lýðháskólar.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir tillögu til þingsályktunar um lýðháskóla. Meðflutningsmenn eru Björt Ólafsdóttir, Páll Valur Björnsson, Óttarr Proppé, Róbert Marshall og Guðmundur Steingrímsson. Málið snýst um að Alþingi álykti að fela mennta- og menningarmálaráðherra að hefja vinnu við gerð frumvarps til almennrar löggjafar um lýðháskóla á Íslandi. Markmiðið er að gera lýðháskóla að viðurkenndum valkosti í menntun sem njóti lagalegrar umgjarðar og stuðnings hins opinbera. Við þessa vinnu verði horft til fyrirkomulags sem gildir um starfsemi lýðháskóla annars staðar á Norðurlöndum. Frumvarpið verði lagt fram á haustþingi 2015 og eigi síðar.
Markmið með slíkri löggjöf væri að gera rekstrarumhverfi lýðháskóla sambærilegt því sem er annars staðar á Norðurlöndum. Lýðháskólar á Íslandi mundu þá bjóða upp á fjölbreytta menntun og fræðslu sem almenningur ætti kost á að sækja að uppfylltum almennum skilyrðum, svo sem um aldur o.fl. Með slíkri löggjöf yrði sköpuð fagleg umgjörð utan um rekstur lýðháskóla og reglur um fjárhagsgrundvöll þeirra.
Lýðháskólar annars staðar á Norðurlöndum eiga sér rúmlega hundrað ára sögu sem rekja má aftur til Danans Grundtvigs sem setti á 19. öld fram hugmynd að annars konar námi og menntun en því stífa bóklega námi sem þá var í boði. Hugmyndafræðin gengur meðal annars út á að búa nemendur undir lífið með því að vekja áhuga þeirra og víkka sjóndeildarhringinn. Áherslan er á hið talaða orð, umræður og rökræður, og þátttöku nemandans á öllum sviðum. Á þessum grunni hefur orðið til fjöldi lýðháskóla annars staðar á Norðurlöndum. Þeir eru nú nokkur hundruð og afar mismunandi með tilliti til námsframboðs. Skólarnir eiga það þó flestir sameiginlegt að vera heimavistarskólar þar sem nemendur búa saman á heimavist meðan þeir stunda nám. Nemendur eru alla jafna 18 ára eða eldri og stunda nám við skólana í 4–12 mánuði í senn en þó taka sumir skólar við yngri nemendum.
Í skýrslu forsætisráðuneytisins Allir stundi nám og vinnu við sitt hæfi, sem birt var 2012, segir orðrétt, með leyfi forseta:
„Auka þarf fjölbreytni kennsluaðferða og nútímavæða framsetningu námsefnis í grunn- og framhaldsskóla til að mæta ólíkum þörfum og væntingum nemenda og glæða og viðhalda áhuga þeirra. Mikilvægt er að örva nemendur í verkefnabundnu og lausnamiðuðu námi og ýta undir frumkvæði, gagnrýna hugsun og skapandi starf nemenda. Nýta þarf nýja miðla sem nemendur nota utan skóla til að glæða áhuga þeirra á náminu og auka fjölþætt verkefnaskil, t.d. á formi margmiðlunar.“
Hér er meðal annars lýst áherslum í starfi lýðháskóla. Þeir auka fjölbreytni í menntakerfinu og geta mætt þörfum nemenda með öðrum hætti en hefðbundnir skólar. Mikilvægi lýðháskóla í menntaflórunni er því óumdeilt. Þess má auk þess geta að Alþingi samþykkti 21. maí 2007 ályktun sem flutt var af fulltrúum í Íslandsdeild Vestnorræna ráðsins þar sem skorað var á ríkisstjórnir Íslands, Færeyja og Grænlands að beita sér fyrir því að stofnaðir yrðu norrænir lýðháskólar í þessum löndum.
Með þessari þingsályktunartillögu er lagt til að hafinn verði undirbúningur að gerð almennrar löggjafar um starfsemi lýðháskóla og hvaða skilyrði og kröfur þeir þurfa að uppfylla til að fá starfsleyfi. Slík löggjöf þarf að þjóna sem grundvöllur fyrir starfsemi skólanna bæði hvað varðar það nám sem er í boði og rekstrargrundvöll þeirra. Í löggjöfinni þurfa meðal annars að vera ákvæði um hvaða skilyrði skólar þurfa að uppfylla til að fá starfsleyfi, hvaða skilyrði og kröfur verða gerðar til nemenda og kennara, hvernig eftirliti er háttað, hvernig mögulegar kæruleiðir eru og hvaða skilyrði skólarnir þurfa að uppfylla til að fá stuðning til rekstrarins frá ríkinu. Í þessu sambandi er mjög mikilvægt að horft verði til annarra Norðurlandaþjóða eftir fyrirmynd að löggjöf um lýðháskóla, en þar gilda almenn lög þar sem vikið er að fyrrnefndum atriðum. Það er engin ástæða til að finna upp hjólið.
Lýðháskólar eru mjög mismunandi, m.a. eftir því hvaða aðilar standa að rekstri þeirra, en ýmist eru skólarnir sjálfseignarstofnanir, reknir af félagasamtökum, sveitarfélögum eða öðrum til þess hæfum aðilum. Þannig getur áherslan verið mismunandi, allt frá listum og menningu til íþrótta, lýðfræði, trúarlegrar fræðslu, umhverfisverndar og -vitundar o.s.frv. Fjölbreytni er styrkur lýðháskólanna og þar gefst ungmennum kostur á fjölbreyttu námi með aðrar áherslur og önnur markmið en í hefðbundnum bók- eða verknámsskólum. Um yrði að ræða nánast hreina viðbót við íslenska skólaflóru en hér á landi er nú starfræktur einn skóli á grundvelli hugmyndafræði lýðháskólanna, LungA á Seyðisfirði. Góð reynsla er af starfsemi skólans en hins vegar er ljóst að tryggja þarf betur grundvöll rekstrarins ef hann á að geta haldið áfram á sömu braut. Með tillögu þessari vonast flutningsmenn til að svo megi verða og að möguleikar opnist á stofnun fleiri lýðháskóla með fjölbreytta starfsemi.
Ég geri ráð fyrir því að þessi tillaga fari til allsherjar- og menntamálanefndar og hlakka til að sjá umsagnirnar. Við eigum þennan eina lýðháskóla á Seyðisfirði sem ég hef heimsótt og það er aldeilis frábært sem er í gangi þar, en það er mjög mikilvægt að við tryggjum lagagrundvöllinn og að þessir skólar geti sótt fé fyrir rekstrinum og að þeir uppfylli að sama skapi ákveðnar skyldur.
