varðveisla menningararfleifðar á stafrænu formi.
Virðulegur forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um varðveislu menningararfleifðar á stafrænu formi. Flutningsmenn ásamt þeirri sem hér stendur eru Guðlaugur Þór Þórðarson, Vilhjálmur Árnason og Vilhjálmur Bjarnason. Tillagan hljóðar svo, virðulegur forseti:
Alþingi ályktar að fela mennta- og menningarmálaráðherra að setja fram markvissa, heildstæða og metnaðarfulla stefnu um varðveislu íslenskrar menningararfleifðar á stafrænu formi og leggja drög að því að verkið verði unnið á næstu 10–20 árum eftir því hversu umfangsmikið það verður talið.
Tillaga þessi var áður flutt á 139. löggjafarþingi, 140. þingi og 141. þingi. Á 140. þinginu lagði allsherjar- og menntamálanefnd til í nefndaráliti sínu að tillagan yrði samþykkt óbreytt en það náðist ekki. Þetta er eitt þessara mála sem detta á milli þegar kemur að þinglokum þannig að tillagan er nú endurflutt óbreytt.
Kveikjan að þessari þingsályktunartillögu er grein eftir Styrmi Gunnarsson, fyrrverandi ritstjóra, sem ber heitið „Risavaxið menningarverkefni sem hefja þarf vinnu við“ og birtist í Sunnudagsmogganum 23. janúar 2011. Í greininni segir meðal annars, með leyfi forseta:
„Snemma í janúar var frá því skýrt í Brussel að nefnd þriggja vísra manna hefði komist að þeirri niðurstöðu að kostnaður við að koma bókasöfnum, öðrum söfnum og þjóðskjalasöfnum í stafrænt form og varðveita með þeim hætti evrópska menningararfleifð mundi nema um 100 milljörðum evra …“
Aðeins neðar segir, með leyfi forseta:
„Markmiðið með slíku verkefni væri annars vegar að auðvelda fólki aðgang að þeirri samansöfnun þekkingar sem þar væri að finna og hins vegar að koma í veg fyrir að þessi menningarverðmæti yrðu eyðilögð vegna hernaðarátaka eða náttúruhamfara.“ — Þegar þetta var rætt í Brussel var á það minnst „að innrás Bandaríkjamanna í Írak leiddi til þess að ein milljón bóka, 10 milljónir skjala og 14 þúsund fornleifamunir eyðilögðust“.
Styrmir Gunnarsson fjallar og í grein sinni um mikilvægi þess að við Íslendingar varðveitum menningararfleifð okkar, mikilvægi þess að komandi kynslóðir geti kynnt sér og þekki sögu lands og þjóðar sem þjóðarvitund okkar byggist á að verulegu leyti.
Það er að sönnu ekki hægt að bera saman hugsanlega eyðileggingu eða glötun menningarverðmæta á Íslandi og í stríðshrjáðum löndum en við hins vegar þekkjum hér jafnt jarðskjálfta sem eldgos og slíkar náttúruhamfarir gætu haft áhrif á okkar menningararfleifð. En þó að við séum ekki stríðshrjáð land og verðum vonandi aldrei er engu að síður þarft að ræða um varðveislu menningararfleifðar og það hlýtur að vera okkur umhugsunarefni með hvaða hætti við stöndum að því. Við hljótum að spyrja okkur þeirra spurninga hvernig varðveita megi menningararfleifð okkar og gera hana aðgengilega komandi kynslóðum.
Markmið þessarar þingsályktunartillögu er annars vegar að koma í veg fyrir að menningarverðmæti glatist eða eyðileggist og hins vegar að auðvelda fólki aðgang að menningarverðmætum sem væri að finna á stafrænu formi.
Í mars 2006 kom menntamálaráðuneytið á fót vinnuhópi til að fjalla um tæknileg málefni er varða varðveislu rafrænna gagna. Vinnuhópurinn starfaði á vegum nefndar um endurskoðun laga um Þjóðskjalasafn Íslands og Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn. Í vinnuhópnum voru Halla Björg Baldursdóttir frá forsætisráðuneyti, formaður, Bjarni Þórðarson frá Þjóðskjalasafni, Guðmundur Halldór Kjærnested frá menntamálaráðuneyti, Ingibjörg Sverrisdóttir frá Landsbókasafni – Háskólabókasafni og Kjartan Ólafsson frá Fakta.
Vinnuhópnum var ætlað að láta gera úttekt á því hvernig staðið er að varðveislu rafrænna gagna í þeim löndum sem lengst eru komin í þeim efnum og í framhaldi af því að gera tillögur um val á stöðlum og tillögur um tæknilegar aðferðir við varðveislu rafrænna gagna og aðgengi að þeim. Einnig var hópnum ætlað að leggja fram verkefnaáætlun við innleiðingu lausnanna.
Nefnda úttekt unnu þau Björn Þór Jónsson, PhD í tölvunarfræði, dósent við Háskólann í Reykjavík, og Margrét Eva Árnadóttir, BA í bókasafns- og upplýsingafræði og BSc í verkfræði. Skýrsla þeirra kom út í lok janúar 2007, það eru tæp sjö ár síðan, og bar heitið Skýrsla um stöðu þekkingar og færni í langtímavarðveislu stafræns efnis. Í henni er fjallað um sérstöðu stafræns efnis en hún felst einkum í því að það varðveitist ekki af sjálfu sér eins og pappír getur gert, heldur þarf það nánast gjörgæslu vegna síbreytilegrar tækni. Lykilatriði er því að hin stafrænu gögn séu aðgengileg með tölvubúnaði hvers tíma.
Með mótun markvissrar, heildstæðrar og metnaðarfullrar stefnu þarf að tryggja að bókmenntaverk, tónverk, myndverk og önnur menningarverðmæti fyrri alda, áratuga og ára verði alltaf tiltæk almenningi á stafrænu formi.
Tækniframfarir eru hraðar og miklar og ný tæki ryðja sér til rúms nánast daglega. Má því vænta að innan tíðar verði slík tæki orðin mjög almenn almenningi í landinu. Þess vegna þarf að hefja verkið og koma menningararfleifð okkar í það form sem nýjasta tækni gefur kost á.
Slíkt menningarverkefni er umfangsmikið og krefst verulegra fjármuna en með því að setja raunhæf markmið til nokkurra ára ætti verkefnið að geta orðið fjárhagslega framkvæmanlegt. Í náinni framtíð eru tvö stórafmæli á Íslandi, 100 ára afmæli fullveldis 1. desember 2018 og 1100 ára afmæli Alþingis árið 2030. Þjóðargjöfin gæti verið sú að hefjast handa við þetta verkefni í ár og ljúka því árið 2030.
Virðulegur forseti. Að lokinni þessari umræðu legg ég til að málinu verði vísað til allsherjar- og menntamálanefndar.
