áætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða.

Forseti. Ég hef upplifað það mjög sterkt hér undanfarna daga að ég lifi í landi hinna klikkuðu karlmanna. Ég ætla í ljósi þess að lesa, með leyfi forseta, ákaflega sterka grein eftir Andra Snæ Magnason, sem birtist á visi.is þann 11. september 2010:

„Það er einsdæmi í veröldinni að þjóð drekki fyrirtækjum sínum í skuldir til þess að tvöfalda orkuframleiðslu og tvöfalda hana aftur með tilheyrandi raski. Það eru til mælikvarðar á alla hluti. Yfirleitt skynjum við í okkar daglega lífi hvað er eðlilegt og hvað er yfirgengilegt. Stundum blindar umræðan okkur og þá getur verið ágætt að prófa að tala um hlutina á útlensku til að sjá þá í nýju ljósi. Prófið til dæmis að segja einhverjum að hér hafi einn ríkisbanki verið seldur með láni frá hinum ríkisbankanum og öfugt. Þannig hafi þeir verið afhentir mönnum nátengdum ríkjandi stjórnmálaflokkum. Framkvæmdastjóri annars flokksins varð formaður bankaráðs í öðrum bankanum á meðan fyrrverandi viðskiptaráðherra hins flokksins var einn þeirra sem fékk hinn bankann. Sá maður hafði aðgang að öllum upplýsingum um stöðu bankans. Í millitíðinni varð þessi fyrrverandi viðskiptaráðherra hins vegar seðlabankastjóri. Hann flaug til Ameríku og gerði Alcoa tilboð sem fyrirtækið gat ekki hafnað. Þannig var hann búinn að tryggja mestu stórframkvæmdir Íslandssögunnar og stóraukin umsvif bankans sem hann var að enda við að selja sjálfum sér. Ef þið segið þetta á útlensku þá hrista menn hausinn. Þeir gapa. Þeir nota orð eins og corruption og mafia. Þeir segja vantrúaðir og jafnvel vonsviknir: No not in Scandinavia! Svona gerist í Suður-Ameríku, Rússlandi, þetta getur ekki gerst hjá ykkur. Þetta er í einu orði sagt brjálæði. En á Íslandi þá var þetta sett fram sem eðlileg viðskipti eða eðlileg hugmyndafræði.

Hin viðtekna geðveiki. Það er geðveiki að tífalda bankakerfi á sjö árum. Við vitum það núna. Það er ekki tæknilega mögulegt að rækta upp alla þá þekkingu og reynslu sem þarf til að byggja upp og reka slíkt apparat á svo skömmum tíma. Jafnvel ekki með því að moka heilli kynslóð gegnum bisnessskóla og bjarga þeim sem fæddust fyrir 1980 með skemmri skírn á MBA-námskeiði. Það er bara ekki hægt. Þótt strákur sem er enn þá með fósturfituna í hárinu fái 2 milljónir á mánuði þá verður hann ekki reynslumeiri, klárari eða ábyrgari fyrir vikið. Miklu líklegra er að hann verði klikkaður. Það kom líka í ljós.

Orkuframleiðslan á Íslandi var tvöfölduð frá 2002–2007. Að tvöfalda orkuframleiðslu í þróuðu ríki á fimm árum er ekki aðeins fáheyrt heldur væri það talið fáránlegt rugl í öllum nágrannalöndum okkar. Í flestum iðnríkjum eykst orkuframleiðsla um einhver 2–3% á ári. Tvöföldun væri óhugsandi, enda margsannað að of stórar fjárfestingar eyðileggja meira en þær skapa. Á Íslandi var hins vegar markmiðið að tvöfalda orkuframleiðsluna aftur næstu fimm árin með álbræðslum í Helguvík, Húsavík og reyndar gott betur með þreföldun í Straumsvík. En orðið álbræðsla eitt og sér felur ekki í sér neina stærðarviðmiðun. Alcoa og Century hafa síðan þá tilkynnt að þau vilji byggja 50% stærri bræðslur en fyrst stóð til. Þannig bættist við orkuþörf upp á heila Kárahnjúkavirkjun — svona í framhjáhlaupi. Það sem var áður klikkuð stærð er skyndilega orðin einhvers konar neðanmálsgrein. Hér var ekki á ferðinni línulegur vöxtur heldur veldisvöxtur. Á eftir tímabili geðveikinnar átti að taka við algert og fullkomið brjálæði. Æðið átti síðan að vera fjármagnað með 400–500 milljarða 100% lánum opinberra orkufyrirtækja. Næstum 2 milljónir á hvert mannsbarn á Íslandi, allt beintengt álverði og leyndu orkuverði sem er allsherjarvitfirring. Um þetta allt var fjallað í fjölmiðlum eins og hverja aðra atvinnusköpun.

Er kókaín í heita vatninu? Geðveikin er núna augljós í jarðvarmabransanum. Þar hafði þróunin verið jöfn og stöðug frá hitaveituvæðingunni á kreppuárunum. Nú er engu líkara en menn hafi borað niður á kókaínæð og fyllt rækilega á sér nasirnar. Á Kröflusvæðinu voru menn komnir upp í 60 MW framleiðslu á einhverjum 40 árum og það gekk ekki áfallalaust. Nú á allt í einu að vera hægt að fjórfalda Kröfluvirkjun, stækka hana um 150 MW. Menn stefna á að tífalda orkuframleiðslu í Þingeyjarsýslum til að þjóna nýrri Alcoa-verksmiðju á fimm árum. Er það ekki 1000% aukning? Það á að ganga eins nærri Þeistareykjum og hægt er og menn vilja Gjástykki líka. Orkuveitan er búin að selja Norðuráli Hengilinn og Hellisheiðina. Magma Energy er búið að auglýsa að þeir ætli að auka framleiðslu HS orku úr 175 megavöttum upp í rúm 400 MW vegna þess að þeir virðast telja sjálfsagt að helstu orkulindirnar á öllu Reykjanesi verði einkavæddar og afhentar Magma. Verkefnafjármögnun heitir það víst núna, ekki einkavæðing.“ — „Newspeak.“

„Maður getur spurt eins og asni: Er til þekking og mannafli til að margfalda öll orkufyrirtækin á tíu árum? Af 20 háhitasvæðum á Íslandi á að raska 16 strax, nánast allt fyrir áliðnaðinn. Fyrirtækin hafa sótt um leyfi til að bora í flest svæðin sem eftir eru. Er enginn efi í huga jarðvísindamanna þegar þeir eru staddir í ævintýraveröld við Torfajökul, Kerlingarfjöll eða við Bitru? Vilja þeir í alvöru fara í ALLT, núna strax? Er þetta menntað fólk eða bara málaliðar sem vinna hvað sem er fyrir hvern sem er?

Allt í einu þykjast menn geta tífaldað orkuframleiðsluna í Þingeyjarsýslum til að þjóna nýrri Alcoa-verksmiðju á fimm árum (eða alveg eins verksmiðju í eigu Kínverja).

Mörgum virðist þykja eðlilegt að opinber fyrirtæki taki 30 milljarða að láni til að „kanna“ hvort næg orka sé fyrir annað Alcoa-álver. Af hverju eru menn svona klikkaðir? Er í alvöru einhver sem telur sniðugt að skuldsetja þjóðina fyrir samtals 300–400 milljarða fyrir tvö Alcoa-álver í sama kjördæmi? Af hverju þarf að tífalda? 1000% aukning? Er þetta ekki klikkuð áhætta? Af hverju byrja menn ekki með 50 MW virkjun, láta hana borga sig upp, gera síðan meira eftir 20 ár eða láta samfélagið einfaldlega njóta ágóðans? Eða á samfélagið helst aldrei að njóta ágóðans?

Af sunnlenskri þekkingu. Ég var einu sinni á fundi á Húsavík og þar sagðist hitaveitustjórinn léttilega geta náð 1000 MW upp úr háhitasvæðunum í Þingeyjarsýslu. Ég spurði hvort það væri ekki rétt skilið að vísindamenn hefðu áhyggjur af ofnýtingu á háhitasvæðum landsins. Gagnrýni vísindamanna var skjótafgreidd sem „sunnlensk þekking“ og þá fóru allar viðvörunarbjöllur að klingja.

Ég fann viðtal við þennan hitaveitustjóra frá 2002. Þá var hann búinn að bora væna holu fyrir 170 milljónir vegna þess að Rússar vildu hugsanlega kannski reisa súrálsverksmiðju og risaálver við Húsavík. Ef maður tekur frá minni háttar staðreyndir eins og þá að rússneski áliðnaðurinn var rekinn af mafíunni, þá er leitun að iðnaði í heiminum með jafn mikinn og eitraðan úrgang og súrálsvinnsla. Dugnaðarforkurinn var búinn að eyða 170 milljónum í að kanna málið. Er þetta ekki klikkað? Þessi óði maður og vinir hans hafa haldið bænum sínum í helgreipum og veðsett orkufyrirtækin upp í rjáfur. Hér hefur allt verið svo gott að menn halda að þeir séu ósnertanlegir. Þótt fyrirtækin stundi djöfulsskap í öðrum löndum myndu þeir aldrei stunda slíkt hérlendis. Sure.

Heilagi heimamaðurinn. Á Íslandi fær ótrúlegasta vitleysa gagnrýnislausa framsetningu. Í Morgunblaðinu í mars árið 1987 mátti finna spá um þróun loðdýraræktar til 1996. Á þessum tíma voru 30 minkabú á landinu. Sagt er frá skýrslu sem spáir því að minkabú verði orðin 600 talsins árið 1996. Þeir gera ráð fyrir tuttuguföldum vexti á tíu árum eins og ekkert sé sjálfsagðara. Mánuði síðar birtist bjartsýnisfrétt: „Minkastofninn tvöfaldast á þessu ári.“ Aðeins þremur árum síðar, í apríl árið 1990, er þessi dramatíska fyrirsögn: „Loðdýrarækt: Þetta er komið á síðasta snúning. Margir á barmi örvæntingar.“

Hérlendis er fjallað um sturlun sem norm, jafnvel lífsnauðsyn og æði er æðsta dyggðin, allt er talið eðlilegt ef „heimamaður“ vill þetta. Það er ekkert jafn klikkað á Íslandi og hinn heilagi heimamaður. Ef heimamaður vill að óþekktir menn reisi olíuhreinsunarstöð á sínu landi, þá á hann þann heilaga rétt, ekki síst ef hann notar orðið „atvinnusköpun“ til að réttlæta gjörðir sínar. Töfraorðið sem tæmir heilabú klikkuðu karlanna og lamar gagnrýna hugsun. Upphæðir sem teldust umtalsverðar í hagtölum nágrannaríkja, orkulindir og innviðir sem eru inni á kortum stórvelda sem „hernaðarlega strategísk“ fyrirbæri eru komin undir „vilja heimamanna“. Orkuforði og náttúra þjóðarinnar er í höndum örfárra hreppsnefnda sem hafa ekkert starfslið og enga sérþekkingu á meðan meiri hluti Íslendinga sem býr á höfuðborgarsvæðinu er hvergi talinn til „heimamanna“. Mafíurekið álfyrirtæki? Dularfullir málaliðar? Heimsfrægir sóðar. Réttindi til 120 ára? Menn ganga svo langt til að þóknast sínum draumaprinsi að þeir verða eins og ljóta systirin í ævintýrinu, klippa af sér tærnar til að troða sér í glerskóinn.

Í stað þess að mæta andstöðu á félagslega vængnum þá eru klikkaðar hugmyndir keyrðar upp af trylltum verkalýðsleiðtogum sem heimta öfgafulla skuldsetningu á opinberum orkufyrirtækjum. Ef hik verður á skuldsetningunni þá eru menn „að draga lappirnar“. Íslendingar eru aumingjar ef þeir geta ekki ábyrgst 200 milljarða fyrir Norðurál og annað eins fyrir Alcoa. Þegar opinberu fyrirtækin eru ónýt og geta ekki virkjað fyrir stóriðjuna er eina niðurstaðan tafarlaus einkavæðing auðlindanna til að „rjúfa kyrrstöðuna“. ASÍ setur í „stöðugleikasáttmálann“ að „öllum hindrunum skuli rutt úr vegi“ álvers í Helguvík. En blóð í skó. Einmitt út af svona hugsun eru á annað hundrað útlendinga enn þá óvinnufærir eftir byggingu Kárahnjúkavirkjunar. Öllum hindrunum var rutt úr vegi til að gefa Alcoa orkuverð sem sparar þeim 200 milljón dollara á ári. Það eru árslaun 10.000 kennara. Það er geðveiki að skaða starfsorku svo margra til að skapa 400 störf. Menn nota reyndar úrelt viðmið eins og margföldunaráhrif til að ýkja áhrifin, en væri ekki lágmarkskurteisi að draga þá óvinnufæru frá heildartölunni?

Stækkun strandar á Orkustofnun. Álbræðslan í Helguvík er tákn um hvað Ísland er lélegt land og illa rekið. Álverið í Helguvík rís þrátt fyrir að skipulag liggi ekki fyrir og ekki orkuöflun heldur. Gott ef mengunarkvótann vantar ekki líka. Álbræðslan í Helguvík er tákn um hversu veik stjórnsýslan er í landinu, hvað fagmennska og langtímahugsun er í miklum molum og hvernig fjölmiðlar nánast hvetja til lögbrota í fyrirsögnum. Dæmi: HS Orka hyggst stækka Reykjanesvirkjun um 50 MW.

Stækkun er háð virkjunarleyfi frá Orkustofnun. Sérfræðingar telja að Reykjanesið sé nú þegar ofnýtt. HS Orka er hins vegar búin að eyða milljörðum í nýja túrbínu. Fyrirsagnir snúa ekki að þeirri spillingu, að kaupa milljarða túrbínur áður en leyfi fæst. Fyrirsagnir eru frekar á þessa leið: „Stækkun strandar á Orkustofnun.“ Ef við snúum þessu upp á Icesave þá myndi fréttamaðurinn skrifa svona: „Enn hefur fjármálaeftirlitið ekki heimilað rekstur útibúa í Bretlandi, þrátt fyrir að Landsbankinn sé búinn að eyða milljarði í tölvukerfi til að taka við innstæðum.“ Orkuveita Reykjavíkur er núna með milljarða á lager af vannýttum túrbínum sem voru keyptar fyrir Norðurál í Helguvík áður en búið var að skipuleggja eða samþykkja línuleiðina. Borgarbúar þurfa að borga niður lánið. Forsenda álversins er að OR fái að virkja við Bitru og Hverahlíð. Það er hins vegar ekki ljóst hvort íbúar í Hveragerði vilji taka þátt í tilraun um áhrif brennisteinsmengunar á lýðheilsu. Forsenda álversins er líka sú að HS Orka fái Krýsuvík og Eldvörp og að Landsvirkjun láti tilleiðast og setji Þjórsá í púkkið.

Þannig reisa opinberir aðilar flókna spilaborg þar sem saman fara áhætta, skuldir og skuldbindingar sem falla ef aðeins eitt spilið fellur. Þannig er búið að binda hendur næstu borgarstjórna og efna í brjálæðislegt framkvæmdafyllirí á mikilvægum svæðum, allt fyrir eitt fyrirtæki sem vantar flest leyfin. Gæti nokkur maður sagt frá þessu verkefni á alþjóðlegri ráðstefnu án þess að vera púaður niður sem fúskari? Á álráðstefnu myndi slíkur maður reyndar vekja meiri losta en erótískur dansari: „Vestræn þjóð með þriðja heims leikreglur. Nammi namm!“ Verkalýðshreyfingin vill ekki leikreglur, fagmennsku eða langtímahugsun í orkumálum. Hún vill bara að „öllum hindrunum sé rutt úr vegi“. Forstjóri Norðuráls ætti að fá sírenu á bílinn sinn svo umferðarreglur tefji hann ekki. Álver, kísilver, gagnaver — það er ekki til orka fyrir þetta allt. Samt eru allir byrjaðir að byggja út í loftið. Klikkað lið sem allir tipla í kringum í meðvirkniskasti.

Hin viðtekna vitfirring. Að tvöfalda orkuframleiðslu átti þátt í því að fokka upp efnahagslífinu. Hugmyndin um að tvöfalda hana síðan aftur er bilun sem á sér enga samsvörun í hinum vestræna heimi. Þótt rúmlega allur ágóði af auðlindum renni til erlendra lánardrottna þá hefur það engin áhrif á brjálæðingana.

Andspænis byltingu og geðveiki, geðveikislegu tapi, brjáluðum hækkunum á orkuverði til almennings eiga náttúrufræðingar að setjast til borðs með óðum mönnum og skilgreina hvað skuli vernda og hvað virkja. En þrátt fyrir fyrirsjáanlega tvöföldun framleiðslunnar þá vilja þeir líka Þjórsárver, líka Kerlingarfjöll, líka Torfajökulsvæðið, vilja eiginlega allt og vilja fá það STRAX. Það er aðdáunarvert að menn ræða málin af kurteisi þótt eina heilbrigða svarið sé að æpa: ÉG LÆT EKKI BJÓÐA MÉR ÞESSA HELVÍTIS GEÐVEIKI! Við erum stödd í miðri byltingu en menn kalla sig ekki álbyltingarmenn, þeir skilgreina sig sem normal þótt skalinn sé geðveikur. Menn fíla sig jafnvel ofsótta. Þannig eru stríðsherrar alltaf ofsóttir hófsemdarmenn þegar þeir ætla bara rétt að leggja undir sig nágrannaríkið í nafni friðar. Sá sem ekki tekur þátt í múgæsingunni er annaðhvort svikari eða klikkaður.

Kjarni vandans. Skoðanakannanir gegnum árin hafa sýnt að stór hluti karlmanna á aldrinum 40–70 ára hefur verið hlynntur geðveikinni, að tvöfalda og tvöfalda svo aftur. Mesti vandinn er meðal kjósenda Sjálfstæðisflokksins þar sem mikill meiri hluti karlmanna hefur jafnvel talið geðveikina forsendu þess að líf þrífist á Íslandi. Auk þess vill mikill meiri hluti þeirra slaka á umhverfiskröfum og losa reglugerðir.

Þarna liggur alvarlegasta pólitíska meinið á Íslandi. Ef allt væri eðlilegt ættu karlarnir okkar að vera íhaldssamir, hófsamir, áhættufælnir, trúaðir, sparsamir, reglufastir og jafnvel dálítið leiðinlegir. Þetta er mikilvægur hópur manna í hverju samfélagi. Þarna eru margir dæmigerðir heimilisfeður, þarna eru máttarstólpar samfélaga, íþróttafélaga, stjórnendur fyrirtækja, áhrifamenn, þingmenn og jafnvel blaðamenn og ritstjórar. Þetta eru menn sem hafa vald til að skilgreina hvað er eðlilegt og hvað er yfirgengilegt.

Það er mjög alvarlegt þegar svona mikilvægur hópur bilast. Það er einsdæmi í veröldinni að þjóð drekki fyrirtækjum sínum í skuldir til þess að tvöfalda orkuframleiðslu og tvöfalda hana aftur og raska til þess jafn mörgum svæðum á jafn stuttum tíma. Það er einsdæmi að vestræn þjóð taki á sig svona mikla áhættu og fórni svo miklu fyrir óljósan og leynilegan ágóða af viðskiptum við amerískt stórfyrirtæki. Hvaða vestræna þjóð myndi veðsetja sig sem nemur 2 milljónum á mann fyrir dóna eins og Century eða Alcoa?“

Því miður er ég nánast búin með ræðutíma minn og mun ég halda áfram að lesa þessa mögnuðu grein eftir rithöfundinn Andra Snæ Magnason. Ég læt lokið tilvísun í greinina og vil hvetja alla þá sem hafa ekki lesið hana til þess að kynna sér hana eða hlusta á næstu ræðu mína þar sem ég mun lesa næstu kafla. Ég hlakka mikið til þess, enda hefur þessi grein sjaldan verið eins tímabær og akkúrat í þessari umræðu. Læt ég þá lokið máli mínu að sinni.