samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks.

Hæstv. forseti. Ég mæli hér fyrir þingsályktunartillögu um fullgildingu samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks sem ég er fyrsti flutningsmaður að og eru margir þingmenn flutningsmenn með mér á þessu brýna og góða máli.

Tillagan hljóðar svo, með leyfi forseta:

„Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að fullgilda fyrir Íslands hönd samning um réttindi fatlaðs fólks sem samþykktur var á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna í New York 13. desember 2006.“

Í greinargerð með tillögunni stendur m.a.:

Með þingsályktunartillögu þessari er lagt til að ríkisstjórninni verði falið að fullgilda samning um réttindi fatlaðs fólks sem samþykktur var á allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna í New York 13. desember 2006, eins og áður er getið um. Samningurinn er fylgiskjal með tillögunni.

Markmið samningsins er að efla, verja og tryggja jafna stöðu allra einstaklinga óháð skerðingum. Samningurinn er leiðarvísir að því hvernig tryggja skuli fötluðu fólki sömu mannréttindi og tækifæri og öðrum.

Í samningnum felst viðurkenning alþjóðasamfélagsins á því að fatlað fólk hafi í gegnum tíðina ekki notið sama réttar og tækifæra til samfélagsþátttöku og aðrir. Samningurinn byggist á félagslegri sýn á fötlun, samanber 2. mgr. 1. gr. samningsins, sem segir að til fatlaðs fólks teljist m.a. þeir sem eru með langvarandi líkamlega, andlega eða vitsmunalega skerðingu eða skerta skynjun og sem verða fyrir ýmiss konar hindrunum sem geta komið í veg fyrir fulla og árangursríka samfélagsþátttöku til jafns við aðra.

Eins og áður hefur komið fram var samningurinn samþykktur 13. desember 2006 með ályktun nr. 61/611. Hann var lagður fram til undirritunar í New York 30. mars 2007 og undirritaður fyrir Íslands hönd sama dag. Samningurinn tók gildi 3. maí 2008 þegar 20 ríki höfðu fullgilt hann. 156 ríki eru nú aðilar að honum, auk Evrópusambandsins.

Það má geta þess, virðulegi forseti, að ég held að þessum ríkjum hafi fjölgað þótt ég sé ekki með nýjustu tölur.

Við undirritun samningsins af hálfu Íslands var ekki talið nauðsynlegt að gera fyrirvara við einstök ákvæði hans. Hér á eftir verður gerð grein fyrir ákvæðum samningsins.

Uppbygging samningsins er með sama hætti og annarra nýlegra mannréttindasamninga, svo sem barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Í formálsorðum samningsins er áréttað að mannréttindi séu samtvinnuð, óumdeilanleg og gagnvirk. Þess vegna er ákvæðum sem fjalla um stjórnmálaleg réttindi blandað saman við ákvæði sem fjalla um réttindi af efnahagslegum, félagslegum og menningarlegum toga. Samningurinn er þar með, líkt og barnasáttmálinn, heildrænn þegar skyldum ríkja er lýst.

Samningurinn skiptist í fimm hluta. Í fyrsta hluta koma fram, auk formálsorða, markmið samningsins og skilgreiningar. Í öðrum hluta, 3.–9. gr., er að finna grundvallarreglur samningsins. Í þriðja hluta, þ.e. 10.–30. gr., er kveðið á um þau réttindi sem eiga að njóta verndar samkvæmt samningnum. Í fjórða hluta, 31.–40. gr., eru ákvæði um framkvæmd samningsins og eftirlit með honum og í fimmta hluta, 41.–50. gr., eru hefðbundnar lokagreinar.

Fyrst um réttindi sem njóta verndar samkvæmt samningnum. Samningurinn er fyrst og fremst jafnréttissamningur sem á að tryggja fötluðu fólki jafna stöðu á við aðra. Mörg ákvæðin fela í sér skyldu ríkisins til þess að vinna að stöðugum framförum í málaflokknum, með öðrum orðum fela í sér viðvarandi verkefni við að virða, vernda og tryggja þau réttindi sem kveðið er á um í samningnum. Með hliðsjón af þeirri staðreynd að mannréttindavernd er viðvarandi verkefni ber að líta til nefndar Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks við skýringar á samningnum og greinum hans.

Markmiðið með samningnum er að efla, verja og tryggja full og jöfn mannréttindi og grundvallarfrelsi fyrir allt fatlað fólk til jafns við aðra, jafnframt því að efla og vinna að virðingu fyrir eðlislægri mannlegri reisn þess. Er fjallað um það í 1. málsgrein 1. gr. Samningurinn nær til alls fatlaðs fólks. Til fatlaðs fólks teljast m.a. þeir sem eru með langvarandi líkamlega, andlega eða vitsmunalega skerðingu eða skerta skynjun og sem mæta ýmiss konar hindrunum sem geta komið í veg fyrir fulla og árangursríka samfélagsþátttöku til jafns við aðra, eins og fjallað er um í 2. málsgrein 1. gr.

Meginreglur samningsins eru:

a. virðing fyrir eðlislægri mannlegri reisn, sjálfræði, þar með talið frelsi til að taka eigin ákvarðanir, og sjálfstæði einstaklinga,

b. bann við mismunun,

c. full og virk þátttaka í samfélaginu án aðgreiningar,

d. virðing fyrir fjölbreytileika og viðurkenning á fötluðu fólki sem hluta af mannlegum margbreytileika og mannkyni,

e. jöfn tækifæri,

f. aðgengi,

g. jafnrétti á milli karla og kvenna,

h. virðing fyrir getu fatlaðra barna sem þróast og breytist og virðing fyrir rétti þeirra til að varðveita sjálfsmynd sína. Um þetta er fjallað í 3. gr. samningsins.

Aðildarríkjum ber að tryggja fötluðu fólki þau réttindi sem samningurinn kveður á um með því að samþykkja viðeigandi lagaákvæði og stjórnsýsluráðstafanir, með stefnumótun og með því að útrýma mismunun, framkvæma og efla rannsóknir á algildri hönnun, vörum, þjónustu og tækjum, láta fólki í té upplýsingar á aðgengilegu formi, virða, vernda og gera ráðstafanir til að gera efnahagslegum, félagslegum og menningarlegum réttindum hærra undir höfði og sinna samráðsskyldu við stefnumótun og lagasetningu. Þetta er í 4. gr.

Aðildarríkin viðurkenna að allir séu jafnir fyrir lögum og að hvers kyns mismunun á grundvelli fötlunar skuli bönnuð. Í því skyni skuli aðildarríkin gera ráðstafanir til þess að tryggja fötluðu fólki viðeigandi aðlögun. Nauðsynlegar sérstakar ráðstafanir til að flýta fyrir eða til þess að ná fram jafnrétti teljast ekki til mismununar samkvæmt samningnum. Þetta er í 5. gr.

Aðildarríkin viðurkenna að fatlaðar konur og stúlkur eru þolendur margþættrar mismununar og skulu þau gera ráðstafanir til þess að tryggja að þær njóti til fulls allra mannréttinda og frelsis til jafns við aðra. Aðildarríkin skulu gera ráðstafanir til þess að tryggja þroska, framgang og valdeflingu kvenna.

Aðildarríkin skulu gera allar nauðsynlegar ráðstafanir til þess að fötluð börn fái notið fullra mannréttinda og grundvallarfrelsis til jafns við önnur börn.

Aðildarríkin skuldbinda sig til þess að samþykkja árangursríkar og viðeigandi ráðstafanir til þess að standa að vitundarvakningu á öllum sviðum samfélagsins, vinna gegn staðalímyndum, fordómum og skaðlegum venjum sem tengjast fötluðu fólki. Umræddar ráðstafanir skulu einnig vera til þess að auka vitund um getu og framlag fatlaðs fólks.

Aðildarríkin skulu gera viðeigandi ráðstafanir í því skyni að gera fötluðu fólki kleift að lifa sjálfstæðu lífi og taka fullan þátt á öllum sviðum lífsins. Ráðstafanirnar skulu miða að því að tryggja fötluðu fólki aðgang til jafns við aðra að efnislegu umhverfi, samgöngum, upplýsingum og samskiptum.

Aðildarríkin árétta að sérhver manneskja eigi rétt til lífs. Aðildarríkin skulu gera allar nauðsynlegar ráðstafanir til þess að tryggja að fatlað fólk njóti verndar og öryggis þegar hættuástand ríkir.

Virðulegi forseti. Í samningnum er kveðið á um sjálfsákvörðunarrétt fatlaðs fólks til jafns við aðra. Fatlað fólk á alls staðar rétt á viðurkenningu sem aðilar að lögum og skal njóta gerhæfis til jafns við aðra og skulu aðildarríkin tryggja aðgengi að þeim stuðningi sem þörf er á. Skulu ráðstafanirnar vera viðeigandi og árangursríkar. Ráðstafanirnar skulu vera í samræmi við og sniðnar að aðstæðum viðkomandi einstaklings. Ríkin skulu gera allar viðeigandi ráðstafanir til þess að tryggja jafnan rétt fatlaðs fólks til þess að erfa og eiga eignir. Jafnframt skal tryggt að fatlað fólk verði ekki svipt eignum sínum.

Virkur aðgangur fatlaðs fólks að réttarkerfinu skal vera tryggður. Aðildarríkin skulu tryggja að fatlað fólk njóti réttar til frelsis og mannhelgi til jafns við aðra og að fötlun skuli ekki undir neinum kringumstæðum réttlæta frelsissviptingu. Frelsi frá pyndingum eða annarri grimmilegri, ómannúðlegri eða lítillækkandi meðferð eða refsingu skal tryggt. Einnig skal tryggja frelsi frá misnotkun, ofbeldi og misþyrmingum. Allt fatlað fólk á rétt á því að líkamleg og andleg friðhelgi þess sé virt.

Aðildarríkin skulu viðurkenna rétt fatlaðs fólks til ferðafrelsis til jafns við aðra, m.a. að ábyrgjast að fatlað fólk hafi rétt til að öðlast ríkisfang og hafi frelsi til að yfirgefa hvaða land sem er. Fötluð börn skulu eiga sama rétt og önnur til skráningar, nafngiftar og þess að þekkja foreldra sína og njóta umönnunar þeirra.

Samningurinn kveður á um rétt fatlaðs fólks til þess að lifa sjálfstæðu lífi og lífi án aðgreiningar í samfélaginu, m.a. með því að tryggja að fatlað fólk hafi tækifæri til þess að velja sér búsetustað og hvar og með hverjum það býr, til jafns við aðra og að því sé ekki gert að eiga heima þar sem tiltekið búsetuform gildir. Einnig skal tryggja að fatlað fólk hafi aðgang að margs konar félagsþjónustu, svo sem aðstoð inni á heimili og öðrum stuðningi, m.a. persónulegri aðstoð sem er nauðsynleg til að geta lifað í samfélaginu án aðgreiningar og til að koma í veg fyrir einangrun þess og aðskilnað frá samfélaginu. Jafnframt skal tryggt að þjónusta á vegum samfélagsins og aðstaða fyrir almenning standi fötluðu fólki til boða.

Aðildarríkin skulu gera skilvirkar ráðstafanir til þess að tryggja að einstaklingum sé gert kleift að fara allra sinna ferða og tryggja sjálfstæði fatlaðs fólks, eftir því sem frekast er unnt, m.a. með því að greiða fyrir því að fatlað fólk geti farið allra sinna ferða með þeim hætti sem það kýs og á þeim tíma sem það velur og gegn viðráðanlegu gjaldi og að hvetja framleiðendur hjálpartækja til þess að horfa til allra möguleika fatlaðs fólks til að fara sinna ferða.

Kveðið er á um tjáningar- og skoðanafrelsi í samningnum. Aðildarríkin skulu gera allar viðeigandi ráðstafanir til þess að tryggja að fatlað fólk geti nýtt sér rétt sinn til tjáningar- og skoðanafrelsis, m.a. með því að láta fötluðu fólki í té upplýsingar sem almenningi eru ætlaðar í aðgengilegu formi og með aðgengilegri tækni. Aðildarríkin skulu viðurkenna og auðvelda notkun táknmáls, blindraleturs og óhefðbundinna tjáskiptaleiða. Fjölmiðlar skulu hvattir til þess að gera þjónustu sína aðgengilega fötluðu fólki.

Ákvæði eru í samningnum um virðingu fyrir einkalífi og virðingu fyrir heimili og fjölskyldu.

Í samningnum eru almenn ákvæði um menntun fatlaðs fólks, heilsu, hæfingu og endurhæfingu og vinnu og starf. Einnig viðurkenna aðildarríkin rétt fatlaðs fólks til viðunandi lífskjara og sífellt batnandi lífsskilyrða, einnig skulu aðildarríkin tryggja fötluðu fólki stjórnmálaleg réttindi og tækifæri til þess að njóta þeirra til jafns við aðra. Þá er kveðið á um rétt fatlaðs fólks til þátttöku í menningarlífi, tómstunda-, frístunda- og íþróttastarfi.

Aðildarríkin skuldbinda sig til þess að safna viðeigandi upplýsingum sem gera þeim kleift að ná markmiðum samningsins. Aðildarríkin viðurkenna einnig mikilvægi alþjóðlegs samstarfs.

Virðulegi forseti. Ég sé að tími minn er að verða búinn fyrir frumflutning þessa máls, en um framkvæmd samningsins segir m.a. í þessari þingsályktunartillögu:

Aðildarríkin skulu koma á kerfi til þess að vinna að framkvæmd samningsins og hafa eftirlit með honum innan lands. Borgaralegt samfélag, einkum fatlað fólk, skal eiga hlut að og taka fullan þátt í eftirlitsferlinu.

Sérstök nefnd skal fylgjast með framkvæmd samningsins. Aðildarríkjum ber að senda nefndinni heildstæða skýrslu um þær ráðstafanir sem ríki gera í því skyni að efna skuldbindingar sínar innan tveggja ára frá því að samningurinn öðlast gildi. Eftir það skulu skýrslur sendar eigi sjaldnar en á fjögurra ára fresti. Nefndin tekur skýrslurnar til umfjöllunar og leggur fram almenn tilmæli. Nefndin skal eiga í samstarfi við aðildarríkin og sérstofnanir Sameinuðu þjóðanna.

Í 40.–50. gr. eru hefðbundin ákvæði um þing aðildarríkjanna, vörslu samningsins, samþykki samningsins, gildistöku, fyrirvara, breytingar, úrsögn og gildi texta. Í 44. gr. er fjallað um aðild svæðisbundinna samvinnustofnana. Einnig kemur fram að texti samningsins skuli vera til á aðgengilegu sniði.

Virðulegi forseti. Í þingsályktunartillögunni kemur svo kafli um athugasemdir við einstakar greinar samningsins þar sem fjallað er um þær allar, lið fyrir lið, en ég næ því miður ekki að fara í gegnum þær nú.

En það sem ég vil segja að loknum frumflutningi þessa máls er að ég heiti á alla þingmenn úr öllum þingflokkum að við tökum þetta mál til umræðu frá og með þessum flutningi og legg til að málinu verði vísað til velferðarnefndar og nefndin vinni hratt og vel í þessu máli. Við eigum að heita því að afgreiða þingsályktunartillöguna áður en þingi lýkur í lok maí.

Ég held að það væri mikill bragur á því fyrir okkur öll að gilda þennan samning og vera ekki eftirbátar annarra þjóða. Það er í raun og veru frekar skammarlegt finnst mér sem Íslendingur að við skulum ekki vera búin að fullgilda samninginn. Þess vegna er þingsályktunartillagan sett fram.

Það sem ég hef rakið hér máli mínu til stuðnings er þannig að hver einasti þingmaður að ég held ætti að geta sameinast um þetta. Því heiti ég á jafnt stjórnarsinna sem minnihlutafólk hér á Alþingi að bretta upp ermar, fyrst í velferðarnefnd við að taka þetta mál til efnislegar umfjöllunar, (Forseti hringir.) senda það til umsagnar og fá gesti, og klára málið þannig að við getum lokið því í vor. Það yrði mikill bragur að því fyrir Alþingi að klára þetta.