aðgerðir vegna skuldavanda heimila á Íslandi, sbr. ályktun Alþingis nr. 1/142, munnleg skýrsla forsætisráðherra.
Virðulegur forseti. Það þarf ekki að fara mörgum orðum um það í sal Alþingis hvaða áhrif hin ófyrirsjáanlega höfuðstólshækkun verðtryggðra húsnæðislána hafði á heimilin í landinu. Alþingi bar gæfu til þess í júní síðastliðnum að samþykkja aðgerðir vegna þessa skuldavanda íslenskra heimila, vanda sem leiddi af hruni fjármálakerfisins. Í þingsályktuninni kemur fram að forsætisráðherra muni flytja Alþingi skýrslu um stöðu mála á haustþingi 2013 og á vorþingi 2014.
Það er gleðilegt að geta sagt Alþingi frá því nú að framgangur þingsályktunarinnar er með ágætum og samkvæmt áætlun. Sumum liðum þingsályktunarinnar er lokið og vinna við aðra liði í fullum gangi í mörgum ráðuneytum í samræmi við ákvæði ályktunarinnar. Þingsályktunin er í tíu liðum. Ég mun hér á eftir fara í gegnum stöðu mála við einstaka liði ályktunarinnar.
1. liður er að settur verði á fót sérfræðingahópur sem útfæri mismunandi leiðir til að ná fram höfuðstólslækkun verðtryggðra húsnæðislána og geri tillögur þar að lútandi. Sérfræðingahópur var skipaður í sumar undir formennsku Sigurðar Hannessonar og hefur hópurinn unnið að tillögum að útfærslu á höfuðstólslækkun verðtryggðra húsnæðislána. Hópurinn byggir vinnu sína á þeim forsendum sem fram komu í þingsályktuninni, þ.e. að leiðrétta eigi þann forsendubrest sem heimili urðu fyrir vegna verðbólguskots áranna 2007–2010. Leiðréttingin skal vera almenn en meta á hvort setja skuli þak á þá fjárhæð sem hvert heimili getur fengið. Einnig verður metinn fýsileiki þess að ná fram lækkun höfuðstóls með skattafslætti. Hópurinn hefur fengið til sín gesti úr ýmsum áttum, m.a. frá lánveitendum, Seðlabanka, Fjármálaeftirlitinu, Hagsmunasamtökum heimilanna og umboðsmanni skuldara. Skipaðir hafa verið fjórir undirhópar sérfræðingahópsins. Einn hópurinn undirbýr tillögur um framkvæmd leiðréttingarinnar, annar um stofnun leiðréttingarsjóðs, þriðji um notkun skattkerfisins til að ná fram skuldalækkun og sá fjórði um hvata til að skuldbreyta verðtryggðum lánum í óverðtryggð.
Einnig hafa utanaðkomandi sérfræðingar verið fengnir til að vinna afmarkaða hluta, t.d. mat á efnahagslegum áhrifum. Gerður var samningur við Analyticu ehf. um greiningu á áhrifum leiðréttingarinnar og fleiri þáttum er snerta hagræna þætti verkefnisins. Þá er rétt að upplýsa Alþingi um að í forsætisráðuneytinu er að hefjast vinna við gerð frumvarps um höfuðstólsleiðréttingar. Eins og kunnugt er mun hópurinn skila tillögum sínum fyrir lok þessa mánaðar.
2. liður er að gerð verði úttekt á kostum og göllum þess að stofna sérstakan leiðréttingarsjóð vegna húsnæðislána. Undirhópur sérfræðingahópsins um höfuðstólslækkun vinnur að því að meta kosti og galla þess að stofna sérstakan leiðréttingarsjóð í tengslum við þetta verkefni. Markmið slíks sjóðs er að flýta fyrir framkvæmd leiðréttingar en sem kunnugt er stendur til að nýta í leiðréttinguna hluta þess svigrúms sem myndast við skuldaskil fallinna fjármálafyrirtækja.
3. liður er að kannað verði hvernig gera megi yfirskuldsettum íbúðareigendum kleift að losna án gjaldþrots undan eftirstöðvum sem veðið sjálft stendur ekki undir. Um er að ræða tímabundna aðgerð sem miðar að því að leysa vanda tengdan afleiðingum efnahagshrunsins. Vinnuhópur skipaður sérfræðingum innanríkisráðuneytis og velferðarráðuneytis hefur farið yfir verkefnið og tekið til skoðunar þau úrræði sem nú eru til staðar til lausnar á vanda skuldsettra heimila og jafnframt til hvaða viðbótarúrræða væri unnt að grípa til að takast á við vandamálið. Hópurinn hefur sett fram tillögur að úrræðum sem eru til nánari skoðunar. Meðal þeirra aðgerða sem hafa verið teknar til nánari skoðunar eru breytingar á lögum um samningsveð, stofnun félags sem leysir til sín yfirveðsettar eignir, samningar við kröfuhafa um niðurfellingu skulda og sérstakan fyrningartíma á kröfum sem eftir standa við nauðungarsölu.
4. liður er að skipuð verði verkefnisstjórn um framtíðarskipan húsnæðismála. Félags- og húsnæðismálaráðherra hefur skipað sjö manna verkefnisstjórn sem hefur það hlutverk að leggja fram tillögur að framtíðarstefnu í húsnæðismálum en Samband íslenskra sveitarfélaga á áheyrnarfulltrúa sem situr fundi verkefnisstjórnarinnar. Verkefnisstjórnin mun hafa forustu í verkefninu, safna gögnum og greina þau í samvinnu við óháða sérfræðinga, framkvæma stöðumat og móta stefnu um framtíðarskipan húsnæðismála. Verkefnisstjórnin hélt fyrsta fund sinn í september 2013 og hefur fundað reglulega síðan.
Jafnframt hefur ráðherra skipað 32 manna samvinnuhóp um framtíðarskipan húsnæðismála sem hefur það hlutverk að starfa náið með verkefnisstjórninni að mótun framtíðarskipulags húsnæðismála á Íslandi. Í þessu viðamikla verkefni verður kannað hvaða fyrirkomulag og fjármögnun almennra húsnæðislána sé hagkvæmast hér á landi og hvernig slíku fyrirkomulagi verði komið á. Jafnframt verður skoðað hvernig unnt sé að tryggja virkan leigumarkað sem og skilvirk félagsleg úrræði fyrir þá sem á slíku þurfa að halda. Í því sambandi verður kannað með hvaða hætti stjórnvöld geti sinnt afmörkuðu hlutverki sem felst í veitingu þjónustu í almannaþágu á húsnæðismarkaði. Ríkisstjórnin leggur áherslu á að sem breiðust sátt og samstaða náist um framtíðarskipan húsnæðismála hér á landi og því mikilvægt að sem flestir sem láta sig málið varða fái tækifæri til að hafa áhrif á vinnuna. Á vefsíðu verkefnisins gefst almenningi því kostur á að fylgjast með þróun og mótun tillagna hvers teymis og koma á framfæri frekari hugmyndum og athugasemdum um framtíðarskipan húsnæðismála. Verkefnisstjórnin mun taka tillögurnar til frekari úrvinnslu í nánu samstarfi við Íbúðalánasjóð, Samtök fjármálafyrirtækja og Samband íslenskra sveitarfélaga. Gert er ráð fyrir að verkefnisstjórnin skili að verkefninu loknu skýrslu með ítarlega útfærðum tillögum að framtíðarstefnu í húsnæðismálum til félags- og húsnæðismálaráðherra.
5. liður er að lögfest verði flýtimeðferð dómsmála sem tengjast skuldavanda heimilanna og varða ágreining um lögmæti þess að binda fjárskuldbindingu við gengi erlendra gjaldmiðla eða vísitölu. Um þennan lið er það að segja að frumvarp hefur þegar verið lagt fram á Alþingi og samþykkt.
6. liður er að settur verði á fót sérfræðingahópur um afnám verðtryggingar af neytendalánum. Í samræmi við þennan lið var skipaður sérfræðingahópur í ágúst undir formennsku Ingibjargar Ingvadóttur. Hópurinn hefur kynnt sér helstu gögn og fundað með hagsmunaaðilum og sérfræðingum, svo sem Seðlabanka Íslands, umboðsmanni skuldara, Fjármálaeftirlitinu, Íbúðalánasjóði, Hagsmunasamtökum heimilanna, Samtökum fjármálafyrirtækja, Landssamtökum lífeyrissjóða, Félagi fasteignasala, bönkum og ýmsum hagfræðingum. Efnisyfirlit, verkáætlun og verkaskipting liggur fyrir. Skoðuð verða áhrif afnáms verðtryggingar á neytendur, lánveitendur, fasteignamarkað og efnahagslíf og lagðar fram tillögur að útfærslu og tímasettri áætlun ásamt mótvægisaðgerðum. Áætluð skil eru upp úr miðjum desember.
Í 7. lið segir að kannað verði hvernig eignalausum einstaklingum verði gert kleift að greiða kostnað vegna gjaldþrotaskipta á búi sínu. Unnið er að frumvarpi til laga um veitingu fjárhagsaðstoðar til greiðslu tryggingar á kostnaði vegna gjaldþrotaskipta til þeirra sem eiga engan kost annan en að fara fram á gjaldþrotaskipti á eignum sínum. Áætlað er að frumvarpið verði lagt fram á Alþingi í lok nóvember 2013.
8. liður fjallar um að sérfræðingahópur meti möguleika á því að leggja gjald á fjármálafyrirtæki vegna umtalsverðra tafa á endurútreikningi lána. Þessari gjaldtöku er ætlað að styrkja stöðu skuldara gagnvart fjármálafyrirtækjum sem sjá um endurútreikning lána þeirra. Fjármála- og efnahagsráðuneytið hefur unnið greinargerð um málið og hefur hún fengið umfjöllun í starfshópi sem falið hefur verið það verkefni að endurskoða bann við gengistryggingu fjárskuldbindinga í lögum um vexti og verðtryggingu, nr. 38/2001. Ályktanir starfshópsins koma fram í niðurlagi greinargerðarinnar, en þar er meðal annars vísað til afstöðu réttarfarsnefndar sem telur umrædda gjaldtöku ekki framkvæmanlega að teknu tilliti til ákvæða stjórnarskrár vegna vandkvæða við að afmarka skilyrði gjaldtökunnar nægilega skýrt. Fjármálaeftirlitið sem er sjálfstætt stjórnvald getur í skjóli valdheimilda sinna aflað upplýsinga um eðli vandans og umfang. Í ályktun starfshópsins kemur fram að til greina komi að beita viðurlaga- og úrbótaheimildum stofnunarinnar ef tafir á endurútreikningi eru að hennar mati umtalsverðar og óréttlætanlegar. Svör viðskiptabankanna þriggja benda til þess að endurútreikningi gengistryggðra lána eigi að verða lokið fyrir næstu áramót en áætlanir Dróma og Lýsingar virðast vera meiri óvissu háðar. Það er einnig mat starfshópsins að úrlausn ágreinings um gengistryggð lán gefi ásamt öðru tilefni til að endurskoða starfshætti úrskurðarnefndar um viðskipti við fjármálafyrirtæki í því skyni að tryggja betri eftirfylgni með úrskurðum hennar. Fjármála- og efnahagsráðherra hefur hafið vinnu við endurskoðun á samþykktum nefndarinnar.
9. liður fjallar um að stimpilgjöld af lánsskjölum verði endurskoðuð og stefnt að afnámi stimpilgjalda vegna kaupa einstaklinga á húsnæði til eigin nota. Um þennan lið er það að segja að frumvarp hefur verið lagt fram á Alþingi um afnám stimpilgjalda af lánsskjölum í samræmi við þingsályktunina. Með frumvarpinu er lagt til að stimpilgjald af lánsskjölum verði afnumið en stimpilgjald vegna eignayfirfærslna fasteigna hækkað um 0,4% í tilviki einstaklinga. Einnig er með frumvarpinu lögð til mikil einföldun á framkvæmd og innheimtu gjaldsins. Með afnámi stimpilgjalda af lánsskjölum dregur úr kostnaði við lántöku og einnig mun sú aðgerð auka hreyfanleika viðskiptavina milli banka og stuðla þannig að aukinni samkeppni á fjármálamarkaði.
Í 10. lið segir að Hagstofa Íslands fái skýrar heimildir til að afla upplýsinga frá fjármálafyrirtækjum um fjárhagsstöðu heimila og fyrirtækja. Frumvarp um þetta efni var samþykkt á Alþingi í september. Undirbúningur Hagstofunnar eftir samþykkt laga nr. 104/2013 hefur falist í tvenns konar aðgerðum. Í fyrsta lagi er tæknilegur undirbúningur, einkum um þætti sem varða gagnasendingar og gagnaöryggi. Má þar nefna tæknilega útfærslu á afnámi persónuauðkenna í gagnasendingum og aðferðum við að skipta út kennitölum í þeim gögnum sem unnið verður með. Samið hefur verið við utanaðkomandi sérfræðing um yfirferð öryggismála og gerð tillagna um aðgerðir vegna öryggisvottunar hjá Hagstofunni. Í öðru lagi er undirbúningur að afhendingu gagna. Hefur verið rætt við Íbúðalánasjóð vegna málsins og á næstu dögum verða fundir haldnir með stærstu fjármálafyrirtækjunum.
Herra forseti. Eins og sést á þessari upptalningu gengur framkvæmd þingsályktunarinnar samkvæmt áætlun. Það er mjög gleðilegt enda hafa skuldsett heimili marga fjöruna sopið á undanförnum árum. Það er von mín að góð samstaða myndist á Alþingi um þau mál sem enn eiga eftir að koma til kasta þingsins vegna þessarar þingsályktunar. Íslensk heimili eiga það skilið.
