fjárlög 2015.

Herra forseti. Ég met það að sjálfsögðu mikils að formaður fjárlaganefndar hefur að minnsta kosti fram undir þetta verið í salnum við umræðuna sem eðlilegt og skylt er, en ég verð nú að segja að daufleg hefur mér þótt mönnunin á ráðherrabekkjunum, kannski af skiljanlegum ástæðum ef svo stendur á að við fundum á Alþingi á sama tíma og ríkisráðsfundur fer fram. Ég hefði haft áhuga á því að eiga þess kost undir þessari umræðu að bera upp nokkrar spurningar við hæstv. fjármála- og efnahagsráðherra. Ég treysti því að fyrir því verði séð að ráðherra heiðri okkur með nærveru sinni við umræðuna.

Ég ætla aðeins að staldra fyrst við stóru myndina í tekjuöflun og fjárhagsstöðu ríkisins. Mér finnst umræðan hér stundum snúast um einstaka breytingartillögur eða einstaka fjárlagaliði sem að sjálfsögðu er rétt og skylt að ræða, en það breytir ekki hinu að það þarf af og til að líta yfir stóru myndina og velta því fyrir sér hvert ríkisfjármálin, hvert ríkisbúskapurinn er almennt að þróast hjá okkur.

Til að taka af allan vafa er ég í þeim hópi sem gleðst að sjálfsögðu á hverjum degi yfir því sem betur gengur á Íslandi, skárra væri það nú. Á hinn bóginn tel ég að við þurfum að kunna fótum okkar forráð og tala af yfirvegun um stöðu landsins og þá ekki síst ríkisins eins og hún er, viðkvæm vegna mikilla skulda og þjóðarbúskapurinn allur í brothættu jafnvægi bak við gjaldeyrishöft og handstýrt gengi á krónunni með gjaldeyrisinngripum Seðlabankans. Mörg stór, óleyst úrvinnsluverkefni eru enn framan við okkur sem tengjast hruninu sem hér varð 2008. Þar af leiðandi finnst mér á köflum menn of fljótir að gleyma og fljótir að síga aftur í sama farið og láta eins og nú sé allt eins og áður var og við getum farið að hegða okkur með svipuðum hætti og við gerðum á óráðsíuárunum fyrir hrun.

Ég las ágætan pistil þar sem lagt er til að menn hverfi frá þessari orðanotkun um góðæri fyrir hrun því að það var ekkert góðæri. Hvort við eigum að kalla það óráðsíuár, veltiár, bóluár eða þensluár má ræða. Þetta er hárrétt ábending. Það er eins og argasta öfugmæli að kalla árin í aðdraganda þess að Ísland varð fyrir mesta efnahagsáfalli í sögu sinni sem lýðveldi, og þó lengra aftur væri farið, góðærisár. Þau voru það svo sannarlega ekki. Enn erum við að glíma við þungbærar afleiðingar af þessu hruni. Það mun fylgja okkur áratugi inn í framtíðina. Það er því miður dæmt til að gera það.

Margir hv. þingmenn tala um vaxtakostnaðinn sem ríkið ber vegna endurreisnar fjármálakerfisins og fleiri útgjalda sem fylgdu hruninu og miklast mjög yfir því sem eðlilegt er, það eru háar tölur. Ég kem betur að því síðar. En það er birtingarmynd þeirra skulda sem hið opinbera, fyrst og fremst ríkið en í einhverjum mæli sveitarfélög, varð að taka á sig eftir hrunið og munu fylgja okkur langt inn í framtíðina og marka aðstæður okkar sem samfélags og þjóðar. Það er bara þannig. Menn skulu hafa þessar staðreyndir allar í huga áður en þeir missa fram af sér beislið.

Ég hef gagnrýnt hæstv. ráðherra fyrir að leggja inn á braut sams konar meinlokuhugmyndafræði í fjármálum ríkisins og reyndist afar illa á veltiárunum fyrir hrun, þ.e. að nota það svigrúm sem myndast vegna hagvaxtar í samfélaginu og aukinnar veltu sem skilar í gegnum sjálfvirkan margfaldara tekjuöflunarkerfisins ákveðnum tekjuauka inn til þess að auka útgjöld en fyrst og fremst þó til að lækka tekjugrunn ríkisins. Það er það sem er verið að gera í þó nokkuð miklum mæli. Menn eru kannski orðnir þreyttir á þessari tuggu, herra forseti, en ég held að sé ágætt að fara yfir þetta einu sinni enn.

Þessi ríkisstjórn er í þrígang búin að lækka veiðigjöld. Þau eiga nú ekki að skila nema um 7,5 milljörðum kr. í heild á þessu ári. Það eru heildargreiðslur sjávarútvegsins bæði vegna almenns og sérstaks veiðigjalds með þeim tímabundna hætti sem veiðigjöld eru nú lögð á. Þetta er væntanlega af upp undir 80 milljarða framlegð í greininni; hún er að minnsta kosti vel réttum megin við 70 milljarða og stefnir sennilega í að verða talsvert meiri á þessu ári en spár gerðu ráð fyrir. Við fáum ánægjulegar vísbendingar upp á nánast hvern dag um að það er meira góðæri — raunverulegt góðæri — til sjávarins en menn hafa viljað vera láta.

Dæmi: Fimm kvótahæstu fyrirtækin gerðu upp í fyrra með rúmlega 15 milljarða hagnaði og hafa þegar greitt sér út á þessu ári yfir 7 milljarða í arð. Það er svipuð tala og veiðigjöldin í heild úr greininni verða á þessu ári, bara arðgreiðslur fimm kvótahæstu fyrirtækjanna. Þau eru vissulega stór og vega þungt í sjávarútveginum, eru með rétt um þriðjung kvótans, en þetta segir ákveðna sögu. Þetta þýðir að arðgreiðslurnar í heild á þessu ári verða vel á annan tug milljarða þegar ýmis önnur stöndug fyrirtæki, þótt þau séu ekki í hópi hinna allra stærstu, bæta við sínum arðgreiðslum 300–500 milljónum og upp undir milljarð væntanlega þau sem best standa, þ.e. í stærðarflokknum 6–20. Arðgreiðslurnar gætu orðið hátt í tvöföld veiðigjöld á þessu ári. Það eru umhugsunarverð hlutföll.

Við sáum fyrir nokkrum dögum væntanlega besta ársfjórðungsuppgjör sögunnar hjá íslenskum sjávarútvegsfyrirtæki þegar HB Grandi skilaði uppgjöri fyrir þriðja ársfjórðung — 20 milljónir evra í hagnað. Það munar nú um það. Veiðigjöldin sem fyrirtækið greiddi, þó að það sé ekki mjög marktækt innan þess ársfjórðungs, eru einungis brot af þeirri tölu.

Verðvísitala sjávarútvegsins hefur hækkað ánægjulega á þessu ári þannig að verðin eru nú að meðaltali í íslenskum sjávarútvegi hærri en þau hafa nokkurn tímann fyrr verið mæld. Þau hafa hækkað jafnt og þétt í bolfiski og þó að þau hafi lítillega gefið eftir frá toppnum í uppsjávarveiðum er áfram mjög hátt verð í sögulegu samhengi á mjöli og lýsi o.s.frv. Það er engin leið að komast að annarri niðurstöðu en þeirri að örlæti ríkisstjórnarinnar í garð sjávarútvegsfyrirtækja sé algerlega án ástæðu. Það er góðvildargerningur. Sjávarútvegurinn hefur núna afkomu sem býður upp á að hann leggi meira af mörkum í sameiginlega sjóði. Við höfum þörf fyrir það.

Ég held að það láti nærri og sé ekki ósanngjarnt að segja að ríkisstjórnin hafi með lækkunum sínum af veiðigjöldum helmingað tekjur ríkisins frá því sem afkoma greinarinnar byði vel upp á að greiða. Segjum að 6–8 milljarðar séu farnir fyrir borð.

Auðlegðarskatturinn innheimtist í síðasta sinn á þessu ári, þ.e. menn borga hann vegna eigna sinna á fyrra ári samkvæmt framtölum. Þar fær ríkið um 10 milljarða í tekjur. Hann fellur síðan niður á einu bretti. Það er ekki eins og hann sé eitthvað endurskoðaður eða lækkaður — nei, hann fellur niður á einu bretti á næsta ári. Tekjurnar af honum þá verða núll.

Breytingarnar á tekjuskatti í fyrra þegar ríkisstjórnin kom með þá ótrúlegu tillögu að lækka eingöngu prósentuna á miðþrepi, lækka ekkert lægsta þrepið, skila engu til tekjulægstu hópanna, voru metnar á 5 milljarða á þágildandi verðlagi og miðað við þágildandi veltu í tekjuskattskerfinu. Það er augljóst mál að tekjutapið vegna þeirra á næsta ári verður rúmlega 6 milljarðar.

Breytingarnar sem eru núna áformaðar með niðurfellingu vörugjalda á einu bretti, þar með talinn sykurskattur og lækkun efra þreps virðisaukaskatts úr 25,5% í 24%, kostar ríkið umtalsvert í töpuðum tekjum þó að á móti komi hækkun matarskattsins úr 7% í 11%. Það er tekjutap af stærðargráðunni 6–8 milljarðar kr.

Hvað þýðir þetta fernt sem ég hef nefnt? Og ef við bætum t.d. við að um önnur áramót fellur orkuskatturinn niður, eftir því sem ríkisstjórnin segir? 1,5 milljarðar fyrir borð þar. Þetta er tekjutap upp á 30–40 milljarða kr. Ef allar þessar tekjur væru inni á árinu 2015 mundi það næstum því skila meðferðarkjarnann í nýjum Landspítala. Það færi langt með að borga hann. Þetta tekjutap fylgir okkur fram í tímann ár frá ári og safnast hratt upp. Hinn trausti, stöðugi tekjugrunnur ríkisins hefur verið veiktur.

Jú, jú, það koma inn einhverjar auknar tekjur í óbeinum sköttum af aukinni neyslu, auknum innflutningi. Við þekkjum þá mynd. Þegar hagvöxtur er í kerfinu, launaskrið og annað í þeim dúr, þá virka hinir sjálfvirku margfaldarar þannig að tekjustofnarnir gefa meira af sér án þess að menn þurfi að hækka eina einustu prósentu. Þannig geta menn haft það þægilegt á meðan slíkt ástand varir. Um leið og slær í bakseglin, sem við skulum öll vona að gerist ekkert á næstunni en reynslan sýnir okkur að er líklegt að gerist einhvern tímann, þá versnar í því, herra forseti, þá snýst þetta nefnilega við. Þá má segja að sjálfvirkir margfaldarar breytist í sjálfvirka frádráttarliði. Þá snarlækka allt í einu tekjurnar án þess að nokkrar skattprósentur séu lækkaðar því að froðan úr hagkerfinu hverfur og tekjurnar hrynja.

Auðvitað voru breytingarnar á árunum 2008 og 2009 með því dramatískasta sem sést hefur á byggðu bóli á Íslandi. Þá var enn meiri froða á ferðinni sem hvarf eins og dögg fyrir sólu. Tekjur ríkisins nánast hrundu þegar allar skatttekjur úr fjármálageiranum hurfu á einu bretti, ofurlaunin þar og allt, innflutningurinn datt niður og hinn gríðarlegi viðskiptahalli hvarf, ofþaninn byggingargeirinn skrapp saman í 1/3 á örfáum mánuðum. Þetta var gríðarlegt högg og tekjutap fyrir ríkið á sama tíma og útgjöldin ruku af stað. Við sáum einhverja svakalegustu sveiflu í afkomu hins opinbera sem sést hefur á byggðu bóli.

Jafnvel þó við séum ekki að tala um neinar hamfarir af því tagi þá eru þetta vel þekkt lögmál, herra forseti. Menn þurfa að hafa varann á sér gagnvart slíku. Það kostar óhemjuerfiði. Það er pólitískt erfitt og kostnaðarsamt að gera það sem þarf ef erfiðleikar steðja að, að afla tekna til þess að standa undir nauðsynlegum útgjöldum. En það er auðvelt að lækka tekjurnar, það er mjög auðvelt. Það er þessi ríkisstjórn að gera.

Við höfum alltaf haft einhverjar hetjur í Íslandssögunni sem geta velt steininum niður. Það var ekki bara á Húsafelli sem það var gert, herra forseti. Það hafa alltaf verið einhverjar hetjur sem geta velt steininum niður, en það eru ekki allir sem koma honum upp aftur. Mundi þessi ríkisstjórn reynast öflug í því ef þess yrði þörf? Ég veit það ekki. Ég efast um það.

Hagsagan kennir okkur að við eigum að vera ábyrg og horfa fram í tímann áður en við tökum ótímabærar ákvarðanir af því tagi sem núverandi ríkisstjórn hefur gert, sem er ekkert annað en pólitísk kredda Sjálfstæðisflokksins, hægri manna, nýfrjálshyggja, Chicago-skóli, að það sé ævinlega gott að lækka skatta, það muni alltaf þýða að allt blómstri. Ég vissi ekki að Framsóknarflokkurinn væri algjörlega orðinn ofurseldur þessari hugmyndafræði, en hann hefur að minnsta kosti lítið andæft. Burt séð frá þessu er staðan á Íslandi einfaldlega þannig, óháð hagsveiflum, að það er óábyrgt að draga stórfellt úr tekjuöflun ríkisins. Fyrir því má færa mjög sterk félagsleg og efnahagsleg rök. Það er óábyrgt og óskynsamlegt vegna hinna miklu skulda. Með því að standa ekki sómasamlega að tekjuöflun á þessum árum og nota þá sæmilega hagfellt árferði til þess að byrja að greiða niður skuldir þá veltum við byrðunum inn í framtíðina. Ríkisfjármálaáætlunin gerir ekki ráð fyrir því að nafnverð skulda lækki neitt á næstu árum. Þær lækka sem hlutfall af vaxandi landsframleiðslu en ekki vegna þess að þær séu borgaðar niður sem slíkar. Það er óábyrgt í öðru lagi vegna þess að við erum ekki að mæta þörfinni sem hefur byggst upp til þess að hefja nú uppbyggingu og endurnýjun innviða samfélagsins. Það er óábyrgt í þriðja lagi vegna þess að það er mikil þörf á því að skila til baka einhverjum fjármunum inn í þá geira samfélagsins sem hefur orðið að þrengja að undanfarin ár, heilbrigðiskerfið, menntakerfið, almannatryggingar, elli- og örorkubætur o.fl. Það er ekki verið að gera það í þeim mæli sem hægt væri með því að láta tekjurnar fjúka fyrir borð.

Ég gef ekkert fyrir hagfræðina sem menn færa fram máli sínu til varnar í þessum efnum. Hún hefur afsannast aftur og aftur, reynst röng. Hún afsannaðist reyndar rækilega á öllu síðasta kjörtímabili. Sömu menn og núna standa svona að málum í ríkisfjármálum jörmuðu úr þessum ræðustóli samfellt árin 2009, 2010, 2011, 2012 og 2013 um það að skattahækkanir ríkisstjórnarinnar og áherslur okkar í ríkisfjármálum mundu kæfa allan hagvöxt og þýða að engin efnahagsleg uppbygging og endurreisn yrði á Íslandi. Það afsannaðist, herra forseti, með glæsilegum árangri. Það hefur vakið athygli út fyrir landsteinana og er meir metið þar en kannski hér heima hvernig tókst að snúa ríkisfjármálunum við og skila þeim í jöfnuði á árinu 2013 með aðferðum sem spekingarnir sögðu að væru alveg dauðadæmdar, mundu aldrei geta gengið upp því að við værum að kæfa allt með skattahækkunum o.s.frv. Það fór ekki þannig. Við fengum ágætishagvöxt í gang undir lok árs 2010 og það er búinn að vera hagvöxtur á Íslandi síðan, mismikill að vísu, en öll árin meiri en í okkar helstu viðskiptalöndum. Við höfum það í huga að batinn á Íslandi á árunum 2011, 2012 og 2013 hefði auðvitað orðið meiri ef ástandið hefði verið betra á helsta viðskiptasvæði okkar í Evrópu. Árangurinn er í raun merkilega góður í ljósi þess að Evrópa, þar sem 70% okkar markaða liggja, er í miklum vandræðum.

Ég hef verulegar áhyggjur af því ábyrgðarleysi sem mér finnst hæstv. ríkisstjórn sýna með því að sleppa tekjum út í öllum tilvikum og leysa vandamálin á kostnað ríkissjóðs. Það er eins og hann eigi enga vini, alla vega ekki í þessari ríkisstjórn. Það er bara þannig. Það þýðir ekkert að vera með eitthvert orðagjálfur í kringum það, þetta er bara svona, hvort sem menn hafa gaman af því að heyra það eða ekki.

Mér finnst líka að vissu leyti vera að myndast lausatök aftur á fjármálastjórninni hinum megin. Þá ber auðvitað langhæst þau miklu útgjöld sem ríkið tekur á sig vegna skuldamillifærslunnar. Það er dýrt fyrir ríkið. Það er reikningur upp á annað hundrað milljarða króna og hátt á annað hundrað milljarða ef framtíðartekjutapið vegna séreignarsparnaðarins er tekið með í reikninginn. Beinn kostnaður fer á annað hundrað milljarða króna vegna Íbúðalánasjóðs í viðbót við beinu niðurfærslunnar og allt það.

Vissulega er flest af því sem bæði meiri hluti og minni hluti leggur hér til til að fá betri úrlausn með breytingartillögum mjög þarft, ég dreg ekkert úr því. Maður verður sjálfsagt ekki vinsæll ef maður segir að það þurfi samt að standa þar að af yfirvegun. Við verðum að forgangsraða því mjög samviskusamlega hvaða svið við látum fá aukna fjármuni eftir því sem við teljum okkur hafa ráð á. Allt væri það auðvitað miklu léttara ef menn væru ekki að afsala ríkinu tekjum á móti.

Svo að ég nefni liði af handahófi sem ég er mest hissa á hvað fá þrátt fyrir allt litla úrlausn þá eru það vegamálin. Ég er alveg gáttaður á því að ríkisstjórnin ætli ekki að láta Vegagerðina fá meiri úrlausn sinna mála en hér er lagt til. Samkvæmt breytingartillögum sem laga fjárlagafrumvarpið örlítið þá duga fjármunirnir aðeins í viðhald og rannsóknir, sem er að sjálfsögðu gott. Svo er örlítið dregið úr skerðingunni á nýframkvæmdafé Vegagerðarinnar, en það er samt skerðing og mikil miðað við þá samgönguáætlun sem ríkisstjórnin lagði sjálf til. Ég held að ýmsir innviðir eins og vegirnir séu orðnir þannig að aðkallandi þörf sé fyrir úrlausn.

Nýbyggingu Landspítalans er vissulega sýndur litur loksins núna. Það má segja að sé ánægjuleg stefnubreyting hjá hæstv. ríkisstjórn, ekki síst Framsóknarflokknum sem talaði meira og minna gegn nýbyggingu Landspítalans fyrir kosningar, reyndi að minnsta kosti að fá atkvæði út á það á landsbyggðinni með því að segja að það þyrfti ekkert að byggja spítala í Reykjavík. Það sjónarmið hefur greinilega orðið undir og núna er sýndur litur í þeim efnum.

Tökum Framkvæmdasjóð ferðamannastaða, herra forseti. Hann á að fá 140–150 milljónir í framkvæmdafé á næsta ári. Ríkisstjórnin ætlar að halda vitleysunni áfram. Hún beinskar hann niður í fyrra og endaði svo með því að setja háar aukafjárveitingar inn í hann á árinu til að horfast í augu við það neyðarástand sem þar er á ferðinni og viðurkenna ósigur sinn gagnvart því að innleiða tekjustofninn, þ.e. náttúrupassann fræga sem er ekki í höfn enn og verður vonandi aldrei. En að ríkisstjórnin skuli leggja aftur fram frumvarp þar sem Framkvæmdasjóður ferðamannastaða á ekki einu sinni að fá óskert gistináttagjald heldur á að skerða þann tekjustofn um 13 millj. kr., sem rennur annars vegar í Framkvæmdasjóð ferðamannastaða að 3/5 og hins vegar til þjóðgarða og friðlýstra svæða, finnst mér vera að bíta höfuðið af skömminni.

Að öðru leyti eru margar af breytingartillögum meiri hlutans þannig að auðvitað er verið að laga liði sem voru svo fráleitir í frumvarpinu að allir vissu að mundu ekki verða endanlega afgreiddir. Sami leikurinn og í fyrra var að leggja 15 milljónir í sóknaráætlun og með þjáningum var þeirri upphæð komið aftur upp í 100 milljónir sem er ekki neitt miðað við þá viðamiklu vinnu og umgjörð og þau fjölmörgu verkefni sem heimamenn á svæðunum hafa valið að forgangsraða fjármunum í og höfðu til þess 400 milljónir í fyrsta sinn á árinu 2013.

Brothættar byggðir. Hvernig gátu menn búist við því að ríkisstjórnin kæmist upp með að slá það verkefni af? Hvað ætluðu stjórnarþingmenn að segja í heimsóknum sínum um svæðin ef brothættar byggðir hefðu verið slegnar af? Þetta er verkefni sem veikustu byggðarlög landsins binda núna miklar vonir við og eru velflest komin í einhvers konar áætlun eða prógramm á þeim grundvelli.

Vinnustaðanámssjóður. Er það eitthvað sem ríkisstjórnin á að hæla sér af eða berja sér á brjóst fyrir að hætta við að eyðileggja vinnustaðanámssjóð og skila honum aftur upp í þó það litla sem í honum var? Nei. Þannig gæti ég áfram talið, þess vegna nefnt Hafnabótasjóð sem var augljóst mál að var ekki hægt að fara með eins og frumvarpið gerði ráð fyrir.

Herra forseti. Ég vil gera eina athugasemd sérstaklega við breytingartillöguskjal meiri hlutans. Ég vona að formaður og varaformaður fjárlaganefndar hér í hliðarsal geti farið að ljúka einkafundi sínum og hlustað á umræðuna. Ég tala um alvörumál. Það er rökstuðningur með breytingartillögu í tilviki Háskólans á Akureyri. Það er að sjálfsögðu þakkarvert að meiri hlutinn hefur fallist á þær 30 milljónir sem háskólinn hefur í tvígang haft og var viðurkennt að hann ætti allan rétt á og þyrfti að fá vegna rannsóknarmissira fastráðinna kennara, en skólinn hafði eins og kunnugt er gripið til þess ráðs á árunum 2010 og 2011 að fella rannsóknarmissirin niður til þess að lifa af í þrengingunum. Vel að merkja, Háskólinn á Akureyri hefur sýnt aðdáunarverða ábyrgð með því að halda rekstrinum innan ramma á öllum þessum erfiðu árum og hann hefur í viðbót borgað upp skuldahalann sem á honum hvíldi vegna hallareksturs frá gamalli tíð. Geri aðrir betur. Hann hefur engin verðlaun fengið fyrir það. Hann er búinn að þrengja að sér öll þessi ár til þess að mjatla upp hægt og bítandi gamlan skuldahala í viðbót við það að reka sig innan fjárlaga. 30 milljónirnar voru settar inn og þær eru til þess að kosta rannsóknarmissiri fastráðinna kennara. Formúleringin frá meiri hlutanum um að 20 milljónir af þessum 30 eigi að fara til eflingar kennslu í heimskautarétti gengur ekki upp og verður að hverfa. Fjárlaganefnd verður að koma með nýjan rökstuðning á prenti eða munnlega sem leysir Háskólann á Akureyri undan því að vera bundinn af þessu. Þetta gengur ekki. Auk þess tel ég ansi langt gengið að grípa svo langt inn í sjálfstæði háskólans til að ráða námsframboði sínu og öðru slíku að ætla að segja honum fyrir verkum í þessum efnum með eina tiltekna námsgrein, eins gríðarlega mikilvæg og hún er, þ.e. námið í heimskautarétti. Má enginn skilja það svo að ég sé ekki hlynntur því og stuðningsmaður þess. (Gripið fram í: … þú sért ekki hlynntur því.) Það er ekki svona sem við eigum að ganga frá málum. Háskólinn fékk þessar 30 milljónir til þess að hann gæti aftur fært fastráðnum starfsmönnum sínum þau sjálfsögðu og umsömdu réttindi sem eru í háskólakerfinu (VigH: … skorin …) að þeir ættu kost á rannsóknarmissirum. Þau voru skorin í samstarfi innan háskólans. Menn féllust á að leggja það af mörkum að afsala sér þessum rétti. Ég held að um það hafi verið ágætisfriður. Það sýnir náttúrlega þá fórnarlund sem fastráðnir kennarar við háskólann sýndu og samstöðuna með honum á erfiðum tímum að menn létu sig hafa þetta. Ég er ekki að segja að allir hafi verið ánægðir, en þannig var þetta.

Í öðru lagi er mjög skrýtið að Háskólinn á Akureyri skuli aðeins fá 10 millj. kr. úr þeim stóra potti sem síðan er útdeilt til háskólanna. Það stingur í augu að Háskólinn í Reykjavík, sem er ekkert svo mikið stærri, skuli fá 20 falda þá upphæð eða hvað það nú er. Rök menntamálaráðuneytisins eru að þetta sé vegna fjölda nemenda sem ekki hafi verið borgað fyrir. Háskólarnir hafa farið misjafnar leiðir í þeim efnum. Á þá að refsa þeim sem beinlínis drógu úr nemendafjöldanum vegna skertra fjárveitinga í formi þess að fella niður einhverja námsáfanga? Eiga þeir að fá það í bakið núna að þeir tókust þannig á við erfiðleikana í staðinn fyrir að halda bara úti fullu námsframboði, taka fleiri inn í skólann og gera hann upp með halla? Þetta gengur ekki. Við verðum að ýta þessu til hliðar og horfa á það hlutverk og mikilvægi sem háskólarnir hverjir um sig hafa.

Með fullri virðingu fyrir mínum gamla góða Háskóla Íslands og þess vegna Háskólanum í Reykjavík þá er Háskólinn á Akureyri háskólastofnun með mikla sérstöðu í landinu sem móðurskip háskólamenntunar eða náms á háskólastigi utan Reykjavíkur og ber höfuð og herðar yfir aðra skóla í þeirri stöðu, með fullri virðingu fyrir háskólunum á Hvanneyri, Bifröst og Hólum sem mér þykir að sjálfsögðu vænt um.

Ég fer fram á að fjárlaganefnd endurskoði þetta, verði við beiðnum yfirstjórnar háskólans um að honum sé ekki sagt fyrir verkum með þessum hætti og að þessi 10 millj. kr. upphæð verði endurskoðuð, a.m.k. eitthvert tillit tekið til almenns hlutverks og mikilvægis háskólanna en ekki bara notuð einhver formúla úr fortíðinni. Ég kíkti aðeins á rökstuðning menntamálaráðuneytisins, að búin hefði verið til einhver vægisformúla, 20% nemendafjöldi 2012 og 60% 2013 og 20% áætlunin 2014 eða 2015. Þetta er mjög skrýtinn grautur verð ég að segja. Af hverju er ekki bara hægt að horfa á þessa skóla, fjárhag þeirra og afkomu og hlutverk, og útdeila þessum fjármunum með hliðsjón af því?

Herra forseti. Hér hafa menn aðeins gert að umtalsefni lið sem tengist sannarlega fjárlögum og tengist spurningu um sparnað vegna sameiningar ráðuneyta. Ég held ég noti þetta tækifæri til að gera athugasemdir við ummæli sem féllu hér áðan hjá fyrirspyrjanda, hv. þm. Þorsteini Sæmundssyni, þegar hann hældist um af svarinu sem hann fékk frá fjármála- og efnahagsráðherra. En hann gerði mikið úr því að í fyrsta lagi væri kannski ekki auðvelt að aðgreina algerlega hagræðinguna sem fólst í sameiningu og stækkun ráðuneyta frá hinum almennu aðhaldsaðgerðum tímans frá 2009–2013 og hins vegar kæmi mikill sparnaður fram á árinu 2014. Hann þakkaði það núverandi ríkisstjórn. Það sýndi hvað hún væri snjöll í þessum efnum. Ég tel að þetta lýsi mikilli vankunnáttu. Það lá alltaf fyrir að sparnaðurinn af stórfelldu ráðstöfununum á árinu 2011 og með sameiningu ráðuneytanna sem varð virk frá áramótum 2011/2012 skilaði sér ekki strax. Þvert á móti var talsverður kostnaður í byrjun en fjárfesting í framtíðarsparnaði. Þeir sem tala um sameiningar stofnana eða endurskipulagningu ríkisrekstrarins verða að átta sig á þessu. Þetta ferli tekur tíma. Menn geta þurft að eyða pínulitlum peningum til að spara meiri peninga síðar, t.d. í að endurskipuleggja húsakost og færa starfsemi saman undir eitt þak. Það getur þurft að ráðast í einhverjar breytingar eins og kemur fram í svarinu. Stærstur hluti þess kostnaðar sem tengdur er sameiningu ráðuneyta á síðasta kjörtímabili er varanleg fjárfesting í húsnæði upp á rúmlega 300 millj. kr. af tæplega 440 milljónum í heild. Annar kostnaður er óverulegur, en sparnaðurinn er mikill og hann er einmitt að koma fram núna. Það var alltaf reiknað með því. Þegar líður á árið 2013 og árið 2014 kemur sparnaðurinn fram að fullu. Hann er umtalsverður. Það er ástæða til að hafa um þetta nokkur orð, ekki síst í ljósi þess að núverandi ríkisstjórn hefur í þessum efnum eins og öðrum stillt áttavitann aftur á bak og til fortíðar, er byrjuð að skipta í reynd upp ráðuneytunum með því að setja tvo ráðherra inn í þau og hyggst jafnvel meira fyrir í þeim efnum.

Sparnaðurinn sem birtist til dæmis í töflu 5 á 4. blaðsíðu svarsins sýnir okkur svart á hvítu að skrifstofustjórum í Stjórnarráðinu hefur fækkað um 22 frá 2009. Þeir eru næstdýrustu starfsmenn ráðuneytanna að ráðuneytisstjóranum og ráðherranum sjálfum frátöldum. Gegnum þessar skipulagsbreytingar hafa verið lagðar niður fjölmargar skrifstofur og skrifstofustjórar án starfsmanna, skrifstofur með breyttum skipuritum stækkaðar og breikkaðar. Það munar um að dýrustu stöðugildi ráðuneytanna fækki um 22 án þess það hafi að mínu mati kallað á veikingu ráðuneytanna eða neitt slíkt, heldur þvert á móti eru þau sterkari eins og kemur ágætlega fram í svarinu. Þetta er ágætissvari frá fjármála- og efnahagsráðherra. Fróðlegt að lesa það sem þar segir.

„Áhrif sameiningar ráðuneyta og almennra hagræðingaraðgerða hafa haft þau áhrif að rekstrarkostnaður ráðuneytanna hefur almennt lækkað. Launakostnaður hefur lækkað, stöðugildum fækkað, þar á meðal skrifstofustjórum án skrifstofu. Með sameiningunni varð ýmis stoðþjónusta hagkvæmari, svo sem símaþjónusta, móttaka, skjalavistun, rekstur bókasafns og mötuneytis þar sem það á við.“

Hagræðingin hefur þannig komið fram í fækkun starfsmanna sem sinna þessum störfum. Það þýðir að hlutfall sérfræðinga hækkar innan ráðuneytanna. Það er hægt að ráða fleira sérhæft fólk eftir því sem fyrirkomulag á þjónustunni, rekstrinum og umsýslunni er praktískara. Það liggur í hlutarins eðli. Um hvað eru ráðuneytin? Snúast þau ekki um að hafa hæft, vel menntað og sérhæft starfsfólk í þeim störfum sem þar þarf að vinna, þ.e. í hinum eiginlegu störfum ráðuneytanna?

„Með stærri skipulagsheildum hefur skipulag ráðuneyta verið einfaldað og skrifstofum fækkað. Ráðuneytin geta nýtt betur sérhæfingu starfsmanna, styrkt faglegt starf og komið í veg fyrir óskýra verkaskiptingu eða tvíverknað. Stærri ráðuneyti hafa þannig burði til að takast á við fleiri verkefni sem tengjast málefnasviði þess.“

Ég tel að þetta svar staðfesti að þessar breytingar hafi sannarlega skilað sínu og hafi verið mikilvægar. Ég ætla rétt að vona að núverandi ríkisstjórn hugsi sig um áður en hún kastar þeim.

Herra forseti. Hefði hæstv. fjármála- og efnahagsráðherra verið hér hefði ég viljað ræða við hann um Bankasýslu ríkisins. Það er kannski ágætt að ræða það við forustufólk fjárlaganefndar. Er búið að fara yfir það hvort tímabært sé að leggja Bankasýsluna niður? Af hverju eru engar fjárveitingar ætlaðar til reksturs hennar á næsta ári? Ekki er hægt að leggja hana niður kostnaðarlaust allt í einu á einum degi rétt fyrir jól eða 31. desember. Það þarf væntanlega að ljúka starfseminni einhvern veginn og gera hana upp. Það er þó ekki aðalatriði málsins heldur hitt: Eru stjórnarliðar almennt á því að það sé tímabært að færa eignarhaldið á bönkum og sparisjóðum inn í fjármálaráðuneytið eins og það er, að leggja til hliðar öll armslengdarsjónarmið, að það þurfi að vera með einhverjum óháðum hætti haldið á eignarhaldinu, að það eigi ekki að vera of nálægt hinu pólitíska valdi? Er mig að dreyma, herra forseti? Voru ekki haldnar einhverjar ræður hérna á síðasta kjörtímabili um það? Þá var að vísu stórhættulegur maður fjármálaráðherra og stjórnarandstaðan, íhaldið og Framsókn, treystu honum mjög illa til þess að fara með eignarhald í bönkum. Það voru þvílíkar ræður og þvílíkur heilagleiki um að það yrðu að vera algjörir eldveggir á milli eignarhaldsins í bönkunum og hins pólitíska valds.

Hefur eitthvað breyst? Nei, við eigum Landsbankann að fullu. Við eigum meira í honum núna en við áttum á þeim tíma af því við fengum 18% í honum gefins. Við eigum áfram (Gripið fram í: … prósent.) minni hluta í Arion banka og Íslandsbanka og ríkið á stóran hluta í einum fimm sparisjóðum, kannski fjórum í dag eftir sameiningu. Þar við bætist að fjármálaráðuneytið er ráðuneyti fjármálamarkaðarins. Það var það ekki á sínum tíma. Það var á margan hátt einfaldara fyrir fjármálaráðuneytið að fara með eigendahlutverkið, þótt það væri gagnvart fjármálastofnunum, á meðan til var efnahagsráðuneyti sem var ráðuneyti fjármálamarkaðarins þar sem eftirlitið var. Það er ekki í dag. Nú er þetta allt komið inn í fjármálaráðuneytið. Er notaleg tilhugsun að eignarhald í fjármálafyrirtækjunum fari inn á einhverja skrifstofu þar? Mér er ekki kunnugt um að fjármálaráðuneytið hafi einu sinni breytt skipulagi sínu, eins og vissulega var rætt að kæmi til greina til undirbúnings því að Bankasýsla ríkisins hyrfi, sem var vissulega alltaf meiningin að hún gerði en þá reiknuðu menn með því að eignarhlutur ríkisins yrði kannski orðinn mjög afmarkaður; ríkið ætti kannski í einum banka einhvern tiltekinn hlut en ekki í öllum stóru bönkunum og í fjölda sparisjóða. Þá var samt rætt um að það væri hugsanlega skynsamlegt að undirbúa stofnun einhvers konar eignarhaldseiningar innan ráðuneytisins sem væri sjálfstæð í skipulagi og stjórnun og þannig reynt að tryggja óhæði og armslengdarsjónarmið. Mér er ekki kunnugt um að slíkt hafi verið gert.

Sömuleiðis vil ég gera að umtalsefni umræður sem hér hafa orðið um vaxtakostnað ríkissjóðs vegna lána til að endurreisa fjármálakerfið eða bjarga því eins og sagt er í fyrirspurninni af hálfu fyrirspyrjanda sem er hv. þm. Elsa Lára Arnardóttir. Hv. þingmaður gerði svarið sem hún fékk að umtalsefni í gær. Eðlilega var hún mjög upptekin af þeim mikla kostnaði sem ríkið hefur haft af því að fjármagna Landsbankann, leggja honum til eigið fé svo að hann yrði starfhæfur, vegna minni hlutanna í Arion banka og Íslandsbanka, vegna þátttökunnar í endurreisn sparisjóðanna og síðast en ekki síst þar sem einn stærsti reikningurinn liggur, að endurfjármagna Seðlabankann eftir að hann varð gjaldþrota haustið 2008. Það er rétt, þetta er mikill kostnaður. Það er búið að borga í vexti og verðbætur 150 milljarða kr. Mér fannst svolítið undarlegt að heyra rætt um þetta eins og við hefðum átt eitthvert val. Líta menn almennt svo á að þetta sé eitthvað sem við hefðum getað ákveðið að komast undan? Þurfti Ísland ekki fjármálakerfi? Gat Ísland verið með gjaldþrota seðlabanka? Áttu menn eitthvert val haustið 2008, 2009 eða 2010? Ég held ekki. Kostnaðurinn er mikill, það er alveg rétt. Þetta er einn af stóru reikningunum vegna hrunsins og skyldi engan undra því að það eru eiginlega engin dæmi um land sem hefur misst nánast allt sitt fjármálakerfi á örfáum mánuðum, sennilega um 95–97% af íslenska fjármálakerfinu hrundu. Stóru bankarnir voru með 85% og svo bættust minni fjármálastofnanir við á næstu mánuðum. Þegar upp var staðið voru rúmlega 95% af íslenska fjármálakerfinu fallin. Í ofanálag var seðlabankinn okkar gjaldþrota. Hrunið getur ekki orðið fullkomnara í einu landi. Auðvitað fylgdi þessu gríðarlegur kostnaður, gríðarlegt tjón fyrir íslenska ríkið, því miður, og stóri reikningurinn vegna hruns íslensku bankanna var líka í útlöndum. Erlendir fjármögnunaraðilar þessara banka bera langstærsta reikninginn sem er áætlað að geti orðið um 7.500 milljarðar kr., þar af liggur stærsti einstaki hlutinn í Þýskalandi. Þýskir bankar, fjárfestar og fjármálastofnanir töpuðu nokkur þúsund milljörðum vegna hruns íslensku bankanna sem var vel að merkja þriðja stærsta gjaldþrot veraldarsögunnar á eftir Lehman Brothers og Washington Mutual Bank, þ.e. þegar íslensku bankarnir þrír eru lagðir saman. Ég tel að við höfum ekki átt mikið val í þessum efnum. Það ber að ræða þetta sem hluta af þeim kostnaði sem var því miður engin leið að komast undan úr því að svona fór, en hann var mikill. Það skulum við gjarnan ræða.

Hér hafa lífeyrisskuldbindingarnar líka verið nefndar af sumum, þ.e. hallinn á B-deildinni og það framtíðarverkefni að byggja hana upp. Það er alveg rétt. Það er gott að menn ræði það, hafi uppgötvað það. Menn mættu þá minnast þess af hverju ekki var borgað meira inn á þessa skuldbindingar á veltiárunum þegar var bullandi afgangur af ríkissjóði. Okkur var held ég nokkur vorkunn frá hruni (Forseti hringir.) að fara ekki að gera okkur lífið erfiðara með því að byrja strax að borga inn á þessar skuldbindingar, en það þarf auðvitað fyrr en síðar að gera það, herra forseti.