meðferð einkamála.
Virðulegur forseti. Ég fer yfir nefndarálit meiri hluta allsherjar- og menntamálanefndar um frumvarp til laga um breytingu á lögum um meðferð einkamála, nr. 91/1991, með síðari breytingum, sem sagt um gjafsókn.
Frumvarpið felur í sér breytingar á fyrirkomulagi gjafsóknarmála og skilyrðum fyrir gjafsókn. Lagt er til að umsýsla gjafsóknarmála verði færð til sýslumanns. Þá verði hlutverki gjafsóknarnefndar breytt á þann hátt að í stað þess að gefa ráðherra bindandi umsögn um hvort gjafsókn skuli veitt eða hafnað taki hún til meðferðar kærur á ákvörðun sýslumanns um gjafsókn. Einnig er lagt til að skilyrðum fyrir gjafsókn verði breytt og kveðið á um hvernig skuli fara með ákvörðun um málskostnað í máli sem nýtur gjafsóknar.
Með lögum um framkvæmdarvald og stjórnsýslu ríkisins í héraði, nr. 50/2014, var í ákvæði til bráðabirgða gert ráð fyrir að skoðað yrði hvort ákjósanlegt væri að færa verkefni úr ráðuneytum til sýslumannsembætta. Við þá skoðun kom í ljós að það að færa umsýslu gjafsóknarmála til sýslumanns félli vel að starfsemi þeirra sem og að heppilegt væri að möguleiki yrði á kæruleið vegna synjana eða takmarkana á gjafsókn, en slíkt er ekki í gildandi löggjöf.
Ég vil sérstaklega fagna þessu erindi, að þarna bregðist innanríkisráðuneytið við þessum lögum og hvet hér með önnur ráðuneyti að gera slíkt hið sama. Hér hefur líka komið í ljós að þessi breyting muni verða réttarbót. Þarna voru slegnar tvær flugur í einu höggi, ef svo má segja.
Varðandi umsagnir sem komu um þetta frumvarp kom fram í umsögn Lögmannafélags Íslands athugasemd við 1. mgr. 2. gr. frumvarpsins um að ekki mætti skilja skilyrðið um að nægilegt tilefni væri til málssóknar á þann hátt að líkur yrðu að vera til þess að mál ynnist. Meiri hlutinn bendir á að orðalagið er sambærilegt við orðalag í gildandi lögum og í reglugerð um skilyrði gjafsóknar og starfshætti gjafsóknarnefndar, nr. 616/2012, er að finna nánari skýringu á því hvaða atriði eru lögð til grundvallar mati á því hvort nægilegt tilefni sé til málssóknar. Nefndin fékk þær upplýsingar að í framkvæmd hefur þetta atriði ekki verið talið takmarka um of möguleika fólks til að sækja rétt sinn fyrir dómstólum. Þá leggst félagið einnig gegn þeirri heimild sem fram kemur í lokamálslið 1. mgr. 3. gr. frumvarpsins að ráðherra verði heimilað að kveða í reglugerð nánar á um þóknun lögmanns í ákveðnum tilvikum. Leggur félagið til að þessi heimild verði bundin í lög. Meiri hlutinn bendir á að meginreglan er sú að dómari ákveður þóknun lögmanns og kostnað lögmannsins af rekstri málsins í máli sem gjafsókn hefur verið veitt í. Þá metur dómari einnig hvort um réttmætan kostnað sé að ræða og ef til þess kemur að sýslumaður þurfi að taka afstöðu til þóknunar lögmanns og annars kostnaðar hans af máli í undantekningartilfellum er nauðsynlegt að ljóst sé á hverju ákvörðun sýslumanns um kostnað byggist.
Í umsögn Landverndar koma fram þau sjónarmið að sett verði ákvæði um hámark málskostnaðar sem þeim aðila er tapar máli í öllum verulegum atriðum verði gert að greiða gagnaðila sínum í dómsmálum á sviði umhverfismála. Leggur Landvernd til að gerðar verði breytingar á 130. gr. laganna í því skyni. Að mati Landverndar getur það ekki samrýmst þjóðréttarlegum skuldbindingum Íslands samkvæmt ákvæðum Árósasamningsins að ekki verði í íslenskri löggjöf lagaheimild til að veita samtökum almennings á sviði umhverfisverndar gjafsókn. Meiri hlutinn áréttar að þegar Árósasamningurinn var fullgiltur voru sömu lagareglur í gildi og nú eru lagðar til í frumvarpi þessu. Við fullgildingu samningsins var ítarlega farið yfir hvaða lagabreytingar væru nauðsynlegar til fullgildingar hans, þar á meðal hvernig ætti að innleiða ákvæði 9. gr. samningsins sem kveður á um aðgang að réttlátri málsmeðferð. Sú leið var farin að setja á fót sjálfstæða úrskurðarnefnd, samanber lög nr. 130/2011, um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Það er mat meiri hlutans að með þessu hafi verið komið til fulls á móts við þær kröfur sem gerðar eru í 9. gr. Árósasamningsins. Jafnframt bendir nefndin á að betur færi að setja slíka heimild í sérlög á sviði umhverfisverndar heldur en í almenn réttarfarslög.
Að lokum vill meiri hlutinn árétta að í 2. mgr. 2. gr. frumvarpsins er kveðið á um að ráðherra geti í reglugerð kveðið nánar á um skilyrði gjafsóknar. Það er mat meiri hlutans að þegar litið er á heimildir til takmörkunar á gjafsókn sé nauðsynlegt að hafa til hliðsjónar eðlileg tekjuviðmið og beinir því til ráðuneytisins að líta til þeirra sjónarmiða við breytingu á reglugerðinni.
Meiri hlutinn leggur til breytingu á gildistöku frumvarpsins svo að ráðrúm gefist til að undirbúa þær breytingar sem frumvarpið felur í sér.
Meiri hlutinn leggur til að frumvarpið verði samþykkt með eftirfarandi breytingu: Í stað „1. júlí 2016“ í 6. gr. komi: 1. febrúar 2017.
Unnur Brá Konráðsdóttir og Haraldur Einarsson rita undir álit þetta samkvæmt 4. mgr. 18. gr. starfsreglna fastanefnda Alþingis. Aðrir sem eru á málinu eru undirritaður, Vilhjálmur Árnason framsögumaður, Unnur Brá Konráðsdóttir, Líneik Anna Sævarsdóttir, Jóhanna María Sigmundsdóttir og Haraldur Einarsson.
