu þorskígildis samkvæmt 19. gr. laga um stjórn fiskveiða einkum að því leyti að tekið er tillit til þeirra tilvika þegar fisktegund er unnin um borð í fiskiskipi. Í athugasemdum frumvarpsins kemur fram að notkun þorskígilda við niðurjöfnun veiðigjalda hafi verið gagnrýnd. Þannig hafi þær fisktegundar sem eru að mestu eða nær eingöngu unnar um borð í fiskiskipum með óeðlilega háan þorskígildisstuðul í samanburði við þær tegundir sem að mestu leyti er landað óunnum eða ferskum.

Þeirri breytingu sem felst í ákvörðun sérstaks þorskígildis var fagnað af mörgum gestum og umsagnaraðilum. Töldu þeir hana vera til mikils batnaðar en gagnrýndu þó að fleiri þættir sem hefðu áhrif á kostnað við fiskveiðar væru ekki teknir inn í myndina. Þannig var til dæmis bent á að suma fiskstofna þyrfti að sækja um mun lengri veg en aðra og framlegð af veiðum væri af þeim og öðrum orsökum mjög mismunandi milli stofna.

Á fundi nefndarinnar kom fram að þrátt fyrir að fyrirkomulag fiskveiðistjórnar hafi verið til umræðu um langa hríð hafi frumvarp það sem síðar varð að lögum um veiðigjöld verið unnið á afskaplega skömmum tíma. Af þeim sökum hafi ýmsir þættir ekki komið til skoðunar við undirbúning þess og nú væru ýmsir annmarkar að koma í ljós.

Að mati meiri hlutans ber 4. mgr. 4. gr. laga um veiðigjöld með sér að veiðigjaldsnefnd var ætlað mikilvægt hlutverk við að vinna bug á þeim vandkvæðum sem kynnu að koma upp við framkvæmd laganna. Benda má á að efni þeirrar málsgreinar var bætt inn í frumvarp til laga um veiðigjöld við málsmeðferð atvinnuveganefndar á sínum tíma.

Þá kom fram gagnrýni á að útreikningur veiðigjalda byggist á of gömlum gögnum. Þannig var meðal annars bent á að álagning veiðigjalda næsta fiskveiðiár mundi að óbreyttu byggjast á afkomuupplýsingum frá metárinu 2011 og ekki væri tekið tillit til þeirra breytinga sem hefðu orðið á hag sjávarútvegsfyrirtækja frá þeim tíma.

Að áliti meiri hlutans er eðlilegt að brugðist verði við vandkvæðum við framkvæmd laganna þegar þau koma í ljós. Eins og fram hefur komið gat veiðigjaldsnefnd ekki sinnt hlutverki sínu sem skyldi vegna lagalegra og tæknilegra annmarka. Heildarendurskoðun stendur nú fyrir dyrum. Í því ljósi telur meiri hlutinn þá breytingu sem felst í 2. mgr. b-liðar 2. gr. frumvarpsins nokkuð eðlilega þó svo að óskandi hefði verið að mögulegt væri að taka fleiri breytur með í reikninginn.

Í ljósi alls framangreinds leggur meiri hlutinn til að frumvarpið verði samþykkt óbreytt.

Undir þetta álit meiri hlutans skrifa Jón Gunnarsson, Haraldur Benediktsson, Ásmundur Friðriksson, Páll Jóhann Pálsson, Þorsteinn Sæmundsson og Þórunn Egilsdóttir.

Virðulegi forseti. Miklar deilur hafa staðið um þessi mál allt frá því að þessi lög voru sett á sínum tíma. Ekki verður fram hjá því horft að í upphafi var vitlaust gefið, það er mikið ósamræmi í því hvernig gjaldtakan hefur skipst niður á fyrirtæki í sjávarútvegi eftir því í hvaða veiðum og vinnslu þau eru. Það er fróðlegt að rýna til dæmis í töflu sem sýnir okkur hversu mikill jöfnuður virðist þó hafa náðst, alla vega við þessa meðferð málsins. Ef við skoðum til dæmis álagningarstuðul, þ.e. skatthlutfall veiðigjaldsins eftir kjördæmum, kemur í ljós að samkvæmt þeim lögum sem gilda er ákaflega mikill munur sem endurspeglast í þessum mun á milli uppsjávarfyrirtækja annars vegar og bolfisksveiðifyrirtækja hins vegar.

Þannig var álagið til að mynda í Norðvesturkjördæmi nálægt 27% eða rétt um 27% á meðan það var eingöngu 16,5% í Norðausturkjördæmi. Í Suðvesturkjördæmi var þetta 27,5% á meðan það var 19,6% í Suðurkjördæmi og 24,1% í Reykjavík.

Við þessar breytingar hefur skatthlutfallið jafnast mjög mikið á milli kjördæma sem endurspeglar þá jöfnun sem verður til á milli þessara útgerðarforma. Þannig verður nýja hlutfallið í Norðvesturkjördæmi 16,7% í staðinn fyrir 26,9%, Í Norðausturkjördæmi verður það 14,6% í staðinn fyrir 16,5%, í Suðvesturkjördæmi 15,8% í staðinn fyrir 27,5% og í Suðurkjördæmi 16,7% í staðinn fyrir 19,6% og í Reykjavík verður það 17,3% í staðinn fyrir 24,1%.

Það hlýtur að vera markmið okkar með lagasetningu sem leggst á fyrirtæki eins og í sjávarútvegi að ákveðinn jöfnuður ríki á milli útgerðarforma. Það virðist hafa tekist, sá mikilvægi áfangi, þó að ég vilji á sama tíma segja að við verðum að leiða hugann að þeirri miklu gagnrýni sem kemur fram á þá aðferðafræði sem við notum, þ.e. að nota þorskígildisstuðla sem grunn að álagningu, það er eitthvað sem þarf að taka til endurskoðunar.

Ég held að málsmeðferðin í nefndinni hafi verið mjög góð og ég vil þakka nefndarmönnum fyrir mikla vinnu og ágætt samstarf. Nefndin hefur haldið 18 fundi á þessum stutta tíma sem af er þingi núna og hefur lagt sig fram um að taka til sín gesti, afla álita frá sjálfstæðum aðilum, utanaðkomandi aðilum, sérfræðingum. Nefndin fékk álit frá Stefáni Gunnlaugssyni. Það tekur til nokkuð margra þátta en niðurstaða Stefáns var alveg skýr að það frumvarp sem nú liggur hér fyrir þinginu til breytingar á þessu væri mun betra til að ná eðlilegri álagningu á fyrirtæki en þau lög sem um þetta gilda.