kosningar til sveitarstjórna.
Virðulegi forseti. Ég mæli hér fyrir frumvarpi um breytingu á lögum nr. 5/1998, um kosningar til sveitarstjórna.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að kosningaréttur erlendra ríkisborgara í kosningum til sveitarstjórna verði færður til svipaðs horfs og þekkist annars staðar á Norðurlöndum og þá helst í Danmörku og Svíþjóð. Tillaga okkar sem stöndum að frumvarpinu er sú að 3. mgr. 2. gr. laga um kosningar til sveitarstjórna orðist svo:
Enn fremur eiga kosningarrétt danskir, finnskir, norskir og sænskir ríkisborgarar, ríkisborgarar ríkja Evrópusambandsins og EFTA-ríkja sem eiga lögheimili hér á landi og aðrir erlendir ríkisborgarar sem átt hafa lögheimili hér á landi í þrjú ár samfellt fyrir kjördag, enda fullnægi þeir að öðru leyti skilyrðum 1. mgr.
Að frumvarpinu stendur allur þingflokkur Viðreisnar. Þetta er fyrsta þingmannafrumvarpið okkar og það er í takt við stefnu flokksins, að Ísland eigi að vera opið samfélag fyrir alla.
Ég ætla í ræðunni að reifa örsnöggt sögu þessara mála hér á landi og í nágrannalöndunum. Síðan ætla ég að færa rök fyrir því af hverju við teljum að þetta sé góð hugmynd. Loks ætla ég að færa rök fyrir þeirri útfærslu sem varð fyrir valinu.
Það hefur verið þróun í þessum málum annars staðar á Norðurlöndum og í Evrópu allri sem er á þá leið að útvíkka þennan rétt eftir því sem stjórnarskrá viðkomandi ríkja heimila. Á Norðurlöndum reið fyrsta bylgja þessara breytinga yfir fyrir um 40 árum síðan. Árið 1975 veittu Svíar öllum erlendum ríkisborgurum kosningarrétt í sveitarstjórnakosningum eftir þriggja ára búsetu. Danir fylgdu í kjölfarið árið 1977 og þá var miðað við þrjú ár en bara fyrir norræna borgara. Síðan bættust Norðmenn og Finnar við árið 1980 og 1981. Öll ríkin hafa síðan afnumið búsetuskilyrðin fyrir Norðurlandabúa og ESB fyrir þau ríki sem eru í ESB og útvíkkað þennan rétt til allra útlendinga en þá oftast með einhvers konar búsetuskilyrði. Ég kaus þannig í dönskum sveitarstjórnarkosningum árið 2005 þegar ég bjó þar í námi.
Þá hafa, eins og ég segi, ESB-ríki útvíkkað þau til allra ESB-borgara.
Í Evrópusambandinu, svo ég fari um víðan völl í Evrópu, hafa ESB-borgarar ríkjanna kosningarrétt í sveitarstjórnum og ríki gamla breska samveldisins hafa sömuleiðis sett sér sambærilegar hefðir. Það ríki Evrópu sem hefur gengið lengst í þessum málum er Írland en þar fá allir erlendir ríkisborgarar kosningarrétt strax, eftir því sem ég best veit, í sveitarstjórnarkosningum og síðan eru mismunandi reglur á landsvísu í forsetakosningum og kosningum til írska þingsins.
Á Íslandi hafa í nokkur ár gilt þær reglur að norrænir borgarar fá atkvæðisrétt eftir þrjú ár en aðrir eftir fimm. Við flutningsmenn frumvarpsins viljum auka þann rétt.
Virðulegi forseti. Það er upplifun mína að eftir ákveðinn tíma í landinu fari menn að hafa áhyggjur og oftast nær áhuga á nærumhverfi sínu. Sá tími er gjarnan 2–3 ár. Það hefur verið þannig fyrir okkur sem höfum tekið þátt í stjórnmálum að ef boðað er til einhvers konar fundar með fulltrúum innflytjenda er það oftast sá tími sem það tekur fólk að koma sér í pólitíska gírinn. Fyrstu tvö árin eru menn einungis að koma sér fyrir, síðan þegar fólk er búið að því, koma til landsins, taka börnin með, kaupa sér íbúð o.s.frv., þá er fólk tilbúið að láta nærumhverfi sitt sig varða.
Ég held að það sé kraftur sem við ættum að virkja. Það þarf nefnilega ekki að vera þannig að kosningaþátttaka sé einhver fríðindi sem við látum af hendi. Við höfum notið þeirrar gæfu á Íslandi og annars staðar Norðurlöndum að búa við frekar virka stjórnmálaþátttöku fólks. Við viljum að þannig verði áfram. Við eigum nefnilega ekki að óttast að hér rísi upp kynslóð fólks af erlendum uppruna sem lætur að sér kveða í pólitík. Við eigum að óttast að það gerist ekki, að hér verði stórir hópar fólks sem telji sig ekki geta haft nein áhrif á stjórn samfélagsins, stjórn landsins og nærumhverfis síns.
Þetta er spurning um valdeflingu en líka spurning um ákveðin borgaraleg réttindi. Þeir fjölmörgu útlendingar sem búa hér borga skatta og það er enginn aðlögunartími þegar kemur að þeim skattgreiðslum. Þá er spurning hvort kosningarréttur, alla vega til sveitarstjórna, ætti ekki að vera meginregla líka, óháð þjóðerni.
Ef við föllumst á að stíga skrefi lengra en við höfum gert hingað til eru nokkur skref í boði. Við sem stöndum að þessu frumvarpi höfum í það minnsta viljað taka það skref að vera svipuð hinum norrænu ríkjunum, þ.e. að aðrir Norðurlandabúar fái kosningarrétt strax. Þá eru nokkrar útfærslur í boði. Við getum gert eins og Írar og sagt bara: Allir útlendingar fá kosningarrétt strax. Það væri skref sem væri þeim sem hér stendur að meinalausu en hugsanlega væri það stærra fyrsta skref en næðist í gegn. Önnur leið væri að fara sömu leið og Norðmenn, að setja Norðurlandabúa á þá reglu að þeir fái kosningarrétt strax en útvíkka síðan réttinn til allra hinna eftir þrjú ár. Þá verður auðvitað að hafa í huga að Norðurlandabúar eru ekki lengur stærsti hópur þeirra útlendinga sem hér búa heldur íbúar hins stóra EES-svæðis. Þeir íbúar þurfa ekki lengur sérstakt leyfi til að setjast hér að. Að því leytinu eru þeir með ámóta rétt hérna í öllu og Norðurlandabúar.
Meginhugmyndin með að draga línuna þar er að um leið og fólk er komið í þá stöðu að hafa öðlast þann rétt að geta búið á Íslandi ótímabundið án frekari kvaða geti það kosið í sveitarstjórnarkosningum. Sá tími er strax fyrir alla íbúa EES-svæðis. Aðrir útlendingar fá þann rétt eftir um þrjú ár.
Við höfum ákveðið að fara þessa leið. Eins og ég segi er hún svipuð því sem þekkist í Danmörku og Svíþjóð.
Reyndar vaknar þá upp sú spurning hvort ekki ætti miðað við þau rök sem ég færi fram, að miða réttinn við réttarstöðu frekar en tímalengd búsetu, þ.e. hvort ætti að miða við það að um leið og menn eru komnir með ótímabundið dvalarleyfi megi þeir kjósa í kosningum til sveitarstjórna. Það eru vissulega ákveðin rök í því. En við höfum hins vegar valið þá leið að miða einungis við tímalengd búsetu samkvæmt lögheimili af þeirri einföldu ástæðu að það er praktískt ódýrari leið til að greina þar á milli. Það væri mikið í lagt að láta kjörstjórn t.d. þurfa að leita eftir skjölum og upplýsingum frá Útlendingastofnun áður en hún ákvæði kjörskrá viðkomandi sveitarfélags. Okkur þykir þessi leið einfaldlega miklu hreinni. Þetta er leiðin sem flest ríki í kringum okkur hafa farið, til að mynda Danmörk, Svíþjóð og Noregur.
Virðulegi forseti. Það er okkur í Viðreisn kappsmál að Ísland sé opið fyrir fólk alls staðar að úr heiminum. Kosningarréttur er mikilvægur þáttur í þátttöku í íslensku samfélagi. Okkur þykir því rétt að útvíkka þann rétt. Ég legg til að frumvarpið gangi til 2. umr. og hv. umhverfis- og samgöngunefndar.
