kosningar til Alþingis.
Herra forseti. Ég áttaði mig alls ekki á að það væri allt í einu komið að þessu máli á dagskránni en gott og vel, það er ágætt.
Ég mæli hér fyrir frumvarpi til laga um breytingu á lögum um kosningar til Alþingis, nr. 24/2000, með síðari breytingum, og fjallar um sameiginlegan lista fyrir Reykjavíkurkjördæmin tvö.
Hér er lagt til að lögfest verði heimild fyrir stjórnmálasamtök til að bjóða fram einn framboðslista sameiginlega fyrir bæði kjördæmin í Reykjavík en í 6. gr. núverandi laga er Reykjavík skipt í tvö kjördæmi, Reykjavíkurkjördæmi suður og Reykjavíkurkjördæmi norður.
Allt frá því að gildandi kjördæmaskipting tók gildi hefur skipting Reykjavíkur í tvö kjördæmi sætt gagnrýni fyrir ýmissa hluta sakir. Þau sjónarmið lágu til grundvallar skiptingunni á sínum tíma að þingmannatala allra kjördæma yrði svipuð. Það var meginröksemdin. Í athugasemdum við umrædda grein í því frumvarpi er varð að gildandi lögum um kosningar til Alþingis segir meðal annars, með leyfi forseta:
„Með þessu móti verða kjördæmin svipuð að stærð miðað við fjölda kjósenda í hverju þeirra. Það gerir að verkum að heildarfjöldi þingsæta í hverju þeirra getur verið áþekkur án mikils misvægis atkvæða milli kjördæma.“
Þetta var staðan þegar þessi breyting var gerð á kosningalögunum. Sex kjördæmi voru þannig skipuð að í landsbyggðarkjördæmunum þremur voru tíu þingmenn í hverju þeirra og ellefu þingmenn í kjördæmunum þremur á höfuðborgarsvæðinu.
Staðan hefur breyst frá því að þessi breyting var gerð. Nú eru þrettán þingmenn í Suðvesturkjördæmi, sem er fjölmennasta kjördæmið, átta þingmenn í Norðvesturkjördæmi, en tíu og ellefu þingmenn í hinum kjördæmunum fjórum. Munurinn sem var eitt þingsæti á milli landsbyggðarkjördæma annars vegar og kjördæmanna á höfuðborgarsvæðinu hins vegar er nú orðinn fimmfaldur, þ.e. fimm þingsæta munur er á milli þeirra kjördæma sem hafa fæsta og flesta þingmenn.
Röksemdin um að fjöldi þingsæta í kjördæmum skyldi vera sem jafnastur á því augljóslega ekki við lengur. Engin efnisleg rök standa lengur til þess að Reykjavík, eitt sveitarfélaga landsins, sé skipt milli tveggja kjördæma. Af því leiðir að eðlilegast væri ef til vill að leggja til að kjördæmin tvö í Reykjavík yrðu sameinuð. Til að gera slíka breytingu þyrfti hins vegar að breyta stjórnarskrá þar sem kveðið er á um fjölda kjördæma í 31. gr.
Í 31. gr. stjórnarskrárinnar segir, með leyfi forseta:
„Á Alþingi eiga sæti 63 þjóðkjörnir þingmenn, kosnir leynilegri hlutbundinni kosningu til fjögurra ára. Kjördæmi skulu vera fæst sex en flest sjö. Mörk þeirra skulu ákveðin í lögum, en þó er heimilt að fela landskjörstjórn að ákveða kjördæmamörk í Reykjavík og nágrenni.“
Sem sagt, stjórnarskráin gerir ráð fyrir því að kjördæmin séu fæst sex. Þar af leiðandi er ekki hægt að slá saman Reykjavíkurkjördæmum í eitt nema þá að skipta einhverjum öðrum kjördæmum upp í leiðinni í tvennt þannig að þau verði í heildina að minnsta kosti sex, að óbreyttri stjórnarskrá.
Skipting Reykjavíkur í tvö kjördæmi hefur einnig verið gagnrýnd fyrir þá sök að hún eigi sér ekki stoð í vitund borgarbúa heldur sé hún til málamynda. Enginn borgarbúi vísar til sjálfs sín sem íbúa í Reykjavíkurkjördæmi norður eða Reykjavíkurkjördæmi suður. Stjórnmálasamtök sem bjóða fram í þingkosningum í Reykjavík viðhafa flest hver sameiginlegt val, t.d. prófkjör eða forval, fyrir bæði kjördæmin og kosningabaráttan í Reykjavík er iðulega sameiginleg fyrir bæði kjördæmin. Frambjóðendur sinna kosningastarfi í báðum kjördæmum jafnt, óháð því í hvoru kjördæminu þeir eru í framboði. Þá getur það verið tilviljunum háð hvort röð frambjóðenda úr prófkjörum haldist í kosningaúrslitum, allt eftir því hvernig fylgi viðkomandi samtaka skiptist milli kjördæmanna tveggja. Í reynd má því segja að stjórnmálasamtök hafi haft kjördæmaskiptinguna að engu og margir kjósendur gera sér alls ekki glögga grein fyrir kjördæmamörkunum.
Sú breyting sem hér er lögð til varðar ekki fjölda kjördæma og kallar ekki á breytingu á stjórnarskrá heldur einungis breytingu á lögum um kosningar til Alþingis. Henni er ætlað að gera stjórnmálasamtökum sem bjóða fram í Reykjavík kleift að bera fram einn sameiginlegan lista fyrir bæði kjördæmin. Verði þetta frumvarp að lögum er það ákvörðun hverra stjórnmálasamtaka hvort þau nýti heimildina, en ef þau gera það mundu allir kjósendur viðkomandi samtaka í Reykjavík kjósa sama framboðslistann og þar af leiðandi sömu þingmenn. Það mundi ugglaust ýta undir það viðhorf að þingmenn sem eru kjörnir á þing í Reykjavík verði þingmenn höfuðborgarinnar allrar en ekki einungis hluta hennar eins og má ætla af forminu til að sé í dag.
Verði frumvarpið að lögum og heimildin sem í því felst nýtt yrði efsti maður á lista tiltekinna stjórnmálasamtaka fyrsti þingmaður þeirra samtaka í því kjördæmi sem listinn fær fleiri þingmenn kjörna eða í því kjördæmi sem listinn fær hærra hlutfall, sé þingmannatala samtakanna jöfn í báðum kjördæmum. Þá fengi næsti maður á lista það sæti sem samtökin eiga fyrst kost á í hinu kjördæminu. Þannig er gert ráð fyrir að á hinum sameiginlega lista sé fléttað milli kjördæma, að því gefnu að framboðið fái þingsæti í báðum kjördæmum. Hljóti framboðið einungis þingsæti í öðru kjördæmanna er ljóst að frambjóðendur raðast í það kjördæmi í sömu röð og hinn sameiginlegi framboðslisti segir til um. Hið sama á við ef framboð hlýtur mun fleiri þingsæti í öðru kjördæminu en hinu. Fléttast þá listinn með framangreindum hætti þar til þingsæti listans í öðru kjördæminu þrjóta og raðast frambjóðendur þá í hitt kjördæmið, samkvæmt röð framboðslistans.
Í 3. gr. frumvarpsins er kveðið á um að heildarfjöldi meðmælenda með sameiginlegum lista í Reykjavíkurkjördæmum skuli vera hinn sami og ef um tvo ólíka lista væri að ræða. Af ákvæðinu leiðir að ekki skiptir máli hvernig þeir skiptast hlutfallslega milli kjördæmanna.
Samkvæmt 33. gr. gildandi laga má enginn bjóða sig fram á fleiri framboðslistum en einum við sömu alþingiskosningar og enn fremur má sami kjósandi ekki mæla með fleiri en einum lista við sömu alþingiskosningar. Í 3. gr. frumvarpsins eru tekin af tvímæli um að bjóði samtök fram sameiginlegan lista í Reykjavíkurkjördæmunum megi sami einstaklingur vera á viðkomandi lista í kjördæmunum báðum og hið sama eigi við um meðmælendur.
Ekki er talið nauðsynlegt að gera breytingu á fyrirkomulagi yfirkjörstjórna Reykjavíkurkjördæmanna samfara þessari breytingu, það hefur verið skoðað sérstaklega. Þannig þurfa stjórnmálasamtök sem hyggjast nýta sér þennan möguleika að leggja hinn sameiginlega lista fyrir báðar yfirkjörstjórnirnar og þær þurfa jafnframt báðar að úrskurða um gildi listans en í framkvæmd er það Þjóðskrá Íslands sem fengin er til þess að kanna hvort skilyrði um kjörgengi eru uppfyllt, samanber 1. gr. kosningalaga og 34. gr. stjórnarskrárinnar. Kjörstjórnirnar munu hvor um sig yfirfara framboðslistann, samkvæmt 34. gr. laganna, en komist yfirkjörstjórnirnar hvor að sinni niðurstöðu er heimilt að skjóta úrskurði þeirra til landskjörstjórnar, samanber 2. mgr. 42. gr. gildandi kosningalaga. Það er því sett undir þann leka, ef leka skyldi kalla.
Virðulegur forseti. Ég tel mikilvægt að gera þá breytingu á kosningalögum sem þetta frumvarp felur í sér. Eins og kemur fram í greinargerð með frumvarpinu er ætlunin sú að gefa stjórnmálasamtökum kost á því fyrirkomulagi sem segja má að einkenni allt starf stjórnmálasamtaka í Reykjavík. Það gera engin stjórnmálasamtök eða nær engin að ég tel mikinn greinarmun á því hvort frambjóðendur eru í framboði í Reykjavíkurkjördæmi norður eða suður. Búseta frambjóðenda er alls ekki látin ráða því heldur er það meiri tilviljunum háð. Kosningabaráttan, eins og ég sagði áðan, er háð sameiginlega fyrir bæði Reykjavíkurkjördæmin. Og það er eðlilegt að mínu viti að allir kjósendur í Reykjavík, sem er eitt sveitarfélag, geti kosið sama framboðslistann og sama fólkið á þing fyrir sig, óháð því hvorum megin Miklubrautar og Hringbrautar það býr.
Hér er því gerð tillaga um að þetta ákvæði verði heimildarákvæði, stjórnmálasamtökum sé í sjálfsvald sett hvort þau nýti sér það. Menn geta velt því fyrir sér hvort líklegt sé að það yrði gert. Mér segir svo hugur að flest stjórnmálasamtök mundu kjósa að gera þetta með þessum hætti. Þau hafa prófkjör eða forval í einu lagi og þau mundu kjósa að vera með sama listann í báðum kjördæmunum.
Ásamt mér eru flutningsmenn að þessu frumvarpi hv. þingmenn Sigrún Magnúsdóttir, Helgi Hjörvar, Helgi Hrafn Gunnarsson, Katrín Jakobsdóttir, Valgerður Bjarnadóttir, Svandís Svavarsdóttir, Össur Skarphéðinsson, Sigríður Ingibjörg Ingadóttir og Birgitta Jónsdóttir, öll þingmenn úr Reykjavík og ugglaust bæði úr Reykjavíkurkjördæmi norður og suður, þó að ég hafi ekki gert sérstaka athugun á því.
Ég vonast til þess, virðulegi forseti, að frumvarpið fái góða umræðu í nefnd og leitað verði umsagna þeirra aðila sem hlut eiga að máli, svo sem kjörstjórna, borgarstjórnar Reykjavíkur og hugsanlega stjórnmálasamtaka sem hafa boðið fram í Reykjavík. Ég vonast til að málið fái málefnalega og góða yfirferð. Að sjálfsögðu vonast ég til þess að niðurstaða þingnefndar verði að leggja til að frumvarpið verði samþykkt, þótt ekki sé loku fyrir það skotið að menn mundu vilja gera á því einhverjar breytingar. En ég tel að það sé ágætlega unnið, ég hef notið aðstoðar lögfróðra manna og fólks sem hefur reynslu af skipulagi og framkvæmd kosninga í Reykjavík við að útbúa frumvarpið og tel að sett sé undir alla helstu leka sem þarf að setja undir í máli af þessum toga. En kosningalögin eru flókin og það geta auðvitað leynst einhvers staðar atriði sem þyrfti að búa betur um, en ég mundi leggja það í hendur þingnefndarinnar að fjalla um það.
Ég vil þess vegna leyfa mér að leggja til, virðulegur forseti, að að lokinni þessari umræðu verði málinu vísað til 2. umr. og hv. allsherjar- og menntamálanefndar, hygg ég. (Gripið fram í.) Eða stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar, það er sennilega hún sem fer með kosningalögin samkvæmt nýjum þingsköpum, þetta ætti ég nú að kunna. Ég legg þá til að málinu verði vísað þangað í friði.
