skattar og gjöld.
Virðulegi forseti. Ég mæli fyrir frumvarpi til laga um breytingu á ýmsum lagaákvæðum um skatta og gjöld. Þessar breytingar á ýmsum lögum eru af ólíkum toga og áhrif einstakra tillagna á afkomu ríkissjóðs eru þó nokkuð mismunandi og mun ég í umfjöllun um hverja breytingartillögu gera nánari grein fyrir þeim.
Í fyrsta lagi er lækkun á almennu tryggingagjaldi. Fyrst ber að nefna þessa almennu lækkun og það að hún kemur í framhaldi af áherslum sem ríkisstjórnarflokkarnir kynntu til sögunnar í stjórnarsáttmála og lögfestu þá þegar um haustið 2013 þegar ákveðið var að lækka tryggingagjaldið um samtals 0,34% á komandi árum. Hér er lagt til að almennt tryggingagjald verði lækkað um 0,5 prósentustig til viðbótar frá 1. júlí næstkomandi að telja.
Tryggingagjaldið var hækkað í kjölfar efnahagshrunsins, bæði til að standa straum af greiðslum vegna aukins atvinnuleysis og í tekjuöflunarskyni fyrir ríkissjóð. Tryggingagjaldið fór úr 5,34% á árinu 2008 í 8,65% á árinu 2010. Lækkunarferli tryggingagjaldsins hófst 2012 og með þeirri lækkun sem hér er boðuð verður tryggingagjaldið 6,85%. Það fór sem sagt hæst í 8,65% og er með þessu að lækka niður í 6,85%.
Gert er ráð fyrir því að með þessu lækki tekjur ríkissjóðs um 3,1 milljarð kr. árið 2016, þ.e. þetta hálfa ár á árinu 2016 sem um er að ræða, en á ársgrundvelli á árinu 2017 um 6,8 milljarða kr. Þessi fjárhæð hækkar síðan í takt við forsendur fjármálaáætlunar til 2021 um launaþróun og verður hún þannig orðin 8,6 milljarðar kr. á árinu 2021 að öðru óbreyttu. Á móti vega áhrif af auknu svigrúmi fyrirtækja til að hækka laun og þar með eykst tekjuskattur einstaklinga, auk þess sem tekjuskattsstofn fyrirtækja sem rekin eru með hagnaði hækkar sem nemur lækkun tryggingagjalds. Þessi hliðaráhrif koma fyrst fram á árinu 2017 þar sem þau eru metin jákvætt upp á 500 millj. kr. og fara síðan hækkandi og nema 1,4 milljörðum kr. á árinu 2021.
Tryggingagjaldið leggst þungt á lítil og meðalstór fyrirtæki, fyrirtæki með hátt launahlutfall og mikinn innlendan virðisauka. Gera má ráð fyrir því að þær breytingar sem hér eru lagðar til hafi jákvæð áhrif á gang efnahagslífsins og hyggjast stjórnvöld beita sér fyrir frekari lækkun tryggingagjalds á komandi árum. Eftir því er mjög ákveðið kallað af hálfu atvinnurekenda í landinu og það er mikilvægt að fram komi að áform stjórnvalda, ríkisstjórnarinnar, stjórnarflokkanna, um þessi skref á kjörtímabilinu voru einn lykilþátturinn í því að það tókst að halda frið á vinnumarkaði þegar samningar voru framlengdir fyrr á þessu ári.
Sú tillaga sem hér er lögð fyrir þingið er því í beinum tengslum við frið á vinnumarkaði.
Hér mæli ég fyrir fleiri ákvæðum eins og fram er komið og ég ætla að víkja að næsta atriði sem er brottfall ákvæðis um skattskyldu verðbréfa- og fjárfestingarsjóða sem breytt er í hlutafélag. Sú breyting var gerð með lögum nr. 124/2015 að ef verðbréfa- eða fjárfestingarsjóði er breytt í hlutafélag skal sú breyting hvorki hafa í för með sér skattskyldar tekjur hjá eigendum verðbréfa- eða fjárfestingarsjóðsins né félaginu sjálfu, enda hafi eigendur sjóðsins eingöngu fengið hlutabréf í félaginu sem gagngjald fyrir eignarhluti sína í þeim sjóði sem slitið var. Komið hefur í ljós að samkvæmt lögum nr. 128/2011, um verðbréfasjóði, fjárfestingarsjóði og fagfjárfestasjóði, er ekki heimilt að breyta verðbréfa- eða fjárfestingarsjóði í hlutafélag. Ákvæðið hefur því ekkert gildi og er lagt til að það verði fellt brott. Eins og gefur að skilja mun sú breyting því ekki hafa nein áhrif á afkomu ríkissjóðs.
Samsköttun milli skattþrepa er þriðja atriðið í þessu frumvarpi. Lagt er til að fallið verði frá þeim áformum að heimila hjónum og sambýlisfólki samsköttun sem gildir þegar annar aðilinn er skattlagður í þriðja þrepi en hinn ekki, jafnframt því sem hinn tekjulægri á ónýttan rétt í öðru þrepi, frá 1. janúar 2017, við brottfall miðþreps tekjuskatts einstaklinga. Þeir sem náðu að fylgja þessari skýringu eftir hafa væntanlega áttað sig á því — hér gefa merki þingmenn úr efnahags- og viðskiptanefnd sem þekkja málið mjög vel — að hér erum við að ræða um lagabreytingu sem ákveðin var undir lok síðasta árs en á að taka gildi í upphafi næsta árs, varðandi samsköttun milli skattþrepa hjá hjónum og sambýlisfólki. Það má segja í stuttu máli að þessi tillaga sé fram komin annars vegar eftir nánari skoðun á málinu og þá sérstaklega með það í huga hvernig stjórnarflokkarnir vilja forgangsraða því svigrúmi sem kann að vera til staðar. Þá kemur til sögunnar sú mikla lækkun sem ég hef hér farið yfir og fylgir lækkun tryggingagjaldsins en það má segja að hér sé verið að leggja til í einu og sama málinu að góðum hluta af lækkun tryggingagjaldsins sé mætt, að lækkunin sé fjármögnuð, með því að falla frá þessari breytingu sem enn er ekki komin til framkvæmda. Þessi tilfærsla er einungis heimil milli tveggja efri þrepanna í gildandi kerfi og því rökrétt að við fækkun skattþrepa í tekjuskatti einstaklinga frá árinu 2017 úr þremur í tvö verði þær breytingar sem af þessu leiðir.
Það er fleira sem mætti nefna hér sem nánar er farið út í í greinargerð með málinu en öll þau sjónarmið sem hafa mætti á lofti um kosti þess og galla að gera þessa breytingu frá upphafi næsta árs ætla ég ekki að fara nánar út í, ég vísa í frumvarpið sjálft. Af hálfu fjármálaráðuneytisins verður gerð grein fyrir þeim sjónarmiðum sem eru margvísleg fyrir efnahags- og viðskiptanefnd ef nánar verður óskað eftir því.
Tekjuáhrif á ríkissjóð árið 2018 vegna áforma um að fallið verði frá framkvæmd þessari eru talin verða jákvæð um 3 milljarða kr. á ári. Þetta byggir á framreiknuðum forsendum um laun, þrepamörk og tekjuskattskerfisbreytinguna eins og hún var lögfest síðastliðinn desember. Þessi áhrif hefðu ekki komið fram fyrr en á árinu 2018 þar sem þá verða innheimtar tekjur vegna ársins 2017 eins og skattframkvæmdin kemur út hjá okkur hér á landi. Þessi áhrif eru enn lengra fram í tímann áætluð um það bil 3 milljarðar fram til ársins 2021. Þarna hafa menn þá tölurnar, þetta eru 3 milljarðar í þessu máli á móti tæpum 7 milljörðum á ársgrundvelli í tryggingagjaldinu.
Í fjórða lagi er um að ræða lagabreytingu sem varðar skyldu rekstraraðila til þess að leggja fram með skattframtali sínu ársreikning ásamt sundurliðunum og skýringum. Í tilefni af breytingum á ársreikningalögum þar sem dregið er úr upplýsingagjöf sem lítil félög þurfa að láta fylgja ársreikningi í skýringum er lagt til að tekinn verði af allur vafi um skyldu rekstraraðila til að leggja fram með skattframtali sínu ársreikning sem innihaldi rekstrar- og efnahagsreikning ásamt sundurliðunum og skýringum. Það hefur sýnt sig við yfirferð skattframtala þessara aðila að greinargóðar upplýsingar á þessu stigi hafa flýtt fyrir yfirferð skattframtala og komið í veg fyrir tafir, bréfaskriftir og óþarfaumstang fyrir framteljendur. Hér er um að ræða nauðsynlega breytingu sem mun styrkja framkvæmdina og auka réttaröryggi án áhrifa á afkomu ríkissjóðs verði hún óbreytt að lögum.
Í fimmta lagi eru lagaskil vegna breytinga sem gerðar voru á undanþágu fólksflutninga frá virðisaukaskatti. Með lögum nr. 125/2015 var bætt við nýju ákvæði til bráðabirgða við lög um virðisaukaskatt vegna gildistöku ákvæðis í lögum nr. 124/2014. Með lögum nr. 124/2014 voru gerðar viðamiklar breytingar á undanþágu fólksflutninga frá virðisaukaskatti. Frá 1. janúar 2016 urðu fólksflutningar virðisaukaskattsskyldir aðrir en almenningssamgöngur, ferðaþjónusta fatlaðs fólks, akstur skólabarna og leigubifreiðaakstur. Einnig voru viðamiklar breytingar gerðar á virðisaukaskattsumhverfi ferðaþjónustunnar þar sem ferðaþjónustan var færð undir skattskyldusvið virðisaukaskatts frá sama tíma. Í kjölfar gildistöku laga nr. 25/2015 vöknuðu lagaleg álitaefni um hugsanlega afturvirkni ákvæðisins. Í ljósi þessa er nú lagt til að orðin ,,eða greiðsla farið fram þá að hluta eða fullu“ í fyrrnefndu bráðabirgðaákvæði verði felld brott úr ákvæðinu.
Af þessari breytingu leiðir að afhending skattskyldrar vöru og þjónustu fyrir gildistöku ákvæða laga nr. 124/2014, þ.e. fyrir 1. janúar 2016, skuli vera undanþegin virðisaukaskatti. Með breytingunni verður þannig skýrt að seljendum vöru eða þjónustu sem gáfu út sölureikning fyrir 1. janúar 2016 eða greiddu fyrir fram inn á vörukaup eða þjónustukaup fyrir þann tíma vegna kaupa á vöru og þjónustu sem lög nr. 124/2014 taka til, hafi ekki borið að skila virðisaukaskatti vegna þeirra viðskipta enda telst afhending þá hafa farið fram samhliða útgáfu reiknings eða vegna fyrirframgreiðslu, þ.e. fyrir 1. janúar 2016. Lagt er til að breytingin taki gildi miðað við 1. janúar 2016.
Sjötta atriðið í þessu máli er að tollskrárnúmerum sem innihalda bjór er bætt við viðauka virðisaukaskattslaga. Í frumvarpinu er lagt til að bætt verði við ákvæði virðisaukaskattslaga tollskrárnúmerum sem taka til öls sem gert er úr malti og inniheldur meira en 2,25% vínanda að rúmmáli. Við breytingu á lögum nr. 125/2015, um ýmsar forsendur frumvarps til fjárlaga, var áfengi fært úr almennu þrepi virðisaukaskatts í neðra þrep virðisaukaskatts, þ.e. 11%. Samhliða þeirri breytingu var áfengisgjaldið hækkað um leið. Við breytinguna sem tók gildi 1. janúar 2016 var tollskrárnúmerum í tilteknum áfengum drykkjarvörum bætt við viðauka laga um virðisaukaskatt. Þau tollskrárnúmer sem innihéldu öl voru þó ekki tilgreind sérstaklega. Þrátt fyrir að almennar athugasemdir laganna, jafnræðisregla og fyrri framkvæmd ákvæðis laga um virðisaukaskatt beri það með sér að skattleggja beri öl í neðra þrepi virðisaukaskatts þykir rétt að skjóta sterkari stoðum undir þá framkvæmd og tilgreina sérstaklega þau tollskrárnúmer sem innihalda öl. Það er í samræmi við þá lagabreytingu sem gerð var með lögum nr. 125/2015, þar sem áfengum drykkjarvörum í tilteknum tollskrárnúmerum var bætt við viðauka laganna og tilgreindar sérstaklega í viðauka við lög um virðisaukaskatt. Þar sem sú breyting sem hér er lögð til er ívilnandi er lagt til að gildistaka ákvæðisins verði afturvirk og taki gildi 1. janúar 2016 samhliða gildistöku þeirra ákvæða sem breytt var með lögum nr. 125/2015 þegar áfengi var fært úr almennu þrepi í neðra þrep virðisaukaskatts.
Þessi breyting er fyrst og fremst hugsuð til þess að styrkja framkvæmd og auka réttaröryggi og mun ekki hafa áhrif á afkomu ríkissjóðs.
Í sjöunda lagi er mælt fyrir um breytingar sem varða gjalddaga fjársýsluskatts utan staðgreiðslu. Í lögum um tryggingagjald er að finna ákvæði um gjalddaga gjaldsins utan staðgreiðslu. Sambærilegt ákvæði er ekki að finna í lögum um fjársýsluskatt. Skattstofninn er sá sami í báðum tilvikum eða allar tegundir launa eða þóknana fyrir starf, hverju nafni sem nefnist. Því þykir rétt að kveðið verði á um að gjalddagi ógreidds fjársýsluskatts og fjársýsluskatts utan staðgreiðslu verði 1. nóvember ár hvert hjá lögaðilum og eindagi mánuði síðar í samræmi við ákvæði laga um tryggingagjald.
Hér er um að ræða nauðsynlega breytingu sem mun styrkja og skýra framkvæmdina og auka réttaröryggi án áhrifa á afkomu ríkissjóðs.
Í áttunda lagi vil ég nefna hér afmörkun og aðgengi að komuverslunum hvað sölu á vörum varðar. Í frumvarpinu er lögð til breyting á því ákvæði tollalaga sem kveður á um heimildir til sölu úr tollfrjálsum verslunum sem hafa starfsleyfi samkvæmt lögunum. Í tollalögum kemur fram sú meginregla að eingöngu sé heimilt að selja farþegum og áhöfnum millilandafara á leið úr landi vörur úr tollfrjálsri verslun. Tollstjóra er hins vegar heimilað að víkja frá meginreglunni og heimila lögaðila sem fengið hefur leyfi til að reka tollfrjálsa verslun að selja farþegum og áhöfnum millilandafara við komu til landsins vörur úr tollfrjálsri verslun, þ.e. verslun sem í daglegu tali er kölluð komuverslun. Heimildin til rekstrar komuverslunar er þrengd í lögunum þar sem segir efnislega að komuverslun skuli vera sérstaklega afmörkuð og eingöngu aðgengileg fyrir farþega og áhafnir sem koma til landsins.
Krafa laganna um sérstaka afmörkun og takmarkað aðgengi að komuverslun á rót sína að rekja til þess að um undantekningu frá meginreglu laganna er að ræða en gert er ráð fyrir að vöruúrval slíkra verslana sé takmarkað. Til að jafna stöðu innlendra verslana gagnvart komuverslunum er lagt til að kveðið verði með skýrari hætti á um afmörkun og aðgengi að komuverslunum hvað sölu á vörum varðar. Af þessu leiðir í reynd að óheimilt verður að reka pöntunarverslun í komuverslun eins og hefur verið gert. Það fyrirkomulag hefur sætt nokkurri gagnrýni. Á móti koma sjónarmið um að þeir sem hafa starfsleyfið og vilja sinna sínum rekstri vel benda á að þjónustan hefur verið nokkuð vinsæl og ánægja með hana, en ég tel að í þessu efni verði að horfa til þess að hér er um að ræða félag sem ríkið í reynd á og rekur, dótturfélag Isavia. Þegar ríkið kemur sér fyrir á verslunarsviðinu eins og gert hefur verið í þessu tilviki tel ég að við eigum að takmarka umsvifin eins og hægt er og lágmarka árekstra eftir því sem hægt er án þess að þrengja um of að tilganginum með versluninni, lágmarka árekstra við einkaaðila sem versla með sömu vörur í frjálsri samkeppni.
Með þessu er ég í reynd að segja að ef ríkið hefði valið þá leið að bjóða einfaldlega út svæðið þar sem komuverslunin er rekin, fela einkaaðilum á einhverjum skilgreindum forsendum að annast um rekstur verslunarinnar, mætti mögulega segja að einhver önnur sjónarmið ættu við, enda hefði þá verið ákveðið að halda útboð og hleypa mönnum að rekstrinum á fyrir fram gefnum forsendum. En þar sem hér er um að ræða ríkisfélag tel ég að önnur sjónarmið eigi við og ríkið sé að seilast of langt miðað við aðstæður með því að bjóða þjónustu með póstverslun — ekki póstverslun, afsakið, það er ekki rétta hugtakið, eins konar pöntunarverslun þar sem hægt er að gera ráðstafanir fyrir fram svo varan sé tilbúin og jafnvel fyrir fram greidd þegar komið er í flughöfnina.
Þetta ætti að hafa lítils háttar neikvæð áhrif á skil komuverslunar til ríkissjóðs. Þegar allt er lagt saman er gert ráð fyrir að nettóáhrif tillögunnar verði óveruleg fyrir ríkissjóð.
Í níunda lagi er lagabreyting sem snertir með nokkru komuverslunina en þó ekki eingöngu. Hér er að lokum lögð til breyting á ákvæðum laga um gjald af áfengi og tóbaki. Af lögunum má leiða þá meginreglu að þeim sem flytja inn áfengi til landsins sé skylt að greiða áfengisgjald við innflutninginn. Í gildandi ákvæðum er vikið frá meginreglunni á þann hátt að áfengisgjald er fellt niður að ákveðnu leyti við innflutning ákveðinna aðila. Nánar tiltekið er kveðið á um það í lögunum að áfengisgjald skuli fellt niður eða endurgreitt þegar um er að ræða tiltekið magn áfengis sem ferðamenn, skipverjar á íslenskum skipum eða skipum í eigu íslenskra aðila og flugverjar hafa meðferðis til landsins. Framangreind ákvæði eru nokkuð flókin í framkvæmd og hefur umtalsverðum tíma verið varið í að veita leiðbeiningar um gjaldfrjálsan innflutning, einkum til ferðamanna, en eflaust kannast flestir við að hafa þurft að leita sér leiðbeiningar um það hvaða reglur gilda í þessu efni, t.d. í flugstöðinni í Keflavík, í Leifsstöð.
Með það fyrir augum að einfalda og auka skilvirkni framkvæmdarinnar, þ.e. leiðbeiningagjafar og eftirlits, er lagt til að tekið verði upp viðmiðið „eining“ um gjaldfrjálsan innflutning ferðamanna, skipverja og flugverja á áfengi, sem hefur skírskotun til algengra stærða sölueininga, einkum hvað varðar léttvín og öl. Með einingu er þá átt við hverja 0,25 lítra sterks áfengis, hverja 0,75 lítra af léttvíni, sem jafngildir einni hefðbundinni léttvínsflösku, og hverja 3 lítra af öli. Þannig mun eins lítra flaska af sterku áfengi innihalda fjórar einingar en algengt er að sterkt áfengi sé selt í eins lítra umbúðum í þessum verslunum og annars staðar. Fjórar flöskur af léttvíni verða þá fjórar einingar og sex flöskur eða dósir sem innihalda 0,5 lítra af öli teljast ein eining. Ferðamenn munu geta flutt inn gjaldfrjálst sex einingar, skipverjar 11 einingar séu þeir lengur en 15 daga á ferð en annars sex einingar eins og ferðamenn. Flugverjar geta flutt inn fimm einingar séu þeir lengur en 15 daga en annars þrjár einingar.
Verði breytingin samþykkt munu þeir aðilar sem eru undanþegnir gjaldskyldu fá meira svigrúm til að velja á milli ólíkra samsetninga áfengis við innflutning. Að auki er fyrirsjáanlegt að eftirlit tollyfirvalda með innflutningi verði að nokkru leyti einfaldara. Verði breytingartillagan að lögum er hún talin geta haft nokkur áhrif á tekjur ríkissjóðs af áfengisgjaldi vegna aukinnar sölu í komufríhöfn í stað kaupa innan lands. Samkvæmt endurskoðaðri tekjuáætlun fyrir yfirstandandi ár eru áætlaðar tekjur af áfengisgjaldi 15,9 milljarðar. Sé gert ráð fyrir að áfengiskaup innan lands minnki um 1–2% gætu tekjur af áfengisgjaldi lækkað um um það bil 200 millj. kr. árlega, en eins og gefur að skilja er um þessar áætlanir feikimikil óvissa. Skil á 10% áfengisgjaldi komuverslunar í ríkissjóð ættu að óbreyttu að aukast vegna aukinnar sölu og vega á móti lægri skilum ÁTVR og annarra aðila sem selja áfengi þannig að það kæmi þá hvort eð er einnig á móti. Þegar á heildina er litið virðist mega áætla að tekjuáhrif af þessari breytingu séu mjög óveruleg í stóra samhenginu. Þetta er einföldunarregla sem gefur meira valfrelsi og ætti að draga úr þeirri miklu leiðbeiningarþörf sem hefur verið áberandi við núverandi framkvæmd.
Ekki verður annað séð en að verði frumvarpið óbreytt að lögum ætti það að hafa jákvæð áhrif á almannahagsmuni og hagsmunaaðila. Áhrif þess á stjórnsýslu ríkisins og stofnanir eru talin hverfandi. Á hinn bóginn mun ríkissjóður verða af tekjum til skemmri tíma litið sem veikir afkomu hans, en þau áhrif ættu að mestu að jafnast út þegar litið er yfir lengra tímabil.
Heildaráhrif frumvarpstillagnanna á afkomu ríkissjóðs eru neikvæð um 3,1 milljarð á þessu ári, 6,3 milljarða á árinu 2017, 3,3 milljarða kr. árið 2018 og 3,5 milljarða árið 2021 verði frumvarpið óbreytt að lögum. Afkoma heimila og fyrirtækja ætti því almennt séð að batna, en ekki er unnt með góðu móti að skipta áhrifunum milli heimila og fyrirtækja að þessu leytinu til. Langstærsti einstaki áhrifaþátturinn á afkomuna er þær breytingar sem boðaðar eru á tryggingagjaldinu.
Virðulegi forseti. Að þessu sögðu legg ég til að frumvarpinu verði vísað til hv. efnahags- og viðskiptanefndar og til 2. umr. að lokinni þessari umræðu.
